Ifyuma Ukufuma Mwi Landwe lya kwa Yohane
UMUPASHI wa kwa Yehova wapuutilemo umutumwa umukoloci Yohane ukulemba icalembwa ca kukafyo mutima ica bumi bwa kwa Yesu Kristu no butumikishi. Ili Landwe lyalembelwe mu nelyo mupepi na Efese nakalimo mu 98 C.E. Lelo musango nshi uwa calembwa? Kabili fyuma nshi fimo lyakwatamo?
Apakalamba Ilyalundwapo
Yohane aali uwa kusalulula, ukubwekeshamo finono ifyo Mateo, Marko, na Luka balembele. Mu cituntulu, icalembwa cakwe ica bunsangwapo caba apakalamba icalundwapo ni mu kuti ukucila 90 peresenti uwa cene cifimba imilandu iyo iishalumbulwa mu Malandwe yambi. Ku ca kumwenako, wene eka atweba ulwa kubako kwa kwa Yesu ukwa pa ntanshi ya buntunse no kuti “Cebo aishilebo buntunse.” (1:1-14) Ilintu bakalemba bambi mu Malandwe basoso kuti Yesu asangulwile itempele pa mpela ya butumikishi bwakwe, Yohane asoso kuti Kristu na kabili alicitile co pa kutendeka. (2:13-17) Umutumwa wa cikoloci eka e utweba pa lwa fisungusho fimo ifyacitilwe na Yesu, ukupala ukwalwila amenshi mu mwangashi, ukubuusha Lasaro wafwa, ne cisungusho ca kwikate sabi pa numa ya kubuushiwa Kwakwe.—2:1-11; 11:38-44; 21:4-14.
Bakalemba bonse aba Malandwe basoso pa fyo Yesu aimike Icibukisho ca mfwa yakwe, lelo ni Yohane fye eka e ulanga ukuti Kristu apeele isambililo lya kuicefya ku batumwa pa kusamba amakasa yabo pali bulya bushiku. Mu kulundapo, Yohane eka e walemba ilyashi lya kufuma ku mutima lintu Yesu apeele ne pepo ilyo apepele pa lubali lwabo.—13:1–17:26.
Muli ili Landwe, ishina Yohane lilosha kuli Kabatisha, kalemba ukuita umwine ‘uyo Yesu atemenwe.’ (13:23) Umutumwa mu cine cine alitemenwe Yesu, kabili ukutemwa kwesu kwine kuli Kristu kulakoshiwa lintu Yohane amulangisha nga Cebo, umukate wa mweo, ulubuuto lwa calo, Kacema Musuma, inshila, icine, no mweo. (1:1-3, 14; 6:35; 8:12; 10:11; 14:6) Ifi fibomba imifwaile yalembwa iya kwa Yohane iya kuti: “Ifi [fintu] fyalembwa ukuti mutetekele ukuti Yesu e Kristu, Umwana wa kwa Lesa; no kuti mube no mweo mwi shina lyakwe pa kutetekela.”—20:31.
Ukuicefya no Buseko
Ilandwe lya kwa Yohane lishibisha Yesu nga Cebo no Mwana wa mpaanga uukonsolwele membu kabili ambula ifisungusho Ifimushinina ukuba “Uwa Mushilo wa kwa Lesa.” (1:1–9:41) Pa kati ka fintu fimbi, icalembwa cebekesha ukuicefya no buseko bwa kwa Yohane Kabatisha. Aali wa kutangilila Kristu lelo asosele ukuti: “Nshawamina ukuti nkakule ulushinga lwa ndyato yakwe.” (1:27) Indyato shalekakwa no mwando wa mpapa, nelyo ulushinga. Umusha kuti akakula inshinga sha ndyato sha muntu umbi no kumusendela, nge fyo ici cali mulimo wa kuicefya. Yohane Kabatisha muli fyo alumbulwile ukuicefya no kwibukila ukucepako kwa bucindami bwakwe ukulinganishiwa ku bwa kwa Shikulu wakwe. Isambililo ilisuma, pantu ni beka fye abaicefya e balinga umulimo kuli Yehova ne Mfumu yakwe iya buMesia!—Ilumbo 138:6; Amapinda 21:4.
