SINAI
1. Usa ka bukid sa Arabia (Gal 4:25), mopatim-awng gitawag usab nga Horeb. (Itandi ang Ex 3:1, 12; 19:1, 2, 10, 11; tan-awa ang HOREB.) Sa palibot sa Bukid sa Sinai, ang mga Israelinhon ug ang usa ka dakong nagkasagol nga panon sa katawhan, uban sa daghang panon sa mga karnero ug mga baka, nagkampo sulod sa halos usa ka tuig. (Ex 12:37, 38; 19:1; Num 10:11, 12) Gawas pa sa gitaganang pinuy-anan alang sa maong dako kaayong kampo, tingali kapin sa tulo ka milyon ka tawo, ang luna sa palibot sa Bukid sa Sinai nagtagana usab ug igong tubig ug sibsibanan alang sa gibuhing kahayopan. Dihay usa ka sapa nga nagbul-og gikan sa bukid. (Deu 9:21) Dayag nga sa tiilan sa Bukid sa Sinai dihay usa ka dakong luna diin ang mga Israelinhon makahimo sa pagtigom ug sa pagtan-aw sa katingalahang mga hitabo sa tumoy sa bukid. Ngani, makahimo sila sa pag-atras ug sa pagbarog sa layo. Bisan gikan sa kampo mismo makita ang tumoy sa Bukid sa Sinai.—Ex 19:17, 18; 20:18; 24:17; itandi ang Deu 5:30.
Identipikasyon. Ang tukmang nahimutangan sa Bukid sa Sinai, o Horeb, dili matino. Ang tradisyon naglangkit niini sa usa ka tagaytay nga may pulahong bantilis nga mga bato nga nahimutang sa sentro sa habagatang bahin sa Peninsula sa Sinai tali sa duha ka amihanang gulpo sa Pulang Dagat. Kini nga tagaytay maoy mga 3 km (2 mi) gikan sa AK paingon sa HS ug adunay duha ka bukid, ang Ras Safsafa ug Jebel Musa. Ang luna nga nahimutangan niini nga tagaytay dagaya ug tubig tungod sa ubay-ubayng kasapaan. Sa atubangan sa amihanang bukid (ang Ras Safsafa) anaa ang Patag sa er-Raha, nga may gibanabanang gitas-on nga 3 km (2 mi) ug moabot ug mga 1 km (0.6 mi) ang gilapdon.—HULAGWAY, Tomo 1, p. 540.
Pinasukad sa iyang mga obserbasyon sa maong dapit niadtong ika-19 nga siglo, si A. P. Stanley misulat: “Ang paglungtad gayod sa maong patag sa atubangan niana nga pangpang maoy takdo kaayo sa sagradong asoy, nga nagtaganag kusganong pangsulod nga argumento, dili lamang sa pagkaamgid niini sa maong dapit, kondili sa dapit mismo nga gihubit sa usa ka saksing-nakakita.” Nagkomento sa paglugsong ni Moises ug Josue gikan sa Bukid sa Sinai, siya miingon: “Si bisan kinsa nga molugsong gikan sa usa sa mga hilit nga dal-as sa luyo sa Ras Sa[f]safeh, agi sa titip nga mga lugot nga nahimutang sa kiliran niini sa amihanan ug habagatan, makabati gayod kon adunay mga kasikas tungod sa kahilom sa patag, apan siya dili pa makakita sa patag mismo hangtod nga siya makagawas na sa Wady El-Deir o sa Wady Leja; ug sa dihang siya makagawas na, siya mahiadto na dayon sa ilalom sa titip nga pangpang sa Sa[f]safeh.” Si Stanley dugang pang miingon nga ang pagsalibay ni Moises sa abog sa bulawang nating baka ngadto “sa sapa nga nagbul-og gikan sa bukid” (Deu 9:21) mohaom usab niining dapita, nga nag-ingon: “Kini mosibo gayod sa Wady Er-Raheh, diin didto naggikan ang sapa sa Wady Leja, nga nagbul-og gikan sa Bukid sa St. Catherine, apan duol gihapon kaayo sa Gebel Mousa [Jebel Musa] aron mahimong tukma ang ekspresyong, ‘naglugsong gikan sa bukid.’”—Sinai and Palestine, 1885, pp. 107-109.
Ang tradisyonal nga panglantaw mao nga ang Bukid sa Sinai lagmit mao ang mas taas nga bukid sa habagatan (ang Jebel Musa, nga nagkahulogang “Bukid ni Moises”). Apan, daghang eskolar mouyon sa panglantaw ni Stanley nga ang amihanang bukid, ang Ras Safsafa, maoy mas haom, tungod kay walay halapad nga patag sa atubangan sa Jebel Musa.
