Sambilileni Fintu Kalenga Wenu Aba

“Ine ndepisho busuma bwandi bonse pa cinso cobe, no kubilishe shina lya kwa Yehova ku cinso cobe.”—UKUFUMA 33:19.

 1. Mulandu nshi Kalenga awamina ukucindikwa?

UMUTUMWA Yohane, kalemba we buuku lya Baibolo ilya kulekelesha, alembele uku kubilisha kukalamba pa lwa kwa Kalenga ati: “Mwaliwamina, mwe Shikulwifwe Lesa wesu, ukupokelelo bukata no mucinshi na maka; pantu ni mwe mwalengele ifintu fyonse: kabili mulandu wa kufwaya kwenu fyabeleleko no kulengwa.” (Ukusokolola 4:11) Nga fintu icipande cifumineko calandile, ilingi ifyo sayansi ya muno nshiku yasanga filalundako imilandu ya kusuminina muli Kalenga wa fintu fyonse.

2, 3. (a) Cinshi abantu bakabila ukusambilila pa lwa kwa Kalenga? (b) Mulandu nshi tacingabela ica mano ukukumanya Kalenga?

² Nga fintu cacindama ukusumino kuti Kalenga e ko aba, e fyo cacindama no kusambilila fintu aba, ukuti muntu wa cine cine, uwakwata imibele ne nshila ifingakula abantu kuli wene. Nangu fye mwalisambililapo pa lwa wene, bushe te kuti munonkelemo mu kumwishiba bwino? Ico tacikabila ukumukumanya, nga fintu tukumanya abantunse.

³ Yehova e Wapanga ne ntanda, akasuba kesu kaba fye lutanda lumo ulwalinga. Bushe kuti mwaeshako ukupalama ku kasuba? Iyo! Abengi tabafwaya fye no kukalolesha nelyo ukuleka kasanike imyengelele ya maka pa mibili yabo pa nshita ntali. Akasuba kalikaba nalimo amadigiri Celsius 15,000,000 (27,000,000°F.). Muli sekondi umo, ili lungu ilyakabisha lilasangula ukufina kwa matani amamilioni yane ukuba amaka. Pali aya maka, yanono fye e yaleta icikabilila no lubuuto pe sonde, no kutungilila ubumi bonse ubwabapo. Ifi fishinka fikalamba filingile ukutulenga ukumona amaka ya kutiinya aya kwa Kalenga. E mulandu wine Esaya alembele ukuti “[Kalenga] afulisho kukosa na maka ayengi.”—Esaya 40:26.

 4. Cinshi Mose alombele, kabili Yehova ayankwileko shani?

⁴ Lelo, bushe mwalishibo kuti ilyo papitile imyeshi imo pa numa abena Israele bafumine mu Egupti mu 1513 B.C.E., Mose apaapaatile Kalenga ati: “Shi nangeni ubukata bwenu.” (Ukufuma 33:18) Nga mwaibukisho kuti Lesa e Wapanga akasuba, kuti mwaumfwikisho mulandu aebele Mose ati: “Te kuti umone icinso candi, pantu umuntunse takamone, no kuba no mweo.” Kalenga asuminishe Mose ukubelama mu Lupili lwa Sinai ilyo ‘Alepita.’ Lyene mu mampalanya Mose amwene “inuma” ya kwa Lesa, e kutila, amwene imyengelele imo iya bukata, nelyo ukubapo kwa kwa Kalenga.—Ukufuma 33:20-23; Yohane 1:18.

