Kinsa ang mga Anabaptist?

ANG mga bisita sa unang higayon sa sentro sa siyudad sa Münster sa Westphalia, Alemanya, mohunong gayod aron mosud-ong sa tulo ka puthawng halwa nga nagbitay sa usa ka torre sa simbahan. Gawas lang sa kadiyot nga mga panahon, nagbitay na diha ang mga halwa sulod sa duolag 500 ka tuig. Sa sinugdan kana nasudlan sa mga lawas sa tulo ka lalaking gipaantos ug gipatay sa publiko. Mga Anabaptist kadtong mga lalakiha, ug ang mga halwa maoy handomanan sa ilang gingharian.

Kinsa ang mga Anabaptist? Sa unsang paagi nagsugod ang relihiyosong grupo? Unsay ilang pangunang mga pagtulon-an? Nganong gipatay man kadtong mga lalakiha? Ug unsay koneksiyon sa tulo ka halwa sa usa ka gingharian?

Sa Unsang Paagi Mareporma ang Simbahan?

Sa hinapos sa ika-15 ug sinugdan sa ika-16 nga mga siglo, migrabe ang pagsaway sa Iglesya Romana Katolika ug sa klero niini. Kaylap ang kahiwian ug imoralidad sa simbahan; busa gibati sa daghan nga gikinahanglan ang dagkong mga kausaban. Niadtong 1517, giawhag ni Martin Luther ang reporma, ug samtang ang uban misalmot sa debate, sa wala madugay ang Protestanteng Repormasyon misugod.

Apan ang mga repormador walay gikauyonan nga estratehiya kon unsay pagabuhaton o asa kutob ang mga kausaban. Giila sa daghan nga gikinahanglan ang pagsunod sa Bibliya kon bahin sa pagsimba. Bisan pa niana, ang mga repormador wala gani magkauyon bahin sa nagkahiusang interpretasyon sa mga pagtulon-an sa Bibliya. Gibati sa pipila nga ang Repormasyon nag-aginod. Ug taliwala sa maong mga repormador nagsukad ang grupong Anabaptist.

“Sa aktuwal, dili lamang usa ang baptist nga grupo; dihay daghan,” nagsulat si Hans-Jürgen Goertz diha sa iyang librong Die Täufer—Geschichte und Deutung. Pananglitan, niadtong 1521 upat ka lalaki nga nailhang mga propetang Zwickau nakapahinabog kakisaw tungod sa pagwali sa Anabaptist nga mga pagtulon-an sa Wittenberg. Ug niadtong 1525 ang separadong grupo sa mga Anabaptist natukod sa Zurich, Switzerland. Misugod usab ang Anabaptist nga mga komunidad sa Moravia—karon maoy Czech Republic—ug sa Netherlands.

Bawtismo—Alang sa mga Bata o sa Hingkod nga mga Tawo?

Ang Anabaptist nga mga grupo kasagarang gagmay, ug ang mga membro kasagarang malinawon. Wala isekreto sa mga sumusunod ang ilang mga tinuohan; sa pagkatinuod, ilang giwali kana sa uban. Ang pangunang mga doktrina sa Anabaptist nga pagtuo gibatbat diha sa Schleitheim nga Kredo niadtong 1527. Nalakip sa maong kredo, sila dili magsundalo, nagpabiling bulag sa kalibotan, ug nagpalagpot sa mga mamumuhat ug daotan. Apan labaw sa tanan ang nakapalahi sa ilang mga tinuohan ug tin-awng nagpaila sa mga Anabaptist gikan sa ubang mga relihiyon mao ang hugot nga pagtuo nga ang bawtismo maoy alang sa hingkod nga mga tawo ug dili alang sa mga bata.a

Ang pagbawtismo sa hingkod nga tawo dili lamang isyu may kalabotan sa relihiyosong doktrina; kadto maoy isyu may kalabotan sa gahom. Kon ang bawtismo ihulat hangtod sa pagkahingkod na—sa ingon niana tugotan ang usa ka tawo sa paghimog desisyon nga gipasukad sa hugot nga pagtuo— ang uban basin dili na gayod magpabawtismo. Ug ang mga tawo nga dili bawtismado dili makontrolar sa simbahan. Alang sa pipila ka simbahan, ang bawtismo sa hingkod nga tawo nagpasabot sa pagkamawad-an ug gahom.

