Unsa ka Kasaligan ang mga Tagna sa Bibliya?
KINAIYAHAN sa tawo nga maikag sa umaabot. Apan unsa man gayoy nahibaloan sa tawo kon unsay anaa sa umaabot? Dili ba tinuod nga mapakyas ang mga panagna sa tawo tungod sa wala damhang mga hitabo o sa mga butang nga hugot nga ginahandom nga dili mahitabo ug busa modumili sa paglakip niini sa ilang mga pagpamanabana?
Nagkahulogan ba kini nga walay makatagna sa umaabot? Unsa may ikasulti bahin sa daghang mga tagna sa Bibliya? Kasaligan ba sila? May kalabotan ang pipila niining mga tagnaa sa pagtungha ug sa pagkalaglag sa mga empiryo sa kalibotan. Adunay daghang mga tagna bahin sa pagkatawo, kinabuhi ug kamatayon ni Jesu-Kristo. Ang uban may kalabotan sa kahimtang ning yutaa sa panahon sa konklusyon sa sistema sa mga butang ug nagtagna nga kining tinimanang panahon pagasugdan sa usa ka bag-ong kahikayan ilalom sa pagmando sa Gingharian sa Diyos.
Gisulat ba ang Uban Human sa Katumanan?
Mao kini ang konklusyon nga nakabot sa mga ateyesta. Tagda, pananglitan, ang mga pulong ni Jesus bahin sa kalaglagan sa Jerusalem ug sa templo niini, nga gitagnang mahitabo sulod sa kaliwatan niadtong nakadungog kaniya. Mahitungod niini, ang The Great Soviet Encyclopedia, nga nagpasiugdag ateyesmo, nag-ingon: “Pinasukad sa daghang mga pasabot diha sa mga Ebanghelyo bahin sa pag-alsa sa mga Hudiyo sa A.D. 66-70, dili mahitabo nga gisulat kini sila sa wala pa ang A.D. 70. Dugang pa, napreserbar ang piraso sa papyrus sa Ebanghelyo ni Juan, nga pinetsahan sukad pa sa mga A.D. 125. Busa, makataronganon ang pagtuo nga gisulat ang mga Ebanghelyo sa mga panahon nga nagtaliabot ang ikaduhang siglo A.D.”
Tinuod nga gisulat ang Ebanghelyo ni Juan sa “mga panahon nga nagtaliabot ang ikaduhang siglo,” sa mga 98 K.P., apan dili ingon niini ang kaso sa uban pang tulo ka Ebanghelyo. Ang testimoniya sa daghang unang Kristohanon ug sa ilang mga talaan sa basahon sa Bibliya, nga ang tanan naglig-on nga tinuod ang mga hitabo, maoy butang sa historikal nga rekord. Ang mga Ebanghelyo ni Mateo, Marcos ug Lucas gisulat sa wala pa atakeha sa Romano ang Jerusalem sa 66 K.P., nga gitagna sa matag usa kanila.—Mateo 24:15, 16; Marcos 13:14-20; Lucas 19:41-44; 21:20-24.
Makapaikag, ang mga museo sa tibuok kalibotan puno sa mga manuskrito sa Bibliya nga naundan sa mga tagna sa Bibliya nga gisulat sa gatosan ka tuig una pa sa ilang katumanan. Pananglitan, ang The Great Soviet Encyclopedia nag-ingon nga ang mga Linukot nga Basahon sa Patayng Dagat “gisulat taliwala sa ikaduhang siglo K.P. ug A.D. 68.” Motultol kana sa unsa nga konklusyon sa usa ka may pagsabot nga tawo?
