Sumalig Ka Kang Jehova!

“Sumalig ka kang Jehova sa bug-os mong kasingkasing.”​—PROVERBIO 3:5.

1. Sa unsang paagi ang Proverbio 3:5 nakadani sa usa ka batan-ong lalaki, ug uban sa unsang taas-ug-abot nga resulta?

USA ka dugay nang misyonaryo nagsulat: “‘SUMALIG KA SA GINOO SA BUG-OS MONG KASINGKASING; UG AYAW PAGSALIG SA IMONG KAUGALINGONG SALABOTAN.’ Kadtong gikutlong mga pulong sa Bibliya, nga gikuwadro ug gibitay sa bungbong sa usa ka balay nga akong giduaw, nakadani sa akong pagtagad. Sa nahibiling oras niadtong adlawa ako kadtong gipalandong. Ako ba, pangutana pa nako sa akong kaugalingon, makasalig sa Diyos sa bug-os nakong kasingkasing?” Kining tawhana 21 anyos pa lang niadtong panahona. Sa pangedarong 90 ug matinumanon gihapong nag-alagad ingong ansiano sa Perth, Australia, siya makalantawg balik sa usa ka kinabuhi nga tugob sa mga bunga sa bug-os-kasingkasing nga pagsalig kang Jehova, lakip ang 26 ka malisod nga katuigan sa pagpanguna sa bag-ong misyonaryong kanataran sa Ceylon (karon Sri Lanka), Burma (karon Myanmar), Malaya, Thailand, India, ug Pakistan.a

2. Unsang pagsalig ang angayng matukod diha kanato sa Proverbio 3:5?

² “Sumalig ka kang Jehova sa bug-os mong kasingkasing”​—kining mga pulonga sa Proverbio 3:5, sumala sa hubad sa New World Translation, angayng magpalihok kanatong tanan nga magpadayon sa kinasingkasing nga paggamit sa atong mga kinabuhi alang kang Jehova, nga masaligon nga siya makalig-on sa atong pagtuo, bisan hangtod sa sukod nga makabuntog sa samag-bukid nga mga suliran. (Mateo 17:20) Karon atong susihon ang Proverbio 3:5 sa konteksto niini.

Inamahang Instruksiyon

3. (a) Unsang pagdasig ang makaplagan diha sa unang siyam ka kapitulo sa Proverbio? (b) Nganong kinahanglang atong hatagag bug-os nga pagtagad ang Proverbio 3:1, 2?

³ Ang unang siyam ka kapitulo sa basahong Proverbio sa Bibliya masilakon sa inamahang instruksiyon, maalamong tambag gikan kang Jehova alang sa tanang nagapaabot nga makatagamtam sa pagkahimong-anak didto sa mga langit o sa “mahimayaong kagawasan sa mga anak sa Diyos” sa paraisong yuta. (Roma 8:18-21, 23) Aniay maalamong tambag nga magamit sa mga ginikanan sa pagmatuto sa mga anak nga lalaki ug babaye. Talagsaon ang tambag sa Proverbio kapitulo 3, nga nagsugod uban sa pasidaan: “Anak ko, ayaw hikalimti ang akong kasugoan, ug ang akong mga sugo hinaot nga bantayan sa imong kasingkasing.” Samtang ang kataposang mga adlaw sa daotang kalibotan ni Satanas nagakahiduol na sa sangkoanan niini, hinaot nga labaw pa natong tagdon ang mga pahimangno ni Jehova. Ang dalan tingali daw taas, apan ang saad alang sa tanang molahutay mao nga ang “kadugayon sa mga adlaw ug mga tuig sa kinabuhi ug pakigdait igadugang kanimo”​—walay kataposang kinabuhi diha sa bag-ong sistema ni Jehova.​—Proverbio 3:1, 2.

4, 5. (a) Unsang malipayong relasyon ang gihubit sa Juan 5:19, 20? (b) Sa unsang paagi ang tambag sa Deuteronomio 11:18-21 mapadapat hangtod sa atong adlaw?