Busa, gusto sa mga Katoliko ug mga Lutherano nga dili idasig ang batasan sa pagbawtismo sa hingkod nga mga tawo. Pagkatapos sa 1529, labing menos sa pipila ka dapit, kadtong magbawtismo ug hingkod nga mga tawo o magpabawtismo sa pagkahingkod na lagmit silotan sa kamatayon. Ang magsusulat nga si Thomas Seifert nagpatin-aw nga ang mga Anabaptist “grabeng gilutos sa tibuok Balaan nga Romanhong Imperyo sa Alemanya.” Ang paglutos labing grabe sa Münster.

Münster sa Edad Medya Nagtinguhag Kausaban

Ang Münster sa Edad Medya may mga 10,000 ka molupyo ug gilibotan ug halos dili-mabuntog nga sistema sa kuta, nga mga 90 metros ang gilapdon ug mga 5 kilometros ang kaliyokan. Bisan pa niana, ang kahimtang sulod sa siyudad dili sama ka lig-on sa mga kuta niini. Ang The Kingdom of the Anabaptists, nga gipatik sa City Museum of Münster, naghisgot sa “sulodnong politikanhong mga lantugi tali sa mga Magbabalaod sa Siyudad ug sa mga Magpapatigayon.” Dugang pa, ang mga molupyo nasuko sa panggawi sa klero. Gisuportahan sa Münster ang Repormasyon ug gikan sa pagka-Katoliko kini nahimong Lutherano nga siyudad niadtong 1533.

Usa sa iladong mga magwawali sa repormasyon sa Münster mao si Bernhard Rothmann, nga harasharason nga tawo. Gipatin-aw sa awtor nga si Friedrich Oehninger nga ang kang Rothmann nga “mga hunahuna dayag nga nahimong Anabaptist; siya ug ang ubang kauban midumili sa pagbawtismo ug mga bata.” Daghan ang misuportar kaniya sa Münster, bisan pag ang iyang radikal nga mga hunahuna maoy hinobra kaayo alang sa pipila. “Mipahawa sa siyudad ang daghan ug daghan pa niadtong gusto sa miaging relihiyosong kahimtang, kay nahupngan sa kabalaka ug nahadlok nga basin may daotang mahitabo. Ang mga Anabaptist nagpanon sa pagpangabot sa Münster gikan sa ubang mga bahin sa Imperyo, kay naglaom nga matuman ang ilang mga mithi.” Ang maong pagdasok sa mga Anabaptist didto sa Münster misangpot sa usa ka grabeng panghitabo.

Giatake ang Bag-ong Jerusalem

Duha ka Olandes nga mga lalin sa Münster—si Jan Mathys, usa ka panadero gikan sa Haarlem, ug si Jan Beuckelson, nga nailhang si John nga taga-Leiden, dako ug bahin sa mga panghitabo didto. Si Mathys nangangkon nga usa ka propeta ug nagsangyaw nga ang Abril 1534 mao ang panahon sa ikaduhang pag-anhi ni Kristo. Ang siyudad gideklarar nga mao ang Bag-ong Jerusalem nga gihisgotan sa Bibliya, ug gituohan nga duol na ang kataposan sa kalibotan. Gidesisyonan ni Rothmann nga ang tanang propiedad kinahanglang panag-iyahon sa tanan. Kinahanglang modesisyon ang hingkod nga mga molupyo: Magpabawtismo o mopahawa sa siyudad. Ang pagbawtismo sa daghang tawo naglakip sa pipila nga nagpabawtismo lamang aron makalikay sa pagbiya sa ilang balay ug mga kabtangan.

Nalisang nga nagtan-aw ang ubang mga komunidad samtang ang Münster nahimong unang siyudad diin ang mga Anabaptist mao ang labing lig-on nga relihiyoso ug politikanhong puwersa. Sumala sa librong Die Täufer zu Münster, ang maong kahimtang nagpahinabo nga “ang Münster gikontra sa enterong Balaan nga Romanhong Imperyo sa Alemanya.” Ang usa ka iladong opisyal, si Prinsipe-Obispo Konde Franz von Waldeck nagtigom ug kasundalohan aron atakehon ang Münster. Kadtong kasundalohana gilangkoban sa mga Lutherano ug mga Katoliko. Kining duha ka relihiyon, nga sa nangagi nagbarog sa magkaatbang nga mga kiliran sa Repormasyon ug sa wala madugay nagbugnoay panahon sa Katloan ka Tuig nga Gubat, naghiusa sa ilang mga puwersa batok sa mga Anabaptist.

