Usa ka Basahon Alang sa Tanang Tawo

“Ang Diyos dili mapihigon, apan sa matag nasod ang tawo nga magakahadlok kaniya ug magabuhat ug pagkamatarong dalawaton kaniya.”​—BUHAT 10:​34, 35.

 1. Unsay gitubag sa usa ka propesor sa dihang gipangutana kon unsay iyang hunahuna bahin sa Bibliya, ug unsay iyang gihukom nga buhaton?

DIHA sa balay ang propesor sa Dominggo sa hapon, nga wala magpaabot ug mga bisita. Apan sa dihang ang usa sa atong Kristohanong mga igsoong babaye miduaw, siya namati. Ang igsoong babaye naghisgot bahin sa polusyon ug sa umaabot sa yuta​—mga ulohan nga nakaikag kaniya. Apan, sa dihang misugod ang igsoon sa paggamit sa Bibliya diha sa panaghisgot, siya morag maduhaduhaon. Busa gipangutana siya sa igsoon kon unsay iyang hunahuna bahin sa Bibliya.

“Maayo kana nga basahon nga gisulat sa mga tawong intelihente,” siya mitubag, “apan ang Bibliya dili angay hatagan ug seryosong paghunahuna.”

“Nabasa mo na ba ang Bibliya?” nangutana ang igsoon.

Nauknol, ang propesor miadmitir nga siya wala pa makabasa.

Dayon ang igsoon nangutana: “Sa unsang paagi nakapatugbaw ka ug kusganong pagtuo bahin sa usa ka basahon nga wala ka pa makabasa sukad?”

Ang atong igsoon adunay punto. Ang propesor mihukom sa pagsusi sa Bibliya ug dayon nagbaton ug ideya bahin niana.

2, 3. Nganong ang Bibliya maoy usa ka wala hiilhi nga basahon alang sa daghang tawo, ug naghatag kini kanato ug unsang hagit?

² Dili lamang ang propesor ang adunay opinyon nga sama niini. Daghang tawo adunay tino nga mga opinyon bahin sa Bibliya bisan pag sila wala gayod sa personal makabasa niana. Tingali sila adunay Bibliya. Sila tingali modawat pa nga kini maayong pagkasulat o makasaysayanhon. Apan alang sa kadaghanan, kini maoy usa ka sirado nga basahon. ‘Wala akoy panahon sa pagbasa sa Bibliya,’ ang pipila moingon. Ang uban mangutana, ‘Sa unsang pagkaagi nga ang usa ka karaang basahon posibleng ikapadapat sa akong kinabuhi?’ Ang maong mga hunahuna naghatag kanato ug tinuod nga suliran. Ang mga Saksi ni Jehova hugot nga nagtuo nga ang Bibliya “inspirado sa Diyos ug mapuslanon sa pagpanudlo.” (2 Timoteo 3:​16, 17) Nan, sa unsang paagi atong makombinsir ang mga tawo nga bisan unsa pay ilang rasanhon, nasodnon, o etnikong kagikan, angay gayod nilang susihon ang Bibliya?

³ Atong hisgotan ang pipila ka katarongan kon nganong ang Bibliya takos susihon. Ang paghisgot niini magsangkap kanato sa pagpangatarongan sa mga tawong atong mahibalag sa atong pag-alagad, tingali sa pagkombinsir kanila nga angay gayod nilang palandongon ang gipamulong sa Bibliya. Sa samang higayon, kini nga pagrepaso angay maglig-on sa atong kaugalingong pagtuo nga ang Bibliya, sa pagkamatuod, tinuod sa gipangangkon niini​—“ang pulong sa Diyos.”​—Hebreohanon 4:12.