Mga Panghitabo. Duol sa Bukid sa Sinai, o Horeb, ang manulonda ni Jehova nagpakita kang Moises diha sa nagdilaab nga tunokong tanom ug nagsugo kaniya nga mangulo sa naulipong mga Israelinhon sa paggawas sa Ehipto. (Ex 3:1-10; Buh 7:30) Tingali mga usa ka tuig sa ulahi ang napagawas nga nasod nakaabot sa Bukid sa Sinai. (Ex 19:2) Nianang panahona si Moises mitungas sa bukid, sa walay duhaduha aron sa pagdawat ug dugang instruksiyon gikan kang Jehova, sanglit napadayag na kini kaniya didto sa nagdilaab nga tunokong tanom nga ‘niining bukira sila mag-alagad sa matuod nga Diyos.’—Ex 3:12; 19:3.
Dayon si Moises gisugo nga sultihan ang katawhan nga kon sila hugot nga magasunod sa pulong ug pakigsaad ni Jehova sila mahimong usa ka gingharian sa mga saserdote ug usa ka balaang nasod. (Ex 19:5, 6) Ang mga ansiyano, ingong mga hawas sa tibuok nasod, miuyon sa pagbuhat niini. Dayon gisugo ni Jehova si Moises nga balaanon ang katawhan aron sila makaatubang kaniya sa ikatulong adlaw human niadto. Ang mga utlanan gipahimutang palibot sa bukid, tungod kay ang bisan kinsa nga mohikap niini, tawo man o mananap, pagapatyon.—Ex 19:10-15.
Pagkabuntag sa ikatulong adlaw, “dihay mga dalugdog ug mga kilat, ug usa ka mabagang panganod sa bukid ug makusog kaayong tingog sa budyong.” Ang katawhan sa kampo nangurog. Dayon gidala sila ni Moises gikan sa kampo ngadto sa tiilan sa bukid aron sa pagsugat sa matuod nga Diyos. Ang tibuok Bukid sa Sinai nauyog ug miaso. (Ex 19:16-19; Sal 68:8) Kay gipaadto sa Diyos, si Moises mitungas sa bukid ug sa makausa pa gisugo nga baoran ang katawhan nga kinahanglang dili gayod sila mosulay sa pagtungas. Bisan ang “mga saserdote” (dili ang mga Levihanon, apan lagmit ang mga kalalakin-an sa Israel kinsa, sama sa mga patriarka, nag-alagad ingong mga saserdote alang sa ilang mga panimalay sumala sa kinaiyanhong katungod ug kostumbre) dili puwedeng molapas sa gilatid nga mga utlanan.—Ex 19:20-24.
Human molugsong si Moises gikan sa Bukid sa Sinai, ang mga Israelinhon nakadungog sa “Napulo ka Pulong” gikan sa taliwala sa kalayo ug sa panganod. (Ex 19:19–20:18; Deu 5:6-22) Si Jehova dinhi nakigsulti kanila pinaagi sa usa ka hawas nga manulonda, ingon sa gipatin-aw sa Buhat 7:38, Hebreohanon 2:2, ug Galacia 3:19. Kay nahadlok tungod sa katingalahang butang nga ilang nakita sama sa kilat ug aso, ug tungod sa tingog sa budyong ug sa mga dalugdog, ang katawhan, pinaagi sa ilang mga hawas, mihangyo nga dili na makigsulti ang Diyos kanila niining paagiha kondili nga siya makigsulti pinaagi kang Moises. Dayon si Jehova nagsugo kang Moises nga sultihan sila sa pagbalik ngadto sa ilang mga tolda. Ang talan-awon didto sa Bukid sa Sinai gituyong mahitabo aron matisok diha sa mga Israelinhon ang tukmang pagkahadlok sa Diyos aron sila magpadayon sa pagbantay sa iyang mga sugo. (Ex 20:19, 20; Deu 5:23-30) Human niini, tingali inubanan ni Aaron (itandi ang Ex 19:24), si Moises mipaduol sa madagtom nga bagang panganod sa Bukid sa Sinai aron mamati sa dugang pang mga sugo ug hudisyal nga mga hukom ni Jehova.—Ex 20:21; 21:1.
Sa dihang si Moises milugsong gikan sa Bukid sa Sinai iyang giasoy ang mga pulong ni Jehova ngadto sa katawhan, ug sila mipahayag na usab nga andam sila nga magmasinugtanon. Human niadto iyang gisulat ang mga pulong sa Diyos ug sayo sa pagkasunod buntag nagtukod siya ug usa ka halaran ug nagpatindog ug 12 ka haligi diha sa tiilan sa bukid. Gitanyag ang mga halad-nga-sinunog ug mga halad-sa-panag-ambit, ug pinaagi sa dugo sa mga halad ang pakigsaad sa Balaod giinagurahan.—Ex 24:3-8; Heb 9:16-22.
