Icipandwa 27

Ubufumu bwa kwa Lesa Bwafyalwa!

Icimonwa 7—Ukusokolola 12:1-17

Umutwe wa lyashi: Umwanakashi wa ku mulu apaapa, Mikaele alwa na Satana no kumufwinta kwi sonde

Inshita ya kufikilishiwa: Ukutula pa kubikwa pa cipuna ca bufumu kwa kwa Kristu Yesu mu 1914 ukufika ku bucushi bukalamba

 1. Ni shani ukwiluka ifishibilo fyalondololwa mu Ukusokolola ifipandwa 12 ukufika ku 14 kutwaafwilisha?

INKAMA yashishiwa ya kwa Lesa naifungulwa. (Ukusokolola 10:7, NW) Ubufumu bwa kwa Yehova kuli Mesia wakwe nomba cine cabamo ubushininkisho. Buleteka! Ukubapo kwa buko kulangilila ishamo lya kwa Satana no lubuto lwakwe no kucimfya kwabamo ubukata ukwa Lubuto lwa kuteyanya kwa kwa Lesa mu mulu. Malaika wa cinelubali talapwisha kulisha intandala yakwe, nangu cibe fyo, pantu nakwata ifyafulilako ifya kutusokolwela pa lwa kalanda ka citatu. (Ukusokolola 11:14) Ifishibilo fyalondololwa mu Ukusokolola ifipandwa 12 ukufika ku 14 filetwaafwa ukukusha ukutesekesha kwesu ukwa conse icabimbwamo muli ako kalanda na mu kuleta inkama ya kwa Lesa yashishiwa ku kupwa.

 2. (a) Cishibilo nshi cikalamba ico Yohane amona? (b) Ni lilali ubupilibulo bwa cishibilo cikalamba bwasokolwelwe?

² Yohane nomba amona icishibilo cikalamba—cimo ica kusekelela kwapulamo ku bantu ba kwa Lesa. Cilelangisha icimonwa ca kusesema ica kucincimusha, ubupilibulo bwa ico intanshi bwasabankanishiwe mu wafumine uwa March 1, 1925, The Watch Tower mu cipande caleti “Birth of the Nation” (Ukufyalwa kwa Luko) na kabili mu 1926 mu citabo Deliverance. Uku kubyata kwabembela ukwa kumfwikisha Baibolo kwasangwike ica kwishibilako ca kucindama kwa mu lyashi lya kale mu kulunduluka kwa mulimo wa kwa Yehova. E co lekeni Yohane alondolole icilangililo nga fintu catendeko kufunguluka: “Kabili mu mulu mwamwenwe icishibilo cikalamba: umwanakashi akupene akasuba, no mweshi mwi samba lya makasa yakwe, na pa mutwe wakwe icilongwe ca ntanda ikumi na shibili; ali ne fumo, kabili akuuta pa kukomwe fumo, no kucula pa kupaapa.”—Ukusokolola 12:1, 2.

 3. Kwishibikwa nshi ukwa mwanakashi wamwenwe mu mulu?

³ Umuku wa kubalilapo, Yohane amona umwanakashi mu mulu. Kwena, tali, umwanakashi wa cine cine. Ukucila, ali cishibilo, nelyo icimpashanya. (Ukusokolola 1:1) Cinshi umwanakashi alepashanya? Mu masesemo yapuutwamo, abanakashi inshita shimo bemininako amateyanyo “ayaupwa” ku bantu balumbuka. Mu Malembo ya ciHebere, Israele alandilweko ngo mukashi wa kwa Yehova Lesa. (Yeremia 3:14) Mu Malembo ya ciGreek, icilonganino ca Bena Kristu basubwa casoselwako nga nabwinga wa kwa Kristu. (Ukusokolola 21:9-14) Umwanakashi Yohane amona pano na o alyupwa kuli umo, kabili ali mupepi no kupaapa. Nani umulume wakwe? Cisuma, pa numa umwana wakwe “aliulwililwe kuli Lesa, na ku cipuna cakwe ca bufumu.” (Ukusokolola 12:5) Muli fyo Yehova apokelela umwana nga uwakwe. E ico, umwanakashi u o Yohane amona alingile ukuba umukashi wa cimpashanya uwa kwa Yehova.

 4. Ni bani baba abana ba mwanakashi wa cimpashanya uwa kwa Lesa, kabili cinshi ico umutumwa Paulo eta umwanakashi wamwenwe kuli Yohane?

⁴ Imyaka mupepi ne myanda cinekonsekonse mu kubangilila, Yehova alandile kuli uyu mukashi wa cimpashanya, atile: ‘Abana bobe bonse bakaba abasambilishiwa kuli Yehova.’ (Esaya 54:5, 13) Yesu ayambwile ubu busesemo no kulangisho kuti aba abana bali bakonshi bakwe ba citetekelo, abo pa numa bapangile icilonganino ca Bena Kristu basubwa. (Yohane 6:44, 45) E co ifilundwa fya ici cilonganino, fyalandilwako nga abana ba kwa Lesa, na kabili bali bana ba mukashi wa kwa Lesa wa cimpashanya. (Abena Roma 8:14) Umutumwa Paulo alundako icipimfya ca kupelako ica fyebo lintu asosa ati: “Lelo Yerusalemu wa mu mulu muntungwa, e nyinefwe.” (Abena Galatia 4:26) “Umwanakashi” amonwa kuli Yohane, lyene, ni “Yerusalemu wa mu mulu.”

