PAGBUNAL

Ang Moisesnong Balaod naglatid ug silot pinaagi sa pagbunal. Kini maoy pinaagi sa usa ka bunal o garote. Ang mga maghuhukom mao ang magbuot sa gidaghanon sa mga hampak nga ihatag sumala sa sala nga nahimo, nga nagtagad usab sa motibo, mga sirkumstansiya, ug uban pa. Ang posisyon gilatid: “Ang maghuhukom magpahapa kaniya ug ipahampak siya sa iyang atubangan sa gidaghanon nga tugbang sa iyang daotang buhat.” Ang silot limitado sa 40 ka hampak. (Deu 25:​2, 3) Ang katarongan sa paglimite niini maoy tungod kay kon masobrahan kini, ang tawo nga gihampak mamahimong tinamay sa mga mata sa iyang katagilungsod. Kini maoy usa sa mga pananglitan nga nagpakitang ang Balaod nga gihatag pinaagi kang Moises wala magtugot sa mapintas o hinobrang pagsilot. Ang katuyoan sa maong pagsilot mao ang pagtul-id, dili mapanimaslon ug mapintas sama sa mga silot nga gipahamtang sa ubang mga nasod. Ang nagbunal pagasilotan kon siya mosobra sa legal nga gidaghanon sa mga hampak. Busa, gilimitehan sa mga Hudiyo ang hampak kutob sa 39, aron dili mosobra sa gilatid nga gidaghanon ug sa ingon maglapas sa balaod.​—2Co 11:24.

Ang Hebreohanong agalon gitugotan sa paghampak sa iyang ulipong lalaki o babaye pinaagig bunal kon ang ulipon dili masinugtanon o rebelyoso. Apan kon ang ulipon mamatay tungod sa pagbunal, ang agalon pagasilotan. Apan, kon human sa pagbunal ang ulipon mabuhig usa o duha pa ka adlaw, kini maoy pamatuod nga nagpakitang ang agalon walay intensiyon diha sa iyang kasingkasing sa pagbuno kaniya. Siya may katungod sa pagpahamtang ug disiplina, tungod kay ang ulipon “iya man nga salapi.” Dili gayod bug-os daoton sa usa ka tawo ang iyang kaugalingon ug bililhong propiedad, nga tungod niana siya mawad-an hinuon niini. Lain pa, kon ang ulipon mamatay sa paglabay sa usa ka adlaw o kapin pa, dili matino kon ang kamatayon resulta ba sa pagbunal o kaha maoy tungod sa ubang hinungdan. Busa kon ang ulipon mabuhi human sa usa o duha ka adlaw, ang agalon dili pagasilotan.​—Ex 21:​20, 21.

Kon isumbong sa usa ka tawo ang iyang asawa nga kuno nanglimbong kaniya pinaagi sa pag-angkon nga siya usa ka ulay sa panahon sa ilang kaminyoon ug ang iyang sumbong maoy bakak, ang mga ansiyano sa siyudad, ingong mga maghuhukom, kinahanglang magdisiplina ug magpamulta usab kaniya tungod kay iyang giduhigan ang ngalan sa usa ka ulay sa Israel. Kini nga disiplina lagmit mao ang pagpahamtang kaniyag pipila ka pagbunal.​—Deu 22:13-19.

Ang Kasulatan sublisubling nagpasiugda sa kahinungdanon sa mga pagbunal ingong usa ka paagi sa pagdisiplina. Ang Proverbio 20:30 nagpakita nga ang disiplina mahimong modulot pag-ayo, nga magdalag kaayohan ngadto sa indibiduwal. Kini mabasa: “Ang mga samad mao ang magahinis sa daotan; ug ang mga pagbunal, sa kinahiladmang mga bahin sa tiyan.” Ang tawo nga gidisiplina niining paagiha angayng moila nga siya milihok nga binuangbuang ug angayng magbag-o. (Pr 10:13; 19:29) Ang tinuod nga maalamong tawo mahimong matul-id pinaagi sa mga pulong ug makalikay nga dili makaagom sa mga pagbunal.

