Ukunakilako Kwesu Ukwaampanako ku Mabulashi Yacilamo
“E ico muli no kunakila.”—ABENA ROMA 13:5.
1. Cakukumanya nshi icakosa Inte sha kwa Yehova bakwete pa maboko ya mabulashi yacilamo aya ciNazi, kabili bushe ici cali pa mulandu wa ‘kucite cibi’?
PA JANUARY 7, 1940, Franz Reiter na bambi abena Austria bacaice basano baputunkanishiwe ku ca kuputwilako. Baali ni ba Bibelforscher, Inte sha kwa Yehova, kabili balifwile pa mulandu wa kuti ukulingana ne fisumino fyabo tabali no kubuule fyanso ku kwafwilisha Ukuteka kwa kwa Hitler. Reiter aali umo uwa makana ya Nte abafwile pa mulandu wa citetekelo cabo mu kati ka nkondo ya calo ica cibili. Abengi na bambi bashipikishe imyaka yalepa mu nkambi sha kucushiwilwamo. Bushe aba bonse baculile ku “lupanga” lwa mabulashi yacilamo aya ciNazi pa mulandu wa ‘kucite cibi’? (Abena Roma 13:4) Nangu fye panono! Amashiwi yalundwako aya kwa Paulo yalanga ukuti aba Abena Kristu baumfwilile ukukambisha kwa kwa Lesa ukwa mu Abena Roma icipandwa 13, nelyo fye cingati baculile pa minwe ya bulashi.
2. Mulandu nshi uwa kupatikisha ku kuba abanakila ku mabulashi yacilamo?
2 Pa Abena Roma 13:5, umutumwa alembo kuti: “E ico muli no kunakila, te pa mulandu wa bukali bweka iyo, lelo na pa mulandu wa kampingu.” Ku numa, Paulo asosele ukuti ukukwata kwa bulashi “ulupanga” wali mulandu usuma uwa kunakila kuli bwene. Nomba, nangu ni fyo, apeela umulandu wakoselako: kampingu. Tulatukuta ukubombela Lesa “muli kampingu uwasanguluka.” (2 Timote 1:3) Baibolo itweba ukunakila ku mabulashi yacilamo, kabili tulomfwila pantu tufwaya ukucita icili calungama mu menso ya kwa Lesa. (AbaHebere 5:14) Mu cine cine, kampingu wesu uwakanshiwa na Baibolo alatusesesha ku kumfwila ubulashi nelyo fye lintu tapali umuntunse uwa kutubebeta.—Linganyeniko Lukala Milandu 10:20.
“E co Mulekela ne Misonko”
3, 4. Kushimikwa nshi Inte sha kwa Yehova bakwata, kabili mulandu nshi Abena Kristu balingile ukulipila imisonko?
3 Mu Nigeria imyaka imo iyapitapo, kwaliko impasase pa kulipila kwa misonko. Ubumi ubwingi bwalilufiwe, kabili amabulashi yaitile umulalo wa fita. Abashilika baingile mu Ŋanda ya Bufumu umwalecitilwa ukulongana no kupinda ukwishiba imifwaile ya kulongana. Pa kusanga ukuti cali kukumana kwe sambililo lya Baibolo ukwa Nte sha kwa Yehova, umulashi mukalamba aebele abashilika ukufumapo, ukusoso kuti: “Inte sha kwa Yehova tabali ni bakasongelekanya ba musonko.”
4 Shilya Inte sha mu Nigeria shaishibikilwe ku kwikala mu kumfwana na mashiwi ya kwa Paulo aya kuti: “Pantu e co mulekela no [musonko, NW], pantu bena ni bakapyunga wa kwa Lesa abakoselela kuli ici cine.” (Abena Roma 13:6) Lintu Yesu apeele ifunde lya kuti, ‘Ifya kwa Kaisare peeleni kuli Kaisare,’ alelanda pa lwa kulipile misonko. (Mateo 22:21) Amabulashi ya ku calo yalapayanya imisebo, ukucingilila kwa bakapokola, amalaibrari, ifya myendele, amasukulu, imilimo ya kutuma amakalata, na fimbi ifingi. Ilingi line tulabomfya uku kupayanya. Cili fye icalungama ukuti tulingile ukulipila pali fyene ukupitila mu misonko.
