Ang mga Nasod Wala Gihapon Makakat-on

“Kon ang tawo makakat-on gikan sa kasaysayan​—pagkadaghang leksiyon ang ikatudlo unta niini kanato! Apan ang Pagbati ug Politika nagbuta kanato, mao nga ang kalamdagan nga gihatag sa Kasinatian nahisama na lamag parol diha sa ulin sa sakayan nga nagdan-ag lang sa mga balod sa atong luyo!”​—Samuel Taylor Coleridge.

MOUYON ka ba sa Ingles nga magbabalak nga si Samuel Coleridge? Posible kaha nga kita mabutaan pag-ayo sa pagbati gumikan sa usa ka kawsa mao nga atong masubli ang makaguol nga mga kasaypanan sa miaging mga kaliwatan?

Ang mga Krusada

Pananglitan, tagda ang pipila ka butang nga gihimo sa mga tawo panahon sa mga Krusada. Niadtong 1095 K.P., giawhag ni Papa Urbano II ang nag-angkong mga Kristohanon nga ilogon ang Balaang Yuta gikan sa mga Muslim. Ang mga hari, hamiling mga tawo, mga kabalyero, ug ang ordinaryong mga tawo sa tanang nasod ubos sa pagkontrolar ni Urbano II misanong sa iyang pag-awhag. Sumala sa usa ka historyano sa Edad Medya, “halos ang tanang tawo nga nagkinabuhi sumala sa balaod ni Kristo” mipaluyo sa maong kawsa.

Ang historyanong si Zoé Oldenbourg nag-ingon nga ang kadaghanan sa mga krusadero “hugot nga nagtuo nga sa pagkahimong Krusadero [sila] direktang nag-alagad sa Diyos.” Matod niya, ilang giisip ang ilang kaugalingon nga nagdula sa papel sa “mga manulondang tiglaglag nga nag-atake sa mga anak sa yawa.” Nagtuo usab sila nga “ang tanang mamatay mahimong mga martir sa langit,” matod sa magsusulat nga si Brian Moynahan.

Lagmit way-kalibotan ang mga krusadero nga ang ilang mga kaaway nagtuo usab sa ingon. Matod sa historyanong si J. M. Roberts sa iyang librong Shorter History of the World, ang mga sundalong Muslim nakiggubat usab nga nagtuong sila nakig-away alang sa Diyos ug “ang kamatayon diha sa panggubatan batok sa mga di-magtutuo sundan unya sa pagsulod ngadto sa paraiso” sa langit.

Ang duha ka kiliran gitudloan nga sila nakigbugno sa usa ka matarong nga gubat nga giuyonan ug gipanalanginan sa Diyos. Gidasig sa relihiyoso ug politikanhong mga lider kining pagtuoha ug gisugnoran ang mga pagbati sa ilang mga ginsakpan. Ug ang duha ka kiliran nagpahinabog makalilisang nga mga kapintasan.

Unsang Klaseha sa mga Tawo?

Unsang klaseha sa mga tawo ang naghimo niining teribleng mga butang? Ang kadaghanan kanila maoy ordinaryong mga tawo, nga halos walay kalainan sa mga tawo karon. Sa walay duhaduha ang kadaghanan kanila gipalihok sa mithianong mga ideya ug sa tinguha sa pagtul-id sa mga sayop nga ilang nakita sa ilang panahon. Kay napalihok na ang ilang mga pagbati, sila daw walay kabangkaagan sa kamatuoran nga sa ilang pagpakig-away alang sa konohay hustisya, sila nagpahinabo lamag inhustisya, kasakit, ug pag-antos sa ginatos ka linibo ka inosenteng mga lalaki, babaye, ug mga bata nga napagan diha sa panggubatan.

