Ifyebo Ififumine mu Mpapulo Shili mu Katabo ka Mikalile no Mulimo Tubomba
JANUARY 7-13
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | IMILIMO 21-22
“Lekeni Ukufwaya kwa kwa Yehova Kucitwe”
bt amabu. 177-178 amapara. 15-16
“Lekeni Ukufwaya kwa kwa Yehova Kucitwe”
15 Ilyo Paulo aleikala na Filipi, kwaishile umweni na umbi uo bashaleenekela, no yu ali ni Agabu. Abalongene mu ng’anda ya kwa Filipi baishibe ukuti Agabu ali ni kasesema, pantu ilyo Klaudi aleteka, Agabu alisobele ukuti icipowe cikalamba cali no kupona. (Imil. 11:27, 28) Napamo baleipusha ukuti: ‘Cinshi Agabu aisa mu kucita? Bukombe nshi aleta?’ Ninshi bonse nabatonta amenso yabo pali Agabu, bamwene fye uko abula umushipi wa kwa Paulo, aikaka amakasa na maboko. Uyu mushipi wali ni nsalu iitali iyo balefwala mu musana kabili balebikamo indalama ne fintu fimbi. Lyena atendeke ukulanda. Amashiwi alandile yaliletele umwenso, atile: “Umupashi wa mushilo wasosa auti, ‘Umwine wa uyu mushipi akakakwa ifi fine ku baYuda mu Yerusalemu no kupeelwa mu minwe ya bena fyalo.’”—Imil. 21:11.
16 Aya mashiwi ya kusesema yalishinine ukuti Paulo akaya ku Yerusalemu. Yalangilile no kuti ukushimikila ku baYuda kwali no kulenga ukuti bakamutwale “mu minwe ya bena fyalo.” Ifyo Agabu aseseme fyalengele bonse abali palya ukumfwa sana ububi. Luka alembele ukuti: “Nomba ilyo twaumfwile ici, ifwe pamo na bali kuli cilya cifulo twatendeke ukupapaata Paulo ukuti eya ku Yerusalemu. E lyo Paulo ayaswike ati: ‘Cinshi mulelilila no kuntompola umutima? Mwisakamana, ine ndi uwaiteyanya ukukakwa no kufwila ishina lya kwa Shikulu Yesu ku Yerusalemu.’”—Imil. 21:12, 13.
“Lekeni Ukufwaya kwa kwa Yehova Kucitwe”
17 Elenganyeni icilecitika. Aba bwananyina, ukubikapo fye na Luka balepapaata Paulo ukuti eya ku Yerusalemu. Bamo balelila. Ilyo amona ifyo bamutemwa, Paulo abeba mu cikuuku ati ‘mulentompola umutima,’ nelyo nga fintu amaBaibolo yamo yapilibula aya mashiwi ya ciGriki, ukuti “balelenga umutima [wakwe] ukuba sana no bulanda.” Na lyo line, alefwaya fye ukuya, kabili nga filya cali ilyo akumene na ba bwananyina ku Turi, ukumupapaata nelyo ukulila takwamulenge ukuti akane ukuya. Lelo abalondolwela umulandu afwile fye ukuya. Ala mwandini Paulo ali uwashipa kabili alefwaisha ukucita ukufwaya kwa kwa Lesa! Na o alefwaya fye ukuya ku Yerusalemu nga filya fine Yesu acitile. (Heb. 12:2) Te kutila Paulo alefwaya ukuya ku Yerusalemu pa kuti aye afwile pa kuba Umwina Kristu, nomba nga ca kuti bali no kumwipaila pa kuba umusambi wa kwa Kristu Yesu, ninshi ali no kutemwa nga nshi.