 5. Ni mu nshila nshi Kalenga aikwishe fintu Mose alombele, kabili ici cishininkisha cinshi?

⁵ Mose uwalefwayo kwishiba bwino Kalenga aliikushiwe. Lesa afwile alandiile muli malaika ilyo alepita pali Mose no kubilisho kuti: “Yehova, Yehova, Lesa wa nkumbu kabili uusenamina, uukokolo kukalipa, kabili uwafulisho luse ne cishinka; uusungila aba makana uluse, uulekelela amampuulu no bupulumushi no lubembu: kabili ababi takabalinge aba kaele nangu pamo.” (Ukufuma 34:6, 7) Ici cilangililo kuti ukwishiba bwino Kalenga takubimbamo ukumono mubili wakwe, lelo kubimbamo ukwiluka fintu aba, ubuntu bwakwe ne mibele yakwe.

 6. Amaka ayacingilila umubili wesu ku malwele yaba shani aya cipesha amano?

⁶ Inshila imo twingacitilamo ico, kupitila mu kwiluka imibele ya kwa Lesa ku fintu alenga. Natubebete amaka ayacingililo mubili wenu ku malwele. Magazini wa Scientific American uwalandile pa fyo umubili uicingilila ku malwele atile: “Ukufuma ku kufyalwa ukufika na ku mfwa, amaka ayacingililo mubili ku malwele yalaba ayaipangasha. Insandesande shalekanalekana . . . shilatucingilila ku tushishi utulenga amalwele. Ukwabula ubu bucingo, abantu te kuti babutunge.” Ni kwi ayo maka yafumine? Icipande cimo muli ulya magazini casosele ukuti: “Insandesande shalekanalekana isha cipesha amano ishaiteyanyo kubombela pamo mu kucingililo mubili ku tushishi utulenga amalwele shituntuka mu nsandesande sha kubalilapo ishisako nalimo imilungu 9 pa numa ya kwimita.” Umwanakashi uwaimita alapisha ku mwana uuli mu cisa amaka ayacingililo mubili ku malwele. Mu kupita kwa nshita, ukupitila mu konsha, nyina alapayanya ku mwana insandesande ishicingililo mubili ku malwele ne miti iingamwafwa.

 7. Cinshi twingalanda pa lwa maka ayacingilila umubili wesu ku malwele, kabili cinshi twingasondwelela?

⁷ Mwalikwata umulandu uusuma uwa kusondwelelo kuti amaka ayacingililo mubili wenu ku malwele yalicila imiti yonse iya ndakai. E ico, ipusheni ati, ‘Cinshi ici citubulula pa lwa kwa Katendeka na Kapayanya wa aya maka?’ Aya maka, ‘ayesako nalimo imilungu 9 pa numa ya kwimita’ kabili ayaipangasha ukucingilila umwana uufyelwe, ukwabulo kutwishika yalangilila amano no kushilimuka. Lelo bushe kuti twailuka na fimbi pa lwa kwa Kalenga kuli aya maka? Cinshi fwe bengi twingalandapo pa lwa kwa Albert Schweitzer na bambi abaipeeleshe ku kundapa abapiina? Ilingi tulatasha abantu ba musango yo aba nkumbu abafwilisha abantu banabo. Nga twalinganyako, cinshi twingasondwelela pa lwa kwa Kalenga wesu, uupayanishisha abakankaala kumo na bapiina amaka ayacingililo mubili ku malwele? Ukwabulo kutwishika, alikwata ukutemwa, umulinganya, inkumbu, no bulungi. Bushe ici tacilingene no bulondoloshi bwa kwa Kalenga buntu Mose aumfwile?

Alasokolola Fintu Aba

 8. Yehova alaisokolola kuli ifwe mu nshila nshi iyaibela?

⁸ Nangu cibe fyo, inshila imbi twingeshibilamo bwino Kalenga wesu yaba kupitila muli Baibolo. Ici maka maka calicindama pantu kwaliba ifintu pa lwa wene ifyo sayansi no bubumbo fishingasokolola e lyo ne fintu fimbi ifyo Baibolo yalondolola bwino. Cimo ica fyene lishina lya kwa Kalenga. Ni Baibolo fye yeka e isokolola ishina lya kwa Kalenga no bucindami bwa liko. Muli bamanyuskripti ba ciHebere aba Baibolo, ishina lyakwe lyabamo imiku nalimo 7,000 mu filembo fine ifingapilibulwa YHWH nelyo JHVH, ifishimbulwa ilingi line nga Yehova mu Cibemba.—Ukufuma 3:15; 6:3.