Ang Labing Kaylap Napanagtag nga Basahon sa Kalibotan

 4. Nganong ikaingon nga ang Bibliya mao ang labing kaylap nga napanagtag nga basahon sa kalibotan?

⁴ Una, ang Bibliya angayng hatagag pagtagad tungod kay kini ang labing kaylap napanagtag ug kaylap nga nahubad nga basahon sa tanang kasaysayan sa tawo. Kapin sa 500 ka tuig kanhi, ang unang edisyon nga gipatik sa movable type migawas sa imprentahan ni Johannes Gutenberg. Sukad niadto, gibanabanang upat ka bilyong Bibliya, tibuok o bahin, ang naimprenta. Sa pagka-1996 ang kompletong Bibliya o ang mga bahin niana nahubad ngadto sa 2,167 ka pinulongan ug mga diyalekto.a Kapin sa 90 porsiyento sa tawhanong pamilya nakabaton sa labing menos sa bahin sa Bibliya sa ilang kaugalingong pinulongan. Walay laing basahon​—relihiyoso o lain​—ang makaambas nianang gidaghanona!

 5. Nganong makadahom kita nga mabatonan ang Bibliya sa mga tawo sa tibuok kalibotan?

⁵ Ang gidaghanon lamang dili makapamatuod nga Pulong sa Diyos ang Bibliya. Bisan pa niana, kita angay makadahom nga ang sinulat nga rekord nga dinasig sa Diyos angay mabatonan sa mga tawo sa tibuok kalibotan. Gawas pa, ang Bibliya mismo nagsulti kanato nga “ang Diyos dili mapihigon, apan sa matag nasod ang tawo nga magakahadlok kaniya ug magabuhat ug pagkamatarong dalawaton kaniya.” (Buhat 10:​34, 35) Dili sama sa ubang basahon, nakalabang ang Bibliya sa mga utlanang nasodnon ug nakatadlas sa rasanhon ug etnikong mga babag. Tinuod, ang Bibliya maoy usa ka basahon alang sa tanang tawo!

Usa ka Talagsaong Rekord sa Pagkapreserbar

6, 7. Nganong dili ikahibulong nga walay usa sa orihinal nga mga sinulat sa Bibliya ang nahibaloang naglungtad, ug makapatugbaw kini ug unsang pangutana?

⁶ Adunay laing katarongan kon nganong angay susihon ang Bibliya. Kini nakalahutay sa kinaiyanhon ug tawhanong mga babag. Ang rekord kon sa unsang paagi napreserbar kini bisan pa sa dagkong mga babag talagsaon gayod taliwala sa karaang mga sinulat.

⁷ Ang mga magsusulat sa Bibliya lagmit nagtala sa ilang mga pulong pinaagig tinta diha sa papiro (nga ginama gikan sa tanom sa Ehipto nga samag ngalan) ug mga pergamino (ginama sa mga panit sa mga mananap).b (Job 8:11) Kining mga materyala nga sulatanan, hinunoa, adunay kinaiyanhong mga kaaway. Miingon ang eskolar nga si Oscar Paret: “Kining duha ka materyal nga sulatanan sa samang sukod madaot sa kaumog, sa agup-op, ug sa lainlaing mga ulod. Kita nahibalo gikan sa adlaw-adlawng kasinatian kon unsa ka daling madunot ang papel, ug bisan ang lig-on nga panit, sa gawas o sulod sa umog nga lawak.” Busa dili ikahibulong nga walay orihinal nga mga sinulat ang nahibaloang naglungtad; kini tingali nangadunot na sa dugay na kaayong panahon. Apan kon ang mga orihinal nga sinulat nadaot sa kinaiyanhong mga kaaway, sa unsang paagi ang Bibliya milahutay?

 8. Latas sa kasiglohan, sa unsang paagi ang mga sinulat sa Bibliya napreserbar?

⁸ Wala magdugay human nga nasulat ang orihinal nga mga sinulat, ang sinulat sa kamot nga mga kopya gisugdan paggama. Sa pagkamatuod, ang pagkopya sa Kasugoan ug sa ubang mga bahin sa Balaang Kasulatan nahimong propesyon sa karaang Israel. Ang saserdoteng si Esdras, pananglitan, gihubit ingong “hanas nga tigkopya sa kasugoan ni Moises.” (Esdras 7:​6, 11; itandi ang Salmo 45:1.) Apan ang mga kopya nga gigama madunot usab; sa ngadtongadto gipulihan kini sa lain pang ubang sinulat sa kamot nga mga kinopya. Kining proseso sa pagkopya sa mga kinopya nagpadayon sa daghang siglo. Sanglit dili man hingpit ang mga tawo, ang mga sayop sa mga magkokopya nakapausab ba pag-ayo sa teksto sa Bibliya? Ang dakong ebidensiya nag-ingong wala!

