Kriket o Besbol​—Unsay Kalainan?

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Australia

DIHANG si Hara Victoria sa Inglaterra nagsaulog sa iyang ika-50 tuig nga anibersaryo sa 1897, ang ikaupat nga bahin sa nawong sa yuta sa tibuok kalibotan maoy ilalom sa pagdumala sa Britanya. Karon, ang kanhi kusganong Britanikong Imperyo naglungtad ingon lamang nga usa ka handumanan. Bisan pa, makapahibulong, ang iyang impluwensiya makita gihapon ug mabati sa daghang dapit sa kalibotan karong adlawa. Usa nianang kabilin mao ang makapaikag Ingles nga dulang kriket.

Kana bantog sa daghang kayutaan nga kanhi ubos sa pagdumala sa Britanya, sama sa Asia, sa West Indies, ug sa Aprika​—apan dili sa Tinipong Bansa, diin ang besbol maoy garbo sa dapit. Bisan pa, dunay gikataho nga mga usa ka gatos ka klab sa kriket dinha sa kanhing koloniya. Alang niadtong si kinsa wala pa makatan-aw ug kriket tugoti kami sa pagsaysay. Kana maoy pagadulaon sa usa ka halapad nga natarang obal, nga ang tanang magdudula nasapotag puti, diin ang mga pinakapitser o bowler mosulay sa pag-igo, o pagbungkag, sa wicket nga gibantayan sa usa ka tighapak sa bola. Apan ang dugang hisgotan pa sa ulahi.

Ang Kriket ba Susamag Besbol?

Oo ug dili. Alang sa kadaghanang maikagon sa besbol, ang kriket morag hilom, daw hinay nga dula, ‘besbol sa Valium’ ingon sa pagpahayag niana sa usa ka komedyante sa T.B. Pipila ka termino sa kriket, hinuon, morag sinati. Sa laing bahin, ang mga katuyoan sa mga dula ug ang mga latid sa pagdula may kalainan. Bisan pa niana, ang pagsabot sa kon unsa ang ginasulayan sa paglampos sa magkaatbang tem diha sa nataran sa kriket makapausab sa imong kaminghoy ngadto sa pagkalingaw.

Sama sa besbol, ang kriket dunay duha ka magkaatbang nga tem. Matag tem nalangkoban ug 11 ka lalaki, nga naay usa ka reserba nga nailhan nga ika-12 tawo. Kini ang kalainan sa siyam-ug-tawong tem sa besbol. Ang termino “tighapak sa bola,” inay kay “bater,” gigamit alang sa magdudula nga mohapak sa bola, ug ang dagway sa bat sa kriket lahi kaysa iyaha sa besbol nga bat. (Tan-awang ilustrasyon, panid 23.) Usab, ang usa nga magalabay sa bola gitawag bowler, dili pitser. Ang panultihong “scoring runs” maoy naandan sa duha ka dula, bisan pag ang paagi sa pag-eskor magkalahi. Ang terminong “innings” parehong gigamit sa duha ka isports. Nga kining mga terminoha maoy magkasama dili katingad-anan, hinuon; ang Encyclopedia International nagtug-an kanato nga ang besbol naugmad sa hinapos sa ika-19 nga siglo gikan sa Ingles nga dulang kriket, nga gisambogan ug laing isport nga nailhang rounders.

Bisan pa, gawas sa mga kaamgiran sa ibabaw, ang kalainan tali sa dulang kriket ug besbol daghan. Ang sapot ug barog sa mga magdudula, ang laraw ug kahan-ayan sa obal nga nataran sa kriket kontra sa diamanteng nataran sa besbol, ang pagpahimutang sa mga pilder, ug ang katulin sa dula mopatim-aw nga diyutay rag kaamgiran. Hinuon, bisan pa sa mga kalainan, kadtong nakasabot sa bisan hain nga dula kasagaran dili lisdan sa pagsabot ug pagkalingaw sa lain sa dihang ipatin-aw ang mga paninugdang lagda sa dula.