⁴ Ang malipayong relasyon tali sa amahan ug anak nga lalaki mahimong labing bililhon. Gihikay kana sa atong Maglalalang, si Jehova nga Diyos, aron maingon niana. Si Kristo Jesus naghisgot bahin sa iyang kaugalingong suod nga relasyon kang Jehova: “Ang Anak dili makabuhat ug usa ka butang sa iyang kaugalingong pagbuot, apan kon unsa lamay iyang makita nga ginabuhat sa Amahan. Kay bisan unsay ginabuhat nianang Usa, gibuhat usab kana sa Anak sa samang paagi. Kay ang Amahan nahigugma sa Anak ug nagapakita kaniya sa tanan niyang ginabuhat.” (Juan 5:19, 20) Gituyo ni Jehova nga ang susamang kasuod kinahanglang maglungtad tali kaniya ug sa tanang sakop sa iyang pamilya sa yuta, ingon man tali sa tawhanong mga amahan ug sa ilang mga anak.

⁵ Ang masaligong pamilyahanong relasyon mao ang gidasig sa karaang Israel. Si Jehova mitambag sa mga amahan didto: “Ibutang kining akong mga pulong diha sa inyong mga kasingkasing ug sa inyong kalag ug ihigot ninyo kini ingong timaan sa inyong kamot, ug mahimo kining mga timaan sa agtang sa tunga sa inyong mga mata. Kinahanglang igatudlo mo usab kini sa inyong mga anak nga lalaki, magasulti ka mahitungod niini sa magalingkod ikaw sa imong balay ug sa magalakaw ikaw sa dalan ug sa imong paghigda ug sa imong pagbangon. Ug kinahanglang isulat mo kini sa mga haligi sa pultahan sa imong balay ug sa imong mga ganghaan, aron ang inyong mga adlaw ug ang mga adlaw sa inyong mga anak nga lalaki modaghan didto sa yuta nga gipanumpa ni Jehova nga ihatag ngadto sa inyong mga amahan, sama sa mga adlaw sa mga langit sa ibabaw sa yuta.” (Deuteronomio 11:18-21) Ang dinasig nga Pulong sa atong Dakong Instruktor, si Jehova nga Diyos, sa pagkatinuod makatabang sa paglangkit kaniya nga suod uban sa mga ginikanan ug sa ilang mga anak, ingon man sa tanang uban nga nagaalagad sa Kristohanong kongregasyon.​—Isaias 30:20, 21.

6. Sa unsang paagi mabatonan nato ang pag-uyon sa Diyos ug sa tawo?

⁶ Ang maalamon inamahan nga tambag alang sa katawhan sa Diyos, tigulang ug batan-on, nagpadayon sa mga bersikulo 3 ug 4 sa kapitulo 3 sa Proverbio: “Hinaot nga ang mahigugmaong-kalulot ug kamatuoran dili mobiya kanimo. Ihigot kini sa imong liog. Isulat kini sa papan sa imong kasingkasing, ug sa ingon makaplagan mo ang pag-uyon ug maayong salabotan sa mga mata sa Diyos ug sa tawo.” Si Jehova nga Diyos mismo minglabaw sa pagpasundayag sa mahigugmaong-kalulot ug kamatuoran. Ingon sa gipahayag sa Salmo 25:10, “ang tanang dalan ni Jehova lunlon mahigugmaong-kalulot ug kamatuoran.” Sa pagsundog kang Jehova, kinahanglang atong pabilhan kining mga hiyasa ug ang gahom niini sa pagpanalipod, nga pabilhan kini sama sa pagpabili nato sa mahalon kaayong kulintas ug ikulit kini nga dili mapala diha sa atong mga kasingkasing. Nan, sa mainiton, kita makaampo: “Oh Jehova, . . . hinaot ang imong mahigugmaong-kalulot ug ang imong pagkamatinuoron mismo kanunayng magabantay kanako.”​—Salmo 40:11.