“Lekeni Ukufwaya kwa kwa Yehova Kucitwe”
18 Bushe aba bwananyina bacitilepo shani? Kuti twatila, balisumine ifyo apingwilepo. Baibolo itila: “Pa kufilwa ukumunasha, twalisumine no kutila: ‘Lekeni ukufwaya kwa kwa Yehova kucitwe.’” (Imil. 21:14) Abalefwaya ukunasha Paulo pa kuti eya ku Yerusalemu tabamupatikishe ukuti acite ifyo balefwaya. Balikutike ku fyo alelanda kabili balisumine ifyo alandile, balishibe ukuti kufwaya kwa kwa Yehova ukuti aye kabili balisuminisheko nangu ca kutila calyafishe ukucite fyo. Umulimo Paulo atendeke ukubomba mu kuya kwa nshita wali no kumuletela imfwa. Kanshi calyafishe pantu abantu abamutemenwe e balemufuupula.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
bt amabu. 184-185 amapara. 10-12
“Kutikeni ku fyo Nalamweba Ukuti ine Nshili no Mulandu”
10 Lelo, Paulo tauminine fye pa kuti bonse belakonka intambi shonse isha baYuda, abashalefwaya ukulabomba pa bushiku bwe Sabata nelyo abashalelya ifya kulya fimo fimo, talebapatikisha iyo. (Rom. 14:1-6) Kabili, tabikileko ifunde lya kukaanya nangu ukusuminisha ukusembululwa. Na kuba Paulo alisembulwile Timote pantu talefwaya abaYuda ukukaana Timote pa mulandu wa kutila bawishi bali baGriki. (Imil. 16:3) Umuntu umwine ali no kuisalila nampo nga ali no kusembululwa nelyo iyo. Paulo aebele abena Galatia ati: “Ukusembululwa takwafwa kantu nangu kukanasembululwa, kano icitetekelo icibombela mu kutemwa.” (Gal. 5:6) Nomba umuntu nga asembululwa pa kuti alekonka Ifunde nelyo pa kuti cilemoneka kwati pa kucita ukufwaya kwa kwa Yehova umuntu alingile ukusembululwa, ninshi uwa musango uyo takwete icitetekelo.
11 E ico, nangu ca kuti ifyo abaYuda baumfwile pali Paulo tafyali fya cine, na lyo line bali bacili abakalifiwa. E calengele ukuti abakalamba bebe Paulo ifyakonkapo: “Natukwata abaume bane abalaya icilayo kuli Lesa. Ubabuule muyesangululwa pamo na bo ukulingana no lutambi, ubalipilileko no kubalipilila pa kuti bababeye umushishi. E lyo bonse bakeshiba ukuti ifyo baumfwile pali iwe te fya cine, lelo ukuti ifyo ucita tafyapusanako, na iwe wine ulakonka amafunde.”—Imil. 21:23, 24.
12 Paulo afwaya, nga alikeene ukucita ifyo bamwebele no kubeba ukuti ubwafya bwalipo te bufi ubo balemubepesha, baYuda e baali no bwafya pantu balefwaya sana ukulakonka Amafunde ya kwa Mose. Lelo alicitile ifyo bamwebele, kulila fye tafyapusene ne fyo Yehova alefwaya. Inshita imo ku numa, alembele ukuti: “Ku bakonka amafunde naishileba ngo ukonka amafunde, ukuti nonke abakonka amafunde, nelyo nshikonka amafunde ne mwine.” (1 Kor. 9:20) Paulo alikonkele ifyo baeluda mu Yerusalemu balefwaya ukuti acite pa kuti engaba “ngo ukonka amafunde.” Kanshi alitulangilile ifyo tulingile ukulaumfwila baeluda, tatulingile ukuminina fye pa fyo tulefwaya.—Heb. 13:17.
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pa Imil. 22:16
ukusamba imembu shobe pa kulilila kwi shina lyakwe: Nelyo “ukusamba imembu shobe no kulilila kwi shina lyakwe.” Umuntu tasamba imembu shakwe ukubomfya amenshi abatishiwamo, lelo asamba imembu shakwe nga alilila kwi shina lya kwa Yesu. Acita ifi nga ali ne citetekelo muli Yesu kabili nga alelanga icitetekelo cakwe ukupitila mu milimo ya Bwina Kristu.—Imil. 10:43; Yako. 2:14, 18.
JANUARY 14-20
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | IMILIMO 23-24
“Bamupeela Umulandu wa Kuba Isakamika no Wakuleta Ubusangu”
“Shipa!”
5 Paulo bamukoseleshe lilya line fye alekabila icisansamushi. Ubushiku bwakonkelepo abaYuda ukucila pali 40 “balipangene no kulapa umulapo, ukuti, tabalye nangu ukunwa kano fye bepaye Paulo.” Ifi ‘bapangene no kulapa umulapo,’ calangilile fye ukuti balya baYuda balefwaya sana ukwipaya Paulo. Abene batile, nga bafilwa ukufikilisha ifyo bapangile, ninshi ifyabipa fikabacitikila. (Imil. 23:12-15) Bapangile ukuti babweshe Paulo ku cilye ca Sanhedrini ku kulubulula pa kuti cikabe kwati balefwaya ukwishiba ifishinka na fimbi pali ena. Nomba balefwaya ukumubelamina no kumwipaya ilyo talafika ku cilye ca Sanhedrini. Bashimapepo bakalamba e lyo na bakalamba balisuminishe kuli ifi bapangile ukucita.