 9. Cinshi ishina lya kwa Kalenga lipilibula, kabili cinshi twingasondwelela kuli ici?

⁹ Pa kwishiba bwino Kalenga, tulingile ukutesekesho kuti taba “Cintu icalengele ifintu fyonse” ica kwelenganya fye nelyo iciitwa “Nine” ica kupelenganya. Ishina lyakwe e lilangililo kuti te fyo aba. Lyaba mu musango wa verbu wa ciHebere uupilibula “ukuba” nelyo “ukubako.”a (Linganyeniko Ukutendeka 27:29; Lukala Milandu 11:3.) Ishina lya kwa Lesa lilangililo kuti “E Ulenga Ukubako” kabili lilangililo kuti fyonse ifyo afwaya ukucita alacita. Ukupitila mu kwishiba no kubomfya ishina lyakwe, kuti twatesekesha bwino ukuti alafikilisha amalayo yakwe kabili mu kucincila alafikilisha imifwaile yakwe.

10. Kushilimuka nshi ukwacindama twinganonka mwi buuku lya Ukutendeka?

¹⁰ Baibolo e ntulo ya kwishiba kwa mifwaile ne mibele ya kwa Lesa. Ibuuku lya Ukutendeka lisokololo kuti pa nshita imo abantunse bali aba mutende na Lesa kabili bali ne subilo lya kwikala ubumi bwalepa kabili ubwabamo ubucindami. (Ukutendeka 1:28; 2:7-9) Ukulingana no bupilibulo bwe shina lyakwe, kuti twashininkisho kuti Yehova akapwisha ukucula no kukalifiwa ifyatebelela abantunse pa nshita ntali. Tubelenga ulwa kufikilishiwa kwa mifwaile yakwe ukuti: “Icalo icimoneka calengelwe ukukalifiwa, te ku kuitemenwa iyo, lelo ku kufwaya kwa kwa Kalenga, uyo mu kucite fyo, acipeele isubilo lya kuti bushiku bumo . . . cikakwateko ubuntungwa bwa bukata bwa bana ba kwa Lesa.”—Abena Roma 8:20, 21, The New Testament Letters, ukulembwa na J. W. C. Wand.

11. Mulandu nshi tulingile ukubebetela amalyashi ya mu Baibolo, kabili fishinka nshi fimo ifyabamo?

¹¹ Na kabili Baibolo kuti yatwafwa ukwishiba bwino Kalenga pantu ilasokolola imicitile yakwe ku bena Israele ba pa kale. Natubebete ica kumwenako ca kwa Elisha na Naamani, mushika wa mulalo wa bena Suria abalwani. Ilyo mulebelenga ili lyashi muli 2 Ishamfumu icipandwa 5, mwalamona ifyo umukashana nkole umwina Israele akonkomeshe ukuti ifibashi fya kwa Naamani fyali no kundapwa nga aya kuli Elisha ku Israele. Lintu Naamani aileko aleenekela Elisha ukuilumbula no kusunsha amaboko pa kumundapa. Lelo, Elisha aebele umwina Suria ukuyasamba mu Mumana wa Yordani. Nangu cingati ababomfi ba kwa Naamani bamucincishe ukucita fintu aebelwe, lintu acitile co, alyundepwe. Naamani alituulile ifya bupe ifya mutengo, lelo Elisha alikeene ukufipokelela. Pa numa cibusa wa kwa Elisha alifyukile kabili mu bucenjeshi apokele ifipe fimo ifya mutengo kuli Naamani. Ubucenjeshi bwakwe bwamuletelele ifibashi. Ili lyashi lya kucincimusha kabili ilishaiwamina, ilingatusambilishako fimo.

