BEN-HADAD
[Anak nga Lalaki ni Hadad].
Ang ngalan sa tulo ka hari sa Sirya nga gihisgotan sa rekord sa Bibliya. Si Hadad mao ang diyos-bagyo nga gisimba sa tibuok Sirya ug sa ubang kanait nga mga rehiyon.
1. Ang unang hari sa Sirya nga ginganlan ug Ben-hadad diha sa asoy sa Bibliya mao ang anak nga lalaki ni Tabrimon ug apo ni Hezion. Siya nakigsaad kang Haring Baasa sa Israel, apan si Haring Asa sa Juda, nga nahadlok sa dihang si Baasa nagpalig-on sa Rama mga pipila lang ka milya sa A sa Jerusalem, naghiphip kang Ben-hadad sa pagbungkag sa iyang pakigsaad ug sa pagsulong sa amihanang gingharian, sa ingon nagpugos kang Baasa sa pagsibog. Baylo sa bahandi sa hari sa Juda ug sa bahandi sa sangtuwaryo sa templo, si Ben-hadad misulong sa Israel, nga nag-ilog sa lainlaing mga siyudad sa teritoryo sa Neptali ug sa rehiyon sa Dagat sa Galilea. Ingon sa gidahom, si Baasa misibog ngadto sa iyang kaulohan sa Tirza. (1Ha 15:16-21; 2Cr 16:1-6) Nahitabo kini niadtong mga 962 W.K.P. (ang “ikakatloag-unom ka tuig” sa 2 Cronicas 16:1 dayag nga nagtumong sa ika-36 nga tuig gikan sa pagkabahin sa gingharian niadtong 997 W.K.P.).—Tan-awa ang ASA Num 1.
2. Ang sunod nga gihisgotang hari sa Sirya nga ginganlan ug Ben-hadad maoy sa panahon sa paghari ni Haring Ahab sa Israel (mga 940-920 W.K.P.). Mga ikalimang tuig sa wala pa mamatay si Ahab, si “Ben-hadad nga hari sa Sirya” nanguna sa gihiusang kasundalohan sa 32 ka sakop nga mga hari batok sa Samaria, nga naglikos sa siyudad ug nag-awhag kang Haring Ahab nga bug-os mosurender. (1Ha 20:1-6) Gikonsulta ni Ahab ang mga ansiyano sa yuta, kinsa mitambag kaniya sa pagsukol. Unya, samtang ang Siryanhong kasundalohan nangandam sa pag-atake sa siyudad ug samtang si Ben-hadad ug ang ubang mga hari nangahubog didto sa mga balongbalong nga ilang gitukod, si Ahab, nga misunod sa tambag gikan sa Diyos, migamit ug estratehiya sa paghimog kalit nga pag-atake sa kampo sa Sirya, ug siya malamposong nagparot kanila.—1Ha 20:7-21.
Kay mituo sa teoriya sa iyang mga magtatambag nga si Jehova maoy “usa ka Diyos sa mga bukid” ug nga tungod niini ang mga Israelinhon mapildi diha sa patag, sa pagkasunod tuig gipangunahan ni Ben-hadad ang iyang kasundalohan sa pagsulong sa Apek, usa ka lungsod nga lagmit nahimutang sa S sa Dagat sa Galilea. (Tan-awa ang APEK Num. 5.) Giorganisar pag-usab ang Siryanhong kasundalohan, nga tungod niini ang 32 ka hari gipulihan ug mga gobernador ingong mga pangulo sa mga tropa, tingali tungod kay gituohan nga ang mga gobernador makig-away nga mas mahiusahon ug masinugtanon ug tingali may dakong panukmod sa pagdaog aron mapatas-an ang ilang ranggo kay sa mas independenteng mga hari. Apan, ang relihiyoso ug militaryong mga teoriya ni Ben-hadad wala magsilbi batok sa Israelinhong kasundalohan kinsa, bisag walay bawot sa gidaghanon, gipasidan-an sa usa ka manalagna bahin sa maong pag-atake ug gipaluyohan sa Hari sa uniberso, si Jehova nga Diyos. Ang Siryanhong kasundalohan bug-os nga napildi, ug si Ben-hadad mikalagiw ngadto sa Apek. Apan, gibuhian ni Ahab kining peligrosong kaaway, uban niini nga saad gikan kang Ben-hadad: “Ang mga siyudad nga gikuha sa akong amahan gikan sa imong amahan akong iuli; ug ikaw magtudlo ug mga dalan sa Damasco alang sa imong kaugalingon sama sa pagtudlo sa akong amahan didto sa Samaria.”—1Ha 20:22-34.
Nagkalainlain ang opinyon kon kini ba nga Ben-hadad mao ra ang Siryanhong hari sa adlaw ni Baasa ug Asa o siya ba hinuon maoy usa ka anak nga lalaki o kaha apo niana nga hari. Aron si Ben-hadad I (sa panahon ni Asa) mahimong mao ra usab ang Ben-hadad sa panahon ni Ahab ug sa panahon ni Jehoram (mga 917-905 W.K.P.), gikinahanglan ang paghari nga mga 45 ka tuig o kapin pa. Siyempre, kini dili imposible.
