“Twalilileni Ukwenda nga Bana ba Lubuuto”
“[Fwaleni] ubuntu bupya, ubwalengelwe mu cipasho ca kwa Lesa mu [bulungami bwa cine na bucishinka, NW].”—ABENA EFESE 4:24.
1. Ni mu kuba na cinshi bakapepa ba kwa Yehova bapaalwa? Mulandu nshi?
YEHOVA LESA ni “Shifwe wa fya lubuuto,” kabili “muli wene tamwaba mfifi nakalya.” (Yakobo 1:17; 1 Yohane 1:5) Umwana wakwe, Yesu Kristu, asosele ulwa mwine wine ukuti: “Nine lubuuto lwa calo; uukonka ine takende mu mfifi, lelo akaba no lubuuto lwa mweo.” (Yohane 8:12) Bakapepa ba cine aba kwa Yehova, abakonshi ba Mwana wakwe, muli ifyo balipaalwa no kubuutushiwa—ukwa mu muntontonkanya, ukwa mu mibele, no kwa ku mupashi—kabili ‘bamoneka nge fyengelo pano nse.’—Abena Filipi 2:15.
2. Kucilana nshi pa kati ka bantu ba kwa Lesa ne calo ukwasobelwe?
2 Kale sana, kasesema Esaya alipuutilwemo ukusobela uku kucilana: “Mona, imfifi ikafimba pano isonde, ne kumbi ilyafitula pa bantu na bantu, lelo Yehova akesa pali iwe, ubukata bwakwe bukamonekela pali iwe.” Na kuba, abantunse bonse abanunuka ukufuma kuli Lesa balandilwako nga baba pe samba lya maka no kusonga kwa “bamwandanshi ba mfifi ino.”—Esaya 60:2; Abena Efese 6:12.
3. Ni pa milandu nshi twabela abasekelela mu kuswatuka mu kufunda kwa kwa Paulo ukwalingana ne nshita?
3 Umutumwa Paulo aali uwayangwako apakalamba ukuti Abena Kristu banankwe batwalilile abalubuka ukufuma ku mfifi ya musango yo. Acincishe ukuti ‘belaenda ifyo Abena fyalo benda’ lelo ukuti “[batwalilile] ukwenda nga bana ba lubuuto.” (Abena Efese 4:17; 5:8, NW) Na kabili alilondolwele ifyo baali no kutunguluka mu kucite ci. Ilelo, imfifi ne kumbi lyafitula ifyo fyafimbilikishe nko fyalitikaminako. Icalo calitika mu kushika mu lutikiti lwa kuwa kwa mibele no kwa ku mupashi. Bakapepa ba kwa Yehova balikwata ubulwi bwingilishako ukutiinya ubwa kulwa. Muli ifyo, tuli abasekelela mu kuswatuka mu fintu Paulo aali no kusosa.
Sambilileni pa lwa kwa Kristu
4. Cinshi Paulo akwete mu muntontonkanya lintu asosele ukuti: “Imwe te ifyo mwasambilile Kristu”?
4 Pa numa ya kulondolola ifikonkelelo fya buwelewele no kukowela kwa calo, umutumwa Paulo ayalwilile ukusakamana kwakwe ku Bena Kristu banankwe mu Efese. (Twapaapaata belengeni Abena Efese 4:20, 21.) Paulo aali napoosa mupepi ne myaka itatu ukushimikila no kusambilisha muli ulya musumba, kabili pa lwakwe afwile aali uwabeleshanya na bengi mu cilonganino. (Imilimo 20:31-35) Muli ifyo, lintu asosele ukuti, “Imwe te ifyo mwasambilile Kristu,” alelumbulula ukwishiba kwa pa lwakwe ukwa kuti Abena Kristu ba mu Efese tabasambilishiwe umusango wa cine uwa kuilekelesha, uwasundulwa uyo waletekelesha imisango ya myendele yabipisha iyo aali nalondolola mu Eph 4 fikomo 17 ukufika ku 19. Alishibe ukuti balisambilishiwe bwino kabili mu kulungika inshila ya bumi iya Bwina Kristu iya cine nga fintu calangililwe na Yesu Kristu. Pali uyo mulandu, tabaleenda na kabili mu mfifi nge fyo abena fyalo baleenda, lelo baali bana ba lubuuto.
