TAMBOK

Ang Cebuanong pulong nga “tambok” gigamit sa paghubad sa nagkalainlaing Hebreohanong mga pulong nga naghubit dili lamang sa substansiya nga gitawag ug tambok kondili nianang bus-ok ug lawas ug supang. Kini nga mga termino mahimong gamiton usab sa mahulagwayong diwa sa paghubit nianang dagaya o tabunok (sama sa Cebuanong ekspresyon nga “tambok sa yuta”) o aron ipakita ang ideya sa pagkakubol o pagkahabol sa hunahuna ug kasingkasing.

Ang cheʹlev sagad nga gigamit sa pagtumong sa substansiya nga “tambok,” sa mga hayop (Lev 3:3) o kaha sa mga tawo (Huk 3:22). Ang “sebo,” o ang tambok nga nagtabon sa mga amimislon o sa dapidapi, diha sa mga halad-nga-sinunog gihubit usab sa laing pulong, ang peʹdher. (Lev 1:​8, 12; 8:20) Ang cheʹlev unang makita diha sa Genesis 4:4 maylabot sa halad ni Abel ngadto kang Jehova sa “matambok nga mga bahin” gikan sa mga panganay sa iyang panon sa mga hayop. Human niadto ang kadaghanang paghisgot sa cheʹlev maylabot na lamang sa paghalad. Ang cheʹlev gigamit usab sa paglarawan sa labing maayo o labing dagaya nga bahin sa bisan unsang butang. Pananglitan, sa Genesis 45:​18, si Paraon miingon kang Jose nga ang iyang banay makakaon “sa tambok nga bahin sa yuta.” Sa ingon, ang Numeros 18:12 mabasa usab: “Ang tanang labing maayo [cheʹlev] sa lana ug ang tanang labing maayo [cheʹlev] sa bag-ong bino ug sa lugas . . . gihatag ko kini kanimo.”​—Tan-awa ang Sal 81:16; 147:14.

Ang Balaod Mahitungod sa Tambok. Sa ikatulong kapitulo sa Levitico, si Jehova mihatag sa mga Israelinhon ug mga instruksiyon mahitungod sa paggamit sa tambok diha sa mga halad-sa-panag-ambit. Sa dihang maghalad ug mga baka o mga kanding, kinahanglang ilang paasohon diha sa halaran ang tambok nga nagtabon sa dapidapi ug sa tinai ug sa mga amimislon, ingon man ang tambok nga nagatapot sa atay. Kon mga karnero ang ihalad, ang tibuok tambok nga ikog kinahanglang ihalad usab. (Ang karnero sa Sirya, Palestina, Arabia, ug Ehipto may tambok nga mga ikog, nga sagad motimbang ug 5 kg [11 lb] o kapin pa.) Ang Balaod espesipikong nag-ingon, “Ang tanang tambok iya ni Jehova . . . Dili gayod kamo magkaon sa bisan unsang tambok o sa bisan unsang dugo.”​—Lev 3:3-17.

Ang tambok daling mosilaob ug bug-os nga maut-ot ibabaw sa halaran. Ang bisan unsang tambok nga gihalad ibabaw sa halaran kinahanglang dili ibilin diha niana hangtod sa pagkabuntag; lagmit nga kini madaot ug mabaho, nga dili gayod angay sa bisan unsang bahin sa sagradong mga halad.​—Ex 23:18.

Wala ipatuman sa mga Kristohanon. Human sa Lunop, sa dihang gitugotan si Noe ug ang iyang pamilya sa pagkaon ug unod, walay giingon mahitungod sa tambok. (Gen 9:​3, 4) Apan, gidili ang pagkaon ug dugo. Kini maoy kapin sa 850 ka tuig una pa ihatag ang pakigsaad sa Balaod, diin gidili sa Israel ang pagkaon sa dugo ug sa tambok. Sa unang siglo K.P. ang nagamandong lawas sa Kristohanong kongregasyon nagpalig-on sa pagdili batok sa dugo ingong padayong gipatuman sa mga Kristohanon. (Buh 15:​20, 28, 29) Apan, sama kang Noe ug sa iyang pamilya, walay giingon bahin sa pagkaon sa mga Kristohanon ug tambok. Busa, ang balaod nga nagdili sa pagkaon ug tambok gihatag lamang ngadto sa nasod sa Israel.

