Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Bushe “umukalamba wa bakalinda ba pe tempele” ali nani, kabili mulimo nshi alebomba?

Pali bashimapepo abaYuda abaikete Petro na Yohane ilyo baleshimikila, pali no “mukalamba wa bakalinda ba pe tempele.” (Imilimo 4:1-3) Baibolo tayalandapo pa milimo uyu mukalamba wa bakalinda ba pe tempele alebomba, lelo ilyashi lya kale lyalilandapo fimo ifyo twingatemwa ukwishiba.

Cimoneka kwati ilyo Yesu ali pano calo, uwali pali cilya cifulo ali ni shimapepo uwali inkonkani ya kwa shimapepo mukalamba. Umukalamba wa bakalinda ba pe tempele e waleshininkisha ukuti ifintu pe tempele lyali mu Yerusalemu filecitwa ukwabula icimfulumfulu. E waleangalila amapepo ya pe tempele no kwangalila bakapyunga ba pe tempele abali kwati ni bakapokola. Inkonkani shakwe na sho shaleangalila abalelinda itempele, baleisula ifiibi fye tempele ulucelo no kufiisala nga bwaila, pa kuti umuntu nangu umo eingila ku ncende baleseshe, kabili balelonda ne cipao ca pe tempele.

Bashimapepo na bena Lebi abalebombela pe tempele babakeenye mu mabumba 24, ibumba limo lyalebomba umulungu umo uutuntulu, kabili palekonka ibumba limbi, kabili ibumba limo na limo lyalebomba pe tempele imiku ibili mu mwaka. Cimoneka kwati ibumba limo na limo lyali-ikwatile umukalamba.—1 Imilandu 24:1-18.

Aba bakalamba ba bakalinda ba pe tempele balikwete sana amaka. Babalandapo ukuti bali pamo ne ntungulushi sha bashimapepo abasongele abantu ukwipaya Yesu, kabili e batumine na bantu babo ukuyamwikata.—Luka 22:4, 52.

Pali Mateo 3:4 patila Yohane Kabatisha alelya “makanta no buci bwa mu mpanga.” Bushe ninshi abantu balelya sana makanta pali ilya nshita?

Abantu bamo balatwishika nga cine cine Yohane alelya makanta, kabili basosa ukuti Mateo alelanda pa nseke isha ku cimuti ico beta ati locust, nelyo alelanda pa fisabo fya mu mpanga, nangu isabi ilyalekanalekana. Nomba ishiwi lya ciGriki ilyo Mateo abomfeshe lilanda pali makanta iimoneka fye nge fipaso iyo beta ati Acrididae. Makanta iyaishibikwe sana mu Israele baleita ati desert locust, yale-endela pamo iingi kabili yaleonaula sana ifimenwa ifingi.—Yoele 1:4, 7; Nahumu 3:15.

Abena kale pamo nga abena Asiria na bena Etiopia balitemenwe ukulya makanta kabili na ino ine nshita abantu bamo pamo nga abena Bedouin na baYuda ba ku Yemen bacili balalya makanta. Abena Israele balemona makanta ukutila fya kulya fya bapiina. Kuli makanta balefumyako fyonse, bashako fye icifuba e co balelya. Limo balelya fye iibishi, limo baleocako, e lyo limo balekanika pa kasuba. Inshita shimo kuli makanta balebikako umucele nelyo ukuibika mu mwangashi wakantuka (vinegar), e lyo limo baleshingako ubuci.

Apo Yohane alebila imbila mu ciswebebe, nalimo ifya kulya alesanga ukwabula ubwafya ni makanta. (Marko 1:4) Na kuba makanta yalikwata sana amaprotini ayaba pa filenga umuntu ukuba na maka, kabili ifi aleliila pamo no buci, fyalemupeela sana amaka.

[Icikope pe bula 28]

Ababomfi abena Asiria nebasenda makanta na mapomegranate

[Abatusuminishe]

Ukufuma mu citabo ca Discoveries Among the Ruins of Nineveh and Babylon (1853)