6 Lelo umwipwa wa kwa Paulo, alyumfwile pa fyo balepanga ukwipaya Paulo kabili aliilemweba. Paulo na o aebele umwipwa wakwe ukuti ayesosa kuli Klaudi Lusia, umukalamba wa bashilika abena Roma. (Imil. 23:16-22) Ala Yehova afwile alitemwa abaice abashipa nga filya fyali umwipwa wa kwa Paulo uo bashalumbula ishina, ababika ubumi bwabo mu kapoosa mweo pa kuti bapokolole abantu ba kwa Lesa, kabili ababombesha mu mulimo wa Bufumu pa kuti ulelunduluka.
“Shipa!”
10 Paulo “bamusungile mwi sano lya kwa Herode,” mu Kaisarea ilyo balelolela ukuti abamupeele imilandu bese ukufuma ku Yerusalemu. (Imil. 23:35) Pa numa ya nshiku shisano, balifikile, kabili pali bena pali Shimapepo Mukalamba Anania, Tertuli ndubulwila, e lyo ne bumba lya baume abakalamba. Ica ntanshi, Tertuli alumbenye Felikisi pa fisuma ifyo alecitila abaYuda, alandile aya mashiwi pa kuti kateka omfwe bwino e lyo amutemwe. Lyena Tertuli, atampile ukulanda umulandu uo batekeele icilye, atile Paulo “lisakamika kabili e uleta ubusangu mu baYuda bonse konse uko bekala pano isonde kabili e ntungulushi ya mipepele ya bena Nasarete, uwaeseshe no kukowesha itempele kabili twalimwikete.” AbaYuda na bambi “balisuminisheko ukuti ni fyo fine.” (Imil. 24:5, 6, 9) Imilandu iyo bamupeela iya kuti aleleta ubusangu, e wali ntungulushi ya mipepele imbi imbi, kabili alekowesha ne tempele, yali iikalamba ica kuti kuti apingwilwa ukufwa.
bt amabu. 193-194 amapara. 13-14
“Shipa!”
13 Ifyo Paulo acitile na ifwe e fyo tulingile ukucita nga ca kuti batutwala ku balashi pa mulandu wa kupepa kwesu no kutubepesha ukuti tulasonga abantu ku kuleta ifyongo, ukusangukila ubuteko, no kuti imipepele twabamo ibi sana. Pa kulanda kuli kateka, Paulo taiwaminishe nga filya Tertuli acitile pa kuti fye kateka amutemwe. Paulo aali fye uwatekanya kabili uwa mucinshi. Alisalile amashiwi ya kulanda no kulondolola bwino bwino ifishinka fyonse. Paulo alandile ukuti “abaYuda . . . aba ku citungu ca Asia” abamupeele umulandu wa kuti alikoweshe itempele tabaalipo, kabili ukulingana ne funde balingile ukubapo pa kuti engomfwa imilandu iyo bamupeele.—Imil. 24:18, 19.
14 Icikankaala ico Paulo acitile ca kuti taikele fye ukwabula ukubalondolwela ifyo asuminemo, ifyali mu Malembo. Uyu mutumwa alishipile kabili alilandile na kabili ukuti alisumine mu kubuuka, ili line lyashi e lyaletele icimfulunganya mu Sanhedrini. (Imil. 23:6-10) Ilyo Paulo aleisosela, alilandile sana pe subilo lya kubuuka. Mulandu nshi? Pantu Paulo aleshimika ubunte pali Yesu e lyo na pa kubuuka kwakwe kabili balya balwani tabasumiine ukuti alibuukile ku bafwa. (Imil. 26:6-8, 22, 23) Kanshi icalengele ukuti kube ubwafya, lyashi lya kubuuka, maka maka ukucetekela muli Yesu e lyo no kubuuka kwakwe.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pa Imil. 23:6
ndi muFarise: Bamo abali mu cilye balishibe Paulo. (Imil. 22:5) Bafwile balishibe ukuti filya ayitile ukuti umwana wa baFarise, aloseshe mu kuti fimo ifyo asuminemo e fyo na baFarise basumineno. Balishibe ukuti Paulo taleti pali ilya nshita ali acili muFarise, pantu pali iyi nshita ninshi Mwina Kristu uwalebombesha. Amashiwi Paulo alandile ayakuti ali muFarise kuti twayomfwikisha nga twamona ifyo alelandapo; Paulo atile ali muFarise, tatile ali muSaduke pantu ukupala abaFarise na ena alisumine mwi subilo lya kubuuka. Ifi acitile fyalengele alande ifyo abaFarise abali mu cilye bengasuminishako. Cimoneka kwati aletontonkanya ukuti nga alanda pali ili lyashi ilyo aya mabumba yabili yapusene ifyo yasuminemo, bamo mu cilye bali no kumumfwila uluse. Kabili ifi aletontonkanya fyalibombele. (Imil. 23:7-9) Amashiwi Paulo alandile pa Imil. 23:6 yalipalana nefyo ailondolwele umwine ilyo aleipokolola ku Mfumu Agripa. (Imil. 26:5) Na kabili ilyo alelembela Abena Kristu banakwe aba ku Filipi ninshi ali ku Roma, Paulo na kabili alilandile pa fyo asuminemo ilyo ali umuFarise. (Fil. 3:5) Na kabili kuti mwamona ifyo abali abaFarise lelo abaishileba Abena Kristu babalondolola pa Imil. 15:5.—Moneni ifingamwafwa ukusambilila pa Imil. 15:5.