 5. Apo umwanakashi wa cimpashanya uwa kwa Yehova akwate cilongwe ca ntanda 12, mu cituntulu cinshi caba Yerusalemu wa ku mulu?

⁵ Mu kulingisha cinshi, lyene, cili Yerusalemu wa mu mulu? Apo Paulo alandila kuli wena nga “uwa mu mulu,” na Yohane amumona mu mulu, mu kulengama tali musumba wa pe sonde; nangu ukuba umwanakashi pamo nga “Yerusalemu mupya,” apo uko kuteyanya e nabwinga wa kwa Kristu, tali mukashi wa kwa Yehova. (Ukusokolola 21:2) Mona ukuti afwikilwe icilongwe ca ntanda 12. Impendwa 12 yalundanishiwa no kupwililika mu kwimika kwa kuteyanya.a E co, ishi ntanda 12 shimoneka ukulangilila ukuti umwanakashi aba mitantikile ya kuteyanya mu mulu, pamo nge fyo Yerusalemu wa pa kale ali pano isonde. Yerusalemu wa mu mulu kuteyanya kwa mu kubumbwa konse ukwa kwa Yehova ukwa fibumbwa fya ku mupashi ukubomba ngo mukashi wakwe, monse mu kumubombela na mu kuletako imbuto.

 6. (a) Cinshi cilangililwa ku cishinka ca kuti umwanakashi amwenwe kuli Yohane akupene akasuba, akwata umweshi pe samba lya makasa yakwe, kabili akwata icilongwe ca ntanda? (b) Cinshi cilangililwa ku kushikitika kwa kupaapa kwa mwanakashi ali ne fumo?

⁶ Yohane amona uyu mwanakashi ngo ukupene akasuba no kukwata umweshi pe samba lya makasa yakwe. Lintu twalundako icilongwe ca ntanda, ali uwashingulukwa mu kupwililika no lubuuto lwa mu mulu. Ukusenamina kwa kwa Lesa kubalikila pa mwanakashi akasuba no bushiku. Mwandi cimpashanya calinga ica kuteyanya kwa mu mulu kwa kwa Yehova ukwapuulama! Umwanakashi kabili ali ne fumo, ukushishimisha ukukalipwa kwa kupaapa. Ukukutila kwakwe ukwaafwa kwa bulesa kulangisho kuti inshita ya mwanakashi naisa iya kupaapa. Mu Baibolo, ukukalipwa kwa kupaapa ilingi kulangisha umulimo wakosa ukabilwa ku kuletako ica kufumamo cakatama. (Linganyako Ilumbo 90:2; Amapinda 25:23; Esaya 66:7, 8.) Ukwabulo kutwishika ukukalipwa kwa kupaapa kwa uyu musango kwakumanishiwe no kuteyanya kwa kwa Yehova kwa mu mulu ukwapekanishiwe uku kupaapa kwabamo ilyashi.

Iciŋwena Cikalamba Icakashika

 7. Cishibilo nshi cimbi ico Yohane amona mu mulu?

⁷ Cinshi Yohane alengula mu kukonkapo? “E lyo mu mulu mwamwenwe icishibilo cimbi: moneni, iciŋwena cikalamba icakashika, icaba ne mitwe cinelubali ne nsengo ikumi, na pa mitwe ya ciko ingala cinelubali; kabili umucila wa ciko wakule cakaniko ca pali fitatu ca ntanda sha mu mulu, no kushipoosa pe sonde. Awe iciŋwena caiminine ku cinso ca mwanakashi uwalaswa apaape, ukuti ilyo apaapa cilye umwana wakwe.”—Ukusokolola 12:3, 4.

 8. (a) Kwishibikwa nshi kwa ciŋwena cikalamba cakashika? (b) Cinshi cilangililwa ku ciŋwena ukukwata imitwe cinelubali, insengo ikumi, ne ngala pa mutwe umo na umo?

⁸ Iciŋwena ni Satana, “icisoka cikote.” (Ukusokolola 12:9; Ukutendeka 3:15) Wene ni konaula wakalipisha—iciŋwena ca mitwe cinelubali, nelyo kaminaula, uyo amina mu kupwililika ububamfi bwakwe. Ifyo amoneko wakankala! Iyo mitwe cinelubali ne nsengo ikumi filangililo kuti e kelenganya wa ciswango ca bupolitiki cili no kulondololwa mu kwangufyanya mu Ukusokolola icipandwa 13. Ici ciswango na co cakwata imitwe cinelubali ne nsengo ikumi. Apo Satana akwata ingala pa mutwe umo na umo—fyonse pamo cinelubali—kuti twashininkishe fyo amaka ya calo yaimininwako muli cilya ciswango yaba pe samba lya kuteka kwakwe. (Yohane 16:11) Insengo ikumi cimpashanya calinga ica kupwililika kwa maka ayo abomfya muli cino calo.

 9. Cinshi calangililwa ku cishinka ca kuti umucila wa ciŋwena wakulile “icakaniko ca pali fitatu ca ntanda sha mu mulu” pa nshi pe sonde?