Dili ba ingon man niana ang sumbanan latas sa kasaysayan? Dili ba ang madanihong mga lider nag-impluwensiya man sa kapid-an ka milyong tawo​—nga sa kinaiyanhon wala gani maghunahuna sa pagbuhat sa maong paggawi​—ngadto sa linuog nga mga gubat batok sa ilang mga kaaway sa relihiyon ug sa politika? Ang pagpalihok sa mga tawo aron makig-away diha sa duha ka kiliran sa gubat ug ang pag-ingon nga ang Diyos nag-uban sa matag kiliran, maoy nagpakamatarong sa mapintasong pagpukgo sa politikanhon ug relihiyosong pagsupak. Kadto maoy bahin sa naandang pamaagi nga nagsilbi sa interes sa mga malupigon sulod sa daghang siglo. Matod ni Moynahan, kining maong sumbanan “maoy gisunod sa mga naghimo sa Holocaust ug sa modernong mga tigpuo sa rasa ug sa mga grupong politikal o kultural, sama nga kini mao usab ang gihimong sumbanan sa unang krusada.”

‘Apan ang makataronganong mga tawo karon dili na mahimong maniobrahon nianang paagiha,’ ikaw tingali moingon. ‘Dili ba mas sibilisado na kita karon?’ Ingon unta niana ang kahimtang. Apan nakat-onan ba gayod sa tawo ang mga leksiyon sa kasaysayan? Sa tinuoray kinsa bay makaingon nga kini nakat-onan kon atong palandongon ang kasaysayan sa miaging ginatos ka tuig?

Ang Unang Gubat sa Kalibotan

Pananglitan, ang sumbanan nga gibilin sa mga Krusadero gisubli sa panahon sa unang gubat sa kalibotan. “Usa kadto sa mga kabalighoan sa 1914,” matod ni Roberts, “nga sa matag nasod ang kapid-an ka tawo, sa tanang partido, tinuohan ug kagikan, daw di-katuohan nga kinabubut-on ug malipayong nakiggubat.”

Nganong ang kapid-an sa ordinaryong mga tawo “kinabubut-on ug malipayong nakiggubat”? Tungod kay ang ilang mga prinsipyo ug mga tinuohan naumol usab sa mga pilosopiya sa ilang panahon, sama niadtong kinsa kinabubut-ong nakiggubat una pa kanila. Bisan tuod ang pipila gipalihok tungod sa mga prinsipyo sa kagawasan ug hustisya, sa walay duhaduha daghan ang gipalihok tungod sa mapahitas-ong pagtuo, nga ang ilang nasod superyor kay sa ubang nasod ug busa angay nga maoy modominar.

Sila gipatuo nga kono ang gubat maoy di-kalikayang bahin sa natural nga palakaw sa mga butang​—daw usa ka matang sa “panginahanglan sa kinabuhi.” Pananglitan, gipasiugda sa “Social Darwinism” ang ideya nga ang gubat maoy makataronganong paagi sa “pagpuo sa mga tawong dili angayng mabuhi, matod sa magsusulat nga si Phil Williams.”

Siyempre, ang matag usa naghunahuna nga ang iyang kawsa maoy matarong. Unsay miresulta niini? Matod sa magsusulat ug historyano nga si Martin Gilbert, panahon sa Gubat sa Kalibotan I, ang “mga kagamhanan aktibong nagsuportar sa rasismo, patriotismo ug militaryong katakos”​—ug ang mga tawo misunod lamang dayon. Ang ekonomistang si John Kenneth Galbraith nagdako sa banika sa Canada panahon nianang gubata. Matod niya nga bisan diin, ang mga tawo didto naghisgot bahin sa “dayag nga kaburong sa gubat sa Uropa.” “Ang intelihenteng mga tawo . . . nagkusmod sa maong kabuangan,” matod nila. Apan sa makausa pa, ilang giuyonan kadto. Busa unsay mga sangpotanan? Mga 60,000 ka Canadianong mga sundalo nahilakip sa kapin sa siyam ka milyong sundalo nga nangamatay sa duha ka kiliran diha sa makalilisang nga mga hitabo nga nailhan nga unang gubat sa kalibotan.

Walay Nakat-onang Leksiyon

Sulod sa mosunod nga duha ka dekada, ang samang espiritu mitumaw na usab sa dihang migahom ang Pasismo ug Nazismo. Ang mga Pasista migamit sa “naandang mga himan sa propaganda nga mao ang mga simbolo ug mga sugilambong aron pukawon ang mga pagbati sa mga tawo,” misulat si Hugh Purcell. Usa ka gamhanang himan nga ilang gigamit mao ang puwersadong kombinasyon sa relihiyon ug politika, nga nangamuyo sa Diyos alang sa ilang mga tropa.