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pa Imil. 15:5
bamo aba mwi bumba lya mapepo ilya baFarise: Cimoneka kwati aba Abena Kristu bafwile balebeta ukuti “aba mwi bumba lya mapepo ilya baFarise” pantu kale bali baFarise.—Linganyeniko na ifingamwafwa ukusambilila pa Imil. 23:6.
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pa Imil. 24:24
Drusila: Umwana umwanakashi kabili kasuli wa mfumu Herode iyalumbululwa pa Imil. 12:1, e kutila, Herode Agripa I. Afyelwe nalimo mu 38 C.E. kabili ali ni nkashi ya kwa Agripa II kabili nkashi nankwe ali ni Berenike. (Moneni ifingamwafwa ukusambilila pa Imil. 25:13 na Ubupilibulo, “Herode.”) Umulashi Felikisi ali e mulume wakwe uwa bubili. Abalilepo ukuupwa ku mfumu ya ku Siria Azizus umwina Emesa lelo ifyupo fyalipwile kabili aupilwe kuli Felikisi nalimo mu mwaka wa 54 C.E., nelyo ilyo ali ne myaka 16. Nalimo eko ali ilyo Paulo alelanda kuli Felikisi “pa bulungami, pa fya kuilama na pa bupingushi ubuli no kwisa.” (Imil. 24:25) Ilyo Felikisi apeele ubulashi kuli Feste, ashile Paulo mu cifungo pantu “alefwaya ukuti abaYuda bamutemwe,” kabili ici calengele bamo bamona kwati acitile ifi pa kuti asekeshe umukashi wakwe, uwali umuYuda—Imil. 24:27.
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pa Imil. 25:13
Agripa: E kutila, Herode Agripa II. Ali cishikulula ca kwa Herode Mukalamba kabili ali mwana wa kwa Herode Agripa I mu mukashi wakwe Saiprosi.—Imil.12:1; Moneni Ubupilibulo, “Herode.”
Berenike: Nkashi ya kwa Herode Agripa II lelo uo acitile nankwe ishiku pa kumuupa. Pa numa aishileba umukashi wa kwa Titus ilyo ashilaba kateka wa bena Roma.
Ubupilibulo
Herode: Iishina lya lupwa ulo ubuteko bwa Roma bwasalile ukulateka abaYuda. Herode Mukalamba alumbukile pa mulandu wa kukuula cipya cipya itempele mu Yerusalemu na pa kufumya icipope ca kuti bepaye abana bonse ilyo alefwaya ukwipaya Yesu. (Mat. 2:16; Luka 1:5) Herode Arkelao na Herode Antipa, abana ba kwa Herode Mukalamba, balibasalile ukulatekako ifiputulwa fimo ifya bufumu bwa kwa shibo, Herode Mukalamba. (Mat. 2:22) Antipa ali mulashi wa fitungu fine, kabili batemenwe ukumwita ati “imfumu,” e waleteka ukutendeka ilyo Yesu abombele umulimo wakwe pa myaka itatu ne myeshi 6 ukufika ilyo ifyalembwa mwi buuku lya Imilimo icipandwa 12 fyalecitika. (Marko 6:14-17; Luka 3:1, 19, 20; 13:31, 32; 23:6-15; Imil. 4:27; 13:1) Pa numa ya kuteka inshita iinono, Herode Agripa I, umwishikulu wa kwa Herode Mukalamba, balimwipeye kuli malaika wa kwa Lesa. (Imil. 12:1-6, 18-23) Umwana wakwe Herode Agripa II, e waishiletendeka ukuteka ukufikila ilyo abaYuda bapondokele abena Roma.—Imil. 23:35; 25:13, 22-27; 26:1, 2, 19-32.