Ang katarongan niini nga balaod. Ubos sa pakigsaad sa Balaod, ang dugo ug ang tambok gilantaw nga iya ni Jehova lamang. Ang kinabuhi anaa sa dugo, nga si Jehova lamang ang makahatag; busa kini iyaha. (Lev 17:​11, 14) Ang tambok giisip nga mao ang labing maayong bahin sa unod sa hayop. Ang paghalad sa tambok sa hayop dayag nga maoy pag-ila nga ang labing maayong mga bahin iya ni Jehova, nga dagayang nagatagana, ug gipasundayag niini ang tinguha sa magsisimba sa paghalad sa labing maayo ngadto sa Diyos. Tungod kay kini naglarawan sa pagpahinungod sa mga Israelinhon sa ilang labing maayo ngadto kang Jehova, giingon nga kini paasohon ibabaw sa halaran ingong “pagkaon” ug ingong “makapahupay nga alimyon” ngadto kaniya. (Lev 3:​11, 16) Busa, ang pagkaon ug tambok maoy ilegal nga pagkuha sa pahat nga gibalaan alang sa Diyos, usa ka pagyatak sa mga katungod ni Jehova. Silot nga kamatayon ang ipahamtang sa pagkaon ug tambok. Apan, dili sama sa dugo, ang tambok sa usa ka hayop nga namatay rag iya o kaha gipatay sa laing mananap mahimong gamiton sa ubang katuyoan.​—Lev 7:23-25.

Gilapdon sa kapadapatan sa balaod. Tungod niining ulahing teksto nga gihisgotan, daghang komentarista ang nagtuo nga ang pagdili diha sa Levitico 3:17 nagtumong lamang sa tambok nianang matang sa mga hayop nga mahimong ihalad, sama sa mga baka, karnero, ug mga kanding. Ang Hudiyohanong Rabbiniko nga pagtulon-an nabahin niining butanga. Apan ang sugo labot sa tambok diha sa Levitico 3:17 nalangkit sa balaod mahitungod sa pagkaon ug dugo, usa ka balaod nga tin-awng naglakip sa dugo sa tanan nga mga hayop. (Itandi ang Lev 17:13; Deu 12:​15, 16.) Busa, daw mas haom nga ang balaod labot sa tambok naglakip usab sa tambok sa tanang hayop, lakip niadtong giihaw ingong pagkaon sa mga Israelinhon.

Ang panglantaw nga ang pagdili gipadapat sa tambok sa tanang hayop dili kasukwahi sa teksto sa Deuteronomio 32:​14, nga naghisgot kang Jehova ingong naghatag sa Israel ug “tambok sa laking mga karnero” aron kaonon. Kini maoy usa ka mahulagwayong ekspresyon nga nagtumong sa labing maayo diha sa panon, o ingon sa paghubad niini nga prase sa The Jerusalem Bible, “dagayang pagkaon sa mga sibsibanan.” (Tan-awa usab ang ftn sa Da ug ang Kx.) Kining balaknong diwa gipakita sa ulahing mga bahin sa samang bersikulo nga naghisgot sa “tambok sa amimislon sa trigo” ug sa “dugo sa ubas.” Mao man usab sa Nehemias 8:​10, diin ang katawhan gisugo, “Lakaw, kan-a ang mga tambok,” kita dili mohinapos nga ilang literal nga gihurot ug kaon ang tanang tambok. Ang “mga tambok” nagtumong sa tambok nga mga bahin, mga butang nga dili niwang o uga, kondili maanindot, lakip na ang lamiang mga potahe nga giluto pinaagi sa mantika nga gikan sa utanon. Busa, ang hubad ni Knox dinhi mabasa nga “kaon kamo ug tambok nga karne,” samtang ang hubad ni Moffatt nag-ingon nga “kaona ang lamian nga mga bahin.”