Ang usa ka tawo nga “batid kaayo bahin sa sikolohiya sa masa ug utokang orador” mao si Adolf Hitler. Sama sa daghang lider sa miagi, si Hitler nagtuo nga ‘ang masa gigamhan dili sa ilang utok kondili sa ilang mga pagbati,’ matod ni Dick Geary diha sa Hitler and Nazism. Iyang gipahimudsan kini nga kahuyangan sa tawo pinaagig malipatlipatong paggamit sa karaang teknik sa pagsugnod sa pagdumot sa mga tawo batok sa usa ka komon nga kaaway​—sama sa dihang iyang “giliso ang mga kahadlok ug kasuko sa mga Aleman batok sa mga Hudiyo,” matod ni Purcell. Gipanamastamasan ni Hitler ang mga Hudiyo sa pag-ingon: ‘Ang mga Hudiyo mao ang tigdaot sa nasod sa Alemanya.’

Ang makapalisang bahin niadtong panahona mao nga ang minilyon nga daw desenteng mga tawo sayon ra kaayong giawhag nga himoon ang dinaghang pagpatay. “Nganong ang mga tawo diha sa sibilisado unta nga nasod dili lang kay nagtugot kondili nalambigit pa hinuon sa makalilisang nga kaluog sa estado sa Nazi?” nangutana si Geary. Ug ang Alemanya dili lamang “sibilisado” kondili Kristohanon kono nga nasod! Sila nahaylo sa pagbuhat niini kay ilang gipalabi ang mga pilosopiya ug ideya sa mga tawo kay sa mga pagtulon-an ni Jesu-Kristo. Ug sukad niadto pagkadaghan na sa maugdang, mithianong mga lalaki ug babaye ang giganoy ngadto sa makalilisang nga mga kapintasan!

“Ang gitudlo sa kasinatian ug kasaysayan mao nga ang mga nasod ug mga kagamhanan wala gayod makakat-on gikan sa kasaysayan o milihok sumala sa bisan unsang leksiyon nga tingali nakuha nila gikan niana,” matod sa Alemang pilosopo nga si Georg Hegel. Tingali daghang tawo dili mouyon sa pilosopiya ni Hegel bahin sa kinabuhi, apan diyutay ra ang mosupak nianang mga pulonga. Ikasubo, ang mga tawo daw malisdan pagkat-on ug bisan unsa gikan sa kasaysayan. Apan angay bang maingon ka usab niana?

Segurado, usa ka tin-awng leksiyon nga makat-onan mao kini: Nagkinahanglan kitag mas kasaligang giya kay sa masalaypong mga pilosopiya sa tawo aron atong malikayan ang mga katalagman sa nangaging mga kaliwatan. Apan kon ang tawhanong pilosopiya dili makagiya, unsay angayng mogiya sa atong hunahuna? Kapin sa usa ka libo ka tuig una pa sa panahon sa mga Krusada, gipakita sa mga tinun-an ni Jesu-Kristo kon unsa ang tinuod ug bugtong makataronganon nga Kristohanong dalan. Atong susihon kon unsay ilang gihimo aron dili malangkit sa dugoong mga gubat sa ilang panahon. Apan makakat-on kaha ang mga nasod karon sa pagbuhat niana aron malikayan ang mga gubat? Ug bisan unsa pay buhaton sa mga nasod, unsay solusyon sa Diyos aron taposon ang tanang kaalaotan sa tawo?

[Mga hulagway sa panid 6]

Ang kaluog ug pag-antos maoy kinaiyahan sa mga gubat sa tawo

[Mga hulagway sa panid 7]

Ibabaw: Mga kagiw diha sa dapit nga nagusbat sa gubat

Sa unsang paagi nga ang gikaingong sibilisadong mga tawo malangkit man sa di-mahubit nga kapintasan?

[Credit Lines]

Rwandan refugees: UN PHOTO 186788/J. Isaac;

collapse of World Trade Center: AP Photo/Amy Sancetta