Apan, kadtong nagtuo nga ang Siryanhong hari sa adlaw ni Ahab pagatawgong Ben-hadad II nagpunting sa saad nga gihimo ni Ben-hadad ngadto kang Ahab, ingon sa gikutlo na. (1Ha 20:34) Daw mopatim-awng gihisgotan niini nga ang amahan ni Ben-hadad nag-ilog ug mga siyudad gikan kang Omri nga amahan ni Ahab. Apan kon ang maong pag-ilog nga gihisgotan mao ang gihimo ni Ben-hadad I panahon sa pagmando ni Baasa, kana maghimo kang Ben-hadad I ingong amahan (o tingali mao lamang ang gipulihan) ni Ben-hadad II sa panahon sa paghari ni Ahab. Mao man usab, ang giingong “amahan” ni Ahab mahimong magtumong sa usa ka hari nga gipulihan sa trono bisan tuod dili niya kadugo ingong pursosong katigulangan.—Tan-awa ang BELSAZAR.
Bisan pa niana, tungod kay gihisgotan man ang Samaria diha sa saad ni Ben-hadad ngadto kang Ahab, posible gayong giilog sa mga Siryanhon ang Israelinhong mga siyudad sa panahon nga naghari si Omri, sanglit siya maoy nagtukod sa Samaria ug human niadto naghimo niini nga kaulohan sa Israel. Lagmit nga ang “mga dalan” nga gitudlo maoy alang sa pagtukod ug mga tindahan, o mga tiyanggihan, aron mapalambo ang pamatigayon.
Bisan unsa ang mga kahimtang ug panahon sa pag-ilog sa Israelinhong mga siyudad, ang Kasulatanhong ebidensiya daw nagpunting sa usa ka lahi nga Ben-hadad nga nagmando sa panahon ni Ahab, ug busa siya mahimong tawgon nga Ben-hadad II. Mopatim-aw nga ang saad ni Ben-hadad nga ibalik ang mga siyudad nga gikuha sa iyang amahan gikan sa Israel wala sa bug-os matuman, kay sa kataposang tuig sa pagmando ni Ahab kining maong Israelinhong hari nakig-alyansa kang Jehosapat sa kawang nga pagsulay sa pagbawi sa Ramot-gilead (S sa Jordan) gikan sa mga Siryanhon. Si Ben-hadad II lagmit mao ang wala mailhi nga “hari sa Sirya” kinsa nagmando sa iyang “katloag-duha ka pangulo sa mga karo” sa pagsentro sa ilang pag-atake kang Ahab sa maong pagpakiggubat. (1Ha 22:31-37) Siya lagmit mao usab ang hari nga nagpadala sa iyang sanlahon nga pangulo sa kasundalohan nga si Naaman aron ayohon ni Eliseo panahon sa paghari ni Jehoram. Ang Siryanhong hari misimba sa diyos nga si Rimon (kansang ngalan maoy bahin sa ngalan ni Tabrimon, ang amahan ni Ben-hadad I).—2Ha 5:1-19.
Bisan pag giayo ang iyang heneral, nagpabilin gihapon ang pagkamabatokon ni Ben-hadad sa Israel ug nagpadala ug kasundalohan aron sa pagsulong sa Israel. (2Ha 6:8; itandi ang bersikulo 23.) Apan, si Eliseo kanunayng nagpasidaan sa hari sa Israel bahin sa ruta sa misulong nga mga kasundalohan, mao nga si Ben-hadad nagsugod sa pagsuspetsa nga adunay nagmaluibon taliwala sa iyang mga alagad. Sa pagkasayod nga si Eliseo diay ang nagpahibalo sa hari sa Israel bahin sa ‘mga butang nga gisulti ni Ben-hadad didto sa iyang sulod nga lawak-katulganan,’ ang Siryanhong hari nagpadala ug dakong panon sa kasundalohan aron sa pagdakop kang Eliseo didto sa Dotan. Apan, gipahinabo ni Eliseo sa milagrosong paagi nga ang kasundalohan hampakon sa usa ka matang sa pagkabuta, ug iyang gidala sila didto mismo sa kaulohan sa Israel, ang Samaria. Kini nga kasinatian, tingali duyog sa gipakitang kaluoy ug gihatag nga kagawasan sa mga Siryanhon didto, nagpahunong sa kalihokan sa mga bandido, bisan tuod nga kini wala maghanaw sa agresibong tinamdan ni Ben-hadad.—2Ha 6:9-23.
