Kapitulo 15

Usa ka Pagbalik sa Matuod nga Diyos

“Ako maghatag kaninyo ug bag-ong sugo, nga kamo maghigugma sa usa ug usa; maingon nga ako nahigugma kaninyo, nga kamo usab maghigugma sa usa ug usa. Pinaagi niini ang tanan makaila nga kamo akong mga disipolo, kon kamo may gugma taliwala sa inyong kaugalingon.​—Juan 13:​34, 35.

 1, 2. Unsa ang mga epekto sa gugma taliwala sa matuod nga mga Kristohanon?

UBAN niadtong mga pulong, si Jesus nagpahalunag sukdanan alang nilang nag-angkon nga iyang matuod nga mga sumusunod. Ang Kristohanong gugma kinahanglan labaw sa tanang rasanhon, tribonhon, ug nasodnong utlanan. Kini nangayo nga ang matuod nga mga Kristohanon kinahanglan “dili bahin sa kalibotan,” maingon nga si Jesus kaniadto, ug karon, “dili bahin sa kalibotan.”​—Juan 17:​14, 16; Roma 12:​17-21.

² Sa unsang paagi ikapakita sa Kristohanon ang iyang kaugalingon nga “dili bahin sa kalibotan”? Pananglitan, sa unsang paagi siya molihok maylabot sa magubutong politika, rebolusyon ug gubat sa atong panahon? Ang Kristohanong apostol Juan misulat harmonya sa mga pulong ni Jesus sa itaas: “Bisan kinsa nga wala maghimog pagkamatarong wala maggikan sa Diyos, ni siya kinsa wala maghigugma sa iyang igsoon. Kay mao kini ang mensahe nga inyong nadunggan gikan sa sinugdan, nga kinahanglan kita maghigugma sa usa ug usa.” Ug si Jesus mismo nagpatin-aw ngano ang iyang mga disipolo wala makig-away sa pagluwas kaniya, nga nagkanayon: “Ang akong gingharian dili bahin niining kalibotana. Kon ang akong gingharian bahin pa niining kalibotana, ang akong mga alagad unta magpakig-away . . . Apan, kay mao kini, ang akong gingharian dili gikan niining tinubdan.” Bisan pa kon naa sa peligro ang kinabuhi ni Jesus, kadtong mga alagad wala mag-apil sa paghusay sa kontrobersiya sumala sa magubatong mga paagi sa kalibotan.​—1 Juan 3:​10-12; Juan 18:36.

 3, 4. (a) Unsa ang gitagna ni Isaias sa “pangataposang bahin sa mga adlaw”? (b) Unsang mga pangutana ang nagkinahanglan sa tubag?

³ Kapin sa 700 ka tuig una ni Kristo, si Isaias mitagna nga ang katawhan sa tanang kanasoran magtigom sa matuod nga pagsimba kang Jehova ug dili na magtuon pa sa gubat. Nag-ingon siya: “Ug kini kinahanglan mahitabo sa pangataposang bahin sa mga adlaw nga ang bukid sa balay ni Jehova mahimong lig-ong pagkatukod ibabaw sa tumoy sa kabukiran, . . . ug ngadto niini ang tanang mga nasod magaganayan. Ug daghang katawhan ang tinong mangadto ug mag-ingon: ‘Umari, kamong katawhan, ug manungas kita sa bukid ni Jehova, ngadto sa balay sa Diyos ni Jacob; ug siya magatudlo kanato mahitungod sa iyang mga dalan, ug kita magalakaw sa iyang mga alagianan.’ Kay gikan sa Sion ang kasugoan mogula, ug ang pulong ni Jehova gikan sa Jerusalem. Ug siya sa tino magahukom taliwala sa mga nasod ug magatul-id sa mga butang maylabot sa daghang katawhan. Ug sila magasalsal sa ilang mga espada ngadto sa mga punta sa daro ug ang ilang mga bangkaw ngadto sa mga galab. Ang nasod dili na mobakyaw sa espada batok nasod, ni sila makakat-on pa sa gubat.”a​—Isaias 2:​2-4.

⁴ Hain sa tanang relihiyon sa kalibotan ang talagsaon sa pagkab-ot niining kinahanglanon? Kinsa ang midumili sa pagkat-on sa gubat bisan pa sa prisohan, kampo konsentrasyon, ug sentensiya sa kamatayon?

Kristohanong Gugma ug Neyutralidad

 5. Unsang rekord sa Kristohanong neyutralidad ang natukod sa mga Saksi ni Jehova isip mga indibiduwal, ug ngano?

⁵ Ang mga Saksi ni Jehova ilado sa tibuok kalibotan alang sa ilang indibiduwal sumala-konsiyensiya nga baroganan sa Kristohanong neyutralidad. Sila nag-antos sa prisohan, kampo konsentrasyon, pagsakit, paghingilin, ug paglutos latas sa ika-20 ka siglo tungod kay sila midumili sa pagsakripisyo sa ilang gugma ug paghiusa isip tibuok kalibotan nga kongregasyon sa mga Kristohanon nga nadani sa Diyos. Sa Nazi nga Alemanya sulod sa mga tuig 1933-45, mga usa ka libo ka Saksi ang namatay ug linibo ang gipriso, tungod sa ilang pagdumili sa pagkooperar uban sa paningkamot sa gubat ni Hitler. Mao man, ubos ni Franco sa kanhi Pasistang Espanya, gatosan ka batan-ong Saksi gipriso ug daghan ang napriso sa aberids nga napulo ka tuig matag usa sa mga prisohan militar inay kay sa pagkat-on sa gubat. Hangtod niining adlawa sa daghang kayutaan, daghan batan-ong Saksi ni Jehova ang gibalhog sa mga prisohan tungod sa ilang baroganan sa Kristohanong neyutralidad. Bisan pa, ang mga Saksi ni Jehova wala mag-apil-apil sa mga kagamhanan sa ilang mga programa militar. Ang dimatarog Kristohanong neyutralidad sa mga Saksi sa mga butang politikal nahimong waykausaban sa ilang tinoohan latas sa tanang panagbangi ug gubat sa ika-20 ka siglo. Kini nagtimaan kanila isip matuod nga mga sumusunod ni Kristo ug nagpahamulag kanila gikan sa mga relihiyon sa Kakristiyanohan.​—Juan 17:​16; 2 Corinto 10:​3-5.

 6, 7. Unsa ang nasabtan sa mga Saksi ni Jehova mahitungod sa Kristiyanidad?