 9. Sa unsang paagi ang pananglitan sa mga Masoretes naglarawan sa sobrang pagbantay ug pagkatukma sa mga magkokopya sa Bibliya?

⁹ Dili lamang hanas ang mga magkokopya kondili sila usab adunay lalom nga pagtahod sa mga pulong nga ilang gikopya. Ang Hebreohanong pulong alang sa “magkokopya” nagtumong sa pag-ihap ug pagtala. Sa paghulagway sa sobrang pagbantay ug pagkatukma sa mga magkokopya, tagda ang mga Masoretes, ang mga magkokopya sa Hebreohanong Kasulatan nga nagkinabuhi tali sa ikaunom ug ikapulong siglo K.P. Sumala sa eskolar nga si Thomas Hartwell Horne, ilang gikalkulo “kon kapila makita ang matag letra sa [Hebreohanong] alpabeto sa tibuok Hebreohanong Kasulatan.” Hunahunaa kon unsay kahulogan niana! Aron dili malaktawan bisan ang usa ka letra, giihap pa niining mahinalarong mga magkokopya dili lamang ang mga pulong nga ilang gikopya kondili hasta ang mga letra. Ngani, sumala sa usa ka ihap sa eskolar, gikatahong ilang naihap ang 815,140 tinagsa ka letra sa Hebreohanong Kasulatan! Ang maong makugihong paghago nagtino sa mas dakong katukma.

10. Unsang dakong pamatuod nga ang Hebreohanon ug Gregong mga teksto diin diha niini gibase ang modernong mga hubad tukmang naghawas sa mga pulong sa orihinal nga mga magsusulat?

¹⁰ Sa pagkatinuod, adunay dakong pamatuod nga ang Hebreohanon ug Gregong mga teksto diin diha niana gibase ang modernong mga hubad naghawas sa talagsaong pagkatakdo sa mga pulong sa orihinal nga mga magsusulat. Lakip sa pamatuod mao ang libolibong sinulat sa kamot nga mga kinopya sa mga manuskrito sa Bibliya​—gibanabanang 6,000 sa tibuok o sa mga bahin sa Hebreohanong Kasulatan ug mga 5,000 sa Kristohanong Kasulatan diha sa Grego​—nga nakalahutay hangtod sa atong panahon. Usa ka mainampingon, matandiong pag-analisar sa daghang naglungtad nga mga manuskrito nagpaarang sa mga eskolar sa teksto sa pag-ila sa mga sayop sa magkokopya ug sa pagtino sa orihinal nga teksto. Nagkomento bahin sa teksto sa Hebreohanong Kasulatan, ang eskolar nga si William H. Green nakasulti: “Mahimong ikaingon nga walay laing basahon sa kakaraanan ang tukma kaayong pagkapasa.” Ang samang pagsalig mahimong ikaingon usab diha sa teksto sa Kristohanon Gregong Kasulatan.

11. Sumala sa kahayag sa 1 Pedro 1:​24, 25, nganong ang Bibliya nakalahutay hangtod sa atong adlaw?

¹¹ Nawagtang na unta ang Bibliya kon dili pa sa sinulat sa kamot nga mga kinopya nga nagpuli sa mga orihinal nga sinulat, uban sa ilang bililhong mensahe! Adunay usa lamang ka hinungdan sa paglahutay niini​—si Jehova mao ang Tigpreserbar ug Tigpanalipod sa iyang Pulong. Ingon sa gisulti mismo sa Bibliya, diha sa 1 Pedro 1:​24, 25: “Ang tanang unod sama sa balili, ug ang tanang himaya niini maoy sama sa bulak sa balili; ang balili malaya, ug ang bulak mapulak, apan ang pulong ni Jehova mohangtod sa walay kataposan.”