5. Cinshi caba ubupusano pa kati ka kuba mu cine mu kabepekesho no kukwata icine muli ifwe?
5 Fintu cili icakatama, lyene, ‘ukusambilila Kristu’ mu musango walinga! Bushe kwalibako inshila shalubana isha kusambililamo Kristu? Ee, mu cine cine. Mu kubangilila, pa Abena Efese 4:14, Paulo aali nasoka bamunyina ukuti: “Twiba kabili baice abasensenunwa kabili abapepelulwa ku mwela onse we sambilisho, ku kufinsha kwa bantu, incenjeshi ku kwelenganye fya kulufya.” Mu kumonekesha kwali bamo abasambilile pa lwa kwa Kristu lelo abo abacili baleenda mu nshila sha calo kabili nelyo fye ukwesha ukunashanasha bambi ukucite fyo. Bushe ici catulanga ubusanso bwa kuba fye mu cine, nga fintu bamo bacilumbula, mu kucilana no kukwata icine muli ifwe? Mu nshiku sha kwa Paulo abo abakwete fye ukumfwikisha kwa kabepekesho balepepelulwa kuli bambi mu kwanguka kabili mu kwangufyanya, kabili e fintu cili ne lelo. Ku kucingilile ci, Paulo atwalilile ukusosa ukuti abena Efese bakabile ‘ukumfwa Kristu, kabili ukusambilishiwa muli Yesu.’—Abena Efese 4:21.
6. Ni shani fintu twingasambilila, ukumfwa, no kusambilishiwa kuli Kristu ilelo?
6 Inumbwilo “ukusambilila,” “ukumfwa,” no “kusambilishiwa” ishabomfiwe na Paulo shonse shitubulula inshila ya misambililile no kufunda, pamo nga mu sukulu. Kwena, te kuti tumfwe, ukusambilila, nelyo ukusambilishiwa mu kulungatika kuli Yesu umwine wine ilelo. Lelo aletungulula kampeini ya masomo ya Baibolo iya mu kusaalala kwa calo ukupitila mu “musha wa cishinka kabili uwashilimuka.” (Mateo 24:45-47; 28:19, 20) Kuti ‘twasambilila Kristu’ mu kulinga kabili mu kulungikwa nga ca kuti lyonse fye tulelya ica kulya ca ku mupashi icalingana ne nshita icipayanishiwa ne bumba lya musha, ukusambilila cene mu mukoosha nampo nga ni pa lwesu nelyo mu cilonganino, ukwetetula pali cene, no kubika mu kubomba ifyo tusambilila. Shi natushininkishe ukuti twabomfya mu kukumanina ukupayanya konse pa kuti twingasosa mu cishinka ukuti ‘wene e o twaumfwile, kabili muli wene e mo twasambilishiwe.’
7. Bupilibulo nshi pambi ubwingamonwa mu mashiwi ya kwa Paulo aya kuti, “icine caba muli Yesu”?
7 Cili ica kusekesha ukuti pa Abena Efese 4:21, pa numa ya kukomaila pa nshila ya misambililile, Paulo alundilepo ukuti: “Ifyo icine caba muli Yesu.” Aba kulandapo bamo aba Baibolo baleta ukusakamana ku cishinka ca kuti Paulo te lingi alebomfya ishina lya pa lwakwe ilya kwa Yesu mu line lyeka mu fyalembwa fyakwe. Mu cine cine, aka kaba e kashita keka fye aka mibomfeshe ya musango yo muli kalata ku bena Efese. Bushe mwaliba ubupilibulo bwaibela ubuli bonse muli ici? Nakalimo Paulo aleita ukusakamana ku ca kumwenako caimikwe na Yesu pamo ngo muntu. Ibukisheni ukuti Yesu inshita imo asosele ulwa mwine ukuti: “Nine nshila ne cine no mweo.” (Yohane 14:6; Abena Kolose 2:3) Yesu asosele ukuti: “Nine . . . cine” pantu talelanda fye no kusambilisha cene lelo aleikala ukulingana ne cine no kulangisha cene. Ee, ubuKristu bwa cine te mfundo fye lelo inshila ya bumi. ‘Ukusambilila Kristu’ kusanshamo ukusambilila ukumupashanya mu kwikala ukulingana ne cine. Bushe ulatungulula ubumi bobe mu kupashanya Yesu? Bushe cila bushiku ulekonka intampulo shakwe mu kupalamisha? Ni pa kucita fye fyo e lintu twingatwalilila ukwenda nga bana ba lubuuto.