⁶ Pinaagi sa pagsunod sa Bibliya ug sa panig-ingnan ni Kristo, ang mga Saksi ni Jehova nagdemostrar nga sila nagsunod sa pagsimba sa matuod nga Diyos, si Jehova. Ilang giila ang gugma sa Diyos nga nabanaag sa kinabuhi ug halad ni Jesus. Nasabtan nila nga ang matuod Kristohanong gugma moresulta sa dimabahin tibuok kalibotan nga panagsoon​—labaw sa politikal, rasanhon, ug nasodnong utlanan. Sa ato pa, ang Kristiyanidad labaw pa kay sa internasyonal; kini supranasyonal, latas sa nasodnong mga utlanan, awtoridad, o intereses. Kini nag-isip sa tawhanong rasa nga usa ka pamilya uban sa kumon nga ginikanan ug uban sa kumon nga Maglalalang, si Jehova nga Diyos.​—Buhat 17:​24-28; Colosas 3:​9-11.

⁷ Samtang halos tanan ubang relihiyon nalangkit sa gubat​—pagpatay sa igsoon ug sa isigkatawo—​ang mga Saksi ni Jehova nakapakita nga sila nagpadapat sa tagna sa Isaias 2:4, nga gikutlo sa unahan. ‘Apan,’ mahimong mangutana ka, ‘diin maggikan ang mga Saksi ni Jehova? Sa unsang paagi sila naglihok?’

Taas nga Linya sa mga Saksi sa Diyos

 8, 9. Unsang imbitasyon ang gipaabot sa Diyos sa katawhan?

⁸ Kapin sa 2,700 ka tuig kanhi, ang manalagna Isaias usab militok sa mosunod nga imbitasyon: “Pangitaa si Jehova, kamong katawhan, samtang siya makaplagan pa. Sangpita siya samtang siya anaa pa sa duol. Pasagdi ang daotan nga tawo magbiya sa iyang dalan, ug ang makadaot nga tawo sa iyang mga hunahuna; ug pasagdi siya nga magbalik kang Jehova, kinsa maluoy kaniya, ug sa atong Diyos, kay siya magapasaylo sa madagayaon nga paagi.”​—Isaias 55:​6, 7.

⁹ Kasiglohan sa ulahi, ang Kristohanong apostol Pablo nagpatin-aw niadtong mga Grego sa Atenas kinsa “nahadlok sa [mitolohikal nga] mga diyos”: “[Ang Diyos] naghimo gikan sa usa ka tawo sa tagsa ka nasod sa mga tawo, aron sa pagpuyo sa entirong nawong sa yuta, ug siya nagbaod sa tinudlong mga panahon ug nagpahaluna sa mga utlanan sa pagpuyo sa mga tawo, alang kanila sa pagpangita sa Diyos, kon sila mangapkap alang kaniya ug sa pagkamatuod makakaplag kaniya, bisan pa, sa pagkamatuod, siya dili halayo ra gikan sa matag usa kanato.”​—Buhat 17:​22-28.

10. Sa unsang paagi kita nahibalo nga ang Diyos dili halayo kang Adan ug Eva ug sa ilang kabataan?

¹⁰ Tino nga ang Diyos dili halayo ra sa iyang tawhanong mga linalang sila Adan ug Eva. Nakigsulti siya kanila ug nakigkomunikar sa iyang mga sugo ug mga gusto. Dugang pa, ang Diyos wala magtago sa iyang kaugalingon gikan sa ilang mga anak sila Cain ug Abel. Iyang gitambagan ang madumtanong Cain sa dihang siya nagpakitag kasina sa halad sa iyang igsoon-lalaki sa Diyos. Bisan pa, inay sa pag-ilis sa iyang porma sa pagsimba, si Cain nagpakitag masinahon, relihiyosong dipagkamatugoton ug nagpatay sa iyang igsoon-lalaki si Abel.​—Genesis 2:​15-17; 3:​8-24; 4:​1-16.

11. (a) Unsa ang kahulogan sa pulong “martir”? (b) Sa unsang paagi si Abel nahimong unang martir?

¹¹ Si Abel, pinaagi sa iyang pagkamatinumanon sa Diyos bisan hangtod sa kamatayon, nahimong unang martir.b Siya usab ang unang saksi ni Jehova ug ang una sa taas nga linya sa naghupot-integridad nga mga saksi latas sa tanang kasaysayan. Busa si Pablo makaingon: “Pinaagi sa pagtuo si Abel mitanyag sa Diyos sa usa ka halad nga mas dako ug bili kay kang Cain, nga pinaagi sa maong pagtuo siya nagsaksi nga siya matarong, nga ang Diyos nagsaksi mahitungod sa iyang mga gasa; ug pinaagi niini siya, bisan patay na, nagasulti pa gihapon.”​—Hebreohanon 11:4.

12. Kinsa ang dugang panig-ingnan sa matinumanong mga saksi ni Jehova?

¹² Nianang samang sulat sa mga Hebreohanon, si Pablo naglista sa bug-os nga serye sa matinumanong mga lalaki ug mga babaye, sama kang Noe, Abraham, Sara, ug Moises, kinsa, pinaagi sa ilang rekord sa integridad, naglangkob sa ‘dakong panganod sa mga saksi [Grego, mar·tyʹron]’ kinsa nag-alagad isip panig-ingnan ug pagdasig alang sa uban nga buot makaila ug mag-alagad sa matuod nga Diyos. Sila mga lalaki ug mga babaye kinsa may relasyon uban kang Jehova nga Diyos. Sila nangita ug nakakaplag kaniya.​—Hebreohanon 11:1–​12:1.

13. (a) Nganong si Jesus talagsaong pagpadayag sa gugma sa Diyos? (b) Sa unsang espesyal nga paagi si Jesus panig-ingnan sa iyang mga sumusunod?

¹³ Talagsaon sa maong mga saksi mao ang usa nga gihubit sa basahon sa Pinadayag, “si Jesu-Kristo, ‘ang Matinumanong Saksi.’” Si Jesus maoy lain pang klarong ebidensiya sa gugma sa Diyos, sama sa gisulat ni Juan: “Kita sa atong kaugalingon nakakita ug nagasaksi nga ang Amahan nagpadala sa iyang Anak ingon nga Manluluwas sa kalibotan. Bisan kinsa nga magasugid nga si Jesu-Kristo mao ang Anak sa Diyos, ang Diyos nagpabilin nga nahiusa uban kaniya ug siya nahiusa uban sa Diyos. Ug kita sa atong kaugalingon nakaila ug nakatuo sa gugma nga gibatonan sa Diyos kanato.” Natawo nga Hudiyo, si Jesus usa ka matuod nga saksi ug namatay nga martir sa pagkamatinumanon sa iyang Amahan, si Jehova. Ang matuod nga mga sumusunod ni Kristo latas sa kapanahonan nahimong mga saksi kaniya ug sa matuod nga Diyos, si Jehova.​—Pinadayag 1:​5; 3:​14; 1 Juan 4:​14-16; Isaias 43:​10-12; Mateo 28:​19, 20; Buhat 1:8.