Busa, Ngadto na sa Dula!

Ang haom nga luna alang sa kriket mao ang obal o nataran sa mga 140 metros ang gilapdon ug 150 metros ang gitas-on. Duol sa sentro sa nataran mao ang pitch o dulaan, nga 20 metros ang taas ug 3 metros ang lapad. Sa primera-klaseng mga bangga, ang pitch maoy balilihan, hinabasan ug pinatag pag-ayo. Sa ubang mga bangga mahimo kanang konkreto o gahing yutang-kolonon nga hinaklapan ug lanotong banig. Sa isig-tumoy sa pitch mao ang mga wickets, nga hinimo sa tulo ka tanos kahoyng ugsuk nga 71 sentimetros ang habog, ug gipaigo ang pag-ugsuk sulod sa 23 sentimetros nga gilapdon. Sa ingon ang bola dili makalusot sa tunga sa duha ka ugsuk. Ang duha ka gagmayng bara, o pinormang mga piraso sa kahoy, motakdo sa mga lungag sa ibabaw, sa masigkatumoy, nga mahimong taytay sa tulo ka ugsuk.

Ang mga puting linya, gitawag creases, gimarka latas sa pitch 1.2 metros sa atubangan ug ubay sa matag-usa ka wicket. Kini nagatimaan sa luwas nga luna sa mga tighapak ug bola samtang padayon ang dula. Ang taglabay sa bola dili molabang ning linyaha samtang siya magalabay sa bola; kondili kana tawgon nga no ball o dili maayong pagkalabay ug masilotan ug awtomatikong libreng dalagan o eskor.

Pinaagig pagtugpo ug sensilyo, ang magkaatbang nga mga tem mopiho haing tem ang mohapak nga una. Ang makadaog makapili kon ang ilang tem ba ang mohapak pag-una o ang pikas tem ang iyang pahapakon pag-una labi pa kon iyang masabot nga makabentaha ang iyang tem tungod sa panahon, kahimtang sa pitch, o lain pang mga hinungdan.

Duha ka tighapak ang moadto sa creases​—usa sa isig-katumoy sa pitch. Pareho silang may panalipod sa ilang bitiis ug sapin sa lawas ug panghapak nga guwantis, ug ning ulahing mga katuigan kadaghanan sa propesyonal nga mga tighapak sa bola magsul-ob ug helmet. Ang tanang magdudula sa dili-mohapak nga tem ipahamutang ug maayo palibot sa nataran sa nagkalaing gilay-on gikan sa tighapak ug bola nga moatubang sa gilabay nga bola. Ang ilang posisyon mailhan sa mga mabulokong termino sama sa “the slips,” “silly mid-on,” “point,” “the covers,” “the gully,” “square leg,” ug “fine leg.” Ang maayog-panalipod nga tigbantay sa wicket (katser, sa besbol pa) mobarog sa luyo sa wicket sa tighapak, ang tuyo maoy pagsalo sa matag-bola nga molampas sa tighapak lakip ang pagsulay sa pagsalo aron pag-awot kaniya o sa pag-awot kaniya kon siya naa sa gawas sa iyang crease​—Tan-awa ang kahon, panid 24.

Ang duha ka taglabay ug bola ang tugyanan sa kapitan nga magpadayon sa maong katungdanan hangtod sa gidugayon nga iyang ipiho. Ang matag usa magalabay ug unom ka sunodsunod nga bola (walo sa Australia ug South Africa) gikan sa magbansili nga tumoy sa pitch. Kining yugto sa paglabay ug unom ka ka bola gitawag “overs.” Kasagaran daghan ang mga taglabay ug bola sa kada tem, ug ang kapitan mobuot kon anus-a ang pagbansili gikan sa tulin ug tulin-gamay ngadto sa hinay, o tulilik nga mga taglabay ug bola. Ang bola kinahanglan dili ilabay sama sa besbol, apan ang taglabay ug bola, kinahanglan nga molabyog, nga motuy-od sa iyang bukton nga walay pagpiko sa siko hangtod malabay ang bola.​—Tan-awa ang panid 2.

