PANULONDON

Ang bisan unsang kabtangan nga ipasa ngadto sa manununod o ngadto sa may katungod nga manunod sa dihang mamatay ang tag-iya; ang bisan unsang butang nga nadawat gikan sa mga katigulangan o sa mga tawong gisundan. Ang pangunang Hebreohanong berbo nga gigamit maoy na·chalʹ (nombre, na·chalahʹ). Kini naglangkit sa pagkuha o paghatag ug usa ka panulondon o kabilin, kasagaran ingong resulta sa pagpanunod. (Num 26:55; Eze 46:18) Ang berbong ya·rashʹ gigamit usahay diha sa diwa nga “mopuli ingong manununod,” apan subsob nga gigamit, “sa pagpanag-iya” nga lahi gikan sa katungod sa pagpanunod. (Gen 15:3; Lev 20:24) Kini usab adunay kahulogang ‘pagpapahawa; pag-abog,’ nga nalangkit ang militaryong aksiyon. (Deu 2:12; 31:3) Ang Gregong mga pulong nga may kalabotan sa panulondon maoy kaamgid sa kleʹros, nga sa orihinal nagkahulogang ‘ripa’ apan sa ngadtongadto nagkahulogang “bahin” ug sa kataposan “panulondon.”​—Mat 27:35; Buh 1:17; 26:18.

Sa Israel, ang panulondon pangunang mapadapat ngadto sa mga gipanag-iyang yuta, bisan tuod nga kini gigamit usab maylabot sa madaladala o personal nga kabtangan. Gihisgotan usab sa Bibliya ang pagpanunod sa mga butang nga espirituwal. Ang inanak-sa-espiritung mga Kristohanon gitawag nga “mga manununod gayod sa Diyos, apan kaubang mga manununod ni Kristo.” Sila nagalaom, kon sila magpabiling matinumanon, sa “walay kataposang panulondon.”​—Rom 8:17; Heb 9:15.

Yugto sa mga Patriarka. Ang matinumanon nga Hebreohanong mga patriarka nga si Abraham, Isaac, ug Jacob walay gipanag-iyang yuta, gawas sa yuta nga may langob nga gigamit ingong lubnganan ug sa yuta nga duol sa Sekem nga gipalit ni Jacob. (Gen 23:​19, 20; 33:19) Mahitungod sa pinuy-anan ni Abraham didto sa Canaan, ang Kristohanong martir nga si Esteban miingon: “Gani siya wala maghatag kaniya ug bisan unsa mang panulondon dinhi, wala gayod bisan igo na lang katumban sa tiil; apan siya nagsaad nga ihatag kini ngadto kaniya ingong kabtangan, ug human kaniya ngadto sa iyang binhi, bisan pag niadtong panahona wala pa siyay anak.” (Buh 7:5) Ang materyal nga panulondon nga gipasa niini nga mga tawo mao ang ilang mga kahayopan ug ang ilang madaladala o personal nga mga kabtangan. Ang panganayng anak nga lalaki makapanunod ug dobleng pahat (duha ka bahin) sa kabtangan kon itandi sa gipahat ngadto sa ubang mga anak. Bahin sa patriarkang si Job, ang iyang mga anak nga babaye nakadawat ug panulondon taliwala sa ilang mga igsoong lalaki. Wala hisgoti kon lakip ba niini ang panulondong yuta.​—Job 42:15.

Ang amahan makabalhin sa katungod sa pagkapanganay kon siya adunay maayong katarongan, nga maghatag sa panulondon sa panganayng anak nga lalaki ngadto sa manghod nga anak nga lalaki. Sa mga kahimtang bahin niini nga gihisgotan sa Bibliya, kini gihimo dili tungod sa kapritso o sa paboritismo, apan adunay pasukaranan nga ang amahan mohukom sa pagbalhin sa panulondon sa pagkapanganay. Si Ismael, ingong kamagulangang anak nga lalaki ni Abraham, maoy gilaomang manununod sulod sa mga 14 ka tuig. (Gen 16:16; 17:18-21; 21:5) Apan tungod sa hangyo ni Sara ug uban sa pag-uyon ni Jehova, gipapahawa ni Abraham si Ismael, nga nianang tungora maoy mga 19 anyos na. Unya napanag-iya ni Isaac ang katungod sa pagkapanganay ug sa ulahi nakadawat sa tanang butang nga nabatonan ni Abraham, gawas sa mga gasa nga gihatag ni Abraham ngadto sa mga anak nga natawo kaniya sa ulahi pinaagi kang Ketura. (Gen 21:8-13; 25:​5, 6) Si Ruben nga panganay ni Jacob nawad-an sa iyang panulondon sa pagkapanganay tungod sa iyang pagpakighilawas sa puyopuyo sa iyang amahan. (Gen 49:​3, 4; 1Cr 5:​1, 2) Gihatag ni Jacob ang mas dakong panalangin ngadto kang Epraim, ang manghod nga anak nga lalaki ni Jose, inay ngadto kang Manases, ang magulang.​—Gen 48:13-19.

