SUSAN

Usa ka karaang siyudad, nga ang mga kagun-oban niini nahimutang tali sa Suba sa Karkheh ug sa Suba sa Ab-i-Diz sa S nga tampi sa Shaʽur, mga 350 km (220 mi) sa S sa Babilonya. Adunay upat ka dagkong bungdo sa maong dapit. Ang modernong balangay sa Shush nahimutang sa ubos sa bakilid sa acropolis, ang labing ilado sa mga bungdo. Ang Susan o ang kinutaan nga bahin sa siyudad, ang “kastilyo sa Susan,” mao ang dapit diin nahitabo ang usa sa mga panan-awon sa manalagnang si Daniel (Dan 8:2), ang dapit sa mga panghitabo nga giasoy diha sa basahon ni Ester (Est 1:​2, 5, 6; 2:​3, 5, 8, 21; 3:​2, 15; 8:14; 9:12-15), ug ang dapit diin si Nehemias nag-alagad ingong magtitiing sa panahon sa paghari ni Artajerjes (Longimanus, ang anak nga lalaki ni Jerjes I).​—Neh 1:1; 2:1; tan-awa ang KASTILYO; ELAM Num. 1; PERSIA, PERSIANHON (Mga kaulohan sa Persia).

Adunay ebidensiya nga ang Susan (gitawag usab ug Susa; Esd 4:9) mao ang kaulohan sa karaang Elam. Sa ikapitong siglo W.K.P., gisakop ni Haring Asenapar (Ashurbanipal) sa Asirya ang Susan ug gibalhin ang mga molupyo sa siyudad ngadto sa Samaria. (Esd 4:​9, 10) Ubos sa pagmando sa Persia, ang Susan maoy usa ka harianong siyudad. Sa ikaupat nga siglo W.K.P., ang Susan gipukan ni Alejandrong Bantogan ug sa kadugayan mihuyang. Karong adlawa bungdo na lamang sa kagun-oban ang makita sa maong dapit.

Ang mga arkeologo nakadiskobre ug kagun-oban sa usa ka palasyo, nga gituohan nga mao ang palasyo nga gisugdan pagtukod sa Persianhon nga si Haring Dario I ug gitapos sa iyang anak nga lalaki nga si Jerjes I (gituohan nga mao si Ahasuero, ang bana ni Ester). Ang mga bungbong sa sinawong dekolor nga mga tisa ug ang mga ulo-ulo nga bato nagpaila sa kanhing himaya niini. Usa ka inskripsiyon ni Dario I bahin sa pagtukod sa palasyo mabasa: “Kini mao ang hadish nga palasyo nga akong gitukod didto sa Susa. Ang mga dayandayan niini maoy gikan sa halayo. Ang yuta gikalot hangtod nga naabot ko ang mga bato sa ilalom. Sa dihang nakalot na ang yuta, ang graba gitambak diha niini, ang usa ka bahin maoy kan-uman ka piye, ang laing bahin maoy katloan ka piye ang giladmon. Diha sa maong gitambak nga graba gitukod ko ang usa ka palasyo. Unya gikalot ang yuta ug gitambak ang graba ug gipang-umol ang yuta nga tisa, mao kana ang gibuhat sa mga Babilonyanhon. Ang mga kahoyng sedro maoy kinuha gikan sa bukid nga ginganlan ug Lebanon; gidala kini sa mga Asiryanhon ngadto sa Babilonya, ug gikan sa Babilonya gidala kini sa mga Carianhon ug mga Ionian ngadto sa Susa. Ang mga teakwood maoy gikan sa Gandara ug sa Carmania. Ang bulawan nga gigamit dinhi maoy gikan sa Sardis ug sa Bactria. Ang mga bato​—nga lapis lazuli ug carnelian​—​maoy gikan sa Sogdiana. Ang turquesa maoy gikan sa Chorasmia. Ang plata ug tumbaga maoy gikan sa Ehipto. Ang mga dayandayan nga giadorno diha sa mga bungbong maoy gikan sa Ionia. Ang garing maoy gikan sa Etiopia, sa India, ug sa Arachosia. Ang mga haliging bato maoy gikan sa usa ka dapit nga ginganlan ug Abiradush didto sa Elam. Ang mga artesano nga tigsapsap sa mga bato maoy mga Ionianhon ug mga Sardianhon. Ang mga tigsalsal sa bulawan maoy mga Medianhon ug mga Ehiptohanon. Kadtong mga tighal-op ug dayandayan maoy mga Sardianhon ug mga Ehiptohanon. Kadtong tigpagba ug mga tisa (nga may mga larawan) maoy mga Babilonyanhon. Ang mga tawong tigdayandayan sa mga bungbong maoy mga Medianhon ug mga Ehiptohanon. Dinhi sa Susa gimando ang pagbuhat sa usa ka halangdong buluhaton; maanindot kaayo kini sa dihang nahuman.”​—History of the Persian Empire, ni A. T. Olmstead, 1948, p. 168; tan-awa ang ARKEOLOHIYA (Persia).