DULUMTANANG BUTANG

Usa ka butang nga dulumtanan, kasilagan, o makaluod. Diha sa mga pinulongan sa Bibliya kini nga ideya gipahayag sa nagkadaiyang mga pulong nga adunay lainlaing mga kahulogan nga susama sa Cebuanong mga pulong. Ang pulong nga ta·ʽavʹ (dumot) ug ang kaamgid nga pulong nga toh·ʽe·vahʹ (dulumtanang butang) makita sa mga 140 ka higayon diha sa Hebreohanong Kasulatan. Ang paggamit niini diha sa Bibliya nagpaila sa kusganong pag-ayad o pagsalikway sa mga butang o sa mga tawo nga naglapas sa pipila ka prinsipyo o wala makakab-ot sa tinong mga sukdanan nga gihuptan sa usa.

Busa sa Genesis 43:32 atong mabasa nga “usa ka dulumtanang butang” (“giayran,” KJ; “gikasilagan,” AT) alang sa mga Ehiptohanon nga makigpangaon sa mga Hebreohanon, ug sa Genesis 46:34 nga “ang matag tig-alima sa karnero maoy usa ka dulumtanang butang [“giayran,” KJ; “gikasilagan,” AT] sa Ehipto.” Sumala ni G. Rawlinson, kini nga pag-ayad gipasukad sa pagtamay sa mga Ehiptohanon sa mga langyaw sa katibuk-an ug ilabina sa mga tig-alimag mga hayop. Lain pa, sa Exodo 8:25-27, atong makita nga si Moises, kay bug-os nasayod sa pagsimba sa mga Ehiptohanon sa pipila ka hayop (ug ilabina sa baka) ingong sagrado, miinsistir nga tugotan ni Paraon ang mga Israelinhon sa pag-adto sa kamingawan aron himoon ang ilang mga halad tungod kay kini maoy “butang nga dulumtanan sa mga Ehiptohanon.” (Egypt and Babylon From Sacred and Profane Sources, 1885, p. 182) Siyempre, ang maong Ehiptohanong mga sukdanan wala ilatid o uyoni ni Jehova nga Diyos.​—Tan-awa ang BUTANG NGA KASILAGAN.

Ang mismong gipahayag nga mga sukdanan, mga prinsipyo, ug mga kinahanglanon sa Diyos gipakita ingong mao ang tukmang pasukaranan sa pagdumot. (Lev 18:1-5; Deu 23:7) Busa, ang Salmo 14:1 nag-ingon: “Ang walay salabotan nag-ingon diha sa iyang kasingkasing: ‘Walay Jehova.’ Sila nagagawi sa ikadaot, sila nagagawi nga dulumtanan [usa ka porma sa ta·ʽavʹ] sa ilang binuhatan. Walay usa nga nagabuhat ug maayo.” Busa, ang pagsusi sa mga teksto ginamit ang Hebreohanong mga pulong nga ta·ʽavʹ ug toh·ʽe·vahʹ naghatag ug pagsabot sa panghunahuna sa Diyos labot niining mga butanga. Gipakita usab niini kon nganong adunay dakong kalainan o dayag nga panagsumpaki tali sa baroganan o tinamdan sa pangisip niadtong nagsunod sa Pulong sa Diyos ug niadtong nagbalewala o nagsalikway niini aron palabihon ang ilang kaugalingong mga sukdanan o niadtong sa uban.​—Pr 29:27.

Taliwala sa mga Canaanhon. Sa wala pa mosulod ang Israel sa Canaan, gipatin-aw ni Jehova kanila ang mga buhat ug mga kostumbre sa katawhan sa Canaan nga dulumtanan kaniya, ug kini kinahanglang ila usab nga pagadumtan. (Lev 18:26-30) Nangibabaw niini mao ang ilang pagbatasan sa idolatriya. Ang Diyos miingon: “Ang kinulit nga mga larawan sa ilang mga diyos inyong sunogon sa kalayo. Dili mo tinguhaon ang plata ug ang bulawan nga anaa kanila, ni kuhaon mo kini alang sa imong kaugalingon, aron dili ka malit-agan niini; kay butang kini nga dulumtanan [thoh·ʽavathʹ] kang Jehova nga imong Diyos. Ug dili ka magpasulod sa imong balay ug usa ka dulumtanang butang [thoh·ʽe·vahʹ] ug mahimo nga usa ka butang nga gikatugyan sa kalaglagan nga sama niini. Kalud-an mo gayod kini sa bug-os ug kasilagan mo kini sa hingpit [wetha·ʽevʹ tetha·ʽavenʹnu], tungod kay kini gikatugyan ngadto sa kalaglagan.” (Deu 7:​25, 26) Ang si bisan kinsang Israelinhon nga sad-an sa paghimog mga larawan alang sa relihiyosong pagsimba pagatunglohon. (Deu 27:15) Bisag unsa pa ka maayo ang pagkagama niini, ang maong mga larawan angayng dumtan sa katawhan sa Diyos.​—Eze 7:20; itandi ang Isa 44:18-20.