14. Unsang pangutana karon ang nanginahanglan sa tubag?

¹⁴ Ang tagna ni Isaias nagpasabot nga ang pagbalik sa matuod nga Diyos, si Jehova, mahimong kinaiya sa “pangataposang bahin sa mga adlaw,” o sa kon unsa ang gitawag sa ubang bahin sa Bibliya nga “kataposang mga adlaw.”c Tungod sa relihiyosong kalahian ug kalibog nga among gihubit niining basahon, ang pangutana mobangon: Kinsa niining kataposang mga adlaw diin kita nagkinabuhi ang sa pagkamatuod nangita sa matuod nga Diyos, sa pag-alagad kaniya “uban sa espiritu ug kamatuoran”? Sa pagtubag nianang pangutana, kinahanglan kita moliso sa atong pagtagad sa mga hitabo sa ika-19 ka siglo.​—Isaias 2:​2-4; 2 Timoteo 3:​1-5; Juan 4:​23, 24.

Usa ka Batan-ong Lalaki nga Nangita sa Diyos

15. (a) Kinsa si Charles Taze Russell? (b) Unsa ang pipila sa iyang relihiyosong duda?

¹⁵ Niadtong 1870 usa ka madasigon batan-ong lalaki, si Charles Taze Russell (1852-1916), misugod sa pagsukot sa daghang pangutana mahitungod sa tradisyonal nga pagtulon-an sa Kakristiyanohan. Ingon nga batan-on, siya nagtrabaho sa tindahan sa sapot-lalaki sa iyang amahan sa puliki industriyal nga siyudad sa Allegheny (karon bahin sa Pittsburgh), Pennsylvania, T.B.A. Ang iyang relihiyosong kagikanan maoy Presbiteryano ug Kongregasyonal. Bisan pa, nasamok siya sa mga pagtulon-an sama sa predestinasyon ug dayong pagsakit sa kalayo nga impiyerno. Unsa ang iyang mga rason sa pagduda niining pasukaranang doktrina sa pipila sa mga relihiyon sa Kakristiyanohan? Misulat siya: “Ang usa ka Diyos nga maggamit sa iyang gahom sa paglalang sa mga tawo kinsa iyang nahibaloan-daan ug gidestino-daan nga sakiton sa waykataposan, mahimong dili maalamon, makataronganon ni mahigugmaon. Ang iyang sukdanan mahimong ubos ra kay sa daghang mga tawo.”​—Jeremias 7:​31; 19:​5; 32:​35; 1 Juan 4:​8, 9.

16, 17. (a) Unsang pagtulon-an lalom nga interesado ang grupo sa pagtuon sa Bibliya ni Russell? (b) Unsang dakong kasungian ang mibangon, ug sa unsang paagi si Russell mitubag?

¹⁶ Samtang sa ulahing bahin sa iyang pagkatin-edyer pa, si Russell misugod sa semanal grupo nga pagtuon sa Bibliya uban sa ubang batan-ong lalaki. Gisugdan nila pag-analisar ang mga pagtulon-an sa Bibliya sa mga ulohan, sama sa imortalidad sa kalag maingon man sa halad lukat ni Kristo ug sa iyang ikaduhang pag-anhi. Niadtong 1877, sa panuigon nga 25, gibaligya ni Russell ang iyang bahin sa malamboong negosyo sa iyang amahan ug misugod sa karera sa bug-os panahon nga pagwali.

¹⁷ Niadtong 1878 si Russell dunay dakong kasungian uban sa usa sa iyang mga kakombuya, kinsa misalikway sa pagtulon-an nga ang kamatayon ni Kristo mahimong tabon-sa-sala alang sa mga makasasala. Sa iyang sumbalik-tubag si Russell misulat: “Si Kristo nakahimog nagkalainlain maayong butang alang kanato sa iyang kamatayon ug pagkabanhaw. Siya ang atong kapuli sa kamatayon; siya nagpakamatay nga matarong alang sa dimatarong​—ang tanan dimatarong. Si Jesu-Kristo pinaagi sa grasya sa Diyos nagtilaw sa kamatayon alang sa tagsa ka tawo. . . . Siya nahimong awtor sa dayong kaluwasan ngadto kanila nga mosugot kaniya.” Siya nagpadayon: “Ang paglukat mao ang pagpalit balik. Unsa ang gipalit balik ni Kristo alang sa tanang tawo? Kinabuhi. Nawala nato kini pinaagi sa dipagsugot sa unang Adan. Ang ikaduhang Adan [Kristo] nagpalit balik niini uban sa iyang kaugalingong kinabuhi.”​—Marcos 10:​45; Roma 5:​7, 8; 1 Juan 2:​2; 4:​9, 10.

18. (a) Unsa ang misunod gikan sa kasungian sa lukat? (b) Unsang sundanan ang gisunod sa mga Estudyante sa Bibliya mahitungod sa mga amot?

¹⁸ Kanunay kusganon nga tigpaluyo sa doktrina sa lukat, si Russell miputol sa tanang kalabotan uban niini kanhing kakombuya. Niadtong Hulyo 1879, si Russell misugod sa pagpatik sa Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence, nga karon hiilhan sa tibuok kalibotan nga Ang Bantayanang Torre —Nagapahayag sa Gingharian ni Jehova. Niadtong 1881 siya, kauban sa uban dedikadong mga Kristohanon, nagtukod sa usa ka kapunongan sa Bibliya nga dili para ganansiya. Ginganlan kini nga Zion’s Watch Tower Tract Society, nga hiilhan karon Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania, ang legal nga ahensiya nga naglihok alang sa mga Saksi ni Jehova. Gikan sa mismong sinugdan, si Russell miinsister nga walay mga koleksiyon ang panguhaon sa mga miting sa kongregayon ni mangayog amot pinaagi sa Watch Tower nga mga publikasyon niini. Ang katawhan nga mikuyog kang Russell sa lalom nga pagtuon sa Bibliya yanong nailhan nga mga Estudyante sa Bibliya.