Usa ka Makanunayong Pagsalig

7. Sa unsang mga paagi gipakita ni Jehova ang iyang pagkakasaligan?

⁷ Ang pagsalig gihubit sa Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary ingong “seguradong pagsalig sa kinaiya, katakos, kusog, o kamatuoran sa usa o sa usa ka butang.” Ang kinaiya ni Jehova lig-ong gipasikad sa iyang mahigugmaong-kalulot. Ug kita makabatog bug-os nga pagsalig sa iyang katakos sa pagtuman sa iyang gisaad, kay ang iya mismong ngalan, Jehova, nagpaila kaniya ingong dakong Tiglaraw. (Exodo 3:14; 6:2-8) Ingong Maglalalang, siya ang Tuboran sa kusog ug dinamikong enerhiya. (Isaias 40:26, 29) Siya ang larawan sa kamatuoran, kay “imposible alang sa Diyos ang magbakak.” (Hebreohanon 6:18) Busa, kita ginadasig sa pagbutang sa atong bug-os nga pagsalig kang Jehova, nga atong Diyos, ang dakong Tinubdan sa tanang kamatuoran, nga adunay labing dakong gahom sa pagpanalipod sa iyang mga masaligon ug sa pagdala sa tanan niyang dagkong mga katuyoan ngadto sa mahimayaong kalamposan.​—Salmo 91:1, 2; Isaias 55:8-11.

8, 9. Ikasubo, nganong walay pagsalig ang kalibotan, ug sa unsang paagi ang katawhan ni Jehova naghatag ug kalainan?

⁸ Niining dunot nga kalibotan sa atong palibot, ikasubo nga kulang ang pagsalig. Hinunoa, atong makaplagan ang kahakog ug korapsiyon bisan asa. Ang hapin sa Mayo 1993 nga gula sa magasing World Press Review may makapukaw nga mensahe: “ANG PAGLAMBO SA KORAPSIYON​—Kinawkaw nga Salapi Diha sa Bag-ong Kalibotang Kahikayan. Ang industriya sa korapsiyon mikaylap gikan sa Brazil ngadto sa Alemanya, gikan sa Tinipong Bansa ngadto sa Argentina, gikan sa Espanya ngadto sa Peru, gikan sa Italya ngadto sa Mexico, gikan sa Batikano ngadto sa Rusya.” Sanglit kini gipasukad sa pagdumot, kahakog, ug kawalay pagsalig, ang gitawag nga bag-ong kalibotang kahikayan sa tawo walay naani kondili pagsamot sa mga kalisod sa katawhan.

⁹ Lahi sa politikanhong kanasoran, ang mga Saksi ni Jehova malipayon nga mahimong “ang nasod kansang Diyos mao si Jehova.” Sila lamang ang tinuod nga makaingon, “In God We Trust.” Ang matag usa kanila makasinggit nga malipayon: “Nahiusa uban sa Diyos magadayeg ako sa iyang pulong. . . . Sa Diyos gibutang ko ang akong pagsalig. Dili ako mahadlok.”​—Salmo 33:12; 56:4, 11.

10. Unsay nakapalig-on sa daghang batan-ong Kristohanon sa paghupot sa integridad?

¹⁰ Diha sa usa ka yuta sa Asia diin giantos sa linibo ka batan-ong mga Saksi ang grabeng mga pagbunal ug mga pagbilanggo, ang pagsalig kang Jehova nakapaarang sa kadaghanan sa pag-antos. Usa ka gabii sa bilanggoan, usa ka batan-ong Saksi nga nakaagig makalilisang nga pagsakit mibati nga dili na siya makaagwanta. Apan laing batan-on miduol kaniya sa tago. Siya mihunghong: “Ayawg pagsurender; ako mikompromiso ug wala na gayoy kalinaw sa hunahuna sukad niadto.” Ang unang batan-on nagbag-o sa iyang determinasyon sa pagbarog nga malig-on. Kita makabaton ug bug-os nga pagsalig kang Jehova nga siya motabang kanato sa pagsagubang sa bisan unsa ug sa tanang paningkamot ni Satanas sa pagdaot sa atong integridad.​—Jeremias 7:3-7; 17:1-8; 38:6-13, 15-17.

11. Sa unsang paagi kita nadasig sa pagsalig kang Jehova?

¹¹ Ang unang sugo sa bahin mabasa: “Kinahanglang higugmaon mo si Jehova nga imong Diyos uban sa bug-os mong kasingkasing.” (Marcos 12:30) Samtang kita magapamalandong sa Pulong sa Diyos, ang dagkong mga kamatuoran nga atong hikat-onan matisok ug lalom sa atong kasingkasing nga sa ingon kita matukmod sa paggamit sa tanan natong nabatonan diha sa pag-alagad sa atong kahibulongang Diyos, ang Soberano Ginoong Jehova. Uban sa usa ka kasingkasing nga punog apresasyon alang kaniya​—alang sa tanan niyang gitudlo kanato, gihimo alang kanato, ug pagahimoon pa alang kanato​—nga kita madasig sa bug-os nga pagsalig sa iyang kaluwasan.​—Isaias 12:2.