Ang bola sa kriket, nga kasagaran pula ug sinapinag panit, may gibug-aton nga 156 gramos ug gamay ug diyutay, mas gahi, ug mas bug-at kaysa besbol. Ang pagtulilik sa bola nga himoon sa taglabay sa bola, nga malampos pinaagi sa paggamit sa iyang baga nga tahi, makaapektar sa iyang lupad ug motino sa iyang padulngan human sa iyang pag-untol, kay lahi sa besbol, ang bola kasagaran mountol kas-a sa dili pa makaabot sa tighapak. Panagsa lamang nga ang taglabay ug bola molabay ug dili-mountol lahos nga paglabay, o full pitch, usa nga maabot sa tighapak una kini modapat sa yuta. Ang maabtikong tigpatulilik nga taglabay ug bola kasagaran lisod dulaon kay sa tulin nga taglabay. Mahimo niya ang pagpatulilik pinaagi sa pagbiyo sa bola, pawala kaha o patuo, inigbiya niini sa iyang kamot. Magpahinabo kini sa duha ka matang sa pagtulilik, nga gitawag “off breaks” ug “leg breaks.”

Ang Dakong Katungdanan sa Tighapak sa Bola

Ang matag usa sa mga tighapak ug bola may duha ka katungdanan: ang pagdepensa sa iyang wicket ug paglikay nga mapahawa o ipahayag nga awot sa ubang mga paagi; ug sa pagbutang ug mga eskor sa labing madali. (Tan-awa ang kahon, panid 24.) Ang labihan ka mabinantayon nga tighapak ug bola nga maghatag ug bug-os nga pagtagad sa pagdepensa sa iyang wicket, hinunoa, kasagaran sawayon tungod sa “stone-walling” kay siya mao ang hinungdan sa makapalaay kaayo nga kriket.

Ang usa ka batid nga tighapak ug bola nagadepende sa mata-kamot-tiil nga pagtinabangay, dali nga mga pangsanong, ug sa katakos sa pagdalagan nga kusog tali sa mga wicket. Matag panahong luwas siyang makaabot sa pagdalagan sa usa ka wicket paingon sa pikas, nga magbansilihay sa mga tumoy uban sa iyang kauban, maeskor niya ang usa ka dalagan. Kon ang iyang paghapak maglabay sa bola ngadto sa utlanan nga pensa sa dili pa kana masalo, siya makaeskor ug upat ka dalagan nga dili na kinahanglang modalagan niana. Kon ang iyang paghapak kusog kaayo nga ang bola molapas sa utlanan nga pensa, sama sa homran sa besbol, nan ang unom ka eskor idugang sa iyang katibuk-ang eskor.

Ang matag tem magpabilin sa natad hapakanan hangtod 10 kanila ang mapapahawa, kay ang ika-11 nga tighapak ug bola kanunay tawgon nga “dili awot,” sanglit siya mabilin nga walay kauban nga tighapak. Unya ang kaatbang nga tem maoy pasudlon aron mosulay sa pag-eskor ug dugang pa kay sa ilang mga kaatbang. Kon kini usa ka usag-inning nga bangga, ang kinalabwang katibuk-ang eskor maoy magtino kon haing tem ang modaog. Apan ang kadaghanang primera-klaseng mga bangga dunay duha ka inning alang sa matag tem, mao nga ang usa ka dakong bangga sa kriket tingali molungtad ug (tagnaa kono ninyo, mga maikagon sa besbol!) gikan sa tulo hangtod lima ka adlaw, ug ang matag tem mahimong makaeskor ug ginatos ka dalagan! Ang pila ka bantog nga tighapak ug bola nakalikay nga mapahawa sulod sa ubay-ubayng mga adlaw, nga makaeskor ug kapin sa 400 ka dalagan. Dakong kalainan sa besbol, diin bisan pag ang matag tem modulag siyam ka inning, ang usa ka dula kasagarang mahuman gikan sa tulo ngadto upat ka oras. Ug bisan human niana, ang usa ka tem mahimong modaog pinaagi sa usa ka eskor kontra sa wala!