⁹ Iciŋwena cakwato bulashi kabili mu buteko bwa ku mupashi. Ku mucila wakwe, akulile “icakaniko ca pali fitatu ca ntanda sha mu mulu.” Intanda kuti shaimininako bamalaika. (Yobo 38:7) Ukulumbulwa kwa “icakaniko ca pali fitatu” kuti kwakomaila pa kuti impendwa ya kulako ya bamalaika balilufiwa kuli Satana. Lintu aba baishile mu kulama kwakwe, takwali kufyukako kuli bene. Te kuti babwekele ku kuteyanya kwa mushilo kwa kwa Lesa. Basangwike ifibanda, abakulululwa, pamo nge fyo cingaba, kuli Satana nge mfumu yabo, nelyo kateka. (Mateo 12:24) Satana na kabili abaponeshe pa nshi kwi sonde. Ici ukwabulo kutwishika cilosha ku kasuba ka kwa Noa pa ntanshi ya Lyeshi, ilyo Satana asongele abana baume ba kwa Lesa babula icumfwila ukwikila pa nshi kwi sonde no kuupana na bana banakashi ba bantu. Pamo ngo kukandwa, aba “bamalaika ilyo babembwike” bapooswa kuli Lesa mu mibele yapale cifungo iitwa Tartari.—Ukutendeka 6:4; 2 Petro 2:4; Yuda 6.

10. Mateyanyo nshi yalwishanya yesa mu cilolwa, kabili mulandu nshi iciŋwena cifwaila ukulya umwana ilyo umwanakashi apaapa?

¹⁰ Muli fyo, ukuteyanya kubili ukulwishanya mu kumonekesha kwaisa mu cilolwa—ukuteyanya kwa kwa Yehova ukwa ku mulu nga fintu kwacitwa icikope ku mwanakashi no kuteyanya kwa kwa Satana ukwa fibanda ukusonsomba bumulopwe bwa kwa Lesa. Ifikansa fikalamba fya bumulopwe filingile ukupwishiwa. Lelo shani? Satana, acili alekululula ifibanda ukuba nankwe, apale ciswango cabipisha ica bukatu icilelolesha ifinakabupalu fyenekelwa. Alepembelela umwanakashi ukupaapa. Alefwayo kulya akanya kaenekelwa pantu alishibo kuti kapanga icintiinya cabamo umupamba ku kutwalilila kwa kubako kwakwe no kwa calo atekapo.—Yohane 14:30.

Umwana, Umwana Mwaume

11. Ni shani fintu Yohane alondolola ukupaapwa kwa mwana wa mwanakashi, kabili mulandu nshi umwana etilwa “umwana, umwana mwaume”?

¹¹ Inshita yasontwa iya nko ukuteka ukwabulo kucilimwa kuli Lesa yaishile ku mpela mu 1914. (Luka 21:24) Lyene, ukulingana ne nshita, umwanakashi afyala umwana wakwe: “Wene apaapile umwana, umwana mwaume, uuli no kucemene nko shonse ku nkonto ya cela; kabili umwana wakwe aliulwililwe kuli Lesa, na ku cipuna cakwe ca bufumu. Kabili umwanakashi afulumukile ku matololo, e ko amwene apa kwikala apateyanishiwa kuli Lesa, ku kuleka bamuliishe uko inshiku ikana limo ne myanda ibili na makumi mutanda.” (Ukusokolola 12:5, 6) Umwaice “umwana, umwana mwaume.” Mulandu nshi Yohane abomfesha iyi numbwilo yabamo libili? Acita ku kulangisha ukulinga kwa mwaice, ukushilimuka kwakwe ukwa kuteke nko na maka yakumanina. Kabili cikomaila pa fyo kaba akakatama, ifyo kabamo ubuseko akashita ka uku kupaapa! Cibomba ulubali lwa mpikwe mu kuleta inkama yashishiwa iya kwa Lesa ku kupwa. Nge fyo, uyu mwana mwaume ‘akaceme nko shonse ku nkonto ya cela’!

12. (a) Mu Amalumbo, cinshi Yehova alaile mu busesemo ukukuma kuli Yesu? (b) Cinshi cilangililwa ku mwanakashi ukupaapa umwana “uuli no kucemene nko shonse ku nkonto ya cela”?

¹² Nomba, bushe iyo numbwilo yumfwika iyabeleshiwa? Ee, Yehova alaile mu busesemo ukukuma kuli Yesu ati: “Ukabafuna ku nkonto ya cela, ukabatobaula nge nongo ya mubumfi.” (Ilumbo 2:9) Na kabili calisesemwe ukukuma kuli wena ukuti: “Umulumbu wa bukose bobe Yehova akautambika ukufuma mu Sione, akatila, Ube no bufumu mu kati ka balwani bobe.” (Ilumbo 110:2) E ico, ukupaapa kumwenwe kuli Yohane mu kupalamisha kubimbamo Yesu Kristu. Iyo, tacili kufyalwa kwa kwa Yesu kuli nacisungu ku numa pa ntanshi ya myaka ya mwanda wa kubalilapo uwa Nshita yesu Yaishibikwa; nelyo ukulosha kuli Yesu ukubuushiwa na kabili ku bumi bwa ku mupashi mu 33 C.E. Ukulundapo, takuli kwaluka kwa mubili. Ukucila, kufyalwa kwa Bufumu bwa kwa Lesa mu 1914 ngo bwa cine cine, ukuba na Yesu—kale kale mu mulu apepi ne myaka imyanda 19—nomba uwabikwa pa cipuna ca bufumu nge Mfumu.—Ukusokolola 12:10.