“Fuuleni Ubuntu bwa Kale”
8. Cilangililo nshi Paulo abomfeshe pa Abena Efese 4:22, 24, kabili mulandu nshi cabela icalinga?
8 Ku kulangisha fintu ‘twingasambilila Kristu’ mu kutunguluka no kwenda nga bana ba lubuuto, Paulo atwalilile ukusosa, pa Abena Efese 4:22-24, ukuti kwabako intampulo shalekanalekana shitatu isho tulingile ukukonka. Ulwa kubalilapo ulwa ishi ni ulu: “Fuuleni ubuntu bwa kale, ubwa mibele ya ntanshi, ubuleonaika ku lunkumbwa lwa longolo.” (Abena Efese 4:22) Inumbwilo ‘ukufuula’ (“ukusotola,” Kingdom Interlinear) no ‘kufwala’ (Eph 4 icikomo 24) shileta ku muntontonkanya icikope ca kufuula no kufwala ica kufwala. Ili lyali lishiwi lya mampalanya ilyo Paulo abomfeshe ilingi line nga nshi, kabili lyaliba ilya kufumamo cimo. (Abena Roma 13:12, 14; Abena Efese 6:11-17; Abena Kolose 3:8-12; 1 Abena Tesalonika 5:8) Lintu ica kufwala cesu calamba nelyo ukutonenwapo, pamo nga pa kulya, tulafwala cimbi mu kwangufyanya pe shuko lya kubalilapo. Bushe tatulingile ukuba abayangwako mu kulinganako pa lwa kulamfya ukuli konse ukwa mibele yesu iya ku mupashi?
9. Ni mu nshila nshi muntu umo afuulila ubuntu bwa kale?
9 Ni shani, lyene, fintu umo afuula ubuntu bwa kale? Verbu ‘fuula’ mu lulimi lwa iko ulwa kutendekelapo yaba mu ciitwa aorist tense (imilandile ilondolola incitilo epela). Ilangilila incitilo iicitwa limo fye nelyo limo na limo. Ici citweba ukuti “ubuntu bwa kale” (“umuntu wa kale,” Kingdom Interlinear), capamo ne “mibele ya ntanshi,” fifwile ukufuulwa mu kuba ne ncitilo yashininkishiwa kabili iyashangila, mu kukumanina kabili umupwilapo. Te cintu cimo ico twingashingashingilapo mu kutunguluka nelyo fye ukushimunukilapo. Mulandu nshi te ifyo?
10. Mulandu nshi umo alingile ukubela uwakosa kabili uwashangila mu kufuula ubuntu bwa kale?
10 Inumbwilo “ubuleonaika” ilangilila ukuti “umuntu wa kale” ali mu nshila ya mibele itwalilila kabili iilundulukilako ukubotelela, ukufuma ku kubipa ukuya ku kubipilako. Mu cishinka, pa mulandu wa kukaana ukubuutushiwa kwa ku mupashi, umutundu wa muntu onse uli mu mibele iitwala pa nshi. Ici caba e ca kufumamo ca “lunkumbwa lwa longolo,” e fyasosele Paulo. Ulunkumbwa lwa ku mubili lwaliba ulwa longolo pantu kuti pambi lwamoneka ulwabulamo ubusanso, lelo mu kupelako lwaliba ulwa konaula. (AbaHebere 3:13) Nga ca kuti talubebetelwe, impela ikaba kukowela ne mfwa. (Abena Roma 6:21; 8:13) Uyo e mulandu ubuntu bwa kale bufwile ukufuulilwa, ukusotolwa mu kuba no kushangila kabili umupwilapo, mu nshila ica kufwala ca kale, icalamba cifuulilwamo.