“Peeleni Bonse Ifyo Bafwile Ukupeelwa”
5. Cinshi capilibulwa ku numbwilo ya kuti “peeleni bonse ifyo bafwile ukupeelwa”?
5 Paulo atwalilila ukuti: “Peeleni bonse ifyo bafwile ukupeelwa: [umusonko peeleni ku ufwile umusonko; umutuulo peeleni ku ufwile umutuulo, NW]; ukutiina ku ufwile ukutiinwa; umucinshi ku ufwile umucinshi.” (Abena Roma 13:7) Ishiwi “bonse” lisanshamo ubulashi bonse ubwa ku calo ubuli umubomfi wa ku cintubwingi uwa kwa Lesa. Takuli abafumishiwako. Nelyo fye nga ca kuti twikala pe samba lya micitile ya bupolitiki iyo pa lwesu tatwatemwa, tulipila imisonko. Nga ca kuti amabutotelo yalifumishiwako ku musonko uko twikala, ifilonganino kuti fyashukila ici. Kabili ukupala abana calo bambi, Abena Kristu kuti babomfya ukupayanya ukuli konse ukwa mwi funde ukwapangwa ku kupelesha iyi misonko intu balipila. Lelo takuli Umwina Kristu uulingile mu kubulwe funde ukusengauka ukulipile misonko.—Linganyeniko Mateo 5:41; 17:24-27.
6, 7. Mulandu nshi tulingile ukulipila imisonko nelyo fye nga ca kuti indalama shibomfiwa ku kwafwilisha mu fya ndalama icintu cimo ico tatusuminishanya na co nelyo fye nga ca kuti ubulashi bwatupakasa?
6 Tutile, nangu ni fyo, umusonko wamoneka uwa lufyengo. Nelyo ni shani nga ca kuti ulubali lwa ndalama sha musonko shabomfiwa ku kwafwilisha mu ndalama icintu cimo ico tatulesuminishanya na co, pamo ngo kuponya amafumo kwa ku mumbo, amatala ya mulopa, nelyo amaprogramu ayakansana ne mimwene yesu iya kushibuulamo lubali? Nalyo line tulipila imisonko yesu yonse. Cili bulashi e bulingile ukusenda icishingamo ca fintu bubomfya indalama sha musonko. Tatwatumwa ku kupingula ubulashi. Lesa e “Mupingushi wa pano isonde,” mu nshita yakwe ine, akalubulwisha amakamfulumende ukukuma ku fintu babomfya ubulashi bwabo. (Ilumbo 94:2; Yeremia 25:31) Ukufikila ico cacitika, twakulalipila imisonko yesu.
7 Ni shani nga ca kuti ubulashi bwatupakasa? Nalyo line tulalipila imisonko pa mulandu wa milimo ya cila bushiku iibombwa. Ukukuma ku Nte abalecula ukupakaswa mu calo cimo ica Africa, Examiner ya San Francisco yatile: “Kuti pambi mwabamona nga bana calo ba cilangililo. Balalipile misonko mu mukoosha, balasakamana abalwele, balalwisha ukukanaishiba ukubelenga no kulemba.” Ee, isho Nte shapakaswa balipile imisonko yabo.
“Ukutiina” no “Mucinshi”
8. “Ukutiina” cinshi uko tupeela ku bulashi?