13. Cinshi cilangililwa ku mwana mwaume ‘aululwilwe kuli Lesa, na ku cipuna cakwe ca bufumu’?

¹³ Te kuti Yehova asuminishe Satana ukumina umukashi Wakwe nelyo umwana Wakwe wafyelwe! Pa kupaapwa, umwana mwaume “aliulwililwe kuli Lesa, na ku cipuna cakwe ca bufumu.” Muli fyo mu kupwililika aisa pe samba lya kucingilila kwa kwa Yehova, uukabuula ukusakamana kwakumanina ukwa ubu Bufumu bwafyalwa ubupya, icibombelo Cakwe ica kushisha ishina Lyakwe lya mushilo. Pa nshita imo ine, umwanakashi abutukila ku cifulo ico Lesa amupekanishishe mu matololo. Ifyalundwako na fimbi fileba pa numa! Ku lwa kwa Satana, icisebele nomba caimikwa ica fya kucitika fyakulisha ifyo fikacilenga ukukanacitikako kuli wene ukutiinya Ubufumu bwa mu mulu na kabili. Ca kucitika nshi ico?

Ubulwi mu Mulu!

14. (a) Nge fyo Yohane acishimika, ca kucitika nshi icilengo kukanacitikako kuli Satana ukutiinya na kabili Ubufumu? (b) Ni ku cifulo nshi uko Satana ne fibanda fyakwe bapeleshiwa?

¹⁴ Yohane atweba ati: “Awe kwabuukile ubulwi mu mulu, Mikaele na bamalaika wakwe baile ku kulwa ne ciŋwena; ne ciŋwena calwile, na bamalaika wa ciko, lelo balifililwe, kabili tabakwete apa kwikala kwabo mu mulu. Kabili iciŋwena cikalamba capooselwe pa nshi, icisoka cikote iciitwa [Ciwa, “NW”] kabili Satana, icilufya bonse abaikala mu calo conse; capooselwe pe sonde, na bamalaika wa ciko bapooselwe pamo na co.” (Ukusokolola 12:7-9) E co pamo nga icilolwa ca kulunduluka mu kuleta inkama yashishiwa iya kwa Lesa ku kupwa, Satana alompolwa, ukufwintwa ukufuma mu mulu, kabili ifibanda fyakwe fyapooswa pe sonde pamo nankwe. Umo uyo uwalufya isonde lyaikalwamo lyonse ukufika ku cipimo ca kuba umulungu wa liko mu kupelako apeleshiwe ku bwina mupalamano bwa uno planeti, uko ukusanguka kwakwe kwatendekele intanshi.—2 Abena Korinti 4:3, 4.

15, 16. (a) Mikaele nani, kabili twaishiba shani? (b) Mulandu nshi calingila ukuti Mikaele abe e umo upoosa Satana pa nshi ukufuma mu mulu?

¹⁵ Na ni apwilikisha uku kucimfya kukalamba mwi shina lya kwa Yehova? Baibolo itila ni Mikaele na bamalaika bakwe. Lelo uyu Mikaele nani? Ishina “Mikaele” lipilibula “Nani Waba Nga Lesa?” E co Mikaele alingile ukusekelela mu kwebela bumulopwe bwa kwa Yehova ukushininkisho kuti takuli nangu umo uwingalinganishiwa kuli Wene. Muli Yuda icikomo 9, etwa “Mikaele malaika mukalamba.” Ukubamo ukusekelela, ilumbo “malaika mukalamba” libomfiwa kumbi mu Baibolo mu kuba no kulosha ku muntu umo fye: Yesu Kristu.b Paulo asosa ulwa wene ati: “Shikulu umwine akeka mu mulu no kubilikisha kukalamba, kwi [shiwi lya kwa malaika mukalamba, “NW”] kabili ku ntandala ya kwa Lesa.” (1 Abena Tesalonika 4:16) Ilumbo “malaika mukalamba” lipilibula “umukulu wa bamalaika.” E co te ca kupapa ukuti Ukusokolola kulanda ulwa kwa “Mikaele na bamalaika wakwe.” Ififulo fimbi umo Baibolo ilumbula bamalaika ukunakila ku mubomfi walungama uwa kwa Lesa fyakwato kulosha kuli Yesu. Muli fyo, Paulo alanda ulwa “ilyo Shikulu Yesu akasokololwa ukufuma mu mulu pamo na bamalaika ba maka yakwe.”—2 Abena Tesalonika 1:7; mona kabili Mateo 24:30, 31; 25:31.

¹⁶ Aya na malembo yambi yatutungulula ku nsondwelelo yabulo kuleuka ukuti Mikaele tali umbi kano Shikulu Yesu Kristu mu cifulo cakwe ca mu mulu. Nomba, mu bushiku bwa kwa Shikulu, tasosa fye na kabili kuli Satana ukuti: “[Yehova, NW] akwebaule.” Apantu iyi ili e nshita ya kupingula, Yesu, nga Mikaele, afwinta Satana umubifi na bamalaika wakwe aba fibanda pa nshi ukufuma mu mulu. (Yuda 9; Ukusokolola 1:10) Cili calinga ukuti Wene e ufwile ukuba Umo ukucite ci, ifyo Wene e Mfumu yabikwa iipya. Yesu na kabili Lubuto, lwalaiwe ku numa mu Edene, uo mu kupelako akashonaula umutwe wa iyo nsoka ikote, muli fyo ukumufumyapo ku nshita yonse. (Ukutendeka 3:15) Pa kulompola Satana ukufuma ku mulu, Yesu aselela kuli uko kushonaula kwa kupelako.

“Sangalaleni, Mwe Myulu”

17, 18. (a) Kwankulako nshi kwa mu mulu uko Yohane ashimika pamo nga ku kuwa kwa kwa Satana ukufuma ku mulu? (b) Ni ntulo nshi yapalako iye shiwi lyapongomoka ilyo Yohane aumfwa?