Usa ka Pagbalik sa Kamatuoran sa Bibliya

19. Unsang pagtulon-an sa Kakristiyanohan ang gisalikway sa mga Estudyante sa Bibliya?

¹⁹ Ingon nga resulta sa ilang pagtuon sa Bibliya, gisalikway ni Russell ug sa kaubanan niya ang mga pagtulon-an sa Kakristiyanohan sa misteryosong “Santisima Trinidad,” kinaiyang imortal tawhanong kalag, ug dayon nga pagsakit sa kalayo nga impiyerno. Gisalikway usab nila ang panginahanglan sa separado bansay-seminaryo klerigong matang. Buot nilang mobalik sa mapaubsanong sinugdan sa Kristiyanidad, uban sa kalipikado sa espirituwal nga mga ansiyano sa pagpanguna sa mga kongregasyon nga wala maghunahunag suweldo o suhol.​—1 Timoteo 3:​1-7; Tito 1:​5-9.

20. Unsa ang nadiskobrehan niadtong mga Estudyante sa Bibliya mahitungod sa pa·rou·siʹa ni Kristo ug sa 1914?

²⁰ Sa ilang imbestigasyon sa Pulong sa Diyos, kadtong mga Estudyante sa Bibliya labi na interesado sa mga tagna sa Kristohanon Gregong Kasulatan maylabot sa “kataposan sa kalibotan” ug sa “pag-anhi” ni Kristo. (Mateo 24:​3, KJ ) Pinaagi sa pagliso sa Gregong teksto, nadiskobrehan nila nga ang “pag-anhi” ni Kristo, sa pagkamatuod, usa ka “pa·rou·siʹa,” o dili makitang presensiya. Busa, si Kristo naghatag sa iyang mga disipolo sa impormasyon mahitungod sa ebidensiya sa iyang dili makitang presensiya sa panahon sa kataposan, dili sa umaabot makita nga pag-anhi. Uban niining pagtuon, kadtong mga estudyante sa Bibliya dunay dakong tinguha sa pagsabot sa kronolohiya sa Bibliya maylabot sa presensiya ni Kristo. Nga wala makasabot sa tanang detalye, si Russell ug ang kaubanan niya nakaamgo nga ang 1914 mahimong mahukmanong petsa sa tawhanong kasaysayan.​—Mateo 24:​3-22; Lucas 21:​7-33, Int.

21. Unsang responsabilidad ang gibati ni Russell ug sa kaubang magtotoo niya?

²¹ Si Russell nahibalo nga ang dakong bulohaton sa pagwali kinahanglan buhaton. Mahunahunaon siya sa mga pulong ni Jesus nga girekord sa Mateo: “Ug kining maayong balita sa gingharian igawali sa tibuok gipuy-an nga yuta alang sa usa ka panaksi sa tanang kanasoran; ug unya ang kataposan magaabot.” (Mateo 24:​14; Marcos 13:10) Anaa ang pagbati sa pagkadinalian sa kalihokan niadtong mga Estudyante sa Bibliya una sa 1914. Mituo sila nga ang ilang kalihokan sa pagwali matapos nianang tuig, ug busa sila mibati nga kinahanglan sila mohimo sa tanang mahimo sa pagtabang sa uban nga mahibalo “niining maayong balita sa gingharian.” Sa kaulahian, ang mga sermon sa Bibliya ni C. T. Russell gipatik sa linibo ka pamantalaan libot sa kalibotan.

Mga Pagsulay ug mga Kausaban

22-24. (a) Unsa ang reaksiyon sa kadaghanan sa mga Estudyante sa Bibliya sa dihang si C. T. Russell namatay? (b) Kinsa ang mipuli kang Russell isip presidente sa Watch Tower Society?

²² Niadtong 1916, sa panuigon nga 64, si Charles Taze Russell namatay nga hinanali samtang nagpanaw nga nagwali latas sa Tinipong Bansa. Karon unsa ang mahitabo sa mga Estudyante sa Bibliya? Mohunong ba sila nga daw sila mga sumusunod sa usa ka yanong tawo? Unsaon nila pag-atubang ang mga pagsulay sa Gubat sa Kalibotan I (1914-18), diin sa maong pagpangihaw ang Tinipong Bansa sa dili madugay malangkit?

²³ Ang reaksiyon sa kadaghanan sa mga Estudyante sa Bibliya gihulagway sa mga pulong ni W. E. Van Amburgh, usa ka opisyal sa Watch Tower Society: “Kining dako tibuok kalibotan nga bulohaton dili bulohaton sa usa ka tawo. Labihan kini ka dako alang niana. Kini bulohaton sa Diyos ug kini dili mausab. Ang Diyos naggamit ug daghang mga alagad sa miagi ug Siya sa walay duhaduha maggamit sa daghan pa sa umaabot. Ang atong pagpahanungod dili sa usa ka tawo, o sa bulohaton sa usa ka tawo, apan sa pagbuhat sa kabubut-on sa Diyos, samtang Siya nagbutyag niini kanato pinaagi sa Iyang Pulong ug langitnong pagpanguna. Ang Diyos anaa gihapon sa timon.”​—1 Corinto 3:​3-9.

²⁴ Niadtong Enero 1917, si Joseph F. Rutherford, usa ka abogado ug mahait nga estudyante sa Bibliya, gipili isip ikaduhang presidente sa Watch Tower Society. Siya duna sa dinamikong personalidad ug dili sayon hadlokon. Nahibalo siya nga ang gingharian sa Diyos kinahanglan iwali.​—Marcos 13:10.

Nabag-ong Kadasig ug Usa ka Bag-ong Ngalan

25. Sa unsang paagi ang mga Estudyante sa Bibliya misanong sa hagit sa mga tuig human sa unang gubat sa kalibotan?

²⁵ Ang Watch Tower Society miorganisar ug mga kombensiyon sa Tinipong Bansa niadtong 1919 ug 1922. Tapos sa paglutos sa Gubat sa Kalibotan I sa Tinipong Bansa, halos susama kini sa laing Pentekostes alang sa pipila ka libo ka Estudyante sa Bibliya niadtong panahona. (Buhat 2:​1-4) Inay sa paghural sa kahadlok sa tawo, uban sa mas dakong kusog gitubag nila ang panapit sa Bibliya sa paggula ug pagmantala sa mga nasod. Niadtong 1919 ang Watch Tower Society nagpatungha sa kauban nga magasin sa Watch Tower nga gitawag The Golden Age, nga karon hiilhan sa tibuok kalibotan nga Pagmata! Kini nag-alagad isip gamhanang instrumento sa pagpukaw sa katawhan sa kahinongdanon sa panahon diin kita nagkinabuhi ug sa paglig-on sa pagsalig sa saad sa Maglalalang sa malinawon bag-ong kalibotan.