8 “Ukutiina” kwa Abena Roma 13:7 te kutiina kwa bukuwe lelo, ukucila, umucinshi ku bulashi bwa ku calo, ukutiina ukutoba ifunde lya buko. Uyu mucinshi ulapeelwa pa mulandu wa cifulo cabimbwamo, te lyonse pa mulandu wa muntu uuli mu cifulo. Baibolo, lintu ilelanda mu busesemo ulwa kwa kateka wa ciRoma Tiberi, ilamwita “iyaipumbuusa.” (Daniele 11:21) Lelo aali ni kateka, kabili pamo nge fyo, Umwina Kristu aali no kumutiina no kumucindika.
9. Ni nshila nshi shimo shintu tupeelelamo umucinshi ku mabulashi ya buntunse?
9 Ukulosha ku mucinshi, tukonka ukukambisha kwa kwa Yesu ukukanapeela amalumbo yashimpwa pa cifulo ca butotelo. (Mateo 23:8-10) Lelo lintu caisa ku mabulashi ya ku calo, tulaba aba nsansa ukulanda kuli bene kwi lumbo ilili lyonse ilingafwaikwa mu kubacindika. Paulo abomfeshe inumbwilo “Mwe Bakata” lintu alelanda kuli bakateka ba ciRoma. (Imilimo 26:25) Daniele aitile Nebukadnesari “Mwe shikulu.” (Daniele 4:19) Ilelo, Abena Kristu kuti pambi babomfya inumbwilo pamo nga “Mwe Mfumu” nelyo “Kanabesa.” Kuti pambi baiminina ilyo kapingula aleingila mu muputule wa cilye nelyo mu mucinshi ukukontama pa ntanshi ya kwa kateka nga ca kuti ico e mwata.
Ukunakila Kwaampanako
10. Ni shani fintu Yesu alangile ukuti kwalibako umwakupelela ku cintu ubulashi bwa buntunse bwingapinda ku Mwina Kristu?
10 Apantu Inte sha kwa Yehova banakila ku bulashi bwa buntunse, mulandu nshi Franz Reiter na bambi abafule fyo baculile nga fintu cali? Pantu ukunakilako kwesu kuntu kwaampanako fye, kabili ubulashi tabwishiba lyonse ukuti kwalibako umwa kupelela mwa mu Malembo umwaimikwa ukufika kuntu bwingapinda. Nga ca kuti ubulashi bwapinda icintu cimo icabifya kampingu wa Bwina Kristu wakanshiwa, ninshi bulecila apa kupelela pa uko apapeelwa na Lesa. Yesu alangilile ici lintu atile: “Peeleni ifya kwa Kaisare kuli Kaisare, ne fya kwa Lesa kuli Lesa.” (Mateo 22:21) Lintu Kaisare apinda ica kwa Lesa, tufwile ukwishiba ukuti Lesa akwate nsambu sha kubalilapo.
11. Cishinte nshi cilangilila ukuti kwalibako umwa kupelela ku cintu ubulashi bwa buntunse bwingapinda ukuba icapokelelwa mu kusaalala?
11 Bushe iyi mibele ya kwalula nelyo ya kufutika? Nakalya. Na kuba, ili kutanununwa kwa cishinte caishibikwa ne nko ishingi ishatumpuluka. Mu mwanda wa myaka walenga 15, Peter von Hagenbach abikilwe pa kulubulushiwa pa mulandu wa kutendeka iciputulwa ca bunkalwe bwa bupolitiki mu ncende ya Europe iyo akwetepo ubulashi. Ukuipokololako kwakwe, ukwa kuti alekonka fye ukukambisha kwa kwa shikulu wakwe, Umukankaala wa Burgundy, kwalikeenwe. Ukutunga ukwa kuti umuntu uwacita ubukalushi tali no kulubulula nga ca kuti alekonka amakambisho ya bulashi bwacilamo kwalicitwa imiku iingi ukutula lilya—ukwacilishapo kumoneka ku fipondo fya nkondo ya ciNazi pa ntanshi ya International Tribunal pa Nuremberg. Ukutunga ilingi line kwalikaanwa. International Tribunal yasosele mu bupingushi bwa iko ukuti: “Abantu umo umo balikwata imilimo yabo iya pa kati ka nko iyacila pa kukakililwako kwa mu luko ukwa cumfwila cibikwa no buteko bumo bumo.”