¹⁷ Yohane ashimika ukwankula kwabamo ukusekelela mu mulu kuli uku kuwa kwa kusungusha kwa kwa Satana: “E lyo naumfwile ishiwi likalamba mu mulu, lileti, Nomba fyaise pusukilo na maka, no bufumu bwa kwa Lesa wesu, no lupaka lwa kwa Kristu wakwe: ico apooselwe kashinina wa bamunyinefwe, uubashinina ku cinso ca kwa Lesa wesu akasuba no bushiku. Kabili bene bamucimfiishe ku mulopa wa Mwana wa mpaanga, na ku cebo ca bunte bwabo; kabili tabatemenwe imyeo yabo ukufika na ku mfwa. E ico sangalaleni, mwe myulu, na mwe baikalamo.”—Ukusokolola 12:10-12a.

¹⁸ Mashiwi ya bani ayo Yohane aumfwa? Baibolo taisosa. Lelo ukupunda kwapalako kwashimikwa pa Ukusokolola 11:17 kwaishile ukufuma ku bakalamba 24 babuushiwe mu fifulo fyabo fya mu mulu, umo nomba bengemininako aba mushilo ba 144,000. (Ukusokolola 11:18) Kabili apo ababomfi ba kwa Lesa basubwa bacili pe sonde pano basoselwako nga “bamunyinefwe,” uku kulanda kuti kwafuma bwino bwino ku ntulo imo ine. Ukwabulo kutwishika aba ba citetekelo kuti balunda ishiwi lyabo, apo ukubuuka kwabo kuti kwakonkapo mu kwangufyanya pa numa Satana na matulwe yakwe ya fibanda bapooselwe ukufuma mu mulu.

19. (a) Ukupwa kwa nkama yashishiwa ya kwa Lesa kwisula inshila ya kwa Yesu ukucita cinshi? (b) Cinshi cilangililwa ku kwitwa kwa kwa Satana ukuba “kashinina wa bamunyinefwe”?

¹⁹ Ukupwishiwa kwa nkama yashishiwa ya kwa Lesa kwita ukuti Yesu abuule ubulashi mu Bufumu bwa kwa Yehova. Muli fyo inshila yalisuka iya kwa Lesa ukufikilisha imifwaile yakwe ikalamba ukulubula umutundu wa muntu wa citetekelo. Yesu aleta ipusukilo te ku basambi bakwe batiina Lesa beka bali nomba pe sonde lelo na kabili ku minshipendwa ya mamilioni ya bafwa ababa mu cibukisho ca kwa Lesa. (Luka 21:27, 28) Ukwitwa kwa kwa Satana ukuba “kashinina wa bamunyinefwe” kulangisho kuti, nangu cingatila ukupeela kwakwe Yobo umulandu kwashininkishiwe ubufi, atwalilile ukusonsomba bumpomfu bwa babomfi ba kwa Lesa ba pe sonde. Mu kushininkisha, abwekeshepo pa tushita utwingi ukupeelo mulandu wa kuti umuntu akapeela icili conse mu kukabushanya no mweo wakwe. Ku ca kalanda ifyo Satana afilwa!—Yobo 1:9-11; 2:4, 5.

20. Ni shani Abena Kristu ba citetekelo bacimfya Satana?

²⁰ Abena Kristu basubwa, abapendwa abalungama “ku mulopa wa Mwana wa mpaanga,” batwalilila ukucitilo bunte kuli Lesa na kuli Yesu Kristu ukwabulo kusakamana ukupakaswa. Ukucila pa myaka umwanda umo, ili bumba lya buYohane lisonta ku fikansa fikalamba fyabimbamo ukupwa kwa Nshita sha Bena fyalo mu 1914. (Luka 21:24, King James Version) Kabili ibumba likalamba nomba balebomba muli bucishinka pa lubali lwabo. Takwaba nangu umo uwa aba uutiina “abepayo mubili lelo abashingepayo [mweo, NW],” nge fyo ifya kukumanya fya mu bumi bwa cine cine fya Nte sha kwa Yehova fyalangisha mu kubwekeshabwekeshapo mu kati ka uyu mwanda wa myaka walenga 20. Ku cebo ca pa kanwa na ku myendele yalinga ya Bwina Kristu, balicimfya Satana, ukumushinina lyonse ukuba kabepa. (Mateo 10:28; Amapinda 27:11; Ukusokolola 7:9) Pa kubuushiwa ku mulu, ifyo Abena Kristu basubwa balingile ukuba aba nsansa, apo Satana tabako kulya na kabili ku kushinina bamunyinabo! Ili ni nshita, mu cine cine, iya mulalo onse uwa bumalaika ukwankula mu kusekelela ku bwite bwa kuti: “Sangalaleni, mwe myulu, na mwe baikalamo.”

Akalanda Kapinkanako!