JANUARY 21-27
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | IMILIMO 25-26
“Paulo Atwala Umulandu Kuli Kaisare Kabili Ashimikila Imfumu Herode Agripa”
“Ndetwala Umulandu Kuli Kaisare!”
6 Filya Feste alefwaya ukuletamo abaYuda mu mulandu wa kwa Paulo, nga calengele ukuti Paulo bamwipaye. E ico, Paulo abomfeshe insambu isho akwete isha bwina Roma. Aebele Feste ati: “Ine njiminine ku cipuna ca kupingwilapo ica kwa Kaisare, e ko mfwile ukupingulwa. Nshacita icabipa ku baYuda, ifyo na imwe mwishibe. . . . Ndetwala umulandu kuli Kaisare!” Umuntu nga alanda fye ukuti aletwala umulandu kuli Kaisare ninshi ni fyo fine takuli uwingakaanya. Feste alikomaile pa fyo alandile ati: “Apo ulefwaya ukutwala umulandu kuli Kaisare; kuli Kaisare e ko ukaya.” (Imil. 25:10-12) Filya Paulo atwele umulandu ku cilye icikalamba, e fyo na Bena Kristu aba cine muno nshiku bacita. Abalwani nga ‘balecululusha abantu ku fipope fya mafunde,’ Inte sha kwa Yehova balaya ku filye pa kuti bengacingilila imbila nsuma.—Amalu. 94:20.
bt amabu. 198-201 amapara. 10-16
“Ndetwala Umulandu Kuli Kaisare!”
10 Paulo alitashishe Imfumu Agripa pe shuko yamupeele ilya kuilandila kuli ena, alandile no kuti iyi mfumu yalishibe sana intambi e lyo ne fyo abaYuda balekansana. E lyo nomba Paulo alondolwele ifyo aali kale, atile: “Nali umuFarise umwine wine ukulingana ne mipepele yesu iikonka sana amafunde.” (Imil. 26:5) Ilyo aali umuFarise, Paulo alesubila ukuti bushiku bumo Mesia aali no kwisa. Apo nomba aali Mwina Kristu, aleshimika ukwabula umwenso ukuti Yesu Kristu e Mesia uo balelolela pa myaka yonse iyapita. Ico Paulo bamutekeele icilye pali bulya bushiku mulandu wa fyo ena kumo na balwani bakwe baishibe, ukuti bushiku bumo Lesa aali no kufikilisha ifyo alaile bashibo. Ifyo Paulo alondolwele, fyalengele Agripa ukufwaisha sana ukukutika ku mulandu wakwe.
11 Paulo alilondolwele ne fyo alecusha Abena Kristu kale, atile: “Ine pano ndi, napangile mu mutima wandi ukucita ifintu ifingi pa kuti fye ishina lya kwa Yesu umwina Nasarete lilumbuka . . . Apo nalicililemo ukubalwisha [e kutila abasambi ba kwa Kristu], naile ku kubacusha na ku misumba imbi.” (Imil. 26:9-11) Ifyo Paulo alelanda fya cine. Abengi balishibe ifyo alecusha Abena Kristu. (Gal. 1:13, 23) Nalimo Agripa alepapa mu mutima ati: ‘Cinshi calengele ukuti umuntu wa musango uyu aaluke?’
12 Amashiwi ayo Paulo akonkeshepo ukulanda e yaleasuka ici cipusho, atile: “Ilyo naleya, cilya akasuba kaba pa kati, mwe mfumu, namwene mu musebo ulubuuto ulwabengeshima ukucila akasuba ulwabyatile ukufuma mu muulu ukushinguluka ine na bale-enda na ine. Awe ilyo bonse twawile pa nshi naumfwile ishiwi lilenjeba mu ciHebere aliti, ‘Sauli, Sauli, mulandu nshi ulencushisha? Ifi ulepanta pa fya kusonkwelako uleicusha fye.’ Lelo natile, ‘Ni mwe bani, mwe Shikulu?’ E lyo Shikulu atile, ‘Nine Yesu, uo ulecusha.’”—Imil. 26:12-15.