12. Fya kumwenako nshi fimo ifya mu Malembo ifya babomfi ba kwa Lesa abakeene ukuumfwila ukupinda kushabamo kupelulula ukwa bulashi?
12 Ababomfi ba kwa Lesa lyonse balishiba ukuti kwalibako umwa kupelela ku kunakilako uko ukulingana ne fisumino fyabo balye misha ku mabulashi yacilamo. Mupepi ne nshita intu Mose afyelwe mu Egupti, Farao akambishe banacimbusa babili aba ciHebere ukwipaya bakalume bonse abafyelwe abapya aba ciHebere. Banacimbusa, nangu cibe fyo, babakile utunya utwa mweo. Bushe balilufyenye ukukanaumfwila Farao? Iyo, balekonka kampingu wabo wapeelwa na Lesa, kabili Lesa alibapaalile pali cene. (Ukufuma 1:15-20) Lintu Israele aali muli bunkole mu Babiloni, Nebukadnesari apindile ukuti abalashi bakwe, ukusanshako na baHebere Shadraki, Meshaki, na Abednego, bakontame ku menso ya cimpashanya ico abikile mu nika ya Dura. AbaHebere batatu balikene. Bushe balilufyenye? Iyo, apantu ukukonka ukukambisha kwa mfumu nga kwalipilibwile ukukanaumfwila ifunde lya kwa Lesa.—Ukufuma 20:4, 5; Daniele 3:1-18.
“Ukunakila Lesa nga Kateka”
13. Ca kumwenako nshi Abena Kristu ba mu kubangilila bapayenye mu mulandu wa cumfwila caampanako ku mabulashi yacilamo?
13 Mu kupalako, lintu amabulashi ya ciYuda yakambishe Petro na Yohane ukuleko kushimikila pa lwa kwa Yesu, bayaswike ukuti: “Pinguleni nga calungama mu menso ya kwa Lesa ukuumfwa kuli imwe ukucilo kuumfwa kuli Lesa.” (Imilimo 4:19; 5:29) Tabali no kutalala. Magazini The Christian Century ileta ukusakamana ku kwiminina kumbi ukulingana ne fisumino fya butotelo ukwabuulilwe na Bena Kristu ba mu kubangilila lintu itila: “Abena Kristu ba mu kubangilila sana tababombele mu milalo ya fyanso. Roland Bainton amono kuti ‘ukufuma ku mpela ya ciputulwa ca nshita ica Cipingo Cipya ukufika kwi kumi lya myaka A.D. 170-180 takwabako ubushininkisho nangu fye panono ubwa Bena Kristu ukuba mu mulalo wa fita’ (Christian Attitudes Toward War and Peace [Abingdon, 1960], amabula 67-8). . . . Ukwangufyanya e fisosa Justin Martyr ‘acisenda ngo mulandu kwena untu Abena Kristu bataluka ukufuma ku milimo ya lukaakala.’”
14, 15. Fishinte nshi fimo ifya Baibolo ifyatungulwile icumfwila caampanako ica Bena Kristu ba mu kubangilila ku mabulashi ya buntunse?