Pagkalumpag sa Anabaptist nga Gingharian

Kadtong napanalipdan sulod sa mga paril sa siyudad wala mahadlok sa kusog sa miatakeng kasundalohan. Niadtong Abril 1534, sa dihang gituohan nga ang ikaduhang pag-anhi ni Kristo mahitabo, si Mathys migawas sa siyudad nga nagsakay ug puting kabayo, nga naglaom nga siya panalipdan sa Diyos. Handurawa lang ang kalisang sa mga tigpaluyo ni Mathys samtang sila midungaw sa paril sa siyudad ug nakakita nga ang miatakeng mga sundalo nagputolputol kang Mathys ug nagsab-it sa iyang ulo sa usa ka estaka.

Si John nga taga-Leiden maoy mipuli kang Mathys ug ginganlang Haring Jan sa mga Anabaptist sa Münster. Gisulayan niya ang pagbalanse sa gidaghanon sa lalaki ug babaye—ang siyudad daghan ug babaye kay sa lalaki—pinaagi sa pagdasig sa mga lalaki sa pagbaton ug daghang asawa kutob sa ilang gusto. Kon bahin sa mga paghinobra sulod sa Anabaptist nga gingharian sa Münster, silotan ug kamatayon ang pagpanapaw ug pagpakighilawas, samtang ang poligamiya gitugotan, nga gidasig pa. Si Haring Jan mismo nakabaton ug 16 ka asawa. Sa dihang usa kanila, si Elisabeth Wandscherer, nananghid nga mogawas sa siyudad, siya gipunggotan ug ulo sa publiko.

Milungtad ug 14 ka bulan ang pag-atake, hangtod sa Hunyo 1535 sa dihang ang siyudad sa kataposan napukan. Naagoman sa siyudad sa Münster ang kagun-oban nga ang sama niadto wala na maagomi pag-usab hangtod sa Gubat sa Kalibotan II. Nakaikyas si Rothmann, apan si Haring Jan ug duha ka laing inilang mga Anabaptist nadakpan, gipaantos, ug gipatay. Ang ilang mga lawas gisulod sa mga halwa ug gipataas hangtod nagbitay na sa torre sa St. Lambert’s Church. Kadto gihimo “aron mahimong makalilisang nga pasidaan sa tanang umaabot nga mga samokan,” nagpatin-aw si Seifert. Oo, ang pag-apil-apil sa politika may mapintas nga mga sangpotanan.

Unsay nahitabo sa ubang Anabaptist nga mga komunidad? Ang paglutos nagpadayon sa ubay-ubayng katuigan sa tibuok Uropa. Ang kinabag-ang Anabaptist nagsunod sa mga prinsipyo nga kontra sa pagsundalo, bisan pag may usa ka mabingkilong minoriya. Ngadtongadto, ang kanhing pari nga si Menno Simons maoy nangulo sa mga Anabaptist ug ang grupo sa kadugayan nailhan nga mga Mennonite o sa laing mga ngalan.

Ang Tulo ka Halwa

Ang mga Anabaptist sa panguna maoy relihiyosong katawhan nga misulay sa pagsunod sa mga prinsipyo sa Bibliya. Apan ang radikal nga mga membro sa Münster mitultol sa mga Anabaptist sa pagbiya sa maong tumong ug pag-apil sa politika. Sa dihang nahitabo kana, ang grupo nahimong rebolusyonaryong puwersa. Kadto nagpahinabog katalagman sa Anabaptist nga grupo ug sa siyudad sa Münster sa Edad Medya.

Ang mga bisita sa sentro sa siyudad gipahinumdoman gihapon sa maong makalilisang nga mga panghitabo sa halos 500 ka tuig kanhi. Sa unsang paagi? Pinaagi sa tulo ka puthawng halwa nga nagbitay sa torre sa simbahan.

[Footnote]