13 Ilyo talamona ici cimonwa, Paulo aali ngo “ulepanta pa fya kusonkwelako” inama. Nga filya fine icinama icisenda ifipe cingaicena nga cilepanta pa fya kusonkwelako, e fyo Paulo na o aicenene. Pa mulandu wa kulwisha ifyo Lesa alefwaya, calengele ukuti eba cibusa wa kwa Lesa. Ifi Yesu uwali nabuushiwa amoneke kuli Paulo ilyo aleya ku Damaseke, calengele ukuti Paulo uwalufiwe kabili uwalemona ukuti ifyo alecita fyali fye bwino, aaluke.—Yoh. 16:1, 2.
14 Paulo kwena alyalwike nga nshi. Ilyo alelanda kuli Agripa, atile: “Nalifililwe ukusuulako fye ku cimonwa ca mu muulu, lelo nabalilepo ukubila imbila nsuma mu Damaseke na mu Yerusalemu, na mu calo conse ica Yudea, na ku bena fyalo pa kuti balapile no kwalukila kuli Lesa pa kucita ifintu ifilelanga ukuti nabalapila.” (Imil. 26:19, 20) Pa myaka iingi Paulo alibombele umulimo uo Yesu Kristu amupeele mu cimonwa ico amwene ninshi akasuba kali pa kati. Finshi fyafuminemo? Abaumfwile imbila nsuma iyo Paulo ashimikile, balilekele imisango yabo iya bupulumushi, kabili iya bufumfuntungu no kupilibukila kuli Lesa. Abantu abapilibwike basangwike abekashi basuma abalekonka amafunde kabili balelenga ukuti mu calo mube umutende.
15 Lelo, abaYuda abali abalwani ba kwa Paulo bena tabalemonamo no busuma mu fyo abantu abapilibwike balecita. Paulo atile: “E co abaYuda banjikatile mwi tempele kabili bapene banjipaye. Lelo, pa mulandu wa kuti Lesa alingafwile, na lelo line ncili ndebila imbila nsuma ku bapiina na ku bakankaala.”—Imil. 26:21, 22.
16 Na ifwe fwe Bena Kristu ba cine, tufwile ukuba ‘abaiteyanya ukwasuka umuntu onse uwingatwipusha’ pa citetekelo cesu. (1 Pet. 3:15) Ilyo tuleshimikila kuli bakapingula na bakateka, kuti caba bwino nga tulepashanya ifyo Paulo alandile kuli Agripa na Feste. Nga twabalondolwela mu mucinshi ifyo icine ca mu Baibolo ca-alula abantu, kumo na ifwe bene, nalimo kuti twanasha imitima yabo.
“Ndetwala Umulandu Kuli Kaisare!”
18 Lelo Paulo ayaswike kateka ati: “Nshipenene, mwe balashi baFeste, lelo ndesosa amashiwi ya cine kabili aya mano. Na kabushe, imfumu iyo ndelandako ukwabula umwenso naishiba bwino ifi fintu . . . Mwe Mfumu Agripa, bushe mwalisumina mu fyalemba Bakasesema? Ninjishiba ukuti mwalisuminamo.” Agripa aebele Paulo ati: “Muli iyi ine nshita inono kwempe fye nga wanjalula ukuba Umwina Kristu.” (Imil. 26:25-28) Ifyo Imfumu yalandile, nampo nga yalandile mu bufumacumi nelyo iyo, filangilila ukuti ifyo Paulo ashimikile imfumu fyali-ifikile pa mutima.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pa Imil. 26:14
ulepanta pa fya kusonkwelako: Ica kusonkwelako cimuti icatwa ku ntanshi ico babomfya pa kupatikisha inama ukucita fimo. (Abapi. 3:31) Amashiwi ya kuti “ukupanta pa fya kusonkwelako” lipinda ilisangwa mu mpapulo sha ciGriki. Bayafumya ku fyo inama iishumfwa ipanta ica kusonkwelako pa kukaana ukucita ifyo umwine alefwaya icite, kabili ukucita ifi kulenga yaicena. Sauli e fyo alecita ilyo ashilaba Umwina Kristu. Ifi Paulo alelwisha abasambi ba kwa Yesu, abo Yehova Lesa aleyafwa, ali no kuicena sana umwine. (Linganyeniko Imil. 5:38, 39; 1 Tim. 1:13, 14.) Pali Luk. Mil. 12:11, amashiwi ya kuti “ifya kusonkwelako” bayabomfya mu mampalanya, pa kulanda pa mashiwi ayo umuntu wa mano alanda ayalenga uulekutika ukukonka ifyo balemufunda.