14 Mulandu nshi Abena Kristu ba mu kubangilila tababombele nga bashilika? Ukwabulo kutwishika, umo umo asambilile Icebo ca kwa Lesa na mafunde mu kusakamanishisha no kucita ukupingulapo kwa pa lwakwe pa cishinte ca kampingu yakwe iyakanshiwa na Baibolo. Baali abashibuulamo lubali, “te lubali lwa calo,” kabili ukukanabuulamo lubali kwabo kwababindile ukusale mbali mu kukansana kwa ici calo. (Yohane 17:16, NW; 18:36) Ukulundako, bali ba kwa Lesa. (2 Timote 2:19) Ukufwilo Buteko nga kwapilibwile ukupeela kuli Kaisare icali ca kwa Lesa. Ukulundapo, bali ulubali lwa bumunyina bwa pa kati ka nko abakakilwa capamo mu kutemwa. (Yohane 13:34, 35; Abena Kolose 3:14; 1 Petro 4:8; 5:9) Tabali na maka ya kubuula ifyanso muli kampingu musuma mu kuba no kucitikako kwa kwipaya Umwina Kristu munabo.
15 Mu kulundako kuli ici, Abena Kristu tabali na maka ya kubombela pamo no kubaka kwa butotelo ukwalumbuka, pamo ngo kupepa kwa kwa kateka. Pamo nge ca kufumamo, bamwenwe nga “bantu baibela kabili aba busanso, kabili ubwingi bwa bantu abashala mu cifyalilwa balibatungenye.” (Still the Bible Speaks, kuli W. A. Smart) Nangu cingati Paul alembele ukuti Abena Kristu balingile ‘ukumupeela uulefwaya ukutiina, ukutiina kwa musango yo,’ tabalabile ukutiina kwabo ukwacilapo bukulu ukwa, nelyo umucinshi, kuli Yehova. (Abena Roma 13:7; Ilumbo 86:11) Yesu umwine wine atile: “Mwilatiina abepayo mubili, lelo abashingepayo [mweo, NW]: lelo ukucila muletiina uwingonaula fyonse [umweo, NW] no mubili mu Gehena.”—Mateo 10:28.
16. (a) Ni mu ncende nshi Abena Kristu bali no kupima mu kusakamana ukunakila kwabo ku mabulashi yacilamo? (b) Cinshi umukululo pe bula 27 ulelangilila?
16 Pamo nga Abena Kristu, tulolenkana no kusonsomba kwapalako ilelo. Te kuti tubuulemo lubali mu musango uuli onse uwa muno nshiku uwa kupepo tulubi—nampo nga fishibisho fyabamo kupepa ukulola ku cipasho nelyo icimpashanya nelyo ukulangililo kuti ipusukilo lyafuma ku muntu nelyo ukuteyanya. (1 Abena Korinti 10:14; 1 Yohane 5:21) Kabili ukupala Abena Kristu ba mu kubangilila, te kuti tusuusule ukukanabuulamo lubali kwesu ukwa Bwina Kristu.—Linganyeniko 2 Abena Korinti 10:4.
“Ubufuuke na Katiina”
17. Kufunda nshi Petro apeele kuli abo abalecula pa mulandu wa kampingu?
17 Umutumwa Petro alembele ulwa kwiminina kwesu ukulingana ne fisumino fya butotelo kabili atile: “Pantu ici e ca kusenamina, ngo muntu pa mulandu wa kwa Lesa ashipikisha ukukalipwa kwa kucushiwa ukushilungeme.” (1 Petro 2:19) Ee, ca kusenamina kuli Lesa lintu Umwina Kristu aiminina uwashangila te mulandu no kupakaswa, kabili kwalibako ukumwenamo kwalundwako ukwa kuti icitetekelo ca Mwina Kristu cilakoshiwa no kulopololwa. (Yakobo 1:2-4; 1 Petro 1:6, 7; 5:8-10) Petro na kabili alembele ukuti: “Nga mwaculilo bulungami, ninshi mwalishuka. Awe ukutiinya kwabo mwitiina nangu kusakamikwa, lelo shisheni Kristu nga Shikulu mu mitima yenu. Mube abaiteyanya pe ku kuisosela kuli onse uwingamulubulwisha pa kucetekela ukuli muli imwe, lelo asukeni no bufuuke na katiina.” (1 Petro 3:14, 15) Ukufunda kwabamo ukwaafwa mu cine cine!