26. (a) Unsang responsabilidad ang gihatagan sa dugang ug dugang pagpasiugda sa mga Estudyante sa Bibliya? (b) Unsang mas klarong pagsabot sa Bibliya ang nabatonan sa mga Estudyante sa Bibliya?

²⁶ Sulod sa mga 1920 ug mga 1930, ang mga Estudyante sa Bibliya naghatag dugang ug dugang pasiugda sa unang Kristohanon nga paagi sa pagwali​—gikan sa balay ngadto sa balay. (Buhat 20:20) Ang matag magtotoo duna sa responsabilidad sa pagsaksi sa labing daghang katawhan nga posible mahitungod sa pagmando sa Gingharian ni Kristo. Klaro nga nakita nila sa Bibliya nga ang dakong isyu atubangan sa katawhan mao ang unibersohanong pagkasoberano ug nga kini sulbaron ni Jehova nga Diyos pinaagi sa pagdugmok kang Satanas ug sa tanan niyang daotang mga buhat sa yuta. (Roma 16:​20; Pinadayag 11:​17, 18) Sa konteksto niining isyu, giila nga ang kaluwasan sa tawo ikaduha ra sa bindikasyon sa Diyos isip may katungod nga Soberano. Busa, kinahanglan duna sa yuta sa matinumanong mga saksi nga sugot sa pagtestigo sa katuyoan ug supremasiya sa Diyos. Sa unsang paagi kining panginahanglan natubag?​—Job 1:​6-12; Juan 8:​44; 1 Juan 5:​19, 20.

27. (a) Unsang hinongdanong hitabo ang nahitabo niadtong 1931? (b) Unsa ang pipila sa nagpalahing tinoohan sa mga Saksi?

²⁷ Niadtong Hulyo 1931, ang mga Estudyante sa Bibliya mihimog kombensiyon sa Columbus, Ohio, diin linibo nga nanambong misagop sa resolusyon. Niini sila sa malipayon naggakos “sa ngalan nga gingalan sa baba sa Ginoong Diyos,” ug sila nagpahayag: “Kami nagtinguha nga mailhan ug pagatawgon pinaagi sa ngalan, nga mao, ‘mga saksi ni Jehova.’” Sukad nianang petsaha, ang mga Saksi ni Jehova nailhan sa tibuok kalibotan dili lamang sa ilang nagpalahing tinoohan apan usab alang sa ilang madasigong ministeryo sa kabalayan ug sa kadalanan.​—Isaias 43:​10-12; Mateo 28:​19, 20; Buhat 1:8.

28. Niadtong 1935 unsang mas klarong pagsabot ang nadawat sa mga Saksi mahitungod sa pagmando sa Gingharian?

²⁸ Niadtong 1935 ang mga Saksi nakadangat sa mas klaro nga pagsabot mahitungod sa langitnong Gingharian nga matang, kinsa magahari uban kang Kristo, ug sa ilang mga sakop sa yuta. Nahibalo na sila nga ang gidaghanon sa dinihogang mga Kristohanon nga gitawag sa pagmando uban kang Kristo gikan sa mga langit 144,000 lamang. Busa, unsa ang paglaom alang sa uban sa katawhan? Ang usa ka kagamhanan nagkinahanglan ug mga sakop aron sa pagpakamatarong sa paglungtad niini. Kining langitnong kagamhanan, ang Gingharian, magbaton usab ug minilyon ka masinugtanong sakop dinhi sa yuta. Mao kini sila ang “dakong panon, nga walay tawo ang arang makaihap, gikan sa tanang nasod ug tribo ug katawhan ug sinultihan,” kinsa naninggit: “Ang kaluwasan utang namo sa among Diyos [Jehova], kinsa naglingkod sa trono, ug sa Kordero [Kristo Jesus].”​—Pinadayag 7:​4, 9, 10; 14:​1-3; Roma 8:​16, 17.

29. Unsang hagit ang nasabtan ug gidawat sa mga Saksi?

²⁹ Kining pagsabot mahitungod sa dakong panon nagtabang sa mga Saksi ni Jehova sa pagkakita nga anaa sa atubangan nila ang labihan ka dakong hagit​—ang pagkaplag ug pagtudlo sa tanan niadtong minilyon kinsa nangita sa matuod nga Diyos ug kinsa molangkob sa “dakong panon.” Kini maglangkit sa internasyonal edukasyonal nga kampanya. Kini manginahanglan ug bansay nga mga mamomolong ug mga ministro. Ang mga tunghaan kinahanglanon. Tanan kini gitan-aw daan sa sunod nga presidente sa Watch Tower Society.

Tibuok Kalibotan nga Pagpangita sa mga Nangita sa Diyos

30. Unsang mga hitabo sa mga 1930 ug mga 1940 ang nakaapektar sa mga Saksi?

³⁰ Niadtong 1931 dunay kubos pa sa 50,000 ka Saksi sa kulang pa sa 50 ka kayutaan. Ang mga hitabo sa mga 1930 ug mga 1940 wala maghimo sa ilang pagwali nga mas masayon. Kining hugna sa panahon nakakita sa pagbangon sa Pasismo ug Nazismo ug sa pagbuto sa Gubat sa Kalibotan II. Niadtong 1942 si J. F. Rutherford namatay. Ang Watch Tower Society nanginahanglan ug kusganong liderato aron sa paghatag dugang panukmod sa pagwali sa mga Saksi ni Jehova.

31. Unsa ang misugod paglihok niadtong 1943 sa pagpahalapad sa pagwali sa maayong balita?

³¹ Niadtong 1942, sa panuigon nga 36, si Nathan H. Knorr gipili nga mahimong ikatulong presidente sa Watch Tower Society. Siya usa ka abtik nga tig-organisar uban sa klarong panabot sa panginahanglan sa pagpalambo sa pagwali sa maayong balita sa tanang kalibotan sa labing dali nga posible, bisan pa ang mga nasod nagkaguliyang pa sa Gubat sa Kalibotan II. Ingon nga resulta, dihadiha iyang gipadapat ang plano alang sa usa ka tunghaan sa pagbansay sa mga misyonero, nga gitawag Watchtower Bible School of Gilead.d Ang unang gatos ka estudyante, tanan bug-os panahon nga mga ministro, gitala sa Enero 1943. Makugihon nilang gitun-an ang Bibliya ug maylabot ministeryal nga mga ulohan duolan sa unom ka bulan una pa ipadala sa ilang mga assignment, labi na sa langyaw nga kayutaan. Hangtod sa 1990, 89 ka klase na ang nakagraduwar, ug linibo ka ministro ang naggula gikan sa Gilead sa pag-alagad libot sa kalibotan.