nwt ubupilibulo
Ica kusonkwelako. Ica kusonkwelako cali cimuti icatwa ica kwete icela ku ntanshi ico bashibulimi balebomfya ukutungulwilako inama pa kulima. Ica kusonkwelako bacipashanya ku mashiwi ayo umuntu wa mano alanda ayalenga uulekutika ukukonka ifyo balemufunda. Amashiwi ya kuti “ulepanta pa fya kusonkwelako” bayafumya ku fyo inama iishumfwa ipanta ica kusonkwelako pa kukaana ukucita ifyo umwine alefwaya icite, kabili ukucita ifi kulenga yaicena.—Imil. 26:14; Abapi. 3:31.
w03 11/15 amabu. 16-17 para. 14
Afweni Bambi Ukupokelela Ubukombe bwa Bufumu
14 Paulo alishibe ukuti Agripa ali muYuda wa mwi shina fye. Pa kulosha ku fyo Agripa aishibe ubuYuda, Paulo apelulwile ukuti mu kushimikila kwakwe alingile ‘ukukanasosa icintu cimbi kano fye ifyo Bakasesema na Mose balandile ukuti fyali no kucitika’ pa lwa mfwa ya kwa Mesia no kubuuka. (Imilimo 26:22, 23) Ilyo alelanda kuli Agripa, Paulo aipwishe ati: “Mwe Mfumu Agripa, bushe mwalisumina Bakasesema?” Agripa afililwe ica kuti aasuke. Nga atila tasumina muli bakasesema, abantu kuti batwishika ubuYuda bwakwe. Lelo nga asuminisha ifyo Paulo alanda, ninshi alelanga pa cintubwingi ukuti alesuminisha ifyebo fya mutumwa ne ci kuti calenga abantu ukumumona ukuti Mwina Kristu. Mano mano Paulo ayaswike icipusho cakwe umwine, ukutila: “Ninjishiba ukuti mwalibasumina.” Bushe Agripa ayaswike shani? Atile: “Mu nshita inono ulenashanasha ukuba Umwina Kristu.” (Imilimo 26:27, 28) Nangu ca kuti Agripa tabele Umwina Kristu, cimoneke fyo ubukombe bwa kwa Paulo bwalimufikileko pa mutima.—AbaHebere 4:12.
Ukubelenga Baibolo
JANUARY 28–FEBRUARY 3
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | IMILIMO 27-28
“Paulo Aya ku Roma”
“Tapakafwe Nangu Umo Pali Imwe”
15 Paulo afwile alishimikile abantu abengi abali mu bwato pa kutila abafwe “ukusubila fye ubulayo ubo Lesa alaile.” (Imil. 26:6; Kol. 1:5) Nomba ifi calemoneka ukutila ubwato kuti bwabunda, Paulo alibebele amashiwi yabafwile ukusuubila ukuti balapusuka ubwato nangu bubunde. Atile: ‘Ubushiku malaika acimoneka kuli ine, no kunjeba ati, “Witiina, Paulo. Ukeminina ku cinso ca kwa Kaisare, kabili, mona! Lesa alepususha bonse abali nobe mu bwato.”’ Paulo abakoseleshe ukuti: “E ico sansamukeni, mwe baume; pantu nincetekela Lesa ukuti cikaba nga filya fine malaika acinjeba. Lelo, tukapooswa ku lulamba pa cishi cimo.”—Imil. 27:23-26.
“Tapakafwe Nangu Umo Pali Imwe”
18 Kanshi ilyo aba bantu bapuswike bali pa cishi ca Melita, icaba ku kapinda ka kulyo aka Sisili. (Moneni akabokoshi akaleti “Ni Kwi Kwali Icishi ca Melita?”) Abantu abalelanda ululimi lumbi lumbi ‘balibatangete icine cine.’ (Imil. 28:2) Bakoseshe umulilo wa kuti aba bantu abo bashaishibe abafikile ku mulundu bonteko pantu balibombele kabili baletutuma. Umulilo walengele bakangabuke ifi kwali imfula kabili kwalitalele. Umulilo wine walengele kwacitika ne cisungusho.