Buweno, ang usa sa labing karaan niining mga Linukot nga Basahon sa Patayng Dagat mao ang manuskrito ni Isaias (MS. 1). Mahitungod niini, ang iladong propesor sa arkeolohiya si Yigael Yadin karong bag-o miingon: “Ang linukot nga basahon . . . nasudlan sa tanang mga kapitulo sa Isaias gikan sa kapitulo uno ngadto sa saisentay sais . . . Kini ang pinakakaraan kompletong manuskrito sa Bibliya nga naglungtad sa kalibotan karon. Dili momenos sa mga lima o unom ka gatosang katuigan ang kal-ang tali niini sa gipamulong ni Isaias ang aktuwal nga mga pulong ug gikopya kining linukot nga basahon sa ika-2ng siglo K.P. Katingalahan tinuod nga bisag ang orihinal nga linukot nga basahon sa museo maoy kapin na sa 2,000 ka tuig pagkadakong kaamgiran kini sa Bibliya nga atong ginabasa karon kon sa Hebreohanon man o sa ubang mga hubad nga gikopya gikan sa orihinal nga Hebreohanon ngadto sa Ingles o sa ubang mga pinulongan.”
Tagda ang mga punto 1, 10, 11 ug 17 sa tsart sa mga panid 16 ug 17. Kini maoy pipila sa mga pananglitan sa mga tagna nga gitala ni Isaias ug nga natuman sa dugay na kaayong panahon human nga gikopya ang kang Isaias nga Linukot nga Basahon sa Patayng Dagat. Kini ug ang ubang mga kamatuoran nagpamatuod nga tinuod nga abanteng gisulat ang mga tagna sa Bibliya. Apan, hayan mangutana ka:
Hanap ba Sila o Espisipiko?
Ang mga mananagna, sama kang Nostradamus, sagad mogamit ug duhay-kahulogang mga pulong nga masabot sa daghang mga paagi. Gihimo kini aron sa pagpanalipod sa ilang kaugalingon gikan sa kaulawan kon dili matuman ang ilang mga panagna. Ikaingon ba usab nga ingon niini ang Bibliya? Hanap ba sila o espisipiko?
Kon usisaon ang tsart, imong mamatikdan nga espisipiko ang gihimong mga panagna. Klarong gitagna nga ang Babilonya ug Edom permanenteng maawaaw, samtang ang yuta sa Judea moagig temporaryong pagkaawaaw, sa pagkamatuod, sa espisipikong panahon—70 ka tuig. (Jeremias 29:10) Ang mismong ngalan sa magpupukan sa Babilonya, si Siro, abanteng gitagna ni Isaias nga kapin sa 190 ka tuig. Mahitungod sa Mesiyas, gitagna ni Isaias nga malangkit ang iyang kamatayon uban sa mga daotan ug uban usab sa mga adunahang matang. Ang mga asoy sa Ebanghelyo tin-awng nagbatbat nga patyon si Jesus uban sa duha ka kriminal ug ilubong sa ulahi sa lubnganan sa adunahan.—Isaias 53:9; Lucas 23:32; Juan 19:38-42.
Ang katarongan kon nganong espisipiko ang mga tagna sa Bibliya tungod kini kay nagagikan sila sa usa ka tuboran nga hataas kay sa tawo. Ang Maglalalang, si Jehova nga Diyos, nga maoy nagdasig sa mga tawo sa pagtala niining mga tagnaa, nasayod sa pagkagama sa tawo ug kon unsa ang nagtukmod kanila sa paglihok sa paagi nga ilang gusto. Tukma siyang makatagna sa sangpotanan sa katawhan nga mosunod sa iyang matarong nga mga sugo ug niadtong dili magpakabana niini. Nasayod siya kon unsa ang iyang kaugalingong katuyoan, ug siya may gahom ug kaalam sa pagtino sa katumanan niini. Siya miingon: “Gikan sa sinugdanan gitagna ko ang umaabot, ug abanteng nagtagna kon unsa ang mahitabo. . . . Himoon ko ang tanan kong kahimut-an.”—Isaias 46:9, 10, The Jerusalem Bible.