12. Cinshi twingasondwelela pa lwa kwa Kalenga ukufuma mu lyashi lya kwa Elisha na Naamani?

¹² Ili lyashi, mu nshila ya kucebusha, lilangililo kuti Kalenga Wakulisha uwa bubumbo nangu aba uwasumbuka alisenamine umukashana munono, ukupusanako na fintu caba mu ntambi ishingi ilelo. Na kabili lilangililo kuti Kalenga tatemwapo fye umushobo umo nelyo uluko lumo. (Imilimo 10:34, 35) Ku ca kupapusha, mu cifulo ca kwenekela abantu ukubomfya ubucenjeshi ubwaseeka ku “ng’anga” shimo isha ku kale ne sha nomba, Kalenga wena alangishe amano ayashaiwamina. Alishibe ifya kundapa ifibashi. Na kabili alangishe ukushilimuka no bulungi pa kukanasuminisha ubucenjeshi. Na kabili, bushe ici tacilingene ne mibele ya kwa Yehova intu Mose aumfwile? Nangu cingati ilyo lyashi lya mu Baibolo lipi, kwena kuti twasambililamo ifingi pa fyo Kalenga wesu aba!—Amalumbo 33:5; 37:28.

13. Langilileni fintu twingasambilila ifyacindama ku malyashi ya mu Baibolo.

¹³ Amalyashi yambi pa lwa kukanatasha kwa bena Israele na fintu Lesa ayankwileko fishininkisho kuti Yehova cine cine alatusakamana. Baibolo itila abena Israele baleesha Lesa libili libili, ukumulungulusha no kumukalifya. (Amalumbo 78:40, 41) E ico, Kalenga alikwata imyumfwile, kabili alasakamana pa fyo abantunse bacita. Na kabili, kwaliba ifingi twingasambilila ku fyacitikile abantu abalumbuka. Lintu Davidi asalilwe ukube mfumu ya Israele, Lesa aebele Samwele ati: “Umuntunse amona pa menso, lelo Yehova amona mu mutima.” (1 Samwele 16:7) Ca cine, Kalenga amona fintu twaba mu kati, te mimonekele fye ya ku nse. Fintu ici citusansamusha!

14. Ilintu tulebelenga Amalembo ya ciHebere, cinshi twingacita pa kunonkelamo?

¹⁴ Amabuuku ya Baibolo 39 yalembelwe ilyo Yesu talabako, kabili kuti catuwamina ukuyabelenga. Ici tacilepilibulo kuti tulingile ukuyabelenga pa kuti tusambilile fye amalyashi ya mu Baibolo nelyo ilyashi lya kale. Nga cine cine tulefwayo kusambilila fintu Kalenga wesu aba, tulingile ukwetetula pali ayo malyashi, napamo ukutontonkanyapo ati, ‘Cinshi ili lyashi lisokolola pa lwa mibele yakwe? Ni ili kwi imibele yakwe iilelangililwa sana pano?’b Ukucite fyo kuti kwaafwa abatwishika ukumono kuti Baibolo yafuma kuli Lesa, na muli fyo kuti baishiba bwino Katendeka wa kutemwa.

Kasambilisha Mukalamba Alatwafwa Ukwishiba Kalenga

15. Mulandu nshi imicitile ne fisambilisho fya kwa Yesu fingabela ifya kusambilisha?

¹⁵ Na kuba, abantu abatwishiko kuti Kalenga e ko aba nelyo abamona Lesa nge cintu ca kwelenganya tabaishibapo ifingi pa lwa Baibolo. Nalimo mwalikumanyapo abashaishiba uwaikeleko intanshi pali Mose na Mateo kabili abashaishiba imicitile nelyo ifisambilisho fya kwa Yesu. Ico ca bulanda sana pantu umo kuti asambilila ifingi pa lwa kwa Kalenga kuli Kasambilisha Mukalamba, Yesu. Apantu alikwete ukwampana kwapalamisha na Lesa, alesokolola fintu Kalenga aba. (Yohane 1:18; 2 Abena Korinti 4:6; AbaHebere 1:3) Na kuba e fintu acitile. Inshita imo asosele ukuti: “Uwamona ine, amona na Tata.”—Yohane 14:9.