18, 19. Ni shani fintu imibele ya katiina no kupelulula fingafwilisha nga ca kuti ubulashi bwabika umwa kupelela pa buntungwa bwesu ubwa kupepa?
18 Lintu ukupakasa kwaima pa mulandu wa kuti ubulashi tabumfwikishe bwino icifulo ca Bwina Kristu nelyo pa mulandu wa kuti intungulushi sha butotelo isha Kristendomu nashimininako bubi bubi Inte sha kwa Yehova ku bulashi, ukupeela ifishinka ku bulashi kuti pambi kwafumamo ukunashako kwa kutitikisha. Pa kukwata ubufuuke na katiina, Umwina Kristu tabwekeshapo lwa ku mubili ukulwisha bakapakasa. Wene, nangu cibe fyo, alabomfya inshila sha mwi funde ishili shonse ishilipo ku kupokololako icitetekelo cakwe. Lyene ashe milandu mu maboko ya kwa Yehova.—Abena Filipi 1:7; Abena Kolose 4:5, 6.
19 Akatiina na kabili katungulula Umwina Kristu ukufika pantu engapesha, ukwabula ukonaula kampingu yakwe, ukumfwila ubulashi. Nga ca kuti, ku ca kumwenako, ukulongana kwa cilonganino kwabindwa, Abena Kristu bakasanga inshila imo iishili yamonekesha ku kutwalilila ukulya pe tebulo lya kwa Yehova. Ubulashi Bwapulishamo, Yehova Lesa, butweba ukupitila muli Paulo ukuti: “Twetetule umwa kucincimushanisha ku kutemwa kabili ku kubombe milimo isuma; twiba abaleko kulongana, ifyo wabo musango wa bamo.” (AbaHebere 10:24, 25) Lelo ukulongana kwa musango yo kuti kwacitwa mu kushilimuka. Nelyo fye nga ca kuti banono fye balipo, kuti twacetekela ukuti Lesa alepaala ukutantika kwa musango yo.—Linganyeniko Mateo 18:20.
20. Nga ca kuti ukushimikila kwesu ukwa ku cintubwingi ukwa mbila nsuma kwabindwa, ni shani fintu Abena Kristu bengabomba ne mibele?
20 Mu kupalako, amabulashi yamo yalibinda ukushimikila kwa ku cintubwingi ukwa mbila nsuma. Abena Kristu abaleikala pe samba lya yako bebukisha ukuti, ukupitila muli Yesu wine, Ubulashi Bwapulishamo bwatile: “Imbila nsuma ili no kubililwa kabela ku nko shonse.” (Marko 13:10) E ico, balomfwila Ubulashi Bwapulishamo te mulandu ne cingacitika kuli bene. Uko cali no kucitika, abatumwa bashimikile ku cintubwingi no kufuma ku ŋanda ne ŋanda, lelo kwalibako inshila shimbi isha kufikilako ku bantu, pamo ngo bunte bwa mu lyashi. (Yohane 4:7-15; Imilimo 5:42; 20:20) Ilingi line amabulashi tayakapumfyanye umulimo wa kushimikila nga ca kuti Baibolo fye eilebomfiwa—icileebekesha ukukabila ku Nte shonse ukuba abakanshiwa bwino mu kupelulula ukufuma mu Malembo. (Linganyeniko Imilimo 17:2, 17.) Pa kuba abashipa, lelo aba mucinshi, Abena Kristu ilingi line kuti pambi basanga inshila ya kumfwila Yehova ukwabula ukwita ubukali bwa mabulashi yacilamo.—Tito 3:1, 2.