Legal ang pagbaton ug puyopuyo. Ngani, sa Bibliya ang puyopuyo usahay gitawag nga “asawa,” ug ang lalaki nga iyang gikapuyo gitawag nga “bana.” Ang amahan sa gipuyopuyong babaye gitawag nga ugangan sa gikapuyo nga lalaki, ug ang gikapuyo nga lalaki gitawag nga umagad sa amahan sa gipuyopuyong babaye. (Gen 16:3; Huk 19:​3-5) Ang mga anak nga lalaki sa mga puyopuyo maoy lehitimo ug busa adunay katungod sa pagpanunod nga katumbas sa katungod nga nabatonan sa mga anak nga lalaki sa tinuod nga asawa.

Sa wala pa makabaton ug mga anak si Abraham, siya naghisgot sa iyang ulipong si Eliezer ingong ang gilaoman nga manununod sa iyang mga kabtangan apan si Abraham gisultihan ni Jehova nga siya makabaton ug usa ka anak ingong iyang manununod.​—Gen 15:1-4.

Yugto sa Balaod. Ilalom sa Balaod ang usa ka amahan gidid-an sa paghimo sa anak nga lalaki sa mas gihigugmang asawa ingong panganay, sa kapildihan sa iyang tinuod nga panganayng anak nga iya sa wala-kaayo higugmaa nga asawa. Kinahanglang iyang ihatag sa panganay ang dobleng bahin sa tanang butang nga iyang napanag-iya. (Deu 21:15-17) Kon walay mga anak nga lalaki, ang panulondon mahiadto sa mga anak nga babaye. (Num 27:6-8; Jos 17:3-6) Apan, ang mga anak nga babaye nga makapanunod ug yuta gibaoran nga makigminyo lamang sulod sa banay sa tribo sa ilang amahan, aron dili mapasa ang ilang panulondon ngadto sa lainlaing tribo. (Num 36:6-9) Kon walay mga anak, ang kahikayan sa pagpasa sa panulondon maoy ngadto sa (1) mga igsoong lalaki sa namatay, (2) sa mga igsoong lalaki sa iyang amahan, (3) sa kinadul-ang kadugo. (Num 27:9-11) Ang asawa walay madawat nga panulondon gikan sa iyang bana. Kon walay mga anak, ang asawa giisip nga maoy tag-iya sa yuta hangtod nga kana lukaton sa usa nga adunay katungod sa paglukat. Sa mao nga kahimtang, ang asawa lukaton uban sa kabtangan. (Ru 4:1-12) Ilalom sa balaod sa kaminyoon sa bayaw nga lalaki, ang unang anak nga ipanganak sa babaye pinaagi sa manlulukat maoy mahimong manununod sa namatay nga bana ug magbangon sa iyang ngalan.​—Deu 25:​5, 6.

Panulondong mga yuta. Ang panulondon sa mga anak sa Israel gihatag kanila ni Jehova, kinsa naglatid sa mga utlanan sa yuta ngadto kang Moises. (Num 34:1-12; Jos 1:4) Ang mga anak ni Gad, ang mga anak ni Ruben, ug ang katunga sa tribo ni Manases gihatagan ni Moises sa ilang pahat nga teritoryo. (Num 32:33; Jos 14:3) Ang uban sa mga tribo nakadawat sa ilang panulondon pinaagig ripa ubos sa pagdumala ni Josue ug Eleasar. (Jos 14:​1, 2) Nahiuyon sa tagna ni Jacob sa Genesis 49:​5, 7, ang Simeon ug Levi wala hatagi ug bulag nga seksiyon sa teritoryo ingong panulondon. Ang teritoryo sa Simeon naglangkob sa yuta (lakip sa sakop nga mga siyudad) sulod sa teritoryo sa Juda (Jos 19:1-9), samtang si Levi gihatagan ug 48 ka siyudad sa tibuok teritoryo sa Israel. Sanglit ang mga Levihanon gitudlo alang sa linaing pag-alagad sa sangtuwaryo, gikaingon nga si Jehova maoy ilang panulondon. Gidawat nila ang ikapulo ingong ilang bahin o panulondon baylo sa ilang serbisyo. (Num 18:​20, 21; 35:​6, 7) Ang mga pamilya gihatagan ug bahin nga yuta sulod sa teritoryo sa ilang tribo. Samtang modaghan ang mga pamilya ug ang manunod nga mga anak nga lalaki, ang yuta anam-anamon pagbahinbahin ngadto sa mas gagmayng mga pahat sa yuta.