Sanglit ang tanang katawhan gipanganak “sa kasaypanan” ug gipanamkon “sa sala” (Sal 51:5), ang Kasulatan nagtambag nga ang bunal sa awtoridad sa ginikanan kinahanglang bug-os nga gamiton, usahay pinaagig literal nga bunal. (Pr 22:15) Sa ingon ang bata lagmit maluwas gikan sa pagkanawad-an ug pabor ug kamatayon.​—Pr 23:​13, 14.

Mopatim-aw nga dili lamang kay bunal ra ang gigamit sa mga Hudiyo apan sa ulahi migamit usab ug panglapdos. (Heb 11:36) Mas grabe kini nga silot kay sa pagbunal, ug bisan tuod kini gihimong legal nga silot sa panahon ni Jesus sa dinhi pa sa yuta, dili kini pinasukad sa Balaod. (Mat 10:17; 23:34) Ang Mishnah, nga gituohang gipasukad sa binabang tradisyon, naghubit sa paagi sa paglapdos:

“Ilang ihigot ang iyang duha ka kamot diha sa usa ka haligi, ug ang ministro sa sinagoga maghawid sa iyang mga besti​—kon kini magisi, kini magisi, kon kini bug-os nga mabitas, kini bug-os nga mabitas​—mao nga mahukasan ang iyang dughan. Ang usa ka bato ibutang sa iyang luyo nga diha niini mobarog ang ministro sa sinagoga nga may panglapdos nga panit sa baka diha sa iyang kamot, nga gidoble ug gidoble pag-usab, ug duha ka [laing] panglapdos nga mopataas ug mopaubos ang [gipatapot] diha niana.

“Ang kuptanan sa panglapdos maoy usa ka dapal ang gitas-on ug usa ka dapal ang gilapdon; ug ang tumoy niini kinahanglang makaabot sa iyang pusod. Siya magpadapat kaniyag un-tersiya sa mga labod sa iyang atubangan ug dos-tersiya sa iyang likod; ug siya dili mohampak kaniya kon siya magbarog o maglingkod, kondili sa diha lamang nga siya magtikubo, kay kini nahisulat, Ang maghuhukom magpahapa kaniya. Ug siya nga naglapdos, maglapdos pinaagi sa usa niya ka kamot uban sa tibuok niyang kusog.

“ . . . Kon siya mamatay ubos sa iyang kamot, ang naglapdos dili sad-an. Apan kon siya mamatay tungod sa kadaghan sa labod, siya moikyas ngadto sa pagkadestiyero tungod kaniya.”

“Pila ka labod ang ilang ipadapat sa usa ka tawo? Kap-atan kulang ug usa, kay kini nahisulat, Pinaagi sa gidaghanong kap-atan; [sa ato pa,] sa gidaghanong hapit magkap-atan.”​—Makkot 3:12–​14, 10; gihubad ni H. Danby.

Ang lahing matang sa panglapdos gigamit ni Gideon ngadto sa 77 ka prinsipe ug mga ansiyano sa Sucot, kinsa wala mohatag ug pagkaon sa iyang mga tawo sa dihang iyang gigukod ang mga hari sa Midian. Lagmit iyang gigamit ang mga panglapdos nga hinimo sa mga sampinit ug mga tunok sa kamingawan sa pagkastigo kanila. Kini giingon nga sila iyang “gitudloan ug leksiyon.”​—Huk 8:​7, 14, 16.

Ang ubang mga nasod migamit ug mas grabeng pamaagi sa pagbunal, ug wala nila limitahe kini sa 40 ka hampak. Ang mga Israelinhon didto sa Ehipto gibunalan sa ilang Ehiptohanong mga magtatan-aw, nga sa walay duhaduha grabe kaayo.​—Ex 5:​14, 16; 2:​11, 12.

Ang mga Romano naggamit ug mga garote sa pagbunal, nga naghukas una sa panggawas nga mga besti sa tawong bunalan. (Buh 16:​22, 23) Ang Gregong pulong nga gihubad nga “garotehon” sa Buhat 16:22 maoy rha·bdiʹzo, nga nagtumong sa rhaʹbdos (garote; sungkod). (Itandi ang 1Co 4:​21, Int.) Kining duha ka Gregong pulong susama sa rha·bdouʹkhos, nga gihubad nga “kostable” diha sa Buhat 16:​35, 38 ug sa literal nagkahulogang “tiggarote.”​—Itandi ang Int.