Ang ubang mga buhat sa mga Canaanhon nga angayng dumtan sa Israel mao ang mosunod: ang espiritismo lakip ang mga panagkatigom niini aron makigkomunikar sa mga patay, mga kalaki sa panglamat, pagpanag-an (Deu 18:9-12), paghalad sa mga anak diha sa kalayo ngadto sa ilang mga diyos (Deu 12:31; Jer 32:35; 2Ha 16:3), insesto o pag-unay, sodomiya, ug pakigsekso sa hayop. (Lev 18:​6, 22-30; 20:13) Walay duhaduha nga ang makaluod nga batasan sa sodomiya mao ang hinungdan sa kaestrikto sa balaod nga naglatid nga ang pagsul-ob sa besti sa kaatbang nga sekso maoy “dulumtanan.” (Deu 22:5) Gibatasan usab sa mga Canaanhon ang “sagrado” nga pagpamampam sa lalaki ug babaye nga mga pampam sa templo, apan gidili ni Jehova ang pagdala sa “suhol sa usa ka pampam o ang bayad sa usa ka iro” ngadto sa iyang balay, “tungod kay dulumtanan kini.”​—Deu 23:​17, 18; 1Ha 14:24.

Tungod niini ug sa ubang “giayran” o “dulumtanan” nga mga buhat, gimandoan ni Jehova nga Diyos ang Israel nga laglagon ang mga Canaanhon aron sila dili mahugawan sa bakak nga relihiyon. (Deu 20:​17, 18) Ang si bisan kinsang Israelinhon nga nagabatasan sa samang mga butang o nagapaluyo sa maong apostasya makaagom gayod sa samang silot.​—Deu 13:12-15; 17:2-7; Esd 9:​1, 11-14.

Natakdan ang Israel. Sa ubang bahin sa Hebreohanong Kasulatan, ang ta·ʽavʹ ug toh·ʽe·vahʹ gigamit sa paghubit sa pagpanikas o pagpanglimbong sa negosyo (Deu 25:13-16; Pr 11:1; 20:​10, 23), pagpamakak (Sal 5:6; 119:163; Pr 12:​19, 22), pagpanapaw (Eze 33:26), panulis, kadalo, pagdaogdaog sa kabos (Eze 18:10-13), garbo, pag-ula ug inosenteng dugo, makadaot nga mga laraw, pagsaksig bakak, ug pagpahinabog panaglalis sa taliwala sa mga kaigsoonan; kining tanan gitawag nga “dulumtanan” sa Diyos.​—Pr 3:32; 6:16-19; 11:20; 15:26; 24:9; 26:24-26.

Ang pagbatasan niining mga butanga maghimo usab sa pagsimba sa usa ka tawo nga dili dalawaton sa Diyos, nga tungod niana ang mga halad ug bisan ang mga pag-ampo sa maong tawo “dulumtanan” sa Diyos. (Pr 15:​8, 9; 21:27; 28:9) Tungod niini, sa ulahi gitawag ni Jehova nga “dulumtanan” ang mga halad, insenso, ingon man ang mga kasaulogan sa apostatang mga Israelinhon maylabot sa bag-ong bulan ug sa Igpapahulay. (Isa 1:11-17) Siya nangutana kanila: “Mahimo bang adunay pagpangawat, pagbuno ug pagpanapaw ug pagpanumpa nga binakak ug paghimog gipaaso nga halad kang Baal ug pagsunod sa ubang mga diyos nga wala ninyo mailhi, ug moanhi ba gayod kamo ug mobarog sa akong atubangan niining balaya nga ginatawag sa akong ngalan, ug moingon ba gayod kamo, ‘Kami gayod maluwas,’ bisan pag nagbuhat niining tanang dulumtanang mga butang [“mga giayran,” KJ]? Kining balaya nga ginatawag sa akong ngalan nahimo bang usa na lamang ka langob sa mga tulisan sa inyong mga mata?” (Jer 7:9-11) Sila wala na gayod maulaw o mobatig kaulawan sa ilang dulumtanang mga buhat.​—Jer 6:15; 8:12.