Sanglit ang yuta padayong panag-iyahon sa samang banay gikan sa usa ka kaliwatan ngadto sa laing kaliwatan, dili gayod kini ikabaligya hangtod sa hangtod. Kon buot hunahunaon, ang pagbaligya sa yuta maoy abang lamang niini baylo sa bili sa mga abot nga ipatungha, ug ang kantidad sa pagpalit kalkulahon depende sa gidaghanon sa tuig hangtod sa sunod nga Tinghugyaw, nga sa maong panahon ang tanang napanag-iya nga yuta ibalik ngadto sa orihinal nga tag-iya kon wala kini malukat o matubos sa wala pa ang Tinghugyaw. (Lev 25:​13, 15, 23, 24) Kini nga regulasyon naglakip sa mga balay diha sa dili-pinarilan nga mga siyudad, nga giisip ingong bahin sa kabanikahan. Kon bahin sa balay diha sa usa ka pinarilan nga siyudad, ang katungod sa paglukat maoy sulod lamang sa usa ka tuig gikan sa panahon sa pagbaligya, nga sa maong panahon kini mapanag-iya sa nagpalit. Bahin sa mga balay diha sa Levihanong mga siyudad, ang katungod sa paglukat magpabilin hangtod sa panahong walay tino tungod kay ang mga Levihanon walay yutang panulondon.​—Lev 25:29-34.

Ang pagkadili-mabungkag sa balaod bahin sa panulondon giilustrar sa kahimtang sa parasan ni Nabot. Si Nabot midumili sa pagbaligya niini ngadto sa hari o sa pagbaylo niini ug laing parasan; ang hari walay labaw nga katungod sa pag-angkon sa napanag-iya nga yuta. (1Ha 21:2-6) Hinuon, ang usa ka tawo makahalad ug usa ka bahin sa iyang panulondon ngadto kang Jehova alang sa sangtuwaryo. Kon buhaton kini, dili kini mahimong lukaton, kondili kini magpabiling kabtangan sa sangtuwaryo ug sa mga saserdote niini. Kon ang usa ka tawo buot magbalaan ug usa ka bahin sa iyang kabtangan alang sa temporaryong paggamit sa sangtuwaryo, mahimo niya kini; ug kon sa ulahi buot na niya kining lukaton, mahimo niya kining malukat pinaagi sa pagdugang ug ikalimang bahin sa bili niini. Sa walay duhaduha kini nagpanalipod aron dili makubsan ug bahandi ang sangtuwaryo ug nakahatag usab ug mas dakong pagtahod sa sangtuwaryo ug sa mga butang nga gihalad diha sa pagsimba kang Jehova. Kon ang binalaan nga yuta ibaligya ngadto sa laing tawo, nan sa panahon sa Tinghugyaw kini mahimong usa ka yuta nga gihalad ug dili na iuli ngadto sa orihinal nga tag-iya kondili magpabilin nga kabtangan sa sangtuwaryo ug sa mga saserdote niini.​—Lev 27:15-21, 28; tan-awa ang PAGKABALAAN, PAGBALAAN (Mga Gipanag-iya nga Yuta).

Pinasukad sa nahisgotan na, atong makita nga ang mga testamento sa kabilin dili makaplagan sa Hebreohanong terminolohiya o batasan, sanglit wala na kinahanglana ang maong dokumento tungod sa mga balaod bahin sa panulondon. Bisan gani ang madaladala o personal nga kabtangan ikadespatsar sa tag-iya niini samtang buhi pa siya o pinasukad sa mga balaod sa panulondon sa dihang siya mamatay. Sa sambingay ni Jesus bahin sa anak nga mausikon, ang manghod, sumala sa iyang hangyo, nakadawat sa iyang bahin sa kabtangan sa wala pa mamatay ang iyang amahan.​—Luc 15:12.