12. Sa pagdagan sa katuigan, sa unsang paagi gipakita sa daghang Kristohanon ang ilang pagsalig kang Jehova?

¹² Kini nga pagsalig mahimong ugmaron sa pagdagan sa katuigan. Usa ka mapaubsanong Saksi ni Jehova nga matinumanong nag-alagad nga kapin na sa 50 ka tuig sa hedkuwarter sa Watch Tower Society sa Brooklyn, sukad niadtong Abril 1927, misulat: “Sa kataposan niadtong bulana nakadawat ako ug alawans sa kantidad nga $5.00 nga gisulod sa usa ka sobre nga may nindot nga kard nga may teksto sa Bibliya sa Proverbio 3:5, 6 . . . May katarongan gayod sa pagsalig kang Jehova, kay didto sa hedkuwarter nasabtan ra nako nga si Jehova adunay ‘matinumanon ug maalamong ulipon’ nga matinumanong nag-atiman sa tanang intereses sa Gingharian dinhi sa yuta.​—Mateo 24:45-47.”b Ang kasingkasing niining Kristohanona napunting, dili sa gugma sa salapi, kondili sa pagbaton sa “walay-kapakyasang bahandi sa mga langit.” Walay kalainan karong adlawa, ang libolibong nag-alagad sa mga balayng Bethel sa Watch Tower Society sa tibuok kalibotan nagahimo niini ubos sa usa ka matang sa legal nga panaad sa kakabos. Sila bug-os nga nagasalig kang Jehova nga katagan-an ang ilang adlaw-adlaw nga mga panginahanglan.​—Lucas 12:29-31, 33, 34.

Sumalig Kang Jehova

13, 14. (a) Asa lamang makaplagan ang hamtong nga tambag? (b) Unsay kinahanglang likayan aron makalabang-buhi sa paglutos?

¹³ Ang atong langitnong Amahan nagtambag kanato: “Ayaw pagsalig sa imong kaugalingong salabotan.” (Proverbio 3:5) Ang kalibotanong mga magtatambag ug mga sikologo dili gayod makalaom nga makaabot sa kaalam ug salabotan nga gipasundayag ni Jehova. “Ang iyang salabotan dili matukib.” (Salmo 147:5) Inay mosalig sa kaalam sa iladong mga tawo sa kalibotan o sa atong kaugalingong walay-hibangkaagang mga pagbati, kita modangop kang Jehova, sa iyang Pulong, ug sa mga ansiano sa Kristohanong kongregasyon alang sa hamtong nga tambag.​—Salmo 55:22; 1 Corinto 2:5.

¹⁴ Ang tawhanong kaalam o taas nga posisyon dili makatabang kanato sa kusog-nagsingabot nga adlaw sa grabeng pagsulay. (Isaias 29:14; 1 Corinto 2:14) Sa Hapon panahon sa Gubat sa Kalibotan II, usa ka may katakos apan mapahitas-ong magbalantay sa katawhan sa Diyos mipili sa pagsalig sa iyang kaugalingong salabotan. Ubos sa pagpit-os siya nahimong apostata, ug ang kadaghanan sa panon nangundang usab ubos sa paglutos. Usa ka maunongong igsoon nga Haponesa, kinsa maisogong nakalatas sa mabangis nga pagtratar sa hugawng mga selda sa bilanggoan, mikomento: “Kadtong nagpabiling matinumanon walay espesyal nga mga abilidad ug dili-ilado. Tino nga kitang tanan kinahanglang mosalig kanunay kang Jehova sa bug-os natong kasingkasing.”c

15. Unsang diyosnong hiyas ang hinungdanon kon buot natong pahimut-an si Jehova?

¹⁵ Ang pagsalig kang Jehova, inay sa atong kaugalingong salabotan, nagkinahanglag pagpaubos. Pagkahinungdanon niining hiyasa alang sa tanan nga buot magpahimuot kang Jehova! Aw, gani ang atong Diyos, bisan tuod Soberanong Ginoo sa tibuok uniberso, nagpasundayag ug pagpaubos sa iyang mga pagpakiglabot sa iyang intelihenteng mga linalang. Kita magmapasalamaton tungod niana. “Siya nagapaubos sa iyang kaugalingon sa pagtan-aw sa langit ug sa yuta, nga nagabangon sa usa ka timawa gikan sa abog mismo.” (Salmo 113:6, 7) Tungod sa iyang dakong kaluoy, kita iyang gipasaylo sa atong mga kahuyangan pinasikad sa iyang labing dako nga gasa sa katawhan, ang bililhong halad lukat sa iyang pinalanggang Anak, si Kristo Jesus. Pagkamapasalamaton nato tungod niining dili-takos nga kalulot!