‘Umupashi Upya uwa Muntontonkanya’
11. Ni kwi uko ukulengwa cipya cipya ukwa ku mupashi kufwile ukutendekela?
11 Umuntu uwaima ukufuma mu matipa akabila te kufuula fye ifya kufwala fyakwe ifyalamba lelo na kabili ukusamba umupwilapo pa ntanshi talafwala ifisuma kabili ifya busaka. Ico e cintu fye Paulo alangilile ngo lutampulo lwalenga bubili ku kubuutushiwa kwa ku mupashi: “Mulengwe abapya [mu maka yatuninkisha umuntontonkanya wenu, NW].” (Abena Efese 4:23) Nga fintu alondolwele mu kubangilila, mu Eph 4 fikomo 17 na 18, abena fyalo benda mu “buwelewele bwa mitima yabo” kabili “amano yabo yayaluke mfifi.” Mu kubamo amano, umuntontonkanya, icifulo ca pa kati ica kwiluka no kumfwikisha, e mo ukulengwa cipya cipya kufwile ukutendekela. Ni shani fintu ici cingacitwa? Paulo alondolola ukuti kupitila mu kulenga amaka ayaletuninkisha umuntontonkanya wesu ayapya. Maka nshi ayo?
12. Cinshi caba amaka ayatuninkisha umuntontonkanya?
12 Bushe amaka yatuninkisha umuntontonkanya wesu, ayaloshiwako kuli Paulo, umupashi wa mushilo? Iyo. Inumbwilo “amaka yatuninkisha umuntontonkanya wenu” mu kukonke shiwi ibelengwa ukuti “umupashi wa muntontonkanya wa imwe.” Tapaba apali ponse muli Baibolo apo umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa walandilwako ngo wa muntu nelyo ulubali lwa muntunse. Ishiwi “umupashi” mu kutendekelako lipilibula “umupu,” lelo na kabili lilabomfiwa muli Baibolo “ku kwishibisha amaka ayalenga umuntu ukulangisha imbeela ya mutima imo, imibele, nelyo inkuntu nelyo ukubuula incitilo imo nelyo inshila.” (Insight on the Scriptures, Volyumu 2, ibula 1026) E co “umupashi wa muntontonkanya” maka ayo yacincisha nelyo ukutuninkisha umuntontonkanya wesu, ukukongama kwesu kwine ukwa muntontonkanya no kulinga.
13. Mulandu nshi ukulinga kwesu ukwa ku muntontonkanya kufwile ukulengelwa ukupya?
13 Ukukongama kwa cifyalilwa no kulinga ukwa muntontonkanya ushapwililika kwalola ku fintu fya ku mubili, ifya bumubili, no kutemwe fimoneka. (Lukala Milandu 7:20; 1 Abena Korinti 2:14; Abena Kolose 1:21; 2:18) Nangu ca kuti umuntu afuula ubuntu bwa kale ne fibelesho fya buko ifyabipa, ukukongama kwakwe ukwa muntontonkanya ukwa lubembu nga ca kuti takwalwilwe pa nshita imo kukamukunta ukubwelela ku cintu ashile. Bushe ici te ca kukumanya ca bengi abaesha, ku ca kumwenako, ukuleka ukupeepa, ukunwesha, nelyo ifibelesho ifyabipa fimbi? Nga ca kuti tababombeshe ku kulengwa abapya mu maka yaletuninkisha umuntontonkanya, ukushelemuka kwali mupepi no kuba ukushingasengaukwa. Ukwaluka ukuli konse ukwa cine cine kufwile ukubimbamo ukwalula umuntontonkanya mu kukumanina.—Abena Roma 12:2.