Mu cifulo ca kukaana Yesu mu cilumba, Yohane Kabatisha asosele ukuti: “Cibusa wa kwa shibwinga uwaiminina no kuumfwa, asekelela apakalamba pa mulandu we shiwi lya kwa shibwinga. E ico ukusekelela kwandi uku nakufishiwa.” (3:29) Ngo wakwimininako shibwinga, cibusa wa kwa shibwinga alecita amapekanyo ya bwinga, inshita shimo ukupekanya imibombele yonse no kutwala ifya bupe kuli nabwinga ne mpango kuli wishi. Uyu uwa cibili alikwete umulandu wa kusekelela lintu umulimo wakwe waisushiwe. Mu kupalako, Yohane alisekelele mu kuleta Yesu capamo ne filundwa fya kubalilapo ifya kwa nabwinga Wakwe. (Ukusokolola 21:2, 9) Ilintu imibombele ya kwa cibusa wa kwa shibwinga yasendele fye inshita iipi, e co umulimo wa kwa Yohane mu kwangufyanya walipwile. Atwalilile ukucepelako, ilintu Yesu atwalilile ukulunduluka.—Yohane 3:30.
Ukwangwako kwa kwa Yesu ku Bantu
Pa cishima mupepi na Sukari, Yesu aebele umwanakashi umwina Samaria pa lwa menshi ya cimpashanya ayo ayapeela umweo wa pe. Lintu abasambi bakwe bafikile, “balapapa ico alelanda no mwanakashi.” (4:27) Mulandu nshi ukuyumfwa kwa musango yo? Cisuma, abaYuda basuushishe abena Samaria kabili tabakwete ica kucita icili conse na bene. (4:9; 8:48) Na kabili tacali icaseeka kuli kasambilisha wa ciYuda ukulanda no mwanakashi mu cintubwingi. Lelo ukwangwako kwa kwa Yesu ukwabamo uluse ku bantu kwamuseseshe ukupeela ubu bunte, kabili pa mulandu wa bwene, abekashi ba mu musumba “balaya kuli wene.”—4:28-30.
Ukwangwako ku bantu kwaseseshe Yesu ukusosa ukuti: “Ngo muntu aumfwe cilaka, ese kuli ine, anwe.” (7:37) Mu kumonekesha, muli ifyo ayalukile ku mwata uwasanshiwe ku bushiku bwalenga cinekonsekonse ubwa Mutebeto wa Nsakwe. Cila lucelo pa nshiku cinelubali, shimapepo atapile amenshi ukufuma mu cishima ca Silomu no kuyetila pa cipailo ce tempele. Pa kati ka fintu fimbi, ici casoselwe ukwimininako ukupongololwa kwa mupashi. Ukutendeka pa Pentekoste wa 33 C.E., umupashi wa kwa Lesa watuninkishe abakonshi bwa kwa Yesu ukutwala amenshi yapeelo bumi ku bantu mu kusalala kwe sonde. Kufuma fye kuli Yehova, “akamfukumfuku ka menshi ya mweo,” ukupitila muli Kristu e lintu umo engapokelela umweo wa pe.—Yeremia 2:13; Esaya 12:3; Yohane 17:3.
Kacema Musuma Alasakamana!
Ukwangwako kwa kwa Yesu ku bantu kulamonekesha mu cifulo cakwe nga Kacema Musuma uusakamana abakonshi bakwe bapale mpaanga. Nangu fye ni lintu imfwa yakwe yapalamine, Yesu apeele abasambi bakwe ukufunda kwabamo ukutemwa no kupepa pa lubali lwabo. (10:1–17:26) Ukupusana no mupupu nelyo pompwe, engila mwi cinka ukupitila pa mwinshi. (10:1-5) Icinka lyali lya kucingilila umo impaanga shasungilwe ubushiku ku kucingililwa ku bapupu ne namambi. Lyakwete icibumba ca mabwe, nakalimo ne misambo ya myunga pa mulu, na pa kupitila apasakamenwe no wa pa mwinshi.