Ang pagdili sa Moisesnong Balaod wala magpugong sa pagpakaon o pagpatambok sa karnero o baka nga ihawon ingong pagkaon. Mabasa nato ang “pinatambok nga toreyong baka” nga giihaw alang sa anak nga mausikon. (Luc 15:23) Ang pagkaon ni Solomon naglakip sa “pinatambok nga mga kakok” ug mga baka. (1Ha 4:23) Ang Hebreohanon nga ʽe·ghel-mar·beqʹ, nga gihubad nga “pinatambok nga nating baka,” makita sa 1 Samuel 28:24; ang meʹach ug meriʼʹ nagtumong sa usa ka ‘pinakaon-pag-ayo nga hayop’ o “pinatambok nga hayop.” (Isa 5:17; Eze 39:18) Apan, wala kini magkahulogan nga kini nga ‘pagpatambok’ maoy aron sa pagpatunghag sebo o naggulotgulot nga katambok; hinunoa, ang diwa gihapon niini mao nga ang mga hayop bus-ok ug lawas (“unoron”), dili niwang.​—Itandi ang Gen 41:​18, 19.

Ubang Hebreohanong mga Termino. Lakip sa Hebreohanong mga termino nga gigamit sa paghubit sa bisan unsa nga “tambok” mao kadtong naggikan sa lintunganayng berbo nga sha·menʹ. Bisan tuod nagkahulogang “mitambok” (Deu 32:15; Jer 5:28), kini naghatag usab sa ideya sa pagkahimong “baskog.” Ang sha·menʹ makita sa Isaias 6:​10, diin ang King James Version mabasa nga “gipatambok ang kasingkasing niini nga katawhan,” buot ingnon, nahimong dili-masanongon ug mahabol, nga samag ang ilang mga kasingkasing naputos sa tambok. Ang Maghuhukom 3:29 naghubit sa pipila ka Moabihanon ingong “ang matag baskog [sha·menʹ, sa literal, “tambok”] ug ang matag maisog nga lalaki.” Ang susamang pulong nga sheʹmen sagad gihubad nga “lana.”

Ang ‘paglipang’ lagmit mao ang ideya sa berbo nga da·shenʹ, nga gigamit usab sa literal nga paagi sa pagtumong sa ideya nga “motambok.” Kon ingon niana ang kahimtang, ang da·shenʹ (ug ang susamang pulong nga deʹshen) nagpasabot ug kauswagan, katabunok, o kadagaya. Si Jehova miingon sa Israel nga iyang dad-on sila ngadto sa usa ka yuta “nga nagaagay sa gatas ug dugos, ug sila mangaon ug mangabusog ug manambok [wedha·shenʹ].” (Deu 31:20) Kita giingnan nga kadtong mahinatagon, kugihan, ug nagasalig kang Jehova “patambokon,” buot ingnon, dagaya nga mouswag. (Pr 11:25; 13:4; 28:25) Sa Proverbio 15:30 ang maayong balita giingon nga “makapatambok sa kabukogan,” o magpuno niini ug uyok sa kabukogan​—sa laing pagkasulti, ang tibuok lawas mapalagsik. Ang nombre nga deʹshen nagpaaninag usab niini nga ideya sa kabuhong, sama sa Salmo 36:​8, diin ang mga anak sa tawo giingon nga ‘moinom sa ilang katagbawan sa katambok [mid·deʹshen; “kadagaya,” RS]’ sa balay sa Diyos.​—Itandi ang Jer 31:14.

Ang nombre nga deʹshen gihubad usab nga “mga abo” sa daghang mga maghuhubad, sama sa dihang kini nagtumong sa mga biya gikan sa halaran sa tabernakulo. (Lev 1:16; 4:12; 6:​10, 11, KJ, JB, RS) Apan, alang sa ubang mga eskolar ang “mga abo” wala magpaaninag sa lintunganayng pulong sa orihinal nga pinulongan. Busa, sila mipalabi sa termino nga “tambok nga mga abo” (Ro), o “mantikaong mga abo” (NW), tungod kay ang maong mga termino nagpakita nga ang init nga mantika gikan sa mga halad misuhop sa nasunog nga sugnod sa ilalom.

Ang ideya nga pinakaon-pag-ayo ug himsog gipahayag pinaagi sa pulong nga ba·riʼʹ. Kini gihubad nga “supang” (Eze 34:​3, 20) ug “makapahimsog” (Hab 1:16), bisan tuod kini mahimong hubaron nga “tambok” sa dihang maghulagway sa mga tawo, baka, ug sa lugas.​—Gen 41:​2, 7; Huk 3:17.