16. Sa unsang paagi ang mga igsoong lalaki makapangab-ot alang sa mga pribilehiyo diha sa kongregasyon?

¹⁶ Si Jesus mismo nagpahinumdom kanato: “Ang bisan kinsa nga magpahitaas sa iyang kaugalingon ipaubos, ug ang bisan kinsa nga magpaubos sa iyang kaugalingon ipataas.” (Mateo 23:12) Sa kamapaubsanon, ang bawtismadong mga igsoong lalaki kinahanglang magapangab-ot alang sa mga kaakohan diha sa Kristohanong kongregasyon. Bisan pa, ang mga magtatan-aw kinahanglang mag-isip sa ilang pagkatinudlo, dili ingong posisyon sa pagkalabaw, kondili ingong higayon sa pagtuman sa buluhaton, nga mapaubsanon, mapabilhon, maikagon, ingon sa gihimo ni Jesus, kinsa miingon: “Ang akong Amahan padayon nga nagabuhat hangtod karon, ug ako padayon nga nagabuhat.”​—Juan 5:17; 1 Pedro 5:2, 3.

17. Unsay kinahanglang ilhon natong tanan, nga motultol ngadto sa unsang kalihokan?

¹⁷ Hinaot nga kita kanunay sa kamapaubsanon ug kamainampoon moila nga kita mga abog lamang sa panan-aw ni Jehova. Nan, pagkadako unya sa atong kalipay nga “ang mahigugmaong-kalulot ni Jehova maoy gikan sa panahong walay kataposan bisan ngadto sa panahong walay kataposan alang niadtong adunay kahadlok kaniya, ug ang iyang pagkamatarong ngadto sa mga anak sa mga anak”! (Salmo 103:14, 17) Sa ingon kitang tanan angay mahimong mainitong mga estudyante sa Pulong sa Diyos. Ang panahon nga gigugol sa personal ug pamilyahanong pagtuon, ug sa mga tigom sa kongregasyon, angayng apil sa atong labing bililhong mga takna matag semana. Niining paagiha ginatukod nato “ang kahibalo sa Usa nga Labing Balaan.” Mao kanay “kahulogan sa salabotan.”​—Proverbio 9:10.

“Sa Tanan Nimong mga Dalan . . .”

18, 19. Sa unsang paagi nato ipadapat ang Proverbio 3:6 sa atong mga kinabuhi, ug uban sa unsang resulta?

¹⁸ Nagpunting kanato ngadto kang Jehova, ang balaang Tinubdan sa salabotan, ang Proverbio 3:6 sunod mipahayag: “Sa tanan nimong mga dalan ilha siya, ug siya mismo magatul-id sa imong mga alagianan.” Ang pag-ila kang Jehova naglangkit sa pagpakigsuod kaniya diha sa pag-ampo. Bisag asa kita ug bisan unsang kahimtang nga tingalig mobangon, kita makaduol dayon kaniya diha sa pag-ampo. Samtang nagatrabaho kita sa atong adlaw-adlaw nga mga buluhaton, samtang mangandam kita sa pag-alagad sa kanataran, samtang kita moduaw sa balay-ug-balay sa pagmantala sa iyang Gingharian, atong iampo kanunay nga iyang panalanginan ang atong kalihokan. Sa ingon, atong mabatonan ang dili-maihap nga pribilehiyo ug kalipay sa ‘paglakaw uban sa Diyos,’ masaligon nga iyang ‘tul-iron ang atong mga alagianan,’ sama sa iyang gihimo sa mahadlokon-sa-Diyos nga si Enoc, Noe, ug matinumanong mga Israelinhon, sama kang Josue ug Daniel.​—Genesis 5:22; 6:9; Deuteronomio 8:6; Josue 22:5; Daniel 6:23; tan-awa usab ang Santiago 4:8, 10.