21. Ni shani Satana aleta akalanda pa calo na pali bemba?

²¹ Ukukalifiwa pa mulandu wa kalanda ka citatu, Satana nomba apampamina pa kucusha umutundu wa muntu no musango wa kalanda kakwe. Kaba: “Kalanda kuli imwe, mwe calo na bemba! pa kuti [Ciwa, “NW”] naikila pali imwe, ali ne cipyu cikalamba, pa kwishibo kuti ali ne nshita inono fye.” (Ukusokolola 12:12b) Ukufwampulwa kwa kwa Satana ukufuma mu mulu mu cine cine kupilibula akalanda kwi sonde lya cine cine, ilileonaulwa ku bantunse ba kaso pe samba lya kulama kwakwe. (Amalango 32:5) Ukucila na po, icibelesho ca kwa Satana ca ‘ukuteka nelyo ukonaula’ cileta akalanda kwi sonde lya cimpashanya, icimpangilile ca sosaite wa buntunse, pamo pene na kuli bemba wa cimpashanya, icinabwingi cine ca mutundu wa muntu calulunkanishiwa. Mu kati ka nkondo sha calo shibili, ubukali bwa kwa Satana bwabelebeshiwe mu bukali bwa nko shanakila kuli wene, no kupuuka kwapalako kwa cifukushi ca buciwa kwatwalilila ukufika kuli kano kasuba—nangula te pa butali bwatantalilako! (Marko 13:7, 8) Lelo nangu umucenjelo wa kwa Ciwa wingabipisha, tawakabale aufika ku fya kufumamo fyabamo akalanda ifyo akalanda ka citatu—imibombele ku Bufumu bwa kwa Lesa—kakaletako pa kuteyanya kumoneka kwa kwa Satana!

22, 23. (a) Cinshi Yohane asosa cicitika pa numa iciŋwena capooswa pa nshi kwi sonde? (b) Ni shani cingacitika ukuti iciŋwena cipakase ‘umwanakashi wapaapile umwana mwaume’?

²² Ukutula pa kufwampulwa kwa kwa Satana kwabamo akayofi, bamunyina kwa Kristu abacili pe sonde balishishimisha ukulamatwa kwa bukali bwakwe. Yohane ashimika ati: “Kabili ilyo iciŋwena camwene ukuti capooselwe pe sonde, calamete umwanakashi uwafyele umwana mwaume. Lelo ku mwanakashi kwapeelwe amapindo yabili ya kapumpe mukalamba, ukuti apupuke aye ku matololo ukuli icifulo cakwe, e ko aliishiwe Inshita imo, ne Nshita shimbi, na hafu wa Nshita, ukutaluka ku cinso ca cisoka.”—Ukusokolola 12:13, 14.

²³ Pano icimonwa catoola itontonkanyo lilangishiwe mu cikomo 6, icitwebo kuti pa numa ya kupaapa kwa mwana wakwe, umwanakashi abutukile mu matololo, ukutaluka ku ciŋwena. Kuti pambi twapapa ifyo iciŋwena cingapakasa umwanakashi, apo wena ali mu mulu ne ciŋwena nomba calipooswa pa nshi kwi sonde. Cisuma, ibukisha ukuti umwanakashi alikwata abana pano isonde, ulubuto lwakwe. Pa numa muli ici cimonwa, twaebwa ukuti Satana alumbulwila icipyu cakwe ukulosha ku mwanakashi ku kupakasa ulubuto lwakwe. (Ukusokolola 12:17) Icicitika ku lubuto lwa mwanakashi pano isonde limbi kuti camonwa nge cilecitika ku mwanakashi wine. (Linganyako Mateo 25:40.) Kabili impendwa ilekulilako ya banabo ba lubuto pano isonde na yo kuti yakumanya uku kupakaswa.

Uluko Lupya

24. Ca kukumanya nshi ico Abasambi ba Baibolo bakwete icapalile ku kulubulwa kwa bena Israele ukufuma mu Egupti?

²⁴ Lintu inkondo ya calo ya kubalilapo yalelwikwa, bamunyina ba kwa Yesu mu kuba ne citetekelo batwalilile ukucitilo bunte bwabo ku cipimo cingafikwapo. Ici cacitilwe mu kulolenkana no kukaanya kwalundwapo ukufuma kuli Satana na bantu bakwe bakalukisha. Mu kupelako, ukucitilo bunte ku cintubwingi kwa Basambi ba Baibolo kwaleshiwe panono. (Ukusokolola 11:7-10) Ilyo cali lintu bakwete ica kukumanya icapalile ku ca bena Israele mu Egupti abo na bo bapitile mu kutitikisha kwakulisha. Lyali ni lyo e lintu Yehova abaletele mu kwangufyanya, kwati ni pa mapindo ya bakapumpe, ku kupusuka mu matololo ya Sinai. (Ukufuma 19:1-4) Ukupalako, pa numa ya kupakasa kwatapata kwa 1918-19, Yehova alubwile inte shakwe, nge shaleimininako umwanakashi wakwe, ukwingila mu mibele ya ku mupashi iyali iyabulamo busanso kuli bene nge fyali amatololo ku bena Israele. Ici caishile nge casuko ku mapepo yabo.—Linganyako Ilumbo 55:6-9.

25. (a) Cinshi Yehova aleteleko mu 1919, ukupala lintu aletele abena Israele ngo luko mu matololo? (b) Ni bani bapanga ulu luko, kabili ni muli cinshi umo baletwa?

²⁵ Mu matololo, Yehova aleteleko abena Israele ngo luko, ukubapayanishisha lwa ku mupashi na lwa ku mubili. Mu kupalako, ukutampa mu 1919, Yehova aleteleko ulubuto lwa mwanakashi ngo luko lwa ku mupashi. Ici tacili na kufundawilwa no Bufumu bwa buMesia ubuteka ukufuma mu myulu ukutula 1914. Ukucila, ulu luko lupya lwapangwa na bashalapo ba nte shasubwa pano isonde, abo baletelwe mu cifulo ca mupashi cabamo ubukata mu 1919. Ukupayanishiwa nomba “umulingo wa filyo mu nshita iiyene,” aba bakoshiwe ku mulimo uwalalilile ku ntanshi.—Luka 12:42; Esaya 66:8.