Bisan tuod nga ang mga pangulo sa Israel, ang mga hari ug ang mga saserdote, nahimong sad-an niini nga mga buhat o mikonsentir niini (1Ha 21:​25, 26; 2Ha 21:2-12; 2Cr 28:​1, 3; 33:2-6; 36:​8, 14; Eze 8:6-17; 43:​7, 8), ang matinumanong mga manalagna sa Diyos gisugo nga pahibaloon ang katawhan nga gidumtan ni Jehova ang ilang rebelyosong dalan ug pasidan-an sila bahin sa mga sangpotanan niini. (Eze 16:​2, 51, 52; 20:4; 22:2; 23:36) Ang katawhan giawhag nga isalikway ang maong dulumtanang mga buhat ug mobalik sa mga lagda ug mga sukdanan sa panggawi nga iya sa Diyos. (Eze 14:6) Ang pagpadayon sa pagbuhat sa kon unsay gidumtan sa Diyos mosangpot lamang sa pagkabiniyaan ug kalaglagan. (Jer 44:​4, 22; Eze 6:11; 7:3-9; 11:21; 12:16; 33:29) Human sa pagkadestiyero, ang pipila mangaulaw sa ilang daotang mga dalan ug si Jehova magahatag kanila ug “usa ka bag-ong espiritu.”​—Eze 6:9; 11:18-21; 36:31.

Ang kasinatian ni Job nagpakita nga kadtong magahupot sa mga sukdanan sa Diyos mahimong biaybiayon (Job 30:​9, 10) ug isalikway sa kanhing mga kaila (Job 19:19; Sal 88:8), tungod kay ang maong mga tawo ‘nagdumot sa usa nga nagabadlong, ug ang nagsulti sa hingpit nga mga butang ilang gidumtan.’ (Am 5:10) “Dulumtanan alang sa mga hungog ang pagpahilayo gikan sa daotan.” (Pr 13:19) Apan gidumtan sa Diyos kadtong nagatuis sa iyang mga sukdanan tungod kay ilang gipahayag nga ‘matarong ang usa nga daotan’ ug ‘daotan ang usa nga matarong.’ (Pr 17:15) Siya nagsaad nga bug-os balit-aron sa umaabot ang mga kahimtang sa iyang mga alagad kinsa gidumtan sa ingon.​—Isa 49:7; itandi ang Mat 5:10-12; 1Pe 3:16; 4:1-5.

Butang nga Makaluod. Ang Hebreohanong mga nombre nga sheʹqets (makaluod nga butang) ug shiq·qutsʹ (dulumtanang butang) naggikan sa lintunganayng pulong nga sha·qatsʹ, nga gigamit sa diwa nga “pagakalud-an” (Lev 11:​11, 13) ug, diha sa causative form, ‘himoong makaluod.’ (Lev 11:43; 20:25) Kini nga Hebreohanong mga termino nagpasabot nianang takos kasilagan kon lantawon pinasukad sa matuod nga pagsimba ni Jehova. Kini sagad nga gihubad sa mga pulong nga sama sa “dumot,” “takos dumtan,” o “dulumtanan” diha sa daghang hubad. Kini nagpatungha sa pamilyar nga ekspresyong “dulumtanan sa pagkabiniyaan.” (Dan 11:31; 12:​11, KJ) Ang mga magsusulat sa Ebanghelyo nga si Mateo ug Marcos migamit sa Gregong bdeʹlyg·ma sa paghubad sa Hebreohanong shiq·qutsʹ (plural, shiq·qu·tsimʹ). (Dan 9:27; Mat 24:15; Mar 13:14) Kini nga Gregong termino sa panguna nagpasabot nianang nagpahinabog pagdumot.