16. Cinshi ukulanshanya kwa kwa Yesu no mwanakashi umwina Samaria kulangilila?

¹⁶ Natubebete ici ca kumwenako. Inshita imo lintu Yesu anakile ku kwenda, alandile no mwanakashi umwina Samaria mupepi na Sukari. Alandile nankwe pa lwa cine, ukukomaila pa bucindami bwa ‘kupepela Wishi mu Mupashi na mu cine.’ Pali ilya nshita abaYuda balesengauka abena Samaria. Mu kupusanako, Yesu ukupala Yehova aliitemenwe ukupokelela abaume na banakashi abafumaluka aba mu nko shonse, nga fintu twacimona mwi lyashi lya kwa Elisha na Naamani. Cilingile ukutwishibisha ukuti Yehova tasuminisha ukumina kumo ukwa kukangana kwa mipepele ukwatebelela isonde ilelo. Na kabili tulingile ukumona icishinka ca kuti Yesu ali uwaitemenwa ukusambilisha umwanakashi, uwaleikala no mwaume uushali mulume wakwe. Lelo Yesu tamushimawile, alandile nankwe mu mucinshi, mu nshila iyali no kwafwa uyu mwanakashi icine cine. Pa numa ya ico, abena Samaria bambi balikutike kuli Yesu no kwankulako abati: “Twaishibo kuti uyu e Mupusushi wa ba pano isonde.”—Yohane 4:2-30, 39-42; 1 Ishamfumu 8:41-43; Mateo 9:10-13.

17. Cinshi ilyashi lya kubuuka kwa kwa Lasaro lilangilila?

¹⁷ Natubebete icilangililo na cimbi pa fyo twingasambilila pa lwa kwa Kalenga ukupitila mu kwishiba imicitile ne fisambilisho fya kwa Yesu. Ibukisheni ifyacitike lintu Lasaro cibusa wa kwa Yesu afwile. Yesu ali nalanga kale ukuti ali na maka ya kubuusha abafwa. (Luka 7:11-17; 8:40-56) Nangu cibe fyo, ayankwileko shani lintu amwene Maria, nkashi ya kwa Lasaro alelila? Yesu “ashinshimukile mu mutima wakwe no kusakamikwa.” Tali uwaifinya nelyo uwa misuula; “alilile ifilamba.” (Yohane 11:33-35) Kabili takuntukilwe fye. Ici calengele Yesu ukucitapo cimo, e kutila, abuushishe Lasaro. Elenganyeni fintu abatumwa baafwiwe ukutesekesha imyumfwile ya kwa Kalenga ne micitile yakwe. Na kabili ici cilingile ukutwafwa no kwafwa bambi ukumfwikishe mibele ne nshila sha kwa Kalenga.

18. Abantu balingile ukumfwa shani pa lwa kusambilila Baibolo?

¹⁸ Tatulingile ukumfwilapo insoni pa kusambilila Baibolo no kusambililapo ifingi pa lwa kwa Kalenga wesu. Baibolo te citabo icaleka ukubomba. Umo uwasambilile yene kabili uwali cibusa wa kwa Yesu aali ni Yohane. Aishilelembo kuti: “Twaishibo kuti Umwana wa kwa Lesa naisa, no kutupeela amano aya kuti twishibileko Uwa cine; kabili tuli mu Wa cine, mu Mwana wakwe Yesu Kristu. Uyu e Lesa wa cine, kabili mweo wa muyayaya.” (1 Yohane 5:20) Moneni ukuti ukubomfya “amano” ku kwishibilako Kalenga “Uwa cine,” kuti kwatungulula ku “mweo wa muyayaya.”