Gihubad Ngadto sa Buhing mga Pinulongan sa Katawhan

12. Dugang pa sa mga siglo sa pagkopya pag-usab, unsa pang ubang babag ang giatubang sa Bibliya?

¹² Ang paglahutay sa daghang siglo sa pagkopya pag-usab maoy usa na ka dakong hagit, apan nag-atubang ang Bibliya ug laing babag​—ang paghubad ngadto sa naglungtad nga mga pinulongan. Ang Bibliya kinahanglang mosulti sa pinulongan sa mga tawo aron maabot ang ilang mga kasingkasing. Apan, ang paghubad sa Bibliya​—uban sa kapin sa 1,100 ka kapitulo ug 31,000 ka bersikulo niini​—dili sayon nga trabaho. Bisan pa niana, sa daghang siglo malipayong gidawat sa mahinalarong mga maghuhubad ang hagit, giatubang ang daw dili-mabuntog nga mga babag usahay.

13, 14. (a) Unsang hagit ang naatubang sa maghuhubad sa Bibliya nga si Robert Moffat sa Aprika sa unang bahin sa ika-19ng siglo? (b) Unsay reaksiyon sa mga tawo nga Tswanag-sinultihan sa dihang ang Ebanghelyo ni Lucas nabatonan sa ilang pinulongan?

¹³ Tagda, pananglitan, kon sa unsang paagi ang Bibliya nahubad sa mga pinulongan sa Aprika. Sa tuig 1800, diha lamay duolan sa napulog-duha ka sinulat nga mga pinulongan sa tibuok Aprika. Gatosan ka gisulti nga laing mga pinulongan walay sistema sa pagsulat. Kini mao ang hagit nga giatubang sa maghuhubad sa Bibliya nga si Robert Moffat. Sa 1821, sa edad nga 25, nagtukod si Moffat ug misyon taliwala sa Tswanag-sinultihang katawhan sa habagatang Aprika. Aron makakat-on sa ilang dili-masulat nga pinulongan, siya nakig-uban sa katawhan. Si Moffat milahutay ug, walay tabang nga mga kartilya o diksiyonaryo, sa kadugayan nakahanas sa pinulongan, nakagamag usa ka metodo sa pagsulat niana, ug nagtudlog pipila ka Tswana sa pagbasa niana nga sinulat. Sa 1829, human sa pagpakig-uban taliwala sa Tswana sulod sa walo ka tuig, natapos niya ang paghubad sa Ebanghelyo ni Lucas. Siya sa ulahi miingon: “May nailhan akong mga tawo nga nangabot gikan sa gatosan ka kilometros aron makabaton ug mga kopya sa mga bahin sa San Lucas. . . . Akong nakita nga gidawat nila ang mga bahin sa San Lucas, ug nanghilak tungod niana, ug naggakos niana, ug nanghilak sa pagkamapasalamaton, hangtod nga giingnan nako ang dili ra kay usa, ‘Madaot baya ang inyong mga libro tungod sa inyong mga luha.’” Si Moffat naghinugilon usab bahin sa usa ka tawong Aprikano kinsa nakakita ug daghang tawo nga nagbasa sa Ebanghelyo ni Lucas ug gipangutana sila kon unsay ilang gikuptan. “Kini mao ang pulong sa Diyos,” sila mitubag. “Mosulti ba diay na?” ang tawo nangutana. “Oo,” sila miingon, “kini mosulti ngadto sa kasingkasing.”

¹⁴ Ang mahinalarong mga maghuhubad sama kang Moffat naghatag sa daghang Aprikano sa ilang unang higayon sa pakigkomunikar diha sa sinulat nga porma. Apan ang mga maghuhubad naghatag sa mga tawong Aprikano ug usa ka mas bililhon pa nga gasa​—ang Bibliya sa ilang kaugalingong pinulongan. Dugang pa, gipaila ni Moffat ang ngalan sa Diyos ngadto sa Tswana, ug iyang gigamit kanang ngalana sa tibuok niyang hubad.c Busa, gitawag sa Tswana ang Bibliya ingong “ang baba ni Jehova.”​—Salmo 83:18.