“Tapakafwe Nangu Umo Pali Imwe”
21 Popli umwine wa cilya cifulo balipo, uwakwete sana ifyuma, aleikala kulya kwine. Afwile e wali umulashi wa fita fya bena Roma pa Melita. Luka atile, Popli ali “mulashi wa pali ici cishi,” kabili ifi fine e fyo ne fyalembwa basangile pa cishi ca Melita fyalanda pali ena. Alipokelele Paulo na banankwe no kubasunga bwino sana pa nshiku shitatu. Lelo wishi wa kwa Popli alilwele. Na kabili Luka alilondolwele bwino sana ifyo alwele. Alembele ukuti “alilwele ubulwele bwa mpepo no bwa kupolomya umulopa.” Alandile bwino bwino ifyo ubulwele bwakwe bwali. Paulo alipepele no kubika iminwe pali uyu muntu, awe no kupola apola. Ilyo abena Melita bamwene Paulo acita ici cisungusho, balitemenwe kabili baletele abalwele ukuti bondapwe, no kuletela Paulo na banankwe ifya bupe ifyo balekabila.—Imil. 28:7-10.
“Alelondolola Bwino Bwino”
10 Ilyo abalendo bafikile mu Roma, “Paulo asuminishiwe ukwikala eka, pamo no mushilika uwalemulonda.” (Imil. 28:16) Abafungwa abashacitile imilandu iikalamba balebakakila ku minyololo na malonda. Paulo aali ni kabila wa Bufumu, kanshi nangu bamukakile ku minyololo, talekele ukushimikila. E ico, pa numa ya kutushako pa nshiku shitatu, alongenye abakalamba ba baYuda mu Roma pa kuti ailondolole no kubashimikila imbila nsuma.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pa Imil. 27:9
inshita ya kuleka ukulya iya mu lusuba: Ishiwi lya ciGriki ilya ukuti “ukuleka ukulya” lilosha fye ku kuleka ukulya uko balandapo mu Mafunde ya kwa Mose, e kutila, ukuleka ukulya ukwalebako cila mwaka pa Bushiku bwa Cifuta Mulandu, ubo beta no kuti Yom Kippur (mu ciHebere, yohm hak·kip·pu·rimʹ, “ubushiku bwa kwelelwa imembu”). (Lebi 16:29-31; 23:26-32; Impe. 29:7; moneni Ubupilibulo, “Ubushiku bwa Cifuta Mulandu.”) Amashiwi ya kuti “mukalecusha imyeo yenu,” bayabomfya nga balelanda pa fyo umuntu alingile ukucita pa Bushiku bwa Cifuta Mulandu, ukubikako fye no muntu ukuleka ukulya. (Lebi 16:29) Ifyo babomfya amashiwi ya kuti “ukuleka ukulya” pa Imil. 27:9 filanga ukuti pa fyapulilemo sana mu kucusha umyeo yabo pa Bushiku bwa Cifuta Mulandu, pali no kuleka ukulya. Inshita ya mu lusuba iya kuleka ukulya yalebako ku kupwa kwa September nelyo ku kutendeka kwa October.
Ubupilibulo
Ubushiku bwa Cifuta Mulandu: Bwali bushiku bwa mushilo kabili ubwacindama sana ku bena Israele, ubu bushiku balebwita no kuti Yom Kippur (ukufuma kwi shiwi lya ciHebere, yohm hak·kip·pu·rimʹ, “ubushiku bwa kwelelwa imembu”), bwalebako pa 10 mu mweshi wa Etanimu. Ubu e bushiku fye shimapepo mukalamba aleingila mu muputule wa Mushilo Nga Nshi uwali mu cikulwa ca mushilo. Mulya e mo aletuula umulopa we lambo pa membu shakwe, pa membu sha bena Lebi, e lyo na pa membu sha bantu bonse. Iyi yaleba ni nshita ya mabungano ya mushilo no kuleka ukulya, kabili lyaleba lisabata, e kutila inshita iishili yakubomba imilimo balebomba cila bushiku.—Lebi 23:27, 28.
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pa Imil. 28:11
Abana Baume ba kwa Seu.”: Mu nshimi sha baGriki na bena Roma, “Abana Baume ba kwa Seu” (mu ciGriki, Di·oʹskou·roi) bali ni Castor na Pollux, bampundu ba kwa lesa Seu (Jupita) e lyo no mukashi wakwe Leda uwali na namfumu wa bashilika abo baleita ukuti Spartan. Kabili balebamona no kutila kuti bacingilila abaleenda na mato pali bemba. Ifi ifyali ku ntanshi ya cisolo ca bwato bushininkisho na bumbi ubulanga ukuti uwaliko e walembele ili lyashi.