Ang mga Romano migamit usab ug panglapdos. Ang biktima patuyharon, dayag nga ang iyang mga kamot ihikot diha sa usa ka poste pinaagi sa mga gapos nga panit. (Buh 22:​25, 29) Ang gidaghanon sa mga lapdos bug-os nga nag-agad sa komandante. Sagad lapdosan una ang usa sa dili pa ilansang. Human mopasignunot si Pilato sa padayong pagsinggit sa mga Hudiyo nga ilansang si Jesus ug human buhii si Barabas ngadto kanila, ang asoy nag-ingong “busa, nianang panahona gikuha ni Pilato si Jesus ug gilatigo siya.” (Ju 19:1; Mat 20:19) Usahay ang mga Romano migamit ug mga panglapdos aron ‘usisahon’ ang mga biktima aron motug-an ug mohatag ug testimonya. (Buh 22:​24, 25) Ang duha ka Gregong berbo alang sa ‘paghampak’ o ‘paglapdos’ maoy ma·sti·goʹo (Mat 10:17) ug ma·stiʹzo (Buh 22:25). Ang duha kaamgid sa maʹstix, nga nagkahulogang “paglapdos” sa literal nga diwa (Buh 22:24; Heb 11:36) ug, sa mahulagwayong diwa, “grabeng mga balatian (sakit).” (Mar 3:10; 5:34) Bisan pa niana, ang paglapdos sa usa ka Romanong lungsoranon maoy ilegal. Ang Lex Valeria ug ang Lex Porcia, nga gipatuman sulod sa nagkalainlaing panahon tali sa 509 ug 195 W.K.P., nagbaod nga dili latigohon ang Romanong mga lungsoranon​—ang Lex Valeria, kon ang lungsoranon moapelar sa mga tawo; ang Lex Porcia, kon wala ang maong pag-apelar.

Ang labing makalilisang nga instrumento sa paglapdos mao ang flagellum. Kini adunay kuptanan nga niana gitaod ang ubay-ubayng mga pisi o tinabas nga panit. Kini nga mga panit gipabitayan ug hait nga mga piraso sa bukog o metal aron mas sakit ug mas epektibo ang paghampak. Ang Gregong nombre nga phra·gelʹli·on (“latigo”; Ju 2:15) naggikan sa Latin nga flagellum. Ang kaamgid nga berbong phra·gel·loʹo nagkahulogang “paglatigo.”​—Mat 27:26; Mar 15:15.

Gisultihan ni Jesus ang iyang mga tinun-an nga tungod sa iyang ngalan sila pagabunalan diha sa mga sinagoga. (Mar 13:9) Kini nga tagna natuman sa makadaghan. Ang pipila sa mga apostoles gidakop ug gidala atubangan sa Hudiyohanong Sanhedrin ug gibunalan human modumili sa paghunong sa ilang buluhatong pagsangyaw. (Buh 5:40) Si Saulo, kinsa sa ulahi nahimong si apostol Pablo, maoy usa ka mapintas nga maglulutos sa mga Kristohanon sa wala pa siya makabig, nga nagpabilanggo ug nagpabunal kanila diha sa nagkalainlaing mga sinagoga. (Buh 22:19) Ang Gregong berbo (deʹro) nga gigamit niini nga mga asoy kaamgid sa derʹma (‘panit’; Heb 11:​37, Int) ug sa panguna nagkahulogang “pagpanit.”​—Itandi ang Luc 12:​47, Int.