26. (a) Butali bwaba shani ubwa ciputulwa ca nshita yalumbululwa pa Ukusokolola 12:6, 14? (b) Cinshi cabe mifwaile ya ciputulwa ca nshita shitatu na hafu, ni lilali catendeke, kabili ni lilali capwile?

²⁶ Butali bwaba shani ubo ukutubilisha kwa lubuto lwa mwanakashi wa kwa Lesa kwatwalilile? Ukusokolola 12:6 kutila inshiku 1,260. Ukusokolola 12:14 kwita iciputulwa inshita, utushita, na hafu wa nshita; mu mashiwi yambi, inshita shitatu na hafu. Mu cishinka, inumbwilo shonse shimininako imyaka itatu na hafu, ukulunduluka mu ciputulwa ca mu Kapinda ka ku Kuso ukufuma kuli shinde wa 1919 ukufika mwi pukutu lya 1922. Ici cali ciputulwa ca nshita yabamo ukupola kwa kupembesula no kuteyanishiwa cipya cipya kwe bumba lya buYohane lyabwekeshiwemo.

27. (a) Ukulingana no kushimika kwa kwa Yohane, cinshi ico iciŋwena cacitile pa numa ya 1922? (b) Cinshi cali imifwaile ya kwa Satana mu kuluka ilyeshi lya kupakasa mu kulwisha Inte?

²⁷ Iciŋwena tacanenwike! “Ne cisoka calukile mu kanwa ka ciko amenshi ngo mumana ku numa ya mwanakashi, ku kumulenga asendwe ku mulonga.” (Ukusokolola 12:15) Cinshi cipilibulwa ku “menshi ngo mumana,” nelyo “ilyeshi lya menshi”? (The New English Bible) Imfumu ya pa kale Davidi alandile ulwa bantu babipa abamukeenye ngo “kusenkela kwa lyeshi lya bantu ifinangwa” (NW) [“imilonga ya fya yaweyawe,” Young]. (Ilumbo 18:4, 5, 16, 17) Ico Satana nomba afumfumuna mu kupalako cili kupakaswa ku bantu yaweyawe nelyo “abantu ifinangwa” (NW). Pa numa ya 1922 Satana alukile ilyeshi lya kupakasa ukulwisha Inte. (Mateo 24:9-13) Ici caishile ukusanshamo ulukaakala lwa ku mubili, ukucito “kucululusha ku fipope,” ukubika mu fifungo, no kuputunkanya fye ku kukulika, ukupika ku mfuti, no kuputulako umutwe. (Ilumbo 94:20) Satana wacendwa, pa kukanininwa ukufika mu kulungatana ku mwanakashi wa ku mulu uwa kwa Lesa, aimine mu bukali ku kusansa abasheleko ba lubuto lwakwe pe sonde no kubonaula, nangu mu kulungatika nelyo mu kubalenga ukulufya ukusenamina kwa kwa Lesa ukupitila mu kutoba bumpomfu bwabo. Lelo ukupingulapo kwabo kwashininkishe ukupala ukwa kwa Yobo: “Nsuke ndeke umweo te kuti ndeke bumpomfu bwandi.”—Yobo 27:5.

28. Ni shani ilyeshi lya kupakasa lyafikile pa cipimo ca pa mulu mu kati ka Nkondo ya Calo iya II?

²⁸ Ili lyashi lya kalukisha ilya kupakasa lyafikile pa nkonta yasumbana mu kati ka Nkondo ya Calo iya II. Mu Europe Inte amakana yamo ikumi bafungilwe mu nsakwe sha kucushiwilwamo sha ciNazi, na makana ayengi balifwile. Pe samba lya bashikulu ba nkondo abatekele Italy, Japan, Korea, na Taiwan, Inte sha citetekelo shaculile ukusungwa kwakaluka kwapalako. Nangu fye ni muli fyo fyaleitwa ifyalo fya demokrasi, Inte shalwishiwe ku mabumba ya Ncitilo ya ciKatolika, ukupakwa manenekela no kusomekwa amasako, no kubutuka ukufuma mu tauni. Ukulongana kwa Bwina Kristu kwalipashilwe na bana ba Nte balitamfiwe ku sukulu.

29. (a) Ni shani Yohane alondolola ukwilulukwa kwaishile ukufuma ku ntulo ishaenekelwe? (b) Ni shani caba ukuti “icalo cayafwileko umwanakashi”? (c) Cinshi iciŋwena catwalilila ukucita?