21. Nga ca kuti Kaisare ali uwa kukananashako mu kupakasa kwakwe, ni nshila nshi Abena Kristu bafwile ukusala?
21 Inshita shimo, nangu ni fyo, ubulashi bulaba ubwa kukananashako mu kupakasa Abena Kristu. Lyene, muli kampingu walengama, kuti twashipikisha fye mu kucita icili calungama. Franz Reiter wacaice alolenkene no kusalapo: ukusuusule citetekelo cakwe nelyo ukufwa. Apantu taali no kuleka ukupepa Lesa, mu kushipa aile ku mfwa yakwe. Ubushiku pa ntanshi talafwa, Franz alembele kuli nyina ukuti: “Nkaputunkanishiwa mailo ulucelo. Ninkwata ubukose bwandi ukufuma kuli Lesa, pamo fye nga fintu cali lyonse ku Bena Kristu ba cine ku numa mu nshita yapita . . . Nga ca kuti mukeminina abashangila ukufika ku mfwa, tukakumana na kabili mu kubuuka.”
22. Lisubilo nshi twakwata, kabili ni shani fintu tulingile ukutwalilila?
22 Kasuba kamo umutundu wa muntu onse ukaba pe samba lye funde limo, ilya kwa Yehova Lesa. Ukufikile lyo, tufwile ukunakila ukutantika kwa kwa Lesa mu kuba na kampingu musuma no kusungilila ukunakila kwesu ukwaampanako ku mabulashi yacilamo ilintu pa nshita imo ine tuleumfwila Shikulwifwe Mulopwe Yehova mu fintu fyonse.—Abena Filipi 4:5-7.
Bushe Uleibukisha?
◻ Mulandu nshi uwa kupatikisha ku kunakila amabulashi yacilamo?
◻ Mulandu nshi tatulingile ukushimunuka ukulipila imisonko yaimikwa na Kaisare?
◻ Musango nshi uwa mucinshi tulingile ukupeela ku bulashi?
◻ Mulandu nshi ukunakila kwesu kuli Kaisare kuntu kwaampanako fye?
◻ Nga ca kuti twapakaswa pa mulandu wa kuti Kaisare apinda icili ca kwa Lesa, ni shani fintu tulingile ukwankulako?
[Akabokoshi pe bula 27]
Umucinshi, te kupepa
Ulucelo lumo mu kati ke kalasi, Terra, Inte ya kwa Yehova iyacaice umwina Canada, amwene ukuti kafundisha wakwe abuulile umusambi munankwe ukufuma mu muputule we kalasi pa maminiti yanono. Mu kwipipa pa numa, kafundisha mu mutalalila aipwishe Terra ukumukonka kwi ofesi lya kwa kafundisha mukalamba.
Lintu bafikile kulya, Terra amwene imendela ya cina Canada nayanshikwa ukucilinganya idesiki lya kwa kafundisha mukalamba. Kafundisha aebele Terra ukufwishila amate pa mendela! Atubulwile ukuti apantu Terra taleimba ulwimbo lya cishipa nelyo ukupika sulupu ku mendela, takwaliko umulandu wa kuti wene te kuti acite cintu ca musango yo. Terra alikeene, ukulondolola ukuti nangu cingati Inte sha kwa Yehova tabapepa imendela, baliicindika.
Lintu babwelele mu muputule we kalasi, kafundisha abilishe ukuti acitile ukwesha. Asendele abasambi babili umo pa muku umo kwi ofesi lya kwa kafundisha mukalamba no kubakambisha ukufwishila amate pa mendela. Uwa kubalilapo abuulile ulubali mu kusefya kwa kutemwa buluko, lelo afwishile pa mendela lintu aebelwe ukucite fyo. Mu kucilana, Terra taimbile ulwimbo lwa cishipa nelyo ukupika sulupu ku mendela; nangu ni fyo, alikeene ukusaalula imendela muli iyi nshila. Kafundisha asonteleko kuti Terra e umo uwalangile umucinshi walinga.—1990 Yearbook of Jehovah’s Witnesses
[Abatumtuminishe Ukubofya Ifikope Fili pe bula 23]
French Embassy Press & Information Division
USSR Mission to the UN