Ni Shani Mwingafwa Bambi Ukusambilila pa lwa Wene?

19. Cinshi icacitilwe pa kwafwilisha abantu abatwishika?

¹⁹ Bamo balakabila ubushinino ubwingi pa kuti basumine ukuti kwaliba Kalenga uutusakamana no kumfwikisha fintu aba. Kwaliba abengi sana abatwishika pa lwa kwa Kalenga nelyo abashimumona nga fintu Baibolo yamulondolola. Kuti mwabaafwa shani? Pa mabungano ya citungu na ya pa kati ka fyalo aya Nte sha kwa Yehova aya 1998/99, kwali icibombelo cipya icishaiwamina icafumine mu ndimi ishingi, e kutila, icitabo ca Is There a Creator Who Cares About You?

20, 21. (a) Icitabo ca Creator kuti cabomfiwa bwino shani? (b) Shimikeni ifya kukumanya filangilila ifyo icitabo ca Creator kale kale cilebomba bwino.

²⁰ Ici citabo cikakosha icitetekelo cenu muli Kalenga no kumulenga ukutesekesha imibele yakwe ne nshila shakwe. Mulandu nshi twalandila ifyo? Pa mulandu wa kuti icitabo ca Is There A Creator Who Cares About You?, maka maka cateyanishiwe ku kufikilisha amabuyo ya musango yo. Umutwe uwapulamo muli ici citabo utila “What can add meaning to your life?” (Cinshi cingacindamikako ubumi bwenu?) Ifyebo fyabamo fyalembwa mu nshila iingawamina na bantu abasoma. Nalyo line, cilanda pa fintu ifwe bonse tufulukisha. Mwaliba ifyebo fishaiwamina kabili ifya kunashanasha bakabelenga abatwishiko kuti Kalenga e ko aba. Ici citabo caba kwati calembelwa abashasumina muli Kalenga. Abatwishika bakacincimushiwa ku fyo cilanda pa lwa kusapika ne mfundo sha sayansi isha ndakai. Ifishinka fya musango yo fikakosha ne citetekelo ca basumina muli Lesa.

²¹ Mu kusambililila ici citabo cipya, mukamono kuti ifiputulwa fimo ifyabamo fisupawila ilyashi lya kale ilya Baibolo mu nshila iikomaila pa mibele ya kwa Lesa, no kwafwilisha bakabelenga ukwishiba bwino Lesa. Abengi abapwisha ukubelengamo balisumina ukuti e fintu ici citabo caba. (Moneni icipande cikonkelepo, amabula 25-6.) Tulesubilo kuti na kuli imwe e fintu cikaba ilyo mukabeleshanya ne ci icitabo no kucibomfya ku kwafwa bambi ukwishiba bwino Kalenga.

[Amafutunoti]

Bushe Namumfwikisha?

◻ Ni shani Mose aishibe bwino Yehova mu Lupili lwa Sinai?

◻ Mulandu nshi ukusambilila Baibolo kwingatwafwila ukwishiba fintu Lesa aba?

◻ Ilintu tulebelenga Baibolo, cinshi twingacita pa kupalamisha kuli Kalenga wesu?

◻ Bushe mulepanga ukubomfya shani icitabo ca Creator?

[Icikope pe bula 20]

Cinshi amaka ayacingilila umubili wesu ku malwele yatubulula pa lwa kwa Kalenga wesu?

[Icikope pe bula 21]

Iciputulwa ca Fimfungwa fya Muli Bemba Wafwa, icalembwapo Tetragramatoni (Ishina lya kwa Lesa mu ciHebere)

[Abatusuminishe]

Pa kusuminishiwa na ba Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem

[Icikope pe bula 23]

Cinshi twingasambilila ku fyo Yesu ayankwileko ku bulanda bwa kwa Maria?