HAMAT, HAMATIHANON

Ang siyudad sa Hamat mao ang kaulohan sa usa ka gamayng Canaanhon nga gingharian sa Sirya panahon sa unang kasaysayan sa Israel. Sama usab ug ngalan ang tabunok nga kaumahan nga naglibot niini. Sa kapanahonan sa mga Grego ug mga Romano, ang klasikal nga ngalan niini nga siyudad maoy Epiphania, nga gingalan sumala sa ngalan ni Antiochus IV (Epiphanes). Sa pagkakaron, gitawag kini ug Hama, pinamubo sa orihinal nga ngalan niini.

Ang siyudad sa Hamat nahimutang duol sa Suba sa Orontes, ubay sa mahinungdanong mga ruta sa negosyo, 81 km (50 mi) pailaya gikan sa Mediteranyo, mga 190 km (118 mi) sa A sa Damasco ug mga 120 km (75 mi) sa H sa Aleppo.

Bisan tuod usahay giingong kini naggikan sa mga Hitihanon, lagmit nga ang Hamat gipundar sa mga Hamatihanon, mga paryente sa mga Hitihanon ug usa sa 70 ka banay nga naglungtad human sa Lunop. Si Het ug si Hamat, ang mga katigulangan niining duha ka linya sa banay, gitala ingong ika-2 ug ika-11 nga mga anak nga lalaki ni Canaan nga anak nga lalaki ni Ham.​—Gen 10:​6, 15-18; 1Cr 1:​8, 13-16; tan-awa ang HITIHANON.

“Sa Pagsulod sa Hamat.” Ang labing karaang asoy nga atong mabatonan bahin sa Hamat naghisgot kon sa unsang paagi ang 12 ka Israelinhong mga espiya niadtong ika-16 nga siglo W.K.P. miabot gikan sa H hangtod “sa pagsulod sa Hamat,” usa ka prase nga kanunayng gigamit ug gituohang nagtumong, dili sa mga ganghaan mismo sa siyudad, kondili, sa habagatang utlanan sa teritoryo nga gimandoan niini. (Num 13:21) Dinhi niini nga utlanan nagpadayon ang pagpangdaog ni Josue paingon sa amihanan. (Jos 13:​2, 5; Huk 3:1-3) Apan, gihunahuna sa pipila ka eskolar nga ang ekspresyon nga “hangtod sa pagsulod sa Hamat” (Jos 13:5) tingali angayng pagabasahon nga “hangtod sa Lebi-hamat (Leyon sa Hamat),” busa usa ka tinong dapit.​—Tan-awa ang Vetus Testamentum, Leiden, 1952, p. 114.

Ang tukmang nahimutangan niini nga utlanan (o dapit) dili matino. Giisip kini nga mao ang amihanang utlanan sa teritoryo sa Israel (Num 34:8; 1Ha 8:65; 2Ha 14:25; 2Cr 7:8) ug ang utlanan sa Damasco. (Jer 49:23; Eze 47:15-17; 48:1; Zac 9:​1, 2) Gihunahuna sa pipila nga mao kini ang habagatang tumoy sa Walog sa Coele-Sirya (gitawag usab nga Beqaʽ), nga milatas taliwala sa mga kabukiran sa Lebanon ug Anti-Lebanon. Ang uban miingon nga kini nakaabot sa tungatunga sa Baalbek ug Ribla. Apan gihunahuna sa uban nga kini maoy sa unahan pa dapit sa A diin mas milapad ang agianan tali sa Homs ug sa dagat.​—Eze 47:20.

Pagpakiglabot Uban sa Israel. Si Toi (Tou) nga hari sa Hamat nagsugo sa iyang anak nga lalaking si Joram (Hadoram) aron sa pagpahalipay kang Haring David tungod sa iyang pagpildi sa pareho nilang kaaway nga si Hadadezer. Niadtong panahona ang Hamat maoy usa ka independenteng gingharian. (2Sa 8:​3, 9, 10; 1Cr 18:​3, 9, 10) Apan, panahon sa paghari ni Solomon ang gingharian sa Hamat lagmit nailalom sa pagkontrolar sa Israel, tungod kay si Solomon nagtukod ug mga siyudad nga tipiganan niana nga rehiyon. (2Cr 8:​3, 4) Human mamatay si Solomon, ang Hamat nakabaton ug independensiya ug nagpabiling independente gawas sa hamubong yugto niadtong ikasiyam nga siglo W.K.P. sa dihang si Jeroboam II sa makadiyot nagpailalom niini sa pagkontrolar sa Israel. (2Ha 14:28) Sulod nianang mga panahona kini gihubit ingong “daghag-molupyo nga Hamat.”​—Am 6:2.

Sa ikawalong siglo W.K.P. ang Hamat ug ang mga kasilinganan niini, lakip ang napulo-ka-tribong gingharian sa Israel, gipukan sa mga Asiryanhon panahon sa ilang pagpanakop aron sa paggahom sa kalibotan. Ang polisa sa Asirya mao ang pagbaylo ug paglalin sa mga binihag niini, ug busa ang katawhan sa Hamat gidala aron mopuli sa mga molupyo sa Samaria kinsa, sa baylo, gibalhin ngadto sa Hamat ug sa ubang mga dapit. (2Ha 17:24; 19:​12, 13; Isa 10:9-11; 37:​12, 13) Sa hatag-as nga mga dapit sa Samaria, ang mga Hamatihanon nagpatindog ug mga larawan sa ilang diyos nga si Asima, bisan pag kining walay pulos nga diyos walay nahimo batok sa mga Asiryanhon.​—2Ha 17:​29, 30; 18:​33, 34; Isa 36:​18, 19.

Sumala sa usa ka naglungtad nga inskripsiyon nga cuneiform (British Museum 21946), human sa gubat sa Carkemis niadtong 625 W.K.P. (Jer 46:2), gigukod ug gipatay sa kasundalohan ni Nabucodonosor ang mikalagiw nga mga Ehiptohanon didto sa distrito sa Hamat. (Assyrian and Babylonian Chronicles, ni A. K. Grayson, 1975, p. 99) Diha niining samang dapit, pipila ka tuig una pa niana, gibihag ni Paraon Neko si Haring Jehoahaz. (2Ha 23:31-33) Dayon niadtong 607 W.K.P., sa pagkapukan sa Jerusalem, si Zedekias ug ang ubang mga binihag gidala ngadto sa Ribla sa rehiyon sa Hamat, ug didto, sa atubangan sa mga mata ni Zedekias, gipatay ang iyang mga anak nga lalaki lakip ang uban pang hamiling mga tawo. (2Ha 25:18-21; Jer 39:​5, 6; 52:​9, 10, 24-27) Bisan pa niana, ang Diyos nagsaad nga sa takdang panahon iyang ipasig-uli ang nahibilin sa iyang nabihag nga katawhan, lakip niadtong didto sa yuta sa Hamat.​—Isa 11:​11, 12.