Gidili sa Moisesnong Balaod ang pagkaon sa pipila ka linalang, nga nagtawag niini nga “mahugaw” ingong pagkaon (ug usab sa paghalad). Busa, labot niini ang maong linalang kinahanglang isipon nga “makaluod nga butang” ug ang bisan kinsang tawo nga mokaon niana (o mogamit niana sa paghalad) maghimo sa iyang kaugalingon nga “makaluod,” sanglit pinaagi niana siya nagatamay sa mga sugo sa Diyos. (Lev 7:21; 11:10-13, 20-23, 41, 42; 20:25; Isa 66:17) Apan segun sa makita sa ubang mga teksto, ang gidili nga mga hayop dili angayng pagakalud-an sa katibuk-an. Pananglitan, bisan tuod “mahugaw” ingong pagkaon o halad, ang asno kanunayng gigamit sa mga Israelinhon nga sakyanan ug kargahanan sa mga luwan (Ex 23:​4, 5; Mat 21:2-5); si Haring David adunay mga panon sa kamelyo, ug ang balhibo sa kamelyo gigamit nga besti (1Cr 27:​30, 31; Mat 3:4); ug ang agila gigamit ingong haom nga metapora ug simile (pagtandi) aron ilarawan ang mapanalipdanong pag-atiman sa Diyos sa Israel panahon sa Pagpanggula. (Ex 19:4; Deu 32:9-12) Sa dihang gihanaw ang pakigsaad sa Balaod, natapos ang sugo nga isipon ang bisan unsa sa maong mga linalang ingong “makaluod” nga pagkaon.​—Buh 10:9-15; 1Ti 4:1-5; tan-awa ang HAYOP.

Samtang ang Hebreohanong sheʹqets gigamit lamang labot sa “mahugaw” nga mga hayop, ang pulong nga shiq·qutsʹ pangunang gigamit labot sa mga idolo ug sa idolatrosong mga buhat. Sa panahon sa Pagpanggula, gisugo ni Jehova ang mga Israelinhon nga isalibay ang “dulumtanang mga butang” ug ang “makaluod nga mga idolo sa Ehipto,” apan ang mga indibiduwal napakyas sa pagsugot, sa ingon nagpasipala sa ngalan sa Diyos. (Eze 20:​6-9) Sa pagpaingon sa Yutang Saad, ang Israel milatas taliwala sa paganong kanasoran ug nakita “ang ilang dulumtanang mga butang ug ang ilang makaluod nga mga idolo, kahoy ug bato, plata ug bulawan.” Gisugo sila nga ‘kalud-an sa bug-os’ ang maong relihiyosong mga larawan ingong mga butang nga “gikatugyan ngadto sa kalaglagan,” ug dili magpasulod niini ngadto sa ilang mga pinuy-anan. (Deu 29:16-18; 7:26) Ang bakak nga mga diyos ug mga diyosa niini nga mga nasod, lakip si Milcom, o Molek, ingon man si Kemos ug Astoret, maoy ‘dulumtanang mga butang’ usab. (1Ha 11:​5, 7; 2Ha 23:13) Sa dihang gibuhat sa Israel ang maong idolatriya, kini usab nahimong dulumtanan sa mga mata sa Diyos, ug ang ulahing paghugaw sa templo pinaagig idolatrosong mga butang nakapasuko pag-ayo sa Diyos, nga sa kataposan misangpot sa pagkalaglag sa maong nasod. (Jer 32:​34, 35; Eze 7:20-22; Os 9:10) Busa, pinaagi sa “pag-alagad sa kahoy ug bato,” sila “nakighilawas” sa espirituwal nga paagi ug nagputol sa ilang komunikasyon sa Diyos.​—Eze 20:30-32; itandi ang Jer 13:27.

Tungod sa kusganon ug maisog nga aksiyon sa pipila ka hari sa paghinlo sa yuta gikan sa idolatriya, dihay mga yugto nga gipanalanginan ang nasod. (2Ha 23:24; 2Cr 15:8-15) Gitin-aw sa Diyos nga pinaagi lamang sa bug-os nga paghinlo sa ilang kaugalingon gikan sa maong mga buhat nga ang mga Israelinhon makatino nga sila mahibalik gikan sa gitagnang pagkabihag ug mapasig-uli ingong iyang katawhan. (Eze 11:17-21) Sa susamang tagna, ang mga paghisgot kang David ingong hari niining nahinloang katawhan ug ingong ilang ‘bugtong magbalantay’ ug “pangulo hangtod sa panahong walay tino” tin-aw nga nagpunting sa usa ka mas dakong katumanan diha sa nasod sa espirituwal nga Israel, ang Kristohanong kongregasyon, ilalom sa dinihogang Manununod sa trono ni David, si Kristo Jesus.​—Eze 37:21-25; itandi ang Luc 1:32; Ju 10:16.