32. Unsang progreso ang nahimo sa mga Saksi ni Jehova sukad niadtong 1943?

³² Niadtong 1943 duna lamang ing 126,329 ka Saksi nga nagwali sa 54 ka kayutaan. Walay sapayan sa mapintas nga pagsupak gikan sa Nazismo, Pasismo, Komunismo, ug Aksiyon Katoliko maingon man gikan sa giingong mga demokrasya sa panahon sa Gubat sa Kalibotan II, niadtong 1946 ang mga Saksi ni Jehova nakakab-ot ug kinatas-an nga kapin sa 176,000 ka magwawali sa Gingharian. Kap-atag-upat ka tuig sa ulahi, duna na ing duolan sa upat ka milyon ka aktibong magwawali sa kapin sa 200 ka kayutaan, kapuloan, ug teritoryo. Walay duda, ang ilang klarong pagpaila pinaagi sa ngalan ug aksiyon nakaalagad sa paghimo kanila nga ilado sa tibuok kalibotan. Apan ang ubang mga butang nalangkit nga dakong nakaimpluwensiya sa ilang pagkaepektibo.​—Zacarias 4:6.

Usa ka Organisasyon sa Edukasyon sa Bibliya

33. Ngano ang mga Saksi ni Jehova dunay mga Kingdom Hall?

³³ Ang mga Saksi ni Jehova naghimog semanal nga miting sa pagtuon sa Bibliya sa ilang mga Kingdom Hall nga nag-alagad sa kapin sa 60,000 ka kongregasyon sa tibuok yuta. Kining mga miting wala gibase sa rituwal o sa emosyon apan sa pagbaton sa hustong kahibalo sa Diyos, sa iyang Pulong, ug sa iyang katuyoan. Busa, ang mga Saksi ni Jehova moanha pagtingob tulo ka beses kada semana sa pagpalambo sa ilang pagsabot sa Bibliya ug sa pagtuon unsaon sa pagwali ug pagtudlo sa mensahe niini ngadto sa uban.​—Roma 12:​1, 2; Filipos 1:​9-11; Hebreohanon 10:​24, 25.

34. Unsa ang katuyoan sa Tunghaan sa Teokratikong Ministeryo?

³⁴ Pananglitan, usa ka miting sa tungatunga sa semana naglakip sa Tunghaan sa Teokratikong Ministeryo, diin ang mga membro sa kongregasyon mahimong magpalista. Kining tunghaan, nga gidumala sa usa ka kalipikado Kristohanong ansiyano, nag-alagad sa pagbansay sa mga lalaki, mga babaye, ug mga bata sa arte sa pagtudlo ug sa pagpahayag sa kaugalingon sumala sa mga prinsipyo sa Bibliya. Ang apostol Pablo nagpahayag: “Pasagdi nga ang inyong sinultihan kanunay uban sa pagkagrasyosa, tinimplahan sa asin, aron mahibaloan kon unsaon ninyo paghatag ug tubag sa matag usa.” Sa ilang Kristohanong mga miting, ang mga Saksi nagtuon usab unsaon sa pagpahayag sa mensahe sa Gingharian “uban sa kaaghop ug lalom nga pagtahod.”​—Colosas 4:​6; 1 Pedro 3:15.

35. Unsang ubang mga miting ang gihimo sa mga Saksi, ug unsa ang ilang mga kaayohan?

³⁵ Sa laing adlaw, ang mga Saksi motagbo usab alang sa 45-minuto nga diskurso sa Bibliya nga sundan sa usa ka oras nga pagpalandong sa kongregasyon (pinaagi sa pangutana ug tubag) sa usa ka tema sa Bibliya maylabot sa Kristohanong pagtulon-an o kagawian. Ang mga membro sa kongregasyon libre sa pagpakig-ambit. Matag tuig ang mga Saksi usab motambong sa tulo ka dudagkong miting, mga asambliya ug mga kombensiyon sa usa ngadto sa upat ka adlaw, diin linibo kasagaran motigom aron sa pagpamati sa mga diskurso sa Bibliya. Ingon nga resulta niini ug uban libre nga miting, ang matag Saksi nagpalalom sa iyang kahibalo sa mga saad sa Diyos alang niining yuta ug alang sa katawhan dugang pa sa pagbaton sa ekselenteng edukasyon sa Kristohanong moral. Ang matag usa madani nga mas suod sa matuod nga Diyos, si Jehova, pinaagi sa pagsunod sa pagtulon-an ug panig-ingnan ni Kristo Jesus.​—Juan 6:​44, 65; 17:​3; 1 Pedro 1:​15, 16.

Sa Unsang Paagi ang mga Saksi Giorganisar?

36. (a) Ang mga Saksi duna ba sa binayran klerigong matang? (b) Kinsa, nan, ang nanguna sa kongregasyon?

³⁶ Sa lohikal, kon ang mga Saksi ni Jehova naghimog mga miting ug organisado sa pagwali, lagmit sila may usa nga magpanguna. Bisan pa, wala sila magbaton ug binayran klerigo nga matang ni sila dunay karismatikong lider sa tongtonganan. (Mateo 23:10) Nag-ingon si Jesus: “Kamo nakadawat nga libre, maghatag nga libre.” (Mateo 10:​8; Buhat 8:​18-21) Sa matag kongregasyon, dunay kalipikado sa espirituwal nga mga ansiyano ug mga ministeryal nga alagad, daghan kanila dunay sekular nga trabaho ug may pamilya, kinsa boluntaryo nga nagpanguna sa pagtudlo ug pagpadagan sa kongregasyon. Mao kini ang modelo nga gipahaluna sa unang-siglong mga Kristohanon.​—Buhat 20:​17; Filipos 1:​1; 1 Timoteo 3:​1-10, 12, 13.

37. Sa unsang paagi ang mga ansiyano ug mga ministeryal nga alagad gitudlo?

³⁷ Sa unsang paagi kining mga ansiyano ug mga ministeryal nga alagad gitudlo? Ang pagtudlo kanila gihimo ubos sa pagdumala sa nagamandong lawas sa dinihogang mga ansiyano gikan sa nagkalainlaing kayutaan kansang kalihokan susama nianang sa lawas sa mga apostol ug mga ansiyano sa Jerusalem, kinsa nanguna sa unang Kristohanong kongregasyon. Sama sa atong nakita sa Kapitulo 11, walay usa ka apostol ang labaw sa uban. Nakadangat sila sa ilang desisyon isip usa ka lawas, ug kini gitahod sa mga kongregasyon nga nakatag sa tibuok karaan Romanhong kalibotan.​—Buhat 15:​4-6, 22, 23, 30, 31.