Adunay duha ka umpire o repere, ang usa ibutang sa matag tumoy sa pitch. Ang usa mobarog nga layolayo sa usa ka kiliran sa tighapak ug bola, ug ang lain sa luyo gayod sa wicket sa duol sa taglabay ug bola. Dili na mausab ang mga hukom sa mga repere. Dili dalayegong kagawian nga makig-ergo sa usa ka repere!

Sa Paglabay sa Panahon, Kini Mas Makalingaw Nimo

Ang pangdani sa kriket mananakod sa dihang ikaw malambigit sa dula. Si Tom, kinsa milalin uban sa iyang pamilya gikan sa Uropa sa dihang usa pa ka bayong nga nag-edad ug nuybe, nakatuon niini wala madugay sa iyang pagkaabot sa Australia. Wala gayod siya makadungog bahin sa dula, apan sa wala madugay siya nahimong usa ka maikagon ug kriket. Si Tom naghinumdom: “Sa dihang nakakat-on ako sa pagdulag kriket ug nasinati sa mga lagda, miusbaw ang akong kasibot. Sa taudtaod akong nasayran nga ang usa ka tighapak ug bola nagkinahanglag listo nga mata, daling mga pangsanong, ug malinawon nga pamarog samtang moatubang siya sa bola nga ilabay nganha niya sa katulinon nga abot ug 150 kilometros matag oras.”

Hinuon, adunay daghang mas maayong punto sa kriket nga wala hisgoti niining mubong artikulo. Apan nanghinaot kami nga sa sunod panahong imong makita ang usa ka dula nga nagapadayon, ikaw motan-aw niana uban ang labaw nga pagsabot, tingali uban pa ang kaikag, samtang pamalandongon nimo ang maisogong mga paghapak sa tighapak ug bola ug ang malansisong mga kahanas sa taglabay ug bola.

[Kahon sa panid 24]

Pangunang mga Paagi nga Mapapahawa ang Usa ka Tighapak ug Bola

Bowled. Kon ang taglabay ug bola makaigo sa wicket ug ang mga pirasong kahoy matangtang.

Nasalo. Kon ang usa ka bola nga nahapak sa tighapak ug bola masalo sa dili pa modapat sa yuta.

Stumped. Kon ang tighapak ug bola magawas sa iyang lugar-dulaan ug ang magbalantay sa wicket makatangtang sa usa ka pirasong kahoy nga nagkupot sa bola.

Leg Before Wicket (lbw). Kon mababagan sa tighapak ug bola pinaagi sa bisan unsang bahin sa iyang lawas gawas sa iyang kamot, ang usa ka bola nga isipon sa repere nga makaigo unta sa wicket.

Run Out. Kon ang usa ka pilder maglabay sa bola ug magbungkag sa wicket nga paingon niana nagdalagan ang tighapak sa bola sa dili pa siya makaabot nga luwas sa iyang lugar-dulaan o crease.

Hit Wicket. Kon mabungkag sa tighapak ug bola ang iyang wicket pinaagi sa iyang panghapak o sa bisan unsang bahin sa iyang lawas samtang nagadula.

[Mga hulagway sa panid 23]

Kaugmaran sa panghapak o bat sa kriket latas sa kasiglohan

Atubang ug kilid nga dagway sa modernong bat

Wicket uban sa mga piraso sa kahoy

[Hulagway sa panid 24]

Tighapak ug bola nga naghapak sa bola gikan sa taglabay. Matikdi ang repere (halayo nga wala), magbalantay sa wicket (halayong tuo), ug ikaduhang tighapak ug bola, nga paabante sa pitch