Tinuod Bang Gikinahanglan Nato ang mga Orihinal?

DUOLAN 3,500 ka tuig kanhi, usa ka tigulang nga lalaki sa Tungang Sidlakan nakahipos ug usa ka kasaysayan sa kalibotan sa iyang panahon. Kana nga sinulat, nga nahimong lima ka taas nga mga basahon, hayan maoy usa gayod ka dakong paningkamot. Kapin na sa 80 anyos ang panuigon sa tawo sa dihang gisugdan niya ang iyang asoy. Siya ug ang iyang nasod walay piho nga pinuy-anan apan naglaaglaag gikan sa usa ka dapit ngadto sa lain sa disyerto sa Sinai. Sa kataposan, hinunoa, ang gisulat nianang tigulang nga lalaki nahimong usa ka bahin sa labing hinungdanong kahimoang literaryo nga nailhan sukad sa kalibotan.

Kanang tawhana mao si Moises, si kinsa gihatagag pribilehiyo sa Diyos sa pagpanguna sa karaang nasod sa Israel nga makagawas sa pagkahimong ulipon sa yuta sa Ehipto. Ang lima ka basahon nga iyang gisulat mao ang nailhan karong adlawa nga Pentateuch, ang unang bahin sa Balaang Bibliya. Si Moises gigiyahan sa balaang espiritu sa Diyos, o aktibong gahom. Busa, bisan karong adlawa atong mabasa ang iyang mga sinulat uban ang dakong personal nga kaayohan. Apan usahay ang mga tawo mangutana: ‘Makasalig ba gayod kita sa mga pulong ni Moises ug sa ubang mga magsusulat sa Bibliya? Nabatonan ba nato ang ilang orihinal nga mga manuskrito? Kon wala, unsay nahitabo kanila? Ug sa unsang paagi kita makatino nga ang nahisulat sa Bibliya sa pagkatinuod mao gayod ang orihinal nga gisulat sa mga magsusulat?’

Ang mga Materyales

Adunay daghang mga katarongan sa pagsalig nga ang Bibliya wala mausab sa unod sukad nga kini unang gisulat. Tinuod, wala nato mabatoni ang orihinal nga mga manuskrito sa mga magsusulat sa Bibliya. Apan dili angay nga maglaom kita nga mabatonan kadto nga mga manuskrito. Ngano? Tungod sa materyales nga gisulatan nila, ang kasaysayan sa mga panahon sukad sa pagsulat, ug sa pipila ka kustombre sa karaang Hudiyo.

Una, palandonga ang materyales. Ang ubang mga butang naglungtad gihapon sa dihang gikompilar ang Bibliya. Apan ang kadaghanan niini gisulat diha sa bato o sa yutang kolonon, nga modorar sa taas nga panahon. Ugaling, mopatim-aw nga ang Bibliya sa sinugdan gisulat diha sa materyales nga mas daling madugta. Pananglitan, ang ubang mga sinulat sa magsusulat sa Bibliya nga si Jeremias gisunog ni Haring Jehoiakim. (Jeremias 36:21-31) Ang bato o mga papan sa yutang kolonon dili daling masunog nianang paagiha.

Busa, unsang materyales nga sulatanan ang gigamit sa mga magsusulat sa Bibliya? Buweno, “si Moises gitudloan sa tanang kaalam sa mga Ehiptohanon,” ug ang labing kumong materyales nga sulatanan sa Ehipto mao ang papiro. (Buhat 7:22) Busa, posible nga si Moises misulat diha niining daling madugta nga materyal. Ang laing kumong materyales nga sulatanan sa Tungang Sidlakan mao ang panit sa hayop—panit o vellum. Tingali si Jeremias misulat diha sa panit. Ang panit o papiro tingali nasunog sa dihang gilabay ni Haring Jehoiakim ang linukot ni Jeremias ngadto sa kalayo.

Tinuod, diha sa init, ugang klima sa Ehipto, daghang papiro nga mga manuskrito ang nakalahutay sa kaliboan ka katuigan. Apan kana talagsa ra. Kasagaran, ang papiro ug panit dali nga madaot. Miingon ang eskolar nga si Oscar Paret: “Kining duha ka materyales nga sulatanan sa samang sukod madaot sa kaumog, agup-op, ug sa nagkalainlaing mga ulod sa langaw. Kita nahibalo sumala sa adlaw-adlaw nga kasinatian kon unsa ka dali ang papel, ug bisan ang malig-on nga panit, madaot sa gawas o diha sa usa ka nag-umog nga lawak.”