Kay misulod sa usa ka relasyon nga may pakigsaad kang Jehova, ang mga Israelinhon, pinaagi sa ilang mga hawas, makaduol sa Bukid sa Sinai. Si Moises, Aaron, Nadab, Abihu, ug ang 70 sa mga ansiyano sa Israel mitungas sa bukid ug nakakita sa katingalahang panan-awon sa himaya sa Diyos. (Ex 24:9-11) Human niadto si Moises, inubanan ni Josue, mitungas sa bukid, niining higayona aron dawaton ang dugang pang mga sugo ug ang mga papan nga bato nga naundan sa “Napulo ka Pulong.” Hinunoa, diha lamang sa ikapito nga adlaw nga si Moises giingnan nga mosulod sa panganod. Mopatim-aw nga si Josue nagpadayon sa paghulat kang Moises didto sa bukid, sa usa ka dapit diin dili niya makita ni madungog ang bisan unsa nga nahitabo sa kampo sa Israel. (Ex 24:12-18) Apan, wala iasoy kon si Josue, sama kang Moises, wala mokaon o moinom sulod sa tibuok 40 ka adlaw. Pagkatapos niini nga yugto sa dihang si Moises ug Josue milugsong sa Bukid sa Sinai, ilang nadungog ang masadya nga pag-awit sa kampo sa Israel. Gikan sa tiilan sa Bukid sa Sinai, nalantawan ni Moises ang bulawang nating baka ug ang panagsadya. Dihadiha iyang gilabay ang duha ka papan nga bato ug gipusgay kini diha sa tiilan sa bukid.—Ex 32:15-19; Heb 12:18-21.
Sa ulahi, si Moises gisugo nga maghimo ug duha ka papan nga bato sama niadtong iyang gipusgay ug motungas pag-usab sa Bukid sa Sinai aron nga ang “Napulo ka Pulong” ikasulat diha niana. (Ex 34:1-3; Deu 10:1-4) Si Moises migugol ug laing 40 ka adlaw didto sa bukid nga wala mokaon o moinom. Aron mahimo kini, siya sa walay duhaduha nakadawat ug tabang gikan sa Diyos.—Ex 34:28; lagmit nga kini ang samang 40 ka adlaw nga gihisgotan sa Deu 9:18; itandi ang Ex 34:4, 5, 8; Deu 10:10.
Sukad sa panahon nga gitukod ang tabernakulo, o tolda nga tagboanan, ug ang panganod mitabon niini, ang komunikasyon nga gikan sa Diyos wala na maggikan nga direkta sa Bukid sa Sinai kondili naggikan na sa tolda nga tagboanan nga gipatindog haduol niini.—Ex 40:34, 35; Lev 1:1; 25:1; Num 1:1; 9:1.
Kasiglohan sa ulahi ang manalagna nga si Elias mipanaw paingon sa Horeb, o Sinai, ang “bukid sa matuod nga Diyos.”—1Ha 19:8.
2. Ang “Sinai” nagtumong usab sa kamingawan nga sikbit sa bukid nga may samang ngalan. (Lev 7:38) Ang eksaktong mga utlanan sa Kamingawan sa Sinai dili matino gikan sa rekord sa Bibliya. Lagmit nga kini nahimutang duol sa Repidim. (Ex 19:2; itandi ang Ex 17:1-6.) Didto niini nga Kamingawan sa Sinai nga ang ugangang lalaki ni Moises nga si Jetro nagdala sa asawa ni Moises nga si Zipora ug sa iyang duha ka anak nga lalaki nga si Gersom ug Eliezer aron mahiuban pag-usab kang Moises. (Ex 18:1-7) Lakip sa talagsaong mga panghitabo sa Kamingawan sa Sinai mao ang mosunod: ang pagkadaldal sa Israel sa pagsimba sa nating baka sa dihang wala si Moises (Ex 32:1-8), ang pagpatay sa 3,000 ka tawo nga sa walay duhaduha nanguna sa pagsimba sa nating baka (Ex 32:26-28), ang pagpakitag paghinulsol sa Israel pinaagi sa pagtangtang sa ilang mga pahiyas (Ex 33:6), ang pagtukod sa tabernakulo ug sa mga kasangkapan niini ug ang paghimo sa mga besti sa mga saserdote (Ex 36:8–39:43), ang pagpahiluna-sa-katungdanan sa mga saserdote ug ang ilang pagsugod sa pag-alagad diha sa tabernakulo (Lev 8:4–9:24; Num 28:6), ang pagpatay sa mga anak nga lalaki ni Aaron nga si Nadab ug Abihu pinaagi sa kalayo gikan kang Jehova tungod sa paghalad ug ginadili nga kalayo (Lev 10:1-3), ang unang pagrehistro sa kalalakin-an sa Israel aron mahimong sundalo (Num 1:1-3), ug ang unang pagsaulog sa Paskuwa sa gawas sa Ehipto (Num 9:1-5).