EBAL, BUKID SA

Usa ka bukid nga karon gituohan nga mao ang Jebel Eslamiyeh (Har ʽEval), nga nahimutang diha sa distrito sa Samaria. Ang Bukid sa Ebal maoy atbang sa Bukid sa Gerizim; kining mga bukira giulang sa maanindot, hiktin nga walog, ang Walog sa Sekem (Walog sa Nablus), nga maoy nahimutangan sa siyudad sa Nablus, dili halayo sa karaang Sekem. Ang ubos nga mga bakilid lamang niini ang adunay mga tanom sama sa mga paras ug mga kahoyng olibo, ang ibabawng mga bahin maoy umaw ug batoon. Sama sa ubang kabukiran sa Samaria, anapog ang ilalom nga bahin sa Ebal ug tisas ang ibabawng bahin niini. Kini nahimutang sa AS sa Bukid sa Gerizim ug may gihabogon nga kapin sa 900 m (3,000 p) ibabaw sa lebel sa Mediteranyo. Ang mga Bukid sa Ebal ug Gerizim nahimutang dapit sa K sa Suba sa Jordan.​—Deu 11:​29, 30.

Kon lantawon ang A gikan sa kinatayuktokan sa Ebal, makita sa usa ang mas dakong bahin sa yuta sa Galilea ug usab ang Bukid sa Hermon. Ang mga taluktok duol sa Jerusalem makita sa H ug ang Patag sa Saron ug ang Mediteranyo makita sa K. Sa S maabot sa panan-aw bisan ang Hauran tabok sa Jordan. Si Abram (Abraham) kas-a nagkampo diha sa walog tali niining duha ka bukid, duol sa dagkong mga kahoy sa More.​—Gen 12:6.

Gisultihan ni Moises ang mga Israelinhon nga sa dihang dad-on sila ni Jehova ngadto sa yuta nga ilang panag-iyahon, ‘ihatag gayod nila ang panalangin didto sa Bukid sa Gerizim ug ang maldisyon didto sa Bukid sa Ebal.’ (Deu 11:​29, 30) Siya nagsugo usab nga mopilig dagkong mga bato nga wala matabas, papution kini pinaagig apog, ug ipahimutang kini diha sa Bukid sa Ebal. Usa ka halaran ang kinahanglang tukoron didto, nga diha niana ihalad ang mga halad ngadto kang Jehova. Si Moises usab miingon, “Magsulat ka diha sa mga bato sa tanang pulong niini nga balaod, nga maghimo niini nga matin-aw.”​—Deu 27:1-8.

Human ang Israel motabok sa Jordan, ang mga tribo ni Ruben, Gad, Aser, Zabulon, Dan, ug Neptali kinahanglang “mobarog alang sa maldisyon didto sa Bukid sa Ebal,” ug ang ubang mga tribo kinahanglang “mobarog aron sa pagpanalangin sa katawhan didto sa Bukid sa Gerizim.” Niadtong panahona, gipahayag ang mga panalangin nga mapahimuslan niadtong mosunod sa balaod sa Diyos, ingon man ang mga tunglo o maldisyon nga maagoman niadtong mosupak sa iyang balaod. (Deu 27:12-14) Sa dihang gipahayag ang mga tunglo nga modangat tungod sa pagkadili-masinugtanon, ang tibuok katawhan kinahanglang moingon nga “Amen!” nga mao, “Hinaot unta!” aron ipakita ang ilang pag-uyon nga ang mga mamumuhat ug daotan takos sa tunglo.​—Deu 27:15-26.

Human makadaog ang Israel didto sa Ai, gituman ni Josue ang gisugo ni Moises nga magtukod ug halaran alang kang Jehova didto sa Bukid sa Ebal. Diha sa mga bato (tingali, dili gayod mismo diha sa mga bato sa halaran) siya misulat ug “usa ka kopya sa balaod ni Moises nga iyang gisulat atubangan sa mga anak sa Israel.” Dayon, atubangan sa nagkatigom nga kongregasyon sa Israel (lakip sa langyawng mga pumoluyo) ingon sa gisugo ni Moises, ‘gibasa ni Josue sa makusog ang tanang pulong sa balaod, ang panalangin ug ang maldisyon, sumala sa tanang nahisulat sa basahon sa balaod.’ Ang katunga sa kongregasyon nagbarog sa atubangan sa Bukid sa Ebal ug ang laing katunga nagbarog sa atubangan sa Bukid sa Gerizim, samtang ang arka sa pakigsaad ug ang mga Levihanon anaa sa taliwala sa duha ka pundok. (Jos 8:30-35) Tungod sa posisyon sa mga bakilid sa Bukid sa Ebal ug sa mga bakilid sa Bukid sa Gerizim, maayo kaayo ang lanog sa tingog alang niini nga okasyon. Angay usab nga matikdan nga kining mga butanga nahitabo duol sa kinapusoran sa yutang saad ug duol sa dapit diin gisaad ni Jehova kining yutaa ngadto sa katigulangan sa Israel nga si Abram (Abraham).​—Gen 12:​6, 7.

Ang Hudiyohanong tradisyon nag-ingon nga ang mga Levihanon, nga nagbarog taliwala sa mga Bukid sa Ebal ug Gerizim, miatubang sa Bukid sa Gerizim sa dihang gipahayag ang mga panalangin, nga niana ang mga tawo nga nagkatigom didto mitubag ug “Amen!” Unya giingon nga sila miatubang sa Bukid sa Ebal ug gipahayag ang usa sa mga tunglo, nga niana kadtong nagkatigom sa pikas bahin miingon nga “Amen!” Ang Kasulatan, hinunoa, wala maghisgot sa eksaktong paagi nga gisunod sa maong talagsaong okasyon.

Giingon sa Deuteronomio 27:4 nga ang mga bato patindogon didto sa Bukid sa “Gerizim” sumala sa Samarianhong Pentateuch. Apan, ang mabasa maoy “Ebal” sumala sa Masoretikong teksto, sa Latin nga Vulgate, sa Syriac nga Peshitta, ug sa Gregong Septuagint. Ang Josue 8:30-32 nagpakita nga didto sa Bukid sa Ebal si Josue nagpatindog sa mga bato nga diha niana gisulat ang “usa ka kopya sa balaod ni Moises.”​—Tan-awa ang GERIZIM, BUKID SA.