Mga kaayohan sa mga balaod sa panulondon. Ang mga balaod maylabot sa mga panulondon ug sa pagbahinbahin niini ngadto sa mas gagmayng mga pahat samtang miuswag ang populasyon nakaamot mismo sa dugang pa nga panaghiusa sa pamilya. Sa yuta sama sa Israel, nga mas daghan ang kabungtoran, sama sa Judea, nahimo kining bentaha sanglit magamit pag-ayo sa mga Israelinhon ang tanang bahin sa yuta, bisan gani ang paghimog hinagdan nga kaumahan diha sa mga bakilid, nga tungod niana napuno ang yuta sa katahom ug sa berdeng mga tanom, sa olibo, kahoyng igos, palma, ug paras, nga magtaganag pagkaon sa dakong populasyon. Tungod kay ang tagsatagsa ka tawo maoy tag-iyag yuta, kini nakatabang aron labaw pang mahalon ang yuta nga iyang gipuy-an, nakapauswag sa pagkamakugihon, ug, duyog sa regulasyon sa Tinghugyaw, nagpasig-uli sa nasod sa orihinal nga teokratikanhong kahimtang niini sa matag 50 ka tuig. Kini nakatabang sa pagmentinar ug usa ka balanseng ekonomiya. Bisan pa niana, sama sa ubang bahin sa Balaod, ang mga pag-abuso sa kadugayan nakayuhot.

Ingon sa gisulti ni Jehova sa Israel, siya mao ang tinuod nga Tag-iya sa yuta. Alang kaniya sila maoy langyawng mga pumoluyo ug mga lalin. Busa, makahimo siya sa pagpapahawa kanila gikan sa yuta sa bisan unsang panahon kon iyang nakita nga kini angayan. (Lev 25:23) Tungod sa ilang daghang paglapas sa balaod sa Diyos, sila gidestiyero sulod sa 70 ka tuig ilalom sa gahom sa Babilonya ug nailalom sa Hentil nga pagmando bisan human sa pagpasig-uli kanila niadtong 537 W.K.P. Sa kataposan, niadtong 70 K.P., ang mga Romano bug-os nga nagpapahawa kanila gikan sa yuta, nga nagbaligya sa linibo ngadto sa pagkaulipon. Bisan gani ang ilang mga talaan sa kagikan nahanaw o nangadaot.

Kristohanong Panulondon. Si Jesu-Kristo, ingong anak ni David, nanunod sa trono ni David. (Isa 9:7; Luc 1:32) Ingong Anak sa Diyos, iyang napanunod ang langitnong pagkahari pinaagi sa pakigsaad nga gihimo ni Jehova kaniya. (Sal 110:4; Luc 22:28-30) Busa, si Kristo manunod sa kanasoran, aron sa pagdugmok sa tanang magsusupak ug sa pagmando sa walay kataposan.​—Sal 2:6-9.

Ang dinihogang mga membro sa Kristohanong kongregasyon gihisgotan nga may langitnong panulondon, nga makig-ambit sa panulondon ni Jesus ingong iyang “mga igsoon.” (Efe 1:14; Col 1:12; 1Pe 1:​4, 5) Kini naglakip sa yuta.​—Mat 5:5.

Tungod kay gitubos sa Diyos ang Israel gikan sa Ehipto, sila nahimong iyang katigayonan o “panulondon.” (Deu 32:9; Sal 33:12; 74:2; Miq 7:14) Sila naglandong sa “nasod” sa espirituwal nga Israel, kinsa giisip sa Diyos nga iyang “panulondon” tungod kay siya nanag-iya kanila, nga nagpalit kanila pinaagi sa dugo sa iyang bugtong nga Anak, si Jesu-Kristo.​—1Pe 2:9; 5:​2, 3; Buh 20:28.

Gihisgotan ni Jesu-Kristo nga kadtong mga tawo nga mobiya sa ilang bililhong mga butang tungod sa iyang ngalan ug tungod sa maayong balita “makapanunod sa kinabuhing walay kataposan.”​—Mat 19:29; Mar 10:​29, 30; tan-awa ang KATUNGOD SA PAGKAPANGANAY; KAMINYOON SA BAYAW NGA LALAKI; PANGANAY.