Ang mga punto sa 14-17 sa nagaubang tsart nagpunting sa pagtagad sa ebidensiya nga nagkinabuhi na kita sa giterminohan sa Bibliya nga “ang kataposan sa mga adlaw.” “Ang kataposan sa mga adlaw” sa unsa? Sa enterong sistema sa mga butang sa kalibotan nga nagsalikway sa unibersal nga pagkasoberano ni Jehova, gumikan sa pagkawalay kahibalo sa Diyos o sa pagtuis sa iyang mga paagi. Gipakita sa Bibliya nga ang salingkapaw ug bakak nga relihiyon mao ang unang malaglag—himoon kini pinaagi sa kamot sa politikal nga mga gahom sa kalibotan sa tinudlong panahon sa Diyos. (Pinadayag 17:16, 17; 18:2-8) Human niana, dugmokon sa Gingharian sa Diyos ang tanang tawhanong mga kagamhanan—diin ang tanan adunay talaan sa pag-ulag dugo ug nga ang ginauna mao ang ilang kaugalingong mga tingusbawan imbes ang mga sugo sa Diyos—ug mopatunghag nahiusang kalibotan ilalom sa pagmando sa Diyos.—Daniel 2:44; 7:13, 14.
Ilalom sa Gingharian sa Diyos, sa kataposan tagamtamon sa mangaluwas sa yuta ang tinuod nga pakigdait ug aduna unyay dagayang kalan-on, dili lamang alang sa pipila ka nasod ug sosyal nga mga grupo, kondili alang sa tanang katawhan. (Salmo 37:10, 11; Isaias 25:6) Ang sakit ug kamatayon mahimo na unyang mga butang sa nangagi. (Pinadayag 21:3, 4) Bisan kadtong mga tawong patay nga pagahinumdoman sa Diyos banhawon.—Juan 5:28, 29.
Tinuod bang matuman kining tanang katingalahang mga tagna? Walay lig-ong katarongan sa pagduhaduha. Napamatud-ang kasaligan ang gatosang mga tagna sa nangagi, busa bug-os kitang makasalig usab sa mga katumanan niini.
Sa unsang paagi maluwas ka sa gitagnang kalaglagan niining daang sistema latas sa Bag-ong Kahikayan sa Diyos? Ang propetang si Sofonias mitubag: “Pangitaa si Jehova, kamong mga maaghop sa yuta . . . Pangitaa ang pagkamatarong, pangitaa ang kaaghop. Tingali kamo pagatagoan sa adlaw sa kasuko ni Jehova.”—Sofonias 2:3.
[Chart sa panid 16, 17]
Ubang mga Tagna sa Bibliya ug ang Ilang Katumanan
Unod sa Tagna
1. Ang Babilonya, mamahimong kaulohan sa mahimayaong empiryo sa kalibotan, mamahimong awaaw sa ulahl, di na puy-an pag-usab. Isaias 13:19, 20
Kanus-a Girekord
Wala pay 732 W.K.P
Kanus-a Natuman
900 ka tuig sa ulahi
Kalig-onan sa Katumanan
“Nawala ang pagkagamhanan sa Babilonya ug sa kataposan gitalikdan ang historikal nga natad sa ikaduhang siglo A.D.”—The Great Soviet Encyclopedia, 1974 Ingles ed., Tomo 4, p. 8.
Unod sa Tagna
2. Pukanon sa magmamandong ginganlag Siro ang Babilonya. Isaias 45:1-3; 47:1-5
Kanus-a Girekord
Wala pay 732 W.K.P
Kanus-a Natuman
193 ka tuig sa ulahi
Kalig-onan sa Katumanan
“Nabihag sa Persianhong haring Siro II ang Babilonya sa 539 K.P.”—Ibid. p. 9.
Unod sa Tagna
3. Sundan ang Babilonya sa Empiryo sa Medo-Persia, gilarawanan sa karnerong laki nga may duha ka sungay, ang hataas mitungha nga ulahi. Daniel 8:1-4, 20
Kanus-a Girekord
Mga 551 W.K.P
Kanus-a Natuman
12 ka tuig sa ulahi, sa 539 W.K.P.
Kalig-onan sa Katumanan
Mitunghag una ang Medianhong gahom, apan mas gamhanan ang misunod nga Persianhong gahom.—Encyclopædia Britannica, 1959, Tomo 15, p. 172 ug Tomo 17, p. 550.