Sa Nahum 3:​6, ang tagna batok sa kaulohan sa Asirya, ang Nineve, nagtagna sa kataposan sa iyang politikal ug internasyonal nga mga pagpamampam ug nga si Jehova ‘maglabay ug dulumtanang mga butang [Heb., shiq·qu·tsimʹ]’ ngadto kaniya. Ang maong dulumtanang mga butang dayag nga nagtumong, dili sa idolatrosong mga butang, kondili sa mga butang nga sa katibuk-an mahugaw o gikasilagan, sama sa basura ug hugaw, nga pinaagi niana ang hakog nga siyudad nahimong talamayon sa mga mata sa tanan. (Nah 3:4-7) Ang namantsahan sa dugo ug dulumtanan nga mga butang nga pagakuhaon gikan sa mga ngipon sa Filistehanon (Zac 9:​6, 7) lagmit may kalabotan sa paganong batasan sa pagkaon sa gihalad nga mga hayop uban sa dugo niini.​—Itandi ang Eze 33:25.

Bisan tuod ang Hudiyong katawhan, ug ilabina ang ilang relihiyosong mga pangulo sa mga adlaw ni Jesus dinhi sa yuta, dayag nga estrikto sa paglikay sa bisan unsang butang nga nalangkit sa literal nga mga idolo, sila sa gihapon sad-an sa dulumtanang mga buhat sa pag-idolo sa kaugalingon, pagkadili-masinugtanon, pagkasalingkapaw, kadalo, ug kabakakan, ug si Jesus miingon nga, sama sa ilang mga katigulangan, sila naghimo sa templo nga “usa ka langob sa mga tulisan.” (Mat 23:1-15, 23-28; Luc 16:​14, 15; itandi ang Mat 21:13 ug Jer 7:​11, 30.) Kining daotang kahimtang ug tinamdan sa kasingkasing mitultol ngadto sa ilang grabeng pagrebelde sa pagsalikway sa kaugalingong Anak sa Diyos, ug gipakita ni Jesus nga kini mosangpot sa ilang tino nga kalaglagan.​—Mat 21:33-41; Luc 19:41-44.

‘Ang Dulumtanang mga Butang nga Magpahinabog Pagkaawaaw o Kalaglagan.’   Ang tagna ni Daniel naghisgot ug “dulumtanang mga butang” nga nalangkit sa pagkaawaaw o kalaglagan. (Dan 9:27) Sa katibuk-an gisunod lamang gikan sa unang Hudiyohanong tradisyon ang kasagarang panglantaw nga kini nga ekspresyon nagtumong sa pagpasipala sa templo ni Jehova didto sa Jerusalem nga gihimo sa Siryanhon nga si Haring Antiochus IV (Epiphanes) niadtong tuig 168 W.K.P. Kay naningkamot nga mahanaw ang pagsimba kang Jehova, si Antiochus nagtukod ug usa ka halaran ibabaw sa dakong halaran ni Jehova ug naghalad ibabaw niini ug baboy alang kang Zeus (Jupiter) sa Olympus. Ang usa ka ekspresyon nga sama nianang sa Daniel (nga naglangkit sa dulumtanang mga butang uban sa pagkaawaaw o kalaglagan) makita sa Apokripal nga basahon sa 1 Macabeo (1:54) nga giaplikar niini nga panghitabo.

Apan kini maoy interpretasyon lamang sa mga Hudiyo, ug dili usa ka inspiradong pagpadayag. Gipakita ni Kristo Jesus nga sayop kining maong panglantaw sa dihang siya nagpasidaan sa iyang mga tinun-an: “Busa, inigkakita ninyo sa dulumtanang butang nga magpahinabog kalaglagan, ingon sa gisulti ni Daniel nga manalagna, nga nagabarog diha sa usa ka balaang dapit, (pagamitag katakos sa pag-ila ang magbabasa,) nan silang anaa sa Judea pakalagiwa ngadto sa kabukiran.” (Mat 24:​15, 16) Kini nga mga pulong nagpakita nga ang “dulumtanang butang nga magpahinabog kalaglagan” wala pa mahitabo nianang tungora kondili umalabot pa.