Sa karaang Israel, diin ang kadaghanang mga basahon sa Bibliya gihimo, ang klima dili paborable sa pagpreserbar sa mga manuskrito. Busa, ang kadaghanan sa orihinal nga mga manuskrito sa Bibliya malagmit dugay na nga nadunot. Ug kon sila wala man ugaling madunot, adunay karaang kustombre sa mga Hudiyo nga nagpaposible nga sila dili modorar hangtod sa atong adlaw. Unsa man kana nga kustombre?

Mga Paglubong sa Manuskrito

Sa 1896 usa ka eskolar nga nangusisa sa geniza sa Cairo nakadiskobre ug 90,000 ka karaang mga manuskrito nga nakapabag-o sa pagtuon sa Tungang Sidlakanhong kasaysayan. Unsa man kining geniza? Ug unsay labot niini sa orihinal nga mga manuskrito sa Bibliya?

Ang geniza maoy usa ka lawak diin ibutang sa mga Hudiyo sa unang mga panahon ang mga manuskrito nga nadaan na tungod sa paggamit. Misulat ang eskolar nga si Paul E. Kahle: “Tipigan sa mga Hudiyo ang tanang matang sa sinulat ug pinatik nga materyal niining mga lawaka nga anaa sa sulod o duol sa ilang mga sinagoga; kini wala planoha nga tagoon didto sama sa mga tipiganan sa mga dokumento, apan tipigan didto nga dili-hilabtan alang sa usa ka panahon. Ang mga Hudiyo nahadlok nga basin kining mga sulata nga tingila nasulat ang ngalan sa Diyos mapasipalahan tungod sa dili hustong paggamit. Busa ang maong sinulat—ug sa ulahing mga panahon usab gipatik—ginakuha matag-karon ug unya ngadto sa balaan nga dapit ug ilubong; sa ingon kini nahanaw. Sulagma lamang nga ang geniza sa Cairo nakalimtan ug ang mga sulod niini nakalingkawas sa gidangatan sa ubang mga geniza.”—The Cairo Geniza, panid 4.

Komosta kon ang orihinal nga manuskrito sa Bibliya naglungtad gihapon hangtod nga mitungha kining kostumbreha? Piho, ang manuskrito hayan nadunot tungod sa paggamit ug gilubong.

Historikal nga mga Kaugmaran

Sa pagpalandong kon unsay nahitabo sa orihinal nga mga manuskrito sa Bibliya, ang kataposang butang kinahanglang hinumdoman mao ang gubot nga kasaysayan sa kayutaan sa Bibliya. Pananglitan, tagda ang nahitabo niadtong mga basahon nga gisulat sa tigulang nga Moises. Kita gisuginlan: “Ug nahitabo sa pagkahuman ni Moises sa pagsulat sa mga pulong niini nga kasugoan sa usa ka basahon hangtod kini nahuman, nga gisugo ni Moises ang mga Levihanon, ang mga nanagdala sa arka sa pakigtugon ni Jehova, nga nagaingon: ‘Kuhaa ninyo kini nga basahon sa kasugoan, ibutang ninyo kini sa kiliran sa arka sa tugon ni Jehova nga inyong Diyos.’”—Deuteronomio 31:24-26.

Ang arka sa pakigtugon maoy usa ka balaang kaban nga nagsimbolo sa presensiya ni Jehova taliwala sa mga Israelinhon. Kini gidala ngadto sa Yutang Saad (uban sa mga manuskrito ni Moises), diin kini gitagoan sa nagkalainlaing mga lokasyon. Sulod sa usa ka panahon, kini giilog sa mga Pilistehanon. Sa ulahi, gidala sa hari sa Israel nga si David ang Arka ngadto sa Jerusalem, ug sa kataposan kini gibutang diha sa templo nga gitukod ni Haring Solomon didto. Apan si Haring Ahas mihimog usa ka paganong altar diha sa templo ug sa kataposan gisira niini. Gipuno kini ni Haring Manases ug paganong pagsimba.

Kasamtangan, unsay nahitabo sa arka sa pakigtugon ug sa mga sinulat ni Moises? Kami wala masayod, apan labing menos ang uban kanila nangawala. Sa panahon ni Haring Josias, ang mga trabahante sa templo wala-damhang nakakaplag “sa basahon mismo sa kasugoan.” tingali ang aktuwal nga dokumento nga gisulat ni Moises. (2 Hari 22:8) Ang kadaghanan sa unod niini niadto wala mahibaloi sa hari, ug ang pagbasa niini nakapukaw ug dakong espirituwal nga pagdasig.—2 Hari 22:11–23:3.