²⁹ Ukwafwilishiwa kwaishile ukufuma ku ntulo ishaenekelwe. “Lelo icalo cayafwileko umwanakashi, cayasamwine akanwa ka ciko no kumino mumana uyo iciŋwena calukile mu kanwa ka ciko. Kabili iciŋwena cali ne cipyu pa mwanakashi, no kuya ku kulwa na basheleko ku bufyashi bwa mwanakashi, ababaka amafunde ya kwa Lesa, no kukwato bunte bwa kwa Yesu.” (Ukusokolola 12:16, 17) “Icalo”—imisango mu kati ka micitile ya fintu ya kwa Satana wine—catendeke ukumina “umumana,” nelyo “ilyeshi.” Mu kati ka ba 1940 Inte shanonkele ukukonkana kwa kupingulapo kwabamo ukusenamina mu Cilye Cikalamba ca United States, no kufuma ku maka yaleteka mu fyalo fimbi, ukwasuminishe ubuntungwa bwa kupepa. Mu kupelako, inko Shauminkana shaminine icinkukwe ca Nazi-Fascist, ku kwilulukwa kwa Nte abaculile pe samba lya budikiteta bwakaluka. Ukupakasa takwalekele apo pene, pantu ubukali bwa ciŋwena bwatwalililo kufika na kuli kano kasuba, kabili catwalilila ubulwi ukulwisha abakwato mulimo wa “bunte bwa kwa Yesu.” Mu fyalo ifingi, Inte sha cishinka bacili mu cifungo, na bamo bacili balafwa ku mulandu wa bumpomfu bwabo. Lelo muli fimo ifya ifi fyalo, amabulashi ukufuma ku nshita ne nshita yalanashako ukutitikisha kwabo, ne Nte shiipakisha icipimo ca kulilako ica buntungwa.c Muli fyo, mu kufikilishiwa kwa busesemo, icalo catwalilila ukumina umumana wa kupakasa.

30. (a) Icalo capeela ukwiluluka kwakumanina pa kuti cinshi cicitikeko? (b) Bumpomfu bwa bantu ba kwa Lesa bwafumamo cinshi?

³⁰ Muli iyi nshila, icalo calipayanya ukwilulukwa kwakumanina ukusuminisha umulimo wa kwa Lesa ukusalangana ku fyalo ukucila pali 200 no kuletako ukucila pa mamilioni yatatu bakashimika ba citetekelo aba mbila nsuma. Pamo na bashalapo aba lubuto lwa mwanakashi, ibumba likalamba lya pa kati ka nko lya basumina bapya lilebaka amakambisho ya kwa Lesa pamo nga ku kupaatuka ukufuma ku calo, imibele yasanguluka, no kutemwa kwa bamunyina, kabili bacitila ubunte ku Bufumu bwa buMesia. Bumpomfu bwabo bwasuka ukusonsomba kwabamo umusaalula kwa kwa Satana, ica kuti indibu ya mfwa ya kwa Satana ne micitile yakwe ya fintu ilalishiwa.—Amapinda 27:11.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi pe bula 185]

‘Icalo Cayasamwine Akanwa ka Ciko’

Ilyeshi lyapongololwa na Satana ilya kupakasa lyafumfumunwa mu fyalo ifingi ukulwisha Abena Kristu basubwa na banabo. Ilingi, nangu ni fyo, ukulunduluka mu kati ka micitile ya fintu ya kwa Satana wine kwafumamo ilyeshi ukuminwa.

Ilyeshi lya kusansa kwa mabumba yakalifiwa no kubikwa mu fifungo mu United States apakalamba lyamininwe ku kupingulapo kwabamo ukusenamina ukwa Cilye Cikalamba mu kati ka ba 1940.

1945: Ukupakasa kwakalipisha mu fyalo fyalaminwe na bena Germany na bena Japan kwaimikwe ku kucimfya Kwauminkana mu Nkondo ya Calo iya II.

Lintu icibindo cabikilwe pa Nte sha kwa Yehova mu Dominican Republic, Inte shabikilwe mu cifungo, ukulopolwa, no kuumwa ku fitako fya mfuti. Mu 1960 ukuumana pa kati ka kwa dikiteta Rafaelo Trujillo ne Calici lya ciRoma Katolika kwatungulwile ku kufumyapo icibindo pa Nte sha kwa Yehova.

Ukupika ku mfuti, ukoca, ubucende bwa kwikata kama, ukuuma, ukulungulusha, no kwipaiwa kwa Nte mu kati ka nkondo ya cikaya mu Nigeria kwafikile pa kwiminina mu 1970 lintu ifita fya kamfulumende fyacimfishe icitungu casangwike uko ifi fintu fyalecitika.

Mu Spain amayanda yalingililwe kabili Abena Kristu ukulipilishiwa no kubikwa mu cifungo pa “musoka” wa kulanda ulwa kwa Lesa no kukwata ukulongana kwa Bwina Kristu. Uku kupakasa mu kupelako kwapwile mu 1970, lintu ukwaluka kwa kamfulumende kwatungulwile ukufumyapo icibindo ca Nte sha kwa Yehova.

Mu Portugal imyanda ya mayanda ayengi yalifwailishiwemo ukwabulo ulusa. Inte shacenenwe lwa ku mubili no kupooswa mu cifungo, na maBaibolo yabo yalipokelwe. Uku kululunkanya ‘kwalimininwe’ lintu, mu 1974, ukusanguka kwa fita kwafuminemo ukwaluka mu kamfulumende ne funde lyalicitilwe ilya kupeelo buntungwa bwa kulongana.

Mu Argentina, pe samba lya kamfulumende wa bashilika, abana ba Nte sha kwa Yehova balitamfiwe ku sukulu, kabili Inte ukushinguluke calo baliketwe pa kushimikile mbila nsuma. Uku kupakasa mu kupelako kwapwile mu 1984 lintu kamfulumende yaleteka ilyo yapokelele mwi funde Ukubishanya kwa Nte sha kwa Yehova.

[Charti pe bula 183]

(Nga mulefwaya ukumona charti, moneni mu citabo)

1914 Ukufyalwa kwa Bufumu

1919 Ukufyalwa kwa luko lupya

1919–1922 Iciputulwa ca nshita ya kupola

1922– Ilyeshi lya kupakasa

[Ifikope pe bula 182]

Akalanda ku calo