Ang pagpasipala sa halaran sa templo nga gihimo sa mga pagano ilalom ni Antiochus, bisan tuod dulumtanan sa panan-aw sa Diyos, wala mosangpot sa kalaglagan​—sa Jerusalem, sa templo, o sa Hudiyohanong nasod. Apan 33 ka tuig human sa kamatayon ni Jesus, ang mga Kristohanon ‘nakakita gayod sa dulumtanang butang nga magpahinabog kalaglagan nga nagabarog diha sa usa ka balaang dapit.’ (Mat 24:15) Niadtong 66 K.P. gilibotan sa pagano nga Romanhong kasundalohan ang “balaang siyudad” sa Jerusalem, nga niadtong tungora mao na ang sentro sa pag-alsa sa mga Hudiyo batok sa Roma. Busa, ang ‘pagpahinabog kalaglagan’ pinaagi sa dulumtanang butang nagkaduol na, ug kadto mao ang kataposang timailhan alang sa maalamong mga Kristohanon sa ‘pagkalagiw ngadto sa kabukiran.’ (Mat 4:5; 27:53; 24:​15, 16; Luc 19:​43, 44; 21:20-22) Human sa ilang pagkalagiw, ang kalaglagan sa siyudad ug sa nasod nahitabo, diin ang Jerusalem nalaglag sa tuig 70 K.P., ug ang kataposang salipdanan sa mga Hudiyo, ang Masada, nailog sa mga Romano niadtong 73 K.P.​—Itandi ang Dan 9:25-27.

Dugang pang mga tagna bahin sa dulumtanang butang. Apan, angayng matikdan nga gilangkit sa Daniel 11:31-35 ug 12:​9, 11 ang “dulumtanang butang nga magpahinabog kalaglagan” sa “panahon sa kataposan.” Makataronganon nga ang pagtungha niining ulahing kapahayagan sa “dulumtanang butang nga magpahinabog kalaglagan” sa panahon sa kataposan angay nga sa katibuk-an susama usab nianang sa unang siglo K.P., bisan tuod kini dili lamang limitado sa yuta sa Israel.

Ang pagkalaglag sa Jerusalem niadtong 70 K.P. nagtapos sa “balaang dapit,” ang Jerusalem, ang “balaang siyudad.” (Mat 27:53) Apan, gipatagad kanato sa Kasulatan ang usa ka “langitnong Jerusalem,” ang Mesiyanikong Gingharian, nga gihawasan dinhi sa yuta sa dinihogang mga Kristohanon. (Heb 12:22) Adunay uban usab nga binakak nga nangangkong naghawas sa maong Gingharian, ug ang Pinadayag kapitulo 17 nagpakita nga ang ilang relihiyosong kalihokan pagalaglagon sa “napulo ka sungay” (mga hari) sa usa ka simbolikong “mapintas nga mananap.”

Dulumtanang mga Butang sa Dakong Babilonya. Diha sa matagnaong panan-awon sa Pinadayag 17, gihulagway ang simbolikong imoral nga babaye, ang Dakong Babilonya. Gitawag siya nga “inahan sa mga bigaon ug sa dulumtanang mga butang sa yuta.” Siya nagkupot ug usa ka kopa nga bulawan nga ‘puno sa dulumtanang mga butang sa iyang pagpakighilawas uban sa mga hari sa yuta.’ Bisan tuod siya nag-ulog-ulog aron mabatonan ang pabor sa yutan-ong mga gingharian, nga nagsakay sa simbolikong mapintas nga mananap nga gilangkoban sa maong mga gingharian, ang panahon moabot ra sa dihang kini nga “mananap” dili na magpasakay kaniya, mosumbalik kaniya, ug bug-os maglaglag kaniya.​—Tan-awa ang DAKONG BABILONYA.

Gipakita sa Pinadayag 21:​9, 10, 27 nga ang mga tawo nga magpadayon sa pagbuhat ug “dulumtanang butang” dili gayod makasulod sa “Bag-ong Jerusalem,” ang putli nga “pangasaw-onon” sa Kordero.