DAKONG DAGAT
Ang halapad kaayong katubigan nga nag-ulang sa Uropa ug Aprika, nga sa sidlakan niini mao ang Asia. Bisan tuod ang mga Hebreohanon nagtawag niini nga Dakong Dagat, karong adlawa kini sagad nga gitawag pinasukad sa Latin nga ngalan niini nga Mediterranean, nga nagkahulogang “sa Tunga sa Yuta,” kay kini gilibotan man sa yuta. Tungod niini nga kahimtang, lakip sa paghuros sa init nga hangin gikan sa Desyerto sa Sahara ibabaw niini, mas kusog moalisngaw ang tubig niini kay sa naandan, ug sa baylo, kini mas magpabug-at sa tubig. Mao nga sa Strait of Gibraltar, ang mas gaan nga tubig sa Atlantiko moagos sa ibabaw nga bahin ug ang mas bug-at nga tubig sa Mediteranyo moagos sa ilalom nga bahin. Ang dagkong mga barko mahimong mosulod ug mogawas gikan niining “interyor” nga dagat agi lamang sa hiktin nga mga agianan—agi sa Strait of Gibraltar dapit sa K, agi sa Dardanelles ug Bosporus dapit sa AS, ug sukad sa ika-19 nga siglo, agi sa Kanal sa Suez dapit sa HS.
Karong adlawa dili sayop ang pagtawag sa Mediteranyo ingong Dakong Dagat, ingon sa pagtawag niini sa karaang katawhan sukad sa panahon ni Moises, kay tin-aw nga nabatonan niini ang tanang kahubitan niini nga ngalan. (Num 34:6, 7) Gawas pa sa nagkadaiyang mga sanga niini nga maoy mga dagat usab, ang Mediteranyo maoy mga 3,700 km (2,300 mi) ang gitas-on, kapin sa 970 km (600 mi) ang kinalapdan nga bahin, ug kini nagkobre sa luna nga mga 2,510,000 km kwd (969,100 mi kwd). Ang kinaladman nga bahin niini maoy mga 5,100 m (16,700 p).
Ang mga peninsula sa Italya ug Gresya nga milawis gikan sa A maoy nakaporma sa mga Dagat Tyrrhenian, Ionian, Adriatiko, ug Aegean, sa ingon nadugangan ang palikoliko nga porma niini ug misamot pa gayod kataas ang baybayon niini. Sa mga tungatunga tali sa S ug K, ang dagat mihiktin sa gilapdon nga mga 150 km (90 mi) tali sa Sicilia ug sa Amihanang Aprika, ug didto mabaw usab ang katubigan.
Ang tagna ni Ezequiel naghisgot ug mga isda sa Dakong Dagat nga “daghan kaayo.” (Eze 47:10) Ang nindot nga katakotan ug daghang espongha sa dagat makaplagan niini nga katubigan, dugang pa sa kapin sa 400 ka nagkadaiyang matang sa mga isda.
Ang mga magsusulat sa Bibliya migamit dili lamang sa ngalang “Dakong Dagat” (Jos 1:4; 9:1, 2; 15:12, 47; 23:4; Eze 47:15, 19, 20; 48:28) kondili nagtawag usab niini sa ubang mga termino nga lapad ug kahulogan. Alang kanila kini nga katubigan mao ang “dagat sa kasadpan” nga maoy utlanan diha sa kasadpan sa ilang hinatag-sa-Diyos nga yuta. (Deu 11:24; 34:1, 2) Gikan sa nahimutangan sa Jerusalem kini giisip ingong “kasadpan nga dagat” nga sukwahi sa “sidlakan nga dagat,” nga mao, ang Patayng Dagat. (Joe 2:20; Zac 14:8) O gitawag kini nga “dagat sa mga Filistehanon” (Ex 23:31) o ingong “Dagat” lamang.—Num 34:5.
Sukad sa dugay na kaayong kapanahonan, ang mga Fenicianhon ug ang ubang maisog nga mga marinero milawig sa Dakong Dagat, nga nakadiskobre sa daghang mga pulo niini, ug nakignegosyo taliwala sa daghang dunggoanan nga mga siyudad niini. Ang Bibliya naghisgot sa maong mga pulo ingong ang Arvad, Cauda, Quio, Cos, Creta, Cipro, Malta, Patmos, Rodas, Samos, ug Samotrasia. Dugang pa, ang pipila ka siyudad ug mga dapit nga duol sa baybayon niini nga mga pulo ug ubay sa kabaybayonan sa kontinente sa sidlakang bahin sa Dakong Dagat gitala diha sa Bibliya, nga mao: ang Aco (Tolemaida), Akzib, Adramito, Alejandria, Ampipolis, Askelon, Atalia, Nido, Dor, Maayong mga Dunggoanan, Gebal, Lasea, Patara, Fenice, Puteoli, Regio, Salamis, Salmone, ug Siracusa.
Si Jesu-Kristo miduaw sa mga dunggoanang rehiyon sa Tiro ug Sidon (Mar 7:24, 31); si Pedro nakaadto sa Jope ug Cesarea (Buh 10:5, 6, 24); si Pablo nakaadto sa Pafos, Troas, Neapolis, Cencrea, Efeso, Asos, Mitilene, ug Mileto (Buh 13:13; 16:11; 18:18, 19; 20:14, 15). Ang Dakong Dagat nailado sa mabangis nga mga bagyo niini nga tungod niana daghang barko ang nangalunod ug daghan ang nangamatay. Lakip sa ikaingong nabulahan mao kadtong nangaluwas kauban ni Pablo.—Buh 27:14, 15, 39-44.