14. Ni shani fintu amaka yatuninkisha umuntontonkanya yengalengwa ayapya?
14 Ni shani, lyene, fintu umo alenga ayo maka ayapya pa kuti yengalenga umuntontonkanya wa umo ukukongamina ku ntunga yalungama? Verbu “mulengwe abapya” mwi lembo lya ciGreek yaba mu milandile ilangilila icilecitika nomba line, ukulumbulula incitilo yatwalilila. E co kupitila mu kutwalilila ukusambilila Icebo ca kwa Lesa ica cine na pa kwetetula pa cintu cipilibula e lintu amaka yatuninkisha yengalengwa ayapya. Basayantisti batweba ukuti muli bongobongo wesu, ifyebo mu musango wa fishibilo fya malaiti nelyo ifya miti ifyatantikwa mu mutande fyenda ukufuma kuli neuron imo ukuya ku ibiye, ukuciluka imilundo iingi iitwa insase. “Icibukisho ca musango umo cilapangwa pa nsase sha mishipa lintu icishibilo catantikwa mu mutande capitapo, ukusha ku numa icifwati ca ciko,” e fisosa icitabo The Brain. Lintu icishibilo cimo cine capita umuku wakonkapo, insandesande sha mishipa shileshiba cene kabili shitendeka ukwankulako mu kucilapo ukwangufyanya. Mu kupita kwa nshita, ici cilenga inshila ipya iya kutontonkanishishamo mu muntu. Ilyo tutwalilila mu kwingisha ifyebo fituntulu ifya ku mupashi, inshila ya mitontonkanishishe ipya ilakuulwa, kabili amaka yatuninkisha umuntontonkanya wesu yalalengwa ayapya.—Abena Filipi 4:8.
‘Fwaleni Ubuntu Bupya’
15. Ni mu mano nshi ubuntu bupya bwabela ubupya?
15 Mu kulekelesha, Paulo asosa ukuti: “[Mulingile] ukufwalo buntu bupya, ubwalengelwe mu cipasho ca kwa Lesa mu bulungami bwa cine na bucishinka.” (Abena Efese 4:24) Ee, Umwina Kristu alafwalo buntu bupya. “Bupya” pano bulosha, te ku nshita, lelo ku mibele. Uko e kuti, te bupya mu mano ya kuba ubwa nomba line. Buntu bupya umupwilapo, ubwalelema “ubwalengelwe mu cipasho ca kwa Lesa.” Pa Abena Kolose 3:10, Paulo abomfeshe ululimi lwapalako kabili asosele ukuti “bulelengwa cipya cipya nge cipasho ca kwa Kalenga wa buko.” Ni shani fintu ubu buntu bupya bwisako?
16. Mulandu nshi cingasoselwa ukuti ubuntu bupya “bwalengelwe mu cipasho ca kwa Lesa”?
16 Yehova Lesa alengele abantunse ba kubalilapo babili, Adamu na Efa, mu cata Cakwe ne cipasho. Bapeelwe umusango wa mibele isuma ne ya ku mupashi iyo yabalekenye no kubasumbula pa muulu wa bubumbo bwa nama. (Ukutendeka 1:26, 27) Nangu cingati ukupondoka kwabo kwatumpike umutundu wa muntu onse mu lubembu no kukanapwililika, ifwe, pamo nge ntuntuko sha kwa Adamu, tucili twalikwata amaka ya kulangisha imisango ya mibele isuma ne ya ku mupashi. Ukufwaya kwa kwa Lesa kuli kwa kuti abo ababelesha icitetekelo mwi lambo lya cilubula balingile ukupoosa ubuntu bwa kale no kuipakisha “ubuntungwa bwa bukata bwa bana ba kwa Lesa.”—Abena Roma 6:6; 8:19-21; Abena Galatia 5:1, 24.