38. Sa unsang paagi ang Nagamandong Lawas naglihok?

³⁸ Ang susamang kahikayan naglihok alang sa Nagamandong Lawas sa mga Saksi ni Jehova karon. Naghimo sila ug semanal nga mga miting sa ilang kuartel heneral sa Brooklyn, New York, ug ang instruksiyon unya ipadala gikan didto ngadto sa mga Komite sa Sanga libot sa kalibotan nga nagdumala sa ministeryal nga kalihokan sa matag yuta. Pinaagi sa pagsunod sa panig-ingnan sa kinaunahang mga Kristohanon, ang mga Saksi ni Jehova nakahimo sa pagkobre sa halapad nga bahin sa yuta uban sa pagwali sa maayong balita sa Gingharian sa Diyos. Kanang bulohaton nagpadayon sa globonhong gilapdon.​—Mateo 10:​23; 1 Corinto 15:58.

Pagpanon Ngadto sa Matuod nga Diyos

39. (a) Ngano ang mga Saksi nagbaton sa neyutral nga baroganan sa mga isyu politikal? (b) Sa unsang paagi ang mga Saksi nagmalamboon ubos sa pagbando?

³⁹ Sulod sa ika-20 ka siglo, ang mga Saksi ni Jehova naglambo sa tibuok yuta. Kini bisan pa matuod sa kayutaan diin sila gibando o gidid-an. Kining pagbando giimposar sa mga rehimen nga napakyas sa pagsabot sa neyutral nga baroganan sa mga Saksi ni Jehova mahitungod sa politikal ug nasyonalistikong pag-unong niining kalibotan. (Tan-awa ang kahon, panid 347.) Apan, sa maong kayutaan, tinagpulo ka linibo sa katawhan ang midangop sa Gingharian sa Diyos isip bugtong matuod nga paglaom alang sa kalinaw ug kasigurohan sa katawhan. Sa kadaghanan sa kanasoran usa ka dakong pagpanaksi ang gihatag, ug karon dunay minilyon ka aktibong Saksi bisan diin. ​—Tan-awa ang tsart, panid 361.

40, 41. (a) Unsa karon ang gipaabot sa mga Saksi ni Jehova? (b) Unsang pangutana ang sa gihapon kinahanglan tubagon?

⁴⁰ Uban sa ilang Kristohanong gugma ug sa ilang paglaom sa “usa ka bag-ong langit ug usa ka bag-ong yuta,” ang mga Saksi ni Jehova naglantaw sa haduol nga umaabot alang sa makapagimok sa kalibotan nga mga hitabo nga sa dili madugay magdala sa kataposan sa tanang inhustisya, kadunot, ug pagkadili matarong niining yuta. Alang nianang rason sila magapadayon sa pagduaw sa ilang mga silingan sa sinserong paningkamot sa pagdala sa mga mabuot-kasingkasing mas haduol sa matuod nga Diyos, si Jehova.​—Pinadayag 21:​1-4; Marcos 13:​10; Roma 10:​11-15.

⁴¹ Sa kasamtangan, sumala sa tagna sa Bibliya, unsa ang anaa sa umaabot sa katawhan, sa relihiyon, ug niining hugaw nga yuta? Ang among pangataposang kapitulo magatubag nianang hinongdanong pangutana.​—Isaias 65:​17-25; 2 Pedro 3:​11-14.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 347]

Kristohanong Neyutralidad sa Paganong Roma

Sumala sa mga prinsipyo sa gugma ug kalinaw nga gitudlo ni Jesus, ug gibase sa ilang personal nga pagtuon sa Pulong sa Diyos, ang unang mga Kristohanon wala mag-apil sa mga gubat o sa pagbansay alang kanila. Si Jesus nakaingon: “Ang akong gingharian dili bahin niining kalibotana. Kon ang akong gingharian bahin pa niining kalibotana, ang akong mga alagad makig-away na unta aron ako dili ikatugyan sa mga Hudiyo. Apan, kay mao kini, ang akong gingharian dili gikan niining tinubdan.”​—Juan 18:36.

Ug hangtod sa petsa sa 295 K.P., si Maximilianus sa Theveste, anak-lalaki sa usa ka Romanhong beterano sa kasundalohan, gitawag alang sa serbisyo militar. Sa dihang ang prokonsul nangutana kaniya sa iyang ngalan, siya mitubag: “Karon, nganong buot nimong mahibaloan ang akong ngalan? Ang akong konsiyensiya supak sa pag-alagad militar: Ako Kristohanon. . . . Dili ako makaalagad; dili ako makalapas sa akong konsiyensiya.” Ang prokonsul nagpasidaan kaniya nga mahimong mawad-an siya sa iyang kinabuhi kon dili siya mosugot. “Dili ako moalagad. Mahimong punggotan nimo ako sa ulo, apan dili ako moalagad sa mga gahom Niining Kalibotan; ako moalagad sa akong Diyos.”​—An Historian’s Approach to Religion, ni Arnold Toynbee.

Sa modernong mga panahon, ang personal nga pagtuon sa Bibliya nakatultol sa indibiduwal nga mga Saksi ni Jehova sa tibuok kalibotan sa pagsunod sa mga dikta sa konsiyensiya sa pagbaton sa susamang baroganan. Sa ubang kayutaan daghan ang nagbayad sa kinatas-ang prisyo, labi na sa Nazi nga Alemanya, diin sila gipusil, gibitay, ug gipunggotan sa ulo sulod sa Gubat sa Kalibotan II. Apan ang ilang tibuok kalibotan nga paghiusa, nga gibase sa Kristohanong gugma, wala gayod mabungkag. Walay mausa ang sukad namatay sa gubat sa mga kamot sa usa sa Kristohanong mga Saksi ni Jehova. Pagkalahi unta sa kasaysayan sa kalibotan kon ang matag nag-angkong Kristohanon nagkinabuhi usab sumala sa lagda sa gugma ni Kristo!​—Roma 13:​8-10; 1 Pedro 5:​8, 9.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 356, 357]

Unsa ang Gitoohan sa mga Saksi ni Jehova

Pangutana: Unsa ang kalag?

Tubag: Sa Bibliya ang kalag (Hebreohanon, neʹphesh; Grego, psy·kheʹ) mao ang tawo o mananap o ang kinabuhi nga gipahimudsan sa tawo o mananap.