Unod sa Tagna
4. Balion ang duhay-sungayng Empiryo sa Medo-Persla sa usay-sungayng laking kanding, naglarawan sa Gresya ubos sa gamhanong hari. Daniel 8:5-7, 21
Kanus-a Girekord
Mga 551 W.K.P
Kanus-a Natuman
217 ka tuig sa ulahi, sa 334 W.K.P.
Kalig-onan sa Katumanan
Gihatagan ni Alejandrong Bantogan ug malaglagong kaparotan ang Empiryo sa Persia, busa natukod ang Empiryo sa Gresya.—The Outline of History, ni H. G. Wells, 1921, p. 321.
Unod sa Tagna
5. Kining gamhanong hari sa Gresya mabali sa kinatayoktokan sa iyang gahom. Ang empiryo dili mapanunod sa iyang kaliwat; hinunoa maputolputol kini sa upat ka bahin. Daniel 11:2-4
Kanus-a Girekord
539 W.K.P
Kanus-a Natuman
216 ka tuig sa ulahi, 323-301 W.K.P.
Kalig-onan sa Katumanan
Sa panuigong 33 namatay si Alejandro sa malarya; human niana ang iyang duha ka anak nga lalaki gipatay. Human sa mga gubat sa iyang mga heneral, ang empiryo sa kataposan nabahin tali kang Seleucus, Ptolemy, Lysimachus ug Cassander.—Ibid, p. 336, 337.
Unod sa Tagna
6. Ang bahandianong dunggoanang siyudad sa Tiro pukanon ni Haring Nabucodonosor. Bug-os ang iyang kalaglagan nga bisan ang abog sa siyudad kiyason gikan kaniya ug ang mga mangingisda magaladlad didto sa ilang mga pukot. Ezekiel 26:4-7
Kanus-a Girekord
607 W.K.P
Kanus-a Natuman
275 ka tuig sa ulahi, sa 332 W.K.P.
Kalig-onan sa Katumanan
Gilaglag ni Nabucodonosor ang pangunang siyudad. Sa kasiglohang milabay, gikiyas ni Alejandro ang kagun-oban sa Tiro ngadto sa dagat, nga nakapormag aglanan paingon sa siyudad nga isla, nagbihag niana. Karon makita usahay ang mga pukot nga ginabulad didto.—Encyclopædia Britannica, Tomo 22, p. 653.
Unod sa Tagna
7. Mapukan ang Hudiyohanong gingharian, ang mga bahandi ug mga ginsakopan niini Wala pay mahimong binihag sa Babilonya. (Gihatag kining tagnaa sa panahon sa gamhanong Empiryo sa Asiria, diin ang Babilonya sakop lamang nga estado.) Isaias 39:5-7
Kanus-a Girekord
Wala pay 732 W.K.P
Kanus-a Natuman
125 ka tuig sa ulahi, sa 607 W.K.P.
Kalig-onan sa Katumanan
“Gipaila sa ‘Diaspora’ nga dihay mga Hudiyo gawas sa Palestina, ilabina human sa ilang pagkabihag pinaagi sa hari sa Babilonya nga si Nabucodonosor II.”—The Great Soviet Encyclopedia, 1975 Ingles ed., Tomo 8, p. 198.
Unod sa Tagna
8. Ang magpupukan sa Babilonya, si Siro, magpagawas sa mga Hudiyo. Tukoron nila pag-usab ang Jerusalem ug ang templo niini, nga maoy buhing pamatuod sa kamatuoran nga si Jehova mao ang Diyos sa tinuod nga tagna. Isaias 43:8-10, 14; 44:26-28
Kanus-a Girekord
Wala pay 732 W.K.P
Kanus-a Natuman
195 ka tuig sa ulahi, glkan sa 537 W.K.P.
Kalig-onan sa Katumanan
“Ang mga Hudiyo . . . mibalik . . . sa Jerusalem gikan sa Babilonya sa panahon ni Siro.”—The Outline of History, ni H. G. Wells, 1921, p. 230. Girekord sa unang siglong mamalaysay si Flavius Josephus ang katumanan diha sa iyang Antiquities of the Jews.