17. Mulandu nshi ubulungami na bucishinka fyabela fishibilo fyapulamo ifya buntu bupya?
17 Ubulungami bwa cine na bucishinka e misango ibili iyasobolwapo kuli Paulo nga iishibisha ubuntu bupya. Ici cikomailapo mu kulundapo ukuti ubuntu bupya bulelengwa cipya cipya nge cipasho ca kwa Kalenga wa buko. Ilumbo 145:17 litweba ukuti: “Yehova alilungama mu mibele yakwe yonse, kabili wa [bucishinka, NW] mu micitile yakwe yonse.” Kabili Ukusokolola 16:5 kusosa pa lwa kwa Yehova ukuti: “Mwalilungama, mwe balipo kabili mwe baalipo, mwe Ba mushilo.” Mu cine cine, ubulungami na bucishinka misango yakabilwa nga ca kuti tuli no kwikalilila ku kulengwa mu cipasho ca kwa Lesa, ukubelebesha ubukata bwakwe. Shi natube nga Sekaria, wishi wa kwa Yohane Kabatisha, uwaseshiwe no mupashi wa mushilo ukulumba Lesa pa kupeela abantu Bakwe “ukumupyungila ukwabulo mwenso, mu mushilo na mu bulungami.”—Luka 1:74, 75.
“Twalilileni Ukwenda nga Bana ba Lubuuto”
18. Ni shani fintu Paulo atwaafwa ukumona inshila sha calo nga fintu mu cituntulu shaba?
18 Pa kuba natulanguluka mu kulonsha amashiwi ya kwa Paulo pa Abena Efese 4:17-24, natukwata ifingi ifya kutontonkanyapo. Mu Eph 4 fikomo 17 ukufika ku 19, Paulo atwaafwa ukumona inshila sha calo nga fintu mu cituntulu shaba. Ukukaana ukwishiba kwa kwa Lesa no kumika imitima yabo ukulola kuli wene, abo abacili mu calo baliiputulako abene ukufuma ku ntulo ya cine iya bumi. Nge ca kufumamo, pa kubulwa imifwaile ya cine nelyo ubutungulushi, amatukuto yabo yapelela mu buwelewele na bucafye. Lyonse baletika mu kushika mu kuwa kwa mibele isuma no kwa ku mupashi. Mwandi mibele ya kulengo bulanda! Kabili mwandi mulandu usuma kuli ifwe ukuba abapampamina ukutwalilila ukwenda nga bana ba lubuuto!
19. Kukoselesha nshi ukwa kulekelesha twakwata ukufuma kuli Paulo ukwa kutwalilila ukwenda nga bana ba lubuuto?
19 Lyene, mu Eph 4 fikomo 20 na 21, Paulo akomaila pa bucindami bwa kusambilila icine mu kuswatuka pa kuti tatulebishanya fye ne cine lelo ukwikala ukulingana na cene nge fyacitile Yesu. Mu kulekelesha, mu Eph 4 fikomo 22 ukufika ku 24, atukonkomesha ukusotola ubuntu bwa kale no kufwala ubupya—mu kushangila, mu kukosa. Pali ino nshita, tufwile ukutwalilila ukwalwila ukukongama kwesu ukwa muntontonkanya mu ntunga iituntulu, iya ku mupashi. Pali fyonse, tufwile ukulolesha kuli Yehova ku kwaafwa ilyo tuletwalilila ukwenda nga bana ba lubuuto. “Ico ni Lesa e wasosele, ati, Ulubuuto nalubalike ukufuma mu mfifi, e wabalikile mu mitima yesu ukuti tubuutushe ku bantu ukwishibo bukata bwa kwa Lesa mu cinso ca kwa Yesu Kristu.”—2 Abena Korinti 4:6.
Bushe Uleibukisha?
◻ Ni shani fintu ‘twingasambilila Kristu’ ilelo?
◻ Mulandu nshi ubuntu bwa kale bufwile ukufuulilwa mu kushangila?
◻ Cinshi caba amaka yatuninkisha umuntontonkanya, kabili ni shani fintu yalengwa ayapya?
◻ Misango nshi iishibisha ubuntu bupya?
[Icikope pe bula 15]
Yesu asosele ukuti: “Nine nshila ne cine no mweo”
[Icikope pe bula 16]
‘Sotoleni ubuntu bwa kale ne micitile ya buko’—icipyu, ubukali, umufulo, imiponto, ilyashi libi, no kubepa.—Abena Kolose 3:8, 9
[Icikope pe bula 17]
‘Fwaleni ubuntu bupya, ubwalengelwe mu cipasho ca kwa Lesa mu bulungami bwa cine na bucishinka.’—Abena Efese 4:24