Imikuni ya bakacema bafulilako kuti pambi yasungwa mwi cinka limo line, lelo impaanga shaankwile fye kwi shiwi lya kwa kacema wa shiko umo umo. Mu citabo cakwe Manners and Customs of Bible Lands, Fred H. Wight asoso kuti: “Lintu cabe cakabilwa ukupaatula imikuni yafulilako iya mpaanga, kacema umo pa numa ya munankwe akeminina no kubilikisha ukuti ‘Tahhoo! Tahhoo!’ nelyo ukwita kwapalako ukwa kusalapo kwakwe. Impaanga shimya imitwe ya shiko, kabili pa numa ya kupumpana kwa lyonse, shitendeka ukukonka kacema wa shiko umo umo. Shaliba ishabeleshanya mu kukumanina ne ciunda ce shiwi limo limo ilya kwa kacema. Abeni na bo ilingi line balibomfya ukubilikisha kumo kwine, lelo ukubombesha kwabo ku kufwaye mpaanga ukuti shibakonke lyonse kulafilwa.” Ku ca kusekesha, Yesu asosele ukuti: “Impaanga shandi shumfwe shiwi lyandi, na ine nalishiishiba, na sho shilankonka.” (10:27, 28) Bonse pamo “umukuni unono” ne “mpaanga shimbi” bankula kwi shiwi lya kwa Yesu, bakonka ukutungulula kwakwe, no kuipakisha ukusakamana kwakwe ukwanakilila.—Luka 12:32; Yohane 10:16.
Umwana wa kwa Lesa Lyonse uwa Busumino
Kristu lyonse aali uwa busumino kuli Lesa kabili ica kumwenako nga kacema ukupulinkana ubumi bwakwe bonse ubwa pe sonde. Uluse lwakwe na lo lwalilangishiwe mu kumoneka kwa pa numa ya kubuuka kwakwe. Cali kwangwako kwabamo uluse kuli bambi uko lyene ukwaseseshe Yesu ukukonkomesha Petro ukuliisha impaanga Shakwe.—18:1–21:25.
Nge cinakabupalu ca kukulikwa, Yesu atwimikile ica kumwenako ca kubalilapo ica busumino ukufika na ku mfwa. Umusaalula umo untu apitilemo mu kwisushisha ubusesemo wali wa kuti ifita ‘fyaakene amalaya yakwe.’ (Ilumbo 22:18) Bapoosele ifipendwilo ku kusanga uwali no kubuula umwingila wakwe uusuma (iciGreek, khi·ton’), uwapikwa ukwabulo mulundo. (19:23, 24) Icinkutu ca musango yo kuti capikulwa no butonge nelyo insalu icipimfya cimo kabili kuti pambi yaba iyabuuta nelyo iya mabala. Ilingi line icabula amaboko, calefwalwa ku mubili kabili cafikile pa makufi nelyo pa nkolokoso. Kwena, Yesu taali uwatemwe fimoneka, lelo alefwala umwingila wa musango yo uusuma, icinkutu cabulo mulundo.
Mu kati ka kumoneka kwa kwa Yesu pa numa ya kubuuka, aposeshe abasambi bakwe mu kuba na mashiwi ya kuti: “Umutende ube na imwe.” (20:19) Uku kwali kuposha kwaseeka, pa kati ka baYuda. (Mateo 10:12, 13) Ku bengi, ukubomfya kwa aya mashiwi kuti pambi kwapilibwile ifinono. Lelo te ifyo kuli Yesu, pantu mu kubangilila aebele abakonshi bakwe ukuti: “Ndemushilo mutende, umutende wandi ndemupeela.” (Yohane 14:27) Umutende uo Yesu apeele abasambi bakwe washimpilwe pa citetekelo cabo muli wene ngo Mwana wa kwa Lesa kabili wabombele ku kutalalika imitima yabo ne mintontonkanya.
Mu kupalako, kuti twaipakisha “umutende wa kwa Lesa.” Shi natuteese uyu mutalalila ushingalinganishiwako ukufuma mu kwampana kwapalamisha na Yehova ukupitila mu Mwana wakwe uwatemwikwa.—Abena Filipi 4:6, 7.
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 25]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.