Unod sa Tagna
9. Ang dugay nang gipaabot nga Mesiyanikong Hari matawo sa Bethlehem. Miqueas 5:2
Kanus-a Girekord
Wala pay 716 W.K.P
Kanus-a Natuman
714 ka tuig sa ulahi
Kalig-onan sa Katumanan
Gilig-on sa Mateo 2:1 ug Lucas 2:1-14 nga natawo si Jesus sa Bethlehem sa 2 W.K.P.
Unod sa Tagna
10. Matawo siya sa usa ka ulay. Sa ulahi, ingong hinimayang magmamando nga pinili sa Diyos, iyang husayon ang tanang tawhanong mga magmamando, sa ilang dakong katingala, ug mopatunghag walay kataposang pakigdait sa yuta. Isaias 7:14; 9:6, 7; 52:13-15
Kanus-a Girekord
Wala pay 732 W.K.P
Kanus-a Natuman
730 ka tuig sa ulahi, sa 2 W.K.P.
Kalig-onan sa Katumanan
Gisulat sa Mateo 1:18-23 ug Lucas 1:26-2:14 ang mllagrosong pagkatawo ni Jesus sa usa ka ulay. Gidawat ngani sa Koran sa mga Muslim kining tanan diha sa sura III, mga bersikulo 40-48. Sa di madugay, sa Armageddon, iyang laglagon ang bug-os nga sistema sa politikal nga pagmando sa kalibotan.
Unod sa Tagna
11. Una kining Mesiyanikong Hari pakaulawan ug dayon ipapatay sa iyang kaugalingong nasod, bisan pa sa iyang pag-ayo kanila sa ilang mga sakit. Ang iyang kamatayon maoy halad sa sala sa katawhan. Isaias 53:3-12
Kanus-a Girekord
Wala pay 732 W.K.P
Kanus-a Natuman
760 ka tuig sa ulahi, glkan sa 29-33 W.K.P.
Kalig-onan sa Katumanan
Gipamatud-an sa upat ka asoy sa Ebanghelyo ang milagrosong pagpanambal nga gihimo ni Jesus maingon man sa iyang pag-antos ug kamatayon sa kamot sa mga Hudiyo. (1 Corinto 15:3-8) Pinaagi sa iyang ngalan ginawali sa tibuok-yuta ang kaluwasan.
Unod sa Tagna
12. Ang mga pumuluyo sa Jerusalem nga mipatay kaniya makakita sa ilang siyudad nga likosan sa nagkampong kasundalohan. Dili dayon moresulta kining pag-atake ug kalaglagan niadtong anaa sa siyudad. Ilhanan kini sa Hudiyohanong mga sumusunod ni Jesus sa pagkalagiw palayo sa siyudad ug sa Judea. Lucas 21:20-24
Kanus-a Girekord
33 K.P.
Kanus-a Natuman
33 ka tuig sa ulahi, sa 66 K.P.
Kalig-onan sa Katumanan
Ang Chronicles—News of the Past, ni Dr. Israel Eldad ug Moshe Aumann, mihatag ug historikal nga asoy sa ika-30ng bulang Tishri sa Hudiyo, 66 K.P.: “Misulong ang mga Romano sa Jerusalem, misugod sa paglikos sa siyudad.” Sa ulahi, ang publikasyon mitaho: “ROMANONG KASUNDALOHAN NAPAROT . . . hapit 6,000 ka kasundalohang Romano ug mga mangangabayo . . . nangamatay.”
Unod sa Tagna
13. Sa sunod higayon molampos ang kasundalohan. Ilang sikopon ang siyudad ug palibotan kini ug mga ugsok sa talinis nga mga estaka. Mangalaglag ang mga pomuluyo ug sunogon ang templo. Ang mismong kaliwatan nga gisangyawan ni Jesus mao ang manubag sa pag-ula sa dugo sa mga propeta sa Diyos. Lucas 19:43, 44; 21:5, 6; 11:47-51
Kanus-a Girekord
32 ug 33 K.P.