“Ug ang Diyos nagpadayon sa pag-ingon: ‘Pasagdi ang yuta nga magpatubo sa buhing mga kalag sumala sa ilang matang, anad nga mananap ug nagkamang nga mananap ug ihalas nga mananap sa yuta sumala sa matang niini.’ Ug si Jehova nga Diyos nagpadayon sa pag-umol sa tawo gikan sa abug sa yuta ug sa paghuyop sa mga buho sa iyang ilong sa gininhawa sa kinabuhi, ug ang tawo nahimong usa ka buhi nga kalag.”​—Genesis 1:​24; 2:7.

Ang mga mananap ug tawo MAOY mga buhing kalag. Ang kalag dili butang may separadong paglungtad. Kini mahimong mamatay ug mamatay. “Tan-awa! Ang tanang kalag​—ako man. Ingon man ang kalag sa amahan ingon man usab ang kalag sa anak-lalaki​—ako man. Ang kalag nga makasala​—kini mismo mamatay.”​—Ezequiel 18:4.

Pangutana: Ang Diyos ba Trinidad?

Tubag: Ang mga Saksi ni Jehova nagtuo nga si Jehova mao ang waykasama Soberanong Ginoo sa uniberso. “Magpatalinghog, O Israel: Si Jehova nga atong Diyos usa ka Jehova.” (Deuteronomio 6:4) Si Kristo Jesus ingon nga Pulong usa ka espirituhanong linalang ug mianhi sa yuta sa pagtuman sa kabubut-on sa iyang Amahan. Siya nagpasakop kang Jehova. “Apan sa dihang ang tanang butang nahisakop na kaniya [Kristo], nan ang Anak sa iyang kaugalingon usab magpasakop sa iyang kaugalingon sa Usa kinsa nagpasakop sa tanang butang ngadto kaniya, aron nga ang Diyos mahimong tanang butang ngadto sa tanan.”​—1 Corinto 15:​28; tan-awa usab ang Mateo 24:​36; Marcos 12:​29; Juan 1:​1-3, 14-18; Colosas 1:​15-20.

Ang balaang espiritu mao ang aktibong puwersa sa Diyos, o enerhiya nga naglihok, dili persona.​—Buhat 2:​1-4, 17, 18.

Pangutana: Ang mga Saksi ni Jehova nagsimba o nagdayeg ba sa mga idolo?

Tubag: Ang mga Saksi ni Jehova wala magbuhat sa bisan unsang porma sa idolatriya, bisan kon kini naglangkit sa idolo, persona, o organisasyon.

“Kita nasayod nga ang idolo waypulos sa kalibotan, ug nga walay Diyos gawas sa usa. Kay bisan pa kon duna niadtong kinsa gitawag nga ‘mga diyos,’ bisan sa langit o sa yuta, maingon nga dunay daghang ‘mga diyos’ ug daghang ‘mga ginoo,’ sa aktuwal alang kanato dunay usa ka Diyos ang Amahan, gikan kang kinsa ang tanang butang, ug kita alang kaniya; ug dunay usa ka Ginoo, si Jesu-Kristo, pinaagi kang kinsa ang tanang butang, ug kita pinaagi kaniya.”​—1 Corinto 8:​4-6; tan-awa usab ang Salmo 135:​15-18.

Pangutana: Ang mga Saksi ni Jehova ba nagsaulog sa Misa o Komunyon?

Tubag: Ang mga Saksi ni Jehova wala magtuo sa transubstantiation (kabalhinan sa sustansiya), usa ka Romano Katolikong pagtulon-an. Nagsaulog sila sa Panihapon sa Ginoo sa petsa nga takdo sa Hudiyong Nisan 14 (sagad sa Marso o Abril) isip matag tuig nga memoryal o paghandom sa kamatayon ni Kristo. Niining miting ilang ipasa libot sa kongregasyon ang tinapay nga walay lebadura ug ang pula nga bino ingon simbolo sa waysala nga lawas ug halad nga dugo ni Kristo. Kadto lamang duna sa paglaom sa paghari uban kang Kristo sa iyang langitnong Gingharian ang makig-ambit sa mga emblema.​—Marcos 14:​22-26; Lucas 22:​29; 1 Corinto 11:​23-26; Pinadayag 14:​1-5.e

[Mga hulagway]

Ang mga Saksi ni Jehova regular nga nagtigom sa mga Kingdom Hall sa pagtuon sa Bibliya

Mga Kingdom Hall: Siyudad sa Ichihara, Hapon (nag-unang panid), ug sa Boituva, Brazil

[Mga footnote]

[Chart sa panid 361]

Pipila ka Kayutaan Diin ang mga Saksi Nagwali

Yuta Aktibong Saksi

Alemanya, P. R. 129,000

Argentina 79,000

Australia 51,000

Brazil 267,000

Britanya 117,000

El Salvador 18,000

Espanya 78,000

Gresya 24,000

Habagatang Aprika 46,000

Hapon 138,000

Hungria 10,000

Indiya 9,000

Italya 172,000

Kanada 98,000

Kolombia 42,000

Korea 57,000

Lebanon 2,500

Mehiko 277,000

Nigeria 137,000

Pilipinas 102,000

Pinlandia 17,000

Polonia 91,000

Portugal 36,000

Pransiya 109,000

Puerto Riko 24,000

T.B.A. 818,000

Venezuela 47,000

Zambia 72,000

36 ubos sa bando 220,000

1989 Pigura sa Kalibotan 60,192 ka Kongregasyon 3,787,000 ka Saksi

[Mga hulagway sa panid 346]

Ang estatuwa sa kalinaw sa HK nagpahayag: “Kami magasalsal sa among mga espada ngadto sa mga punta sa daro”; ang “Pader ni Isaias” naghatag sa Biblikanhong teksto

[Hulagway sa panid 351]

Ang mga Saksi ni Jehova nagtuo sa halad lukat ni Kristo alang sa mga sala sa katawhan

[Mga hulagway sa panid 363]

Mga Assembly Hall sa mga Saksi ni Jehova: Hulagway gikan sa itaas sa hall sa East Pennines, Inglaterra

Assembly Hall, Fort Lauderdale, Florida, T.B.A., nga gigamit sa mga programa sa Ingles, Kinatsila, ug Pranses

[Mga hulagway sa panid 364]

Kuartel Heneral sa Kalibotan sa Watch Tower Society, Brooklyn, New York; mga buhatan, mga pabrika, ug mga puloy-anan

[Mga hulagway sa panid 365]

Mga Sangang Buhatan sa Watch Tower (gikan sa itaas wala) sa Habagatang Aprika, Espanya, ug New Zealand