Kay nagtinguha gihapon sa pagpukan sa Israelinhong gingharian, sa ulahi gitigom ni Ben-hadad ang iyang kasundalohan ug gilikosan ang Samaria, nga nagpahinabog grabe kaayong kagutmanan. (2Ha 6:24-29) Apan, sa dihang usa ka gabii niana gipahinabo ni Jehova nga ang kampo sa Sirya makadungog sa kagahob sa nagsingabot nga dakong panon sa kasundalohan, sila gilayon nakaingon nga si Jehoram nagsuhol sa mga Hitihanon ug mga Ehiptohanon aron sa pagluwas kaniya, ug tungod niadto sila mikalagiw balik sa Sirya panahon sa kagabhion, nga nagbilin sa tanan nilang kasangkapan ug mga abiyo.—2Ha 7:6, 7.
Si Ben-hadad II nagkasakit sa dihang si Eliseo mipanaw ngadto sa Damasco dala ang sugo sa Diyos nga gihatag ngadto sa iyang gipulihang manalagna nga si Elias. (1Ha 19:15) Sa iyang pagpadalag 40 ka kamelyo nga gikargahan ug mga gasa alang sa manalagna, si Ben-hadad nagpakisayod kon siya mamaayo pa ba sa iyang balatian. Ang tubag ni Eliseo nga gipahibalo kang Hazael nagpakita nga ang hari mamatay ug nga si Hazael mao ang mopuli sa pagkahari. Pagkaugma gipatay ni Hazael si Ben-hadad pinaagi sa pagtuok, ug unya si Hazael mipuli sa trono ingong hari.—2Ha 8:7-15.
3. Ang anak nga lalaki ni Hazael nga hari sa Sirya. (2Ha 13:3) Si Ben-hadad III dayag nga nakig-uban sa iyang amahan sa dihang gilupigan ang Israel sa mga adlaw ni Jehoahaz (876-mga 860 W.K.P.) ug sa dihang gisakop sa mga Siryanhon ang Israelinhong mga siyudad. Apan, si Jehova nagpatindog ug “usa ka manluluwas” alang sa Israel, dayag nga pinaagi sa anak nga lalaki ni Jehoahaz nga si Jehoas (mga 859-845 W.K.P.) ug sa misunod kaniya nga si Jeroboam II (mga 844-804 W.K.P.). (2Ha 13:4, 5) Ingong katumanan sa kataposang tagna ni Eliseo, nabawi ni Jehoas “gikan sa kamot ni Ben-hadad nga anak nga lalaki ni Hazael ang mga siyudad nga iyang nakuha gikan sa kamot ni Jehoahaz,” nga nagpildi sa Siryanhong kasundalohan sa tulo ka higayon. (2Ha 13:19, 23-25) Gipadayon ni Jeroboam II ang mga kadaogan sa iyang amahan batok sa Sirya ug gibalik ang mga utlanan sa Israel sa kanhing nahimutangan niini, sa ingon nahimong usa ka manluluwas sa Israel. (2Ha 14:23-27) Si Ben-hadad III wala hisgoti maylabot sa mga pagsakop ni Jeroboam ug lagmit wala pa siya matawo nianang panahona.
Ang ekspresyon nga “mga puloy-anang torre ni Ben-hadad,” nga gigamit ni manalagnang Amos (kinsa nanagna sa panahon sa paghari ni Jeroboam II) sa pagtumong sa harianong mga palasyo sa Damasco (Am 1:3-5; itandi ang 2Ha 16:9), padayong gigamit sa susamang paagi ni Jeremias mga duha ka siglo sa ulahi.—Jer 49:23-27.
Si Ben-hadad sa Karaang mga Inskripsiyon. Ang usa ka inskripsiyon ni Salmaneser III, human iasoy ang usa ka pagpakiggubat batok sa mga Siryanhon, nagpahayag: “Si Hadadezer (mismo) namatay. Si Hazael, nga usa ka ordinaryo nga tawo (lit.: anak sa usa ka dili inila), miilog sa trono.” (Ancient Near Eastern Texts, giedit ni J. Pritchard, 1974, p. 280) Busa, si Ben-hadad II lagmit gitawag nga “Hadadezer” (Asiryanhon, Adad-idri) ni Salmaneser III.
Ang Bantayog ni Zakir naghubit sa silot nga gipahamtang ni “Barhadad, ang anak nga lalaki ni Hazael, hari sa Aram,” nga nangulo sa magkaabin nga Siryanhong mga hari batok kang “Zakir, hari sa Hamat ug Luʽath,” sa ingon nagdugang ug arkeolohikanhong pamatuod sa paglungtad ni Ben-hadad III, ang anak nga lalaki ni Hazael.—Ancient Near Eastern Texts, p. 655.
Usa ka bantayog, nga nailhan ingong Bantayog ni Melqart, nakaplagan niadtong 1940 mga 6 km (3.5 mi) sa A sa Aleppo sa amihanang Sirya, ug bisag ang inskripsiyon dili bug-os mabasa, kini sa bahin mabasa: “Usa ka bantayog nga gipatindog ni Barhadad . . . alang sa iyang Ginoong Melqart.” (Ancient Near Eastern Texts, p. 655) Dili tino kon kini nga Barhadad mao ba si Ben-hadad I, II, III, o lain pa nga Ben-hadad.