Kanus-a Natuman
37 ka tuig sa ulahi, sa 70 K.P.
Kalig-onan sa Katumanan
Ang Chronicles—News of the Past, nagbatbat sa ika-10ng adlaw sa Ab, 70 K.P.: “NAHULOG ANG JERUSALEM; NASUNOG ANG TEMPLO . . . Kapin sa milyon ang nangamatay . . . Ang ubang bahin sa templo nagkalayo pa . . . Ang nangbilin nahimong masa sa nagkalayong kagun-oban.” Tan-awa usab ang asoy nl Flavius Josephus nga nakasaksi diha sa Wars of the Jews.
Unod sa Tagna
14. Ilhanan nga haduol na ang kataposan sa presenteng sistema—dagkong mga gubat, kaylap nga gutom, mga linog, kaylap nga pagsangyaw sa maayong balita sa umaabot nga kagamhanan sa Diyos. Kining tanan, lakip sa “kataposan,” moabot sa usa ka kaliwatan. Mateo 24:3, 7, 14, 21, 32-34.
Kanus-a Girekord
33 K.P.
Kanus-a Natuman
1,881 ka tuig sa ulahi, sukad sa 1914 K.P.
Kalig-onan sa Katumanan
Sukad sa 1914 nakasinati ang kalibotan ug duha ka gubat sa kalibotan sa kasaysayan. Ang ikaupat nga bahin sa kalibotan gipangutom, 40 milyones ka tawo ang nangamatay matag tuig. Nakasinati usab kining sigloha ug tagsaong pagdaghan sa mga linog. Sa 1983 lamang, nakagugol ang mga Saksi ni Jehova ug mga 436 milyon ka oras sa pagsangyaw sa “maayong balita” sa tibuok yuta.
Unod sa Tagna
15. Sa panahon ning “kataposang mga adlaw” may tagsaong pagsulbong sa imoralidad, mamahigugmaon sa kalingawan, krimen, pagkabungkag sa pamilya ug delingkuwensiya sa kabataan. 2 Timoteo 3:1-5
Kanus-a Girekord
Mga 65 K.P.
Kanus-a Natuman
1,849 ka tuig sa ulahi, sukad sa 1914 K.P.
Kalig-onan sa Katumanan
Ginahampak ang kalibotan karon sa krimen, kapintasan ug terorismo. Kusog ang pagsaka sa numero sa diborsiyo ug sa epidemiya sa sakit beneryal. Ang mga batan-on, sa kinatibok-an, masupilon sa awtorldad.
Unod sa Tagna
16. Daghan ang moyubit sa ebidensiya sa “kataposang mga adlaw” sa presenteng sistema nga nangatuman. 2 Pedro 3:3, 4
Kanus-a Girekord
Mga 64 K.P.
Kanus-a Natuman
1,850 ka tuig sa ulahi, sukad sa 1914 K.P.
Kalig-onan sa Katumanan
Nagkapopular ang paglantaw sa Bibliya nga may pagduhaduha. Ang ideya nga haduol ang kataposan sa pagkadaotan ginayubitan sa kadaghanan.
Unod sa Tagna
17. Apan sa “kaulahiang bahin sa mga adlaw” ang katawhan sa tanang kanasoran maikagong magtinabangay sa usag usa sa pagkakat-on sa mga paagi ni Jehova; silang tanan mohunong na sa pakigbahin o sa pagkakat-on sa gubat. Isaias 2:1-4
Kanus-a Girekord
Wala pay 732 W.K.P
Kanus-a Natuman
2,666 ka tuig sa ulahi, sukad sa 1935 K.P.
Kalig-onan sa Katumanan
Kapin sa 2,600,000 ka mga Saksi ni Jehova, sa 205 ka yuta, nagagugol ug panahon sa pagtabang sa uban sa pagkakat-on sa mga kamatuoran sa Bibliya. Kaylap nga nahibaloan nga kining dakong internasyonal nga grupong panag-igsoonay dili makigbahin sa panaggubat.