Si Pablo gigarote didto sa siyudad sa Filipos. Iyang gigamit kining hitaboa batok sa iyang mga maglulutos, nga naggamit sa kahigayonan sa pagdepensa ug sa pagtukod sa legal nga paagi sa maayong balita nga iyang gisangyaw. Siya gibunalan atubangan sa publiko ug gibalhog sa bilanggoan, apan sa dihang nasuta sa mga mahistrado nga usa diay siya ka Romanong lungsoranon, sila nangahadlok pag-ayo, kay dili lamang gibunalan nila ang usa ka Romanong lungsoranon kondili ilang gibuhat kini bisag wala pa siya hukmi pinaagi sa paghusay. Niining kasoha usab, si Pablo ug Silas gipadayag sa publiko ingong mamumuhat ug daotan. Busa sa dihang ang mga mahistrado nagsugo sa magbalantay sa bilanggoan sa pagpagawas kang Pablo ug Silas, si Pablo miingon: “Ila kaming gibunalan nga wala pa husaya atubangan sa publiko, nga mga tawong Romano, ug gibalhog kami sa bilanggoan; ug karon ila na kaming pagawason sa tago? Dili gayod! hinuon paanhia sila ug pagawason kami.” Ang mga mahistrado kinahanglang personal nga modawat sa ilang kasaypanan. “Busa ang mga kostable mitaho niining mga sultiha ngadto sa mga mahistrado sibil. Kini sila nangahadlok sa pagkadungog nila nga ang maong mga tawo maoy mga Romano. Busa sila nangadto ug nangaliyupo kanila ug, human sila mapagawas, ilang gihangyo sila nga mobiya sa siyudad.” (Buh 16:22-40) Tungod niini, ang pagsangyaw sa maayong balita nabindikar ingong buluhaton nga dili supak sa balaod, kay ang mga mahistrado mismo, pinaagi sa pagbuhat niini, nagpahibalo sa publiko nga si Pablo ug Silas walay nahimong sayop. Si Pablo milihok niining paagiha tungod kay iyang tinguha nga ‘matukod sa legal nga paagi ang maayong balita.’​—Flp 1:7.

Mahulagwayong Paggamit. Sa mahulagwayong paagi gitandi ni Haring Rehoboam ang iyang paagi sa pagmando uban sa pagmando sa iyang amahan nga si Solomon pinaagi sa paghisgot sa mahulagwayong paagi sa mas bug-at nga silot nga paglapdos kay sa pagbunal. (Sa Hebreohanon, ang pulong alang sa “mga panglapdos” [ʽaq·rab·bimʹ] sa literal nagkahulogang “mga tanga” ug dayag nga maoy usa ka matang sa bunal nga may mga baligtos, o nga may mga sima sa tumoy nga samag mga ikot sa tanga, o tingali may gipangbaligtos o tunokon nga mga sanga.)​—1Ha 12:11-14, ftn sa Rbi8.

Sa dihang si Jehova mihimog pakigsaad kang David alang sa usa ka gingharian, Iyang gisultihan si David nga ang trono pagatukoron diha sa iyang linya apan kon ang iyang dinastiya o ang bisan kinsa sa iyang linya sa mga kaliwat makabuhat ug sayop, si Jehova “magbadlong kaniya pinaagi sa olisi sa mga tawo ug pinaagi sa mga hampak sa mga anak ni Adan.” (2Sa 7:14; Sal 89:32) Kini nahitabo sa dihang gitugotan ni Jehova ang mga hari sa Hentil nga mga nasod sa pagpildi sa mga hari sa Juda, ilabina sa dihang gipalagpot ni Nabucodonosor nga hari sa Babilonya si Zedekias gikan sa trono sa Jerusalem.​—Jer 52:1-11.

Si Jehova miingon nga ang mga nasod diin ang mga Israelinhon napakyas sa pagpapahawa mahimong ‘panglapdos sa ilang mga kilid.’ (Jos 23:13) Ang Isaias 10:24-26 nagpakita nga, bisan tuod gigamit sa mga Asiryanhon ang olisi sa paghampak sa Zion sa dili-matarong nga paagi, si Jehova “molatigo” sa mga Asiryanhon. Ang sakit o kalamidad nga gipadala ni Jehova ingong silot gihisgotan ingong hampak. (Num 16:43-50; 25:​8, 9; Sal 106:​29, 30) Ang disiplina gikan kang Jehova gipakasama sa kastigo o lapdos.​—Heb 12:6.