HAM
1. Usa sa tulo ka anak ni Noe nga natawo human sa 2470 W.K.P. (Gen 5:32; 7:6; 11:10) Malagmit siya ang kamanghorang anak (Gen 9:24); apan, siya gitala nga ikaduha sa Genesis 5:32; 6:10; ug sa ubang mga teksto. Sa Genesis 10:21 si Sem gitawag nga “igsoon ni Japet nga kinamagulangan.” Ang pipila nagtuo nga ang ekspresyong “kamanghorang anak” sa Genesis 9:24 nagtumong sa apo ni Noe nga si Canaan.—Tan-awa ang CANAAN, CANAANHON Num. 1.
Si Ham mao ang amahan sa upat ka anak nga lalaki, si Cus, Mizraim, Put, ug Canaan. (Gen 10:6; 1Cr 1:8) Ang mga Etiopianhon, Ehiptohanon, pipila ka Arabianhon ug Aprikanhong mga tribo, ug ang mga Canaanhon naggikan niini nga mga anak. Bisan tuod gituohan nga ang pipila sa Hamitikanhong mga tribo ug mga nasod nga gitala sa Genesis kapitulo 10 nagsulti ug Semitikanhong pinulongan, kini wala magpaimbalido nga sila Hamitikanhon ug kagikan o nga sila sa sinugdan nagsultig Hamitikanhong pinulongan. Daghang tawo ang misagop sa pinulongan sa mga nagsakop kanila, sa pinulongan sa mga tawong ilang gipakig-ubanan, o sa yuta nga ilang gilalinan.
Si Ham naminyo sa wala pa ang Lunop. Siya naluwas sa Lunop kauban sa iyang asawa, sa iyang amahan ug inahan, ug sa iyang duha ka igsoon ug sa ilang mga asawa. (Gen 6:18; 7:13; 8:15, 16, 18; 1Pe 3:19, 20) Ang mga anak ni Ham natawo human sa Lunop.
Sa ulahi siya nalangkit sa usa ka panghitabo nga maoy hinungdan sa pagkatinunglo sa iyang anak nga lalaking si Canaan. Si Noe nahubog ug naghubo sulod sa iyang tolda. Si Ham nakakita sa kahubo sa iyang amahan, ug inay nga magpakitag hustong pagtahod kang Noe, ingong ulo sa pamilya ug alagad ug manalagna nga maoy instrumento sa Diyos sa pagluwas sa tawhanong rasa, gisuginlan ni Ham ang iyang duha ka igsoon sa iyang nakita. Si Sem ug Japet nagpakitag hustong pagtahod pinaagi sa paglakaw nga paatras dala ang usa ka kupo aron itabon kang Noe ug sa ingon niana dili sila makapasipala pinaagi sa pagtan-aw sa kahubo sa ilang amahan. Sa pagmata ni Noe, siya nagpahayag ug tunglo, dili kang Ham, apan sa anak ni Ham nga si Canaan. Sa kauban nga panalangin ni Sem, nga naglakip sa panalangin alang kang Japet, si Ham gisayloan ug wala apila; si Canaan lamang ang gihisgotan ingong tinunglo ug gitagna nga mahimong ulipon ni Sem ug Japet.—Gen 9:20-27.
Malagmit nga si Canaan mismo ang direktang nalangkit sa maong panghitabo apan ang iyang amahan nga si Ham napakyas sa pagtul-id kaniya. O si Noe, nga matagnaong namulong ubos sa pagdasig sa Diyos, nakakita nang daan nga ang daotang kiling ni Ham, nga tingali mitumaw na diha sa iyang anak nga si Canaan, mapanunod sa mga kaliwat ni Canaan. Ang tunglo sa bahin natuman sa dihang ang mga Canaanhon gisakop sa Semitikanhong mga Israelinhon. Kadtong wala malaglag (pananglitan, ang mga Gabaonhon [Jos 9]) nahimong mga ulipon sa Israel. Kasiglohan sa ulahi, ang tunglo dugang pang natuman sa dihang ang mga kaliwat sa anak ni Ham nga si Canaan nailalom sa pagmando sa Japetikanhong mga gahom sa kalibotan, ang Medo-Persia, Gresya, ug Roma.
Sayop nga gituohan sa pipila nga ang itom nga rasa ug ang pagkaulipon sa mga sakop niining rasaha maoy tungod sa tunglo nga gipahayag kang Canaan. Sa kasukwahi, ang mga kaliwat sa tinunglo nga si Canaan wala maggikan sa itom nga rasa. Ang itom nga rasa naggikan kang Cus ug lagmit kang Put, ang ubang mga anak nga lalaki ni Ham nga wala malangkit sa maong panghitabo o sa tunglo.
2. Usa ka siyudad sa Zuzim sa S sa Jordan. (Gen 14:5) Ang siyudad nakaagom ug kapildihan pinaagi sa hari sa Elam nga nakig-abin sa tulo pa ka hari sa dihang gisumpo niini ang pag-alsa sa mga siyudad sa Distrito sa Patayng Dagat. (Gen 14:1-12) Ang han-ay sa pagkatala sa Ham diha sa Genesis 14:5, 6 daw nagpakita nga nahimutang kini sa H sa Asterot-karnaim ug sa A sa Saveh-kiriataim. Ang ngalan niini nga siyudad napreserbar diha sa ngalan sa modernong balangay sa Ham nga anaa sa Wadi er-Rejeileh (gitawag usab nga Wadi Ham) mga 6 km (3.5 mi) sa HHK sa Irbid sa ʽAjlun, ug mga 30 km (19 mi) sa HS sa H nga tumoy sa Dagat sa Galilea. Daw ang karaang siyudad mao ang bungtod (Tell Ham) nga anaa sa duol.
3. Diha sa Mga Salmo, ang “Ham” gilangkit sa Ehipto, diin kini gitawag nga “ang yuta sa Ham.”—Sal 78:51; 105:23, 27; 106:21, 22; tan-awa ang EHIPTO, EHIPTOHANON.