15. Nganong buhi kaayo ang Bibliya karong adlawa?

¹⁵ Ang ubang mga maghuhubad sa nagkalainlaing mga bahin sa kalibotan nag-atubang ug samang mga babag. Gipameligro pa gani sa uban ang ilang mga kinabuhi sa paghubad sa Bibliya. Hunahunaa kini: Kon ang Bibliya nagpabilin lamang gihapon diha sa karaang Hebreohanon ug Grego, kini dugay na untang “namatay,” kay kadtong mga pulonga sa kadugayan halos nakalimtan sa kadaghanan ug wala gayod mailhi sa daghang bahin sa yuta. Bisan pa niana, ang Bibliya buhi kaayo tungod kay, dili sama sa bisan unsa pang ubang basahon, kini “mosulti” ngadto sa mga tawo sa tibuok kalibotan sa ilang kaugalingong pinulongan. Tungod niini, ang mensahe niini nagpabilin nga ‘nagalihok diha sa mga magtutuo’ niini. (1 Tesalonica 2:13) Gihubad sa The Jerusalem Bible kining mga pulonga: “Kini maoy buhing gahom taliwala kaninyo nga nagatuo niana.”

Takos nga Saligan

16, 17. (a) Aron kasaligan ang Bibliya, unsang pamatuod ang angay maglungtad? (b) Paghatag ug usa ka pananglitan nga naglarawan sa pagkamatinud-anon sa magsusulat sa Bibliya nga si Moises.

¹⁶ ‘Ang Bibliya tinuod ba gayod nga kasaligan?’ tingali mangutana ang uban. ‘Naghisgot ba kinig mga tawo nga tinuod nga nagkinabuhi, mga dapit nga tinuod nga naglungtad, ug mga panghitabo nga tinuod nga nahitabo?’ Aron makasalig kita niini, kinahanglang adunay pamatuod nga kini gisulat sa mainampingon, matinud-anong mga magsusulat. Kini magdala kanato ngadto sa laing rason sa pagsusi sa Bibliya: Adunay malig-ong pamatuod nga kini tukma ug kasaligan.

¹⁷ Itala sa mga matinud-anong mga magsusulat dili lamang ang mga kadaogan kondili ang mga kapildihan usab, dili lamang ang mga kalig-on kondili ang mga kahuyangan usab. Ang mga magsusulat sa Bibliya nagpakita ug sama niana nga makapalig-ong pagkamatinud-anon. Tagda, pananglitan, ang pagkaprangka ni Moises. Lakip sa mga butang nga iyang matinud-anong gitaho mao ang iyang pagkadili-larinong mosulti, nga sa iyang hunahuna naghimo kaniya nga dili-takos nga mahimong pangulo sa Israel (Exodo 4:10); ang dakong sayop nga iyang nahimo nga nagsanta sa iyang pagsulod sa Yutang Saad (Numeros 20:​9-12; 27:​12-14); ang pagtipas sa hustong dalan sa iyang igsoon, si Aaron, nga mitabang sa rebelyosong mga Israelinhon sa paghimog estatwa sa bulawang baka (Exodo 32:​1-6); ang pag-alsa sa iyang igsoon, si Miriam, ug sa iyang makauulawng silot (Numeros 12:​1-3, 10); ang pagkamapasipalahon sa iyang mga pag-umangkong si Nadab ug Abihu (Levitico 10:​1, 2); ug ang pagreklamo ug pagbagulbol kanunay sa kaugalingong katawhan sa Diyos. (Exodo 14:​11, 12; Numeros 14:​1-10) Dili ba kanang prangka, way-lipudlipod nga pagtaho nagpaila sa sinserong paghunahuna alang sa kamatuoran? Sanglit ang mga magsusulat sa Bibliya andam sa pagtaho sa dili-maayong mga impormasyon bahin sa ilang mga minahal, ilang katawhan, ug bisan sa ilang kaugalingon, dili ba adunay maayong katarongan sa pagsalig sa ilang mga sinulat?