Sa pagkamatay ni Josias, ang mga tawo sa Juda nagmasukihon na usab ug sa kataposan gipalagiw sa Babilonya. Ang templo napukan, ug ang tanang butang bililhon niini gidala ngadto sa Babilonya. Walay rekord kon unsay nahitabo sa Arka o sa bililhong dokumento nga nadiskobrehan sa panahon ni Josias. Katuigan sa ulahi, hinunoa, sa dihang mibalik ang daghang mga Hudiyo sa ilang yutang natawhan gidasig sa pagtukod pag-usab sa Jerusalem ug ipasig-uli ang putli nga pagsimba, gibasa kini sa saserdote nga si Esdras ug sa uban diha sa publiko gikan “sa basahon sa kasugoan ni Moises.” (Nehemias 8:1-8) Busa, dihay mga kopya sa orihinal nga mga sinulat. Diin sila nagagikan?

Pagkopya sa Pulong sa Diyos

Gitagna ni Moises ang panahon nga pagamandoan ang Israel ug usa ka hari ug girekord kining linain nga sugo: “Sa dihang siya molingkod sa trono sa iyang gingharian, magasulat siya alang kaniya ug usa ka hulad niini nga kasugoan sa basahon nga gihuptan sa mga saserdote, nga mga Levihanon.” (Deuteronomio 17:18) Busa, ang ubang mga kopya sa mga Kasulatan gihimo.

Ang pagkopya sa mga Kasulatan sa kataposan nahimong usa ka propesyon sa Israel. Sa pagkamatuod, ang Salmo 45:1 miingon: “Hinaot ang akong dila maoy dagang sa usa ka hanas nga tigkopya.” Ang maong mga tigkopya sama kang Shaphan ug Zadok gihisgotan sa ngalan. Apan ang labing-iladong tigkopya sa karaang mga panahon mao si Esdras, kinsa nakaamot usab sa orihinal nga mga sinulat diha sa Bibliya. (Esdras 7:6; Nehemias 13:13; Jeremias 36:10) Samtang gisulat pa ang ulahing mga bahin sa Bibliya, ang maong mga basahon nga nakompleto na gikopya ug giapod-apod.

Samtang dinhi pa sa yuta si Jesus, ang mga kopya sa Hebreohanong Kasulatan (Genesis ngadto sa Malakias) mabatonan dili lamang sa Jerusalem kondili sa mga sinagoga usab sa Galilea. (Lucas 4:16, 17) Gani, sa halayong Berea sa Macedonia, ang mabuot nga mga Hudiyo nakaarang sa ‘pagsusi sa mga Kasulatan sa adlaw-adlaw’! (Buhat 17:11) Ang nabilin karong adlawa mao ang mga 1,700 ka kopya sa manuskrito sa mga basahon sa Bibliya nga gisulat sa wala pa matawo si Jesus, ug ingon man sa duolan sa 4,600 niadtong gikompilar sa iyang mga tinun-an (Mateo ngadto sa Pinadayag).

Ang mga kopya ba tukma? Oo, tukma kaayo. Ang propesyonal nga mga tigkopya sa Hebreohanong Kasulatan (gitawag Sopherim) nabalaka kaayo bahin sa paglikay sa paghimog mga sayop. Sa pagsusi sa ilang sinulat, ilang iphon ang mga pulong ug bisan ang mga letra sa matag manuskrito nga ilang gikopya. Busa, si Jesus, si apostol Pablo, ug ang uban kinsa kanunayng nagakutlo sa karaang mga magsusulat sa Bibliya wala magduhaduha mahitungod sa katukma sa mga kopya nga ilang gigamit.—Lucas 4:16-21; Buhat 17:1-3.

Tinuod, ang Hudiyong mga tigkopya ug sa ulahi ang Kristohanong mga tigkopya masayop. Ang mga sayop nakasulod, apan sa daghang mga kopya nga naglungtad gihapon nagatabang kanato sa pagsubay niining mga sayopa. Sa unsang paagi? Buweno, ang nagkalainlaing mga tigkopya nakahimo ug nagkalainlaing mga sayop. Busa, pinaagi sa pagtandi sa mga sinulat sa nagkalainlaing mga tigkopya, atong maila ang daghan sa ilang mga sayop.

Kon Nganong Kita Makasalig

Sa 1947 dihay wala-damhang pagdiskobre sa ubang karaang mga linukot diha sa mga langob duol sa Patayng Dagat. Kini nga mga linukot nagpakita kon unsa ka tukma ang pagkopya sa mga Kasulatan. Lakip sa mga linukot mao ang usa ka kopya sa basahon sa Bibliya nga Isaias mga usa ka libo ka tuig ang kagulangon kay sa bisan unsang manuskrito nga nabatonan niadto. Apan, ang usa ka pagtandi nagpakita nga ang bugtong kalainan lamang tali sa manuskrito sa Patayng Dagat ug sa ulahing mga kopya mao ang pagkahan-ay sa pulong ug gramatika. Ang kahulogan sa teksto wala mausab human sa usa ka libo ka tuig nga pagkopya! Mahitungod sa teