Ang Tibuok Kalibotang Pakigdait Anaa ba sa Kapunawpunawan?

SA TIBUOK kasaysayan, walay kakulang sa mga plano alang sa pakigdait ni sa nagkalainlaing mga pahayag mahitungod sa pakigdait. Apan alaot, kay mopatim-aw nga adunay sama ka daghan ang mga gubat nga nagpakawang niana. Mahitungod sa mga kasabotan ug mga pahayag bahin sa pakigdait, ang kadaghanang mga tawo nawad-an na ug pagsalig niana.

Sulod sa nangaging pipila ka tuig, hinunoa, daghang mga tigpaniid ug mga tigdukiduki sa balita ang mibati nga nagakahitabo ang usa ka lahi nga butang. Ilang gipasiugda ang posibilidad nga, bisan pa sa lokal nga mga suliran, niining higayona tingali naandam na ang entablado alang sa tibuok-kalibotang pakigdait. “Mas maayo ang patukoranan karon alang sa malinawong pagsulbad sa mga panagbangi kay sa bisan unsang tuig human sa Gubat sa Kalibotan II,” miingon ang Stock­holm Inter­national ­Peace In­sti­tute. Ang usa ka inilang koresponsal nadala tungod sa tulin nga mga hitabo sa Silangang Uropa sa pag-ingon: “Ang kalinaw sa Yuta labi pang posible karon kay sa bisan unsang panahon sukad sa Gubat sa Kalibotan II.” Bisan ang magasing The Bulletin of the Atomic Scientists nagpabanaag sa maong pagbati. Niadtong 1988 gipaatrasan niini ang inilang orasan sa kalaglagan gikan sa menos tres minutos sa dili mag-alas dose sa gabii ngadto sa sayis minutos sa dili pa mag-alas dose sa gabii, ug unya niadtong Abril 1990 giatras pa gayod kini ngadto sa diyes minutos sa dili pa mag-alas dose sa gabii.

Kining tanan nakapukaw ug dakong pagbati sa pagkamalaomon ug kalipay sa wala pa mobuto ang gubat sa Tungang Silangan. Apan bisan pa sukad niadto, ang ubang mga tawo naghisgot mahitungod sa Bugnawng Gubat ug ang lumba sa armas tali sa gamhanang mga nasod ingong natapos na. Nangagpas ang uban kon unsa unyay buhaton sa salapi nga gilaomang matigom sa mga gobyerno tungod sa pagkunhod sa galastohan alang sa militar. Posible ba nga miabot na gayod ang panahon alang sa pakigdait? Ang mga nasod nagpakakat-on na ba gayod sa “paghimo sa ilang mga espada nga mga punta sa daro, ug sa ilang mga bangkaw nga mga galab”? (Isaias 2:4) Unsay gipakita sa mga kamatuoran?

Mga Gubat nga Nahikalimtan

“Ang paghunong sa bugnawng gubat ug ang bag-ong katawhay tali sa Silangan ug Kasadpan maoy nakaaghat sa pipila sa pagtuo nga ang pakigdait mao nay kahimtang sa atong mga adlaw,” matud pa sa The Economist sa London. “Dili kini mao. Bisag mawala pa ang usa ka dakong tinubdan sa kakulba, ang kalibotan aduna pa gihapoy daghang ginagmay niana.” Unsa man kining mga “ginagmay” nga kakulba, o panag-away?

Ang Lentz Peace Research Laboratory, usa ka nagkinaugalingong organisasyon sa panukiduki sa Tinipong Bansa, mitaho nga kutob sa Septiyembre 1990, labing menos adunay 15 ka gubat ang padayong nagaulbo sa tibuok kalibotan. Walay labot niini ang pagsulong sa Iraq sa Kuwait, sanglit giihap lamang sa taho ang mga gubat nga nakapatay ug labing menos usa ka libo ka tawo tuig-tuig hangtod nianang panahona. Ang pipila niining mga gubata nagpadayon na sa 20 ka tuig o kapin pa. Sa tingob kini sila mihunos ug 2,900,000 ka kinabuhi, ug ang kadaghanan kanila mga sibilyan. Walay labot niining ihapa kadtong nangamatay panahon sa pipila sa labing dugoong mga gubat nga mihunong sa tuig nga miagi, sama niadtong sa Uganda, Afghanistan, ug sa Iran-Iraq.

Duolan sa tulo ka milyong mga tawo ang gipamatay sa panahon nga ang kalibotan giisip nga aana sa pakigdait! Kini sa iyang kaugalingon makapasubo. Apan ang labawng makapasubo, hinunoa, mao nga ang kadaghanan niining mga gubata nagpadayon nga halos wala gayod mamatikdi​—ug wala kasub-i​—sa nahibilin sa kalibotan. Kini sila mahimong tawgon nga mga nahikalimtang mga gubat, sanglit ang kadaghanan kanila​—mga kudeta, sibil nga mga gubat, mga rebolusyon​—gisangka diha sa nagkalainlaing mga nasod nga dili kaayo ugmad. Alang sa kadaghanang mga tawo nga anaa sa mga dato, industriyalisadong mga nasod, ang tunga sa milyong nangamatay sa Sudan, o ang ikatulong bahin sa milyon nga nangamatay sa Angola, dili kaayo makapainteres. Ngani, may mga tawo nga nangatarongan nga ang kalibotan kono nakadangat na sa walay samang yugto sa pakigdait sukad sa paghunong sa Gubat sa Kalibotan II tungod kay sukad niadto wala may gubat nga mitinguha taliwala sa mga ugmad nga kanasoran ug, bisan pa sa labihang pag-uswag sa kakulba ug paggamag armas, ang mga nasod nga gamhanan wala magginubatay batok sa usag usa.

Aduna bay Paglaom Alang sa Pakigdait?

Kon ang pakigdait nagkahulogan lamang nga walay tibuok kalibotang nukleyar nga gubat, nan tingali ang usa mangatarongan nga ang mga kanasoran aduna nay kalamposan sa ubang mga paningkamot alang sa pakigdait. Ang polisa sa Mutual Assured Destruction maoy nakapugong sa gamhanang mga nasod sa pakiggubat sa pagkakaron. Apan kana ba tinuod gayod nga pakigdait? Sa unsang paaging usa kana ka pakigdait, kon ang mga tawo nagkinabuhi nga may kahadlok kanunay sa kalit ug bug-os nga pagkapapha? Sa unsang paagi kita makahisgot ug pakigdait kon, sa tibuok kalibotan, ang pagkinabuhi sa daghan kaayong mga tawo nangahugno, nadaot ang ilang mga panginabuhian, ug ang ilang paglaom alang sa usa ka makahuloganon ug makapatagbaw nga paglungtad gipanas sa mga gubat, dagko ug gagmay?

Usa ka mananaog sa ganting Nobel nga si Elie Wiesel kausa misulat: “Sukad sa dugay na kaayong panahon, naghisgot ang mga tawo bahin sa pakigdait apan wala makakab-ot niini. Kulang lang kaha kita ug kasinatian? Bisag naghisgot kitag pakigdait, kita nagapakiggubat. Makiggubat ngani kita usahay sa ngalan sa pakigdait. . . . Ang gubat hayan nahimo nang dako kaayong bahin sa kasaysayan nga dili na kini mawala​—hangtod sa hangtod.”

Ug dili pa dugay gipusgay na usab sa gubat sa Tungang Silangan ang handurawan sa pakigdait. O posible ba nga ang katawhan sa yano nangita sa dili-hustong tuboran sa pakigdait?

[Hulagway sa panid 3]

“Kining kaliwatana sa katawhan mahimong makasaksi sa pag-abot sa dili-na-mabali nga yugto sa pakigdait sa kasaysayan sa sibilisasyon.”​—Presidente sa Sobyet si Mikhail Gorbachev, diha sa tigom sa mga pangulo sa nasod sa Washington, D.C., T.B.A., Mayo 1990

[Credit Line]

UPI/Bettmann Newsphotos

[Mga hulagway sa panid 4]

“Ang usa ka kalibotan sa kagawasan anaa sa atong atubangan . . . , usa ka kalibotan diin ang pakigdait magapadayon, diin ang patigayon adunay konsensiya ug diin ang tanang daw posible mahimong posible.”—Presidente sa T. B. si George Bush, diha sa tibuok-kalibotang tigom sa mga pangulo sa nasod bahin sa ekonomiya sa Houston, Texas, T.B.A., Hulyo 1990

[Credit Line]

UPI/Bettmann Newsphotos

“Ang mga paril nga kanhi nagbulag sa mga tawo ug mga ideya nagakahugno. Ang mga taga-Uropa nagabuot na sa ilang kaugmaon. Gipili nila ang kagawasan. Gipili nila ang kagawasan sa ekonomiya. Gipili nila ang pakigdait.”—Pahayag sa NATO diha sa tigom sa mga pangulo sa nasod sa London, England, Hulyo 1990

[Picture Credit Line sa panid 2]

Cover photos U.S. Naval Observatory photo (stars); NASA photo (earth)