18. Unsay nagpamatuod nga kasaligan ang mga sinulat sa mga magsusulat sa Bibliya?

¹⁸ Ang pagkadili-mabalhinon sa mga magsusulat sa Bibliya nagpamatuod usab sa ilang mga sinulat ingong kasaligan. Talagsaon gayod nga ang 40 ka tawo nga nagsulat nga mikabat ang pagsulat ug duolan sa 1,600 ka tuig nagkauyon, bisan sa ginagmayng mga detalye. Bisan pa niana, kini nga harmonya wala tuyoa paghan-ay nga magpukaw ug mga katahap sa panagkunsabo. Sa kasukwahi, dayag nga walay panagsabot diha sa nagkaatol nga panag-uyon sa lainlaing mga detalye; sagad ang harmonya dayag nga nagkaatol lamang.

19. Sa unsang paagi ang mga asoy sa Ebanghelyo bahin sa pagdakop kang Jesus nagpakitag panag-uyon nga dayag nga wala tuyoa?

¹⁹ Sa paglarawan, tagda ang usa ka hitabo nga nahitabo sa gabii sa pagdakop kang Jesus. Ang tanang upat ka magsusulat sa Ebanghelyo nagtala nga usa sa mga tinun-an miibot ug espada ug mitigbas sa usa ka ulipon sa hataas nga saserdote, nga nagputol sa dalunggan sa maong tawo. Apan, si Lucas lamang ang nagtug-an kanato nga “gihikap [ni Jesus] ang dalunggan ug giayo siya.” (Lucas 22:51) Apan dili ba mao kanay atong madahom gikan sa magsusulat nga nailhang “hinigugmang mananambal”? (Colosas 4:14) Ang asoy ni Juan nagtug-an kanato nga sa tanang tinun-an nga diha niadtong tungora, ang usa nga miibot sa espada mao si Pedro​—usa ka kamatuoran nga dili ikahibulong tungod sa tendensiya ni Pedro sa pagkamadalidalion ug pagkamahinaykon. (Juan 18:​10; itandi ang Mateo 16:​22, 23 ug Juan 21:​7, 8.) Si Juan nagtala ug laing daw wala kinahanglanang detalye: “Ang ngalan sa ulipon maoy Malco.” Nganong si Juan lamang ang naghatag sa ngalan sa maong tawo? Ang katin-awan gihatag sa usa ka gamayng detalye nga nalakbitan ug hisgot diha lamang sa asoy ni Juan​—si Juan “nailhan sa hataas nga saserdote.” Siya nailhan usab sa panimalay sa hataas nga saserdote; ang mga sulugoon nakaila kaniya, ug siya nakaila kanila.d (Juan 18:​10, 15, 16) Nan, natural lamang nga si Juan naghisgot sa ngalan sa nasamdang tawo, samtang ang ubang mga magsusulat sa Ebanghelyo, nga alang kanila ang maong tawo estranyo, wala. Ang panag-uyon tali niining tanang detalye talagsaon, apan dayag nga wala tuyoa. Adunay daghang susamang mga pananglitan diha sa tibuok Bibliya.

20. Unsay kinahanglang mahibaloan sa mga tawong matinud-anon-ug-kasingkasing bahin sa Bibliya?

²⁰ Busa kita ba makasalig sa Bibliya? Oo! Ang pagkamatinud-anon sa mga magsusulat sa Bibliya ug ang sulodnon nga panag-uyon sa Bibliya naghatag niini ug timaan sa kamatuoran. Ang mga tawo nga matinud-anon-ug-kasingkasing kinahanglang mahibalo nga sila makasalig sa Bibliya, kay kini mao ang dinasig nga Pulong ni “Jehova nga Diyos sa kamatuoran.” (Salmo 31:5) Adunay dugang mga katarongan kon nganong ang Bibliya maoy usa ka basahon alang sa tanang tawo, nga maoy hisgotan sa mosunod nga artikulo.

[Mga footnote]

Unsay Imong Tubag?

◻ Nganong makadahom kita nga ang Bibliya mao ang labing daling mabatonang basahon sa kalibotan?

◻ Unsay pamatuod nga tukmang napreserbar ang Bibliya?

◻ Unsang kababagan ang giatubang niadtong naghubad sa Bibliya?

◻ Unsay nagpamatuod nga kasaligan ang mga sinulat sa Bibliya?