¹⁹ Sa dihang atong ipahibalo ang atong mga hangyo ngadto kang Jehova, kita makasalig nga ‘ang kalinaw sa Diyos nga nagalapaw sa tanang pagsabot magabantay sa atong mga kasingkasing ug sa atong gahom sa hunahuna pinaagi ni Kristo Jesus.’ (Filipos 4:7) Kining kalinaw sa Diyos, nga gipabanaag sa masadyaong nga panagway, makadani sa atong mensahe ngadto sa mga tagbalay nga atong mahibalag panahon sa pagsangyaw nga buluhaton. (Colosas 4:5, 6) Kini usab makadasig niadtong tingali gisakit sa mga kabug-at o mga inhustisya nga sagad kaayo sa kalibotan karon, ingon sa gipakita sa mosunod nga asoy.d

20, 21. (a) Panahon sa kapintasan sa Nazi, sa unsang paagi ang integridad sa mga Saksi ni Jehova nagdasig sa uban? (b) Unsang determinasyon nga angayng mapukaw kita sa tingog ni Jehova?

²⁰ Si Max Liebster, usa ka lumad nga Hudiyo nga daw milagrosong nakalabang-buhi sa Holocaust, mibatbat sa iyang panaw ngadto sa kampong konsentrasyon sa Nazi niining mga pulonga: “Kami gikulong sa mga bagon sa tren nga nahimong daghang gagmayng mga selda alang sa duha ka tawo. Gipatiran pasulod sa usa niana, naatubang nako ang usa ka binilanggo kansang mga mata nagpabanaag ug kalinaw. Atua siya didto tungod sa iyang pagtahod sa kasugoan sa Diyos, nga gipili ang bilanggoan ug posibleng kamatayon inay sa pag-ula ug dugo sa ubang tawo. Siya usa sa mga Saksi ni Jehova. Ang iyang mga anak gikuha gikan kaniya, ug ang iyang asawa gipatay. Siya usab nagpaabot nga pagapatyon. Ang 14-ka adlaw nga biyahe nakahatag ug tubag sa akong mga pag-ampo, kay panahon niining panawa ngadto sa kamatayon nga akong nakaplagan ang paglaom sa kinabuhing walay kataposan.”

²¹ Human maeksperyensiyahi ang Auschwitz nga “langob sa mga leyon,” sumala sa iyang pagtawag niana, ug mabawtismohi, kining igsoona nangasawa sa usa sa mga Saksi ni Jehova kinsa nabilanggo usab ug kansang amahan nag-antos sa kampong konsentrasyon sa Dachau. Samtang didto pa ang amahan sa iyang asawa, siya nakadungog nga ang iyang asawa ug anak nga dalagita gidakop usab. Iyang gihubit ang iyang reaksiyon: “Ako nabalaka kaayo. Unya usa ka adlaw samtang ako naglinya sa banyo, nakadungog akog tingog nga nagkutlo sa Proverbio 3:5, 6 . . . Kini milanog sama sa usa ka tingog gikan sa mga langit. Mao lamang kadto ang akong gikinahanglan aron maulian sa akong panimbang.” Sa pagkatinuod, ang tingog iya sa laing binilanggo nga mikutlo niining tekstoha, apan ang panghitabo nagpasiugda sa mahimo sa gahom sa Pulong sa Diyos kanato. (Hebreohanon 4:12) Hinaot nga ang tingog ni Jehova kusganon nga mosulti kanato karon pinaagi sa mga pulong diha sa atong 1994 nga teksto sa tuig: “Sumalig kang Jehova sa bug-os mong kasingkasing”!

[Mga footnote]

Sa Pagsumaryo

◻ Unsang matang sa tambag ang gipresentar sa Proverbio?

◻ Sa unsang paagi makaayo kanato ang pagsalig kang Jehova?

◻ Unsay nalangkit sa pagsalig kang Jehova?

◻ Nganong ilhon nato si Jehova sa tanan natong mga dalan?

◻ Sa unsang paagi ginatul-id ni Jehova ang atong mga alagianan?

[Mga hulagway sa panid 15]

Ang makalilipayng mensahe sa Gingharian madanihon sa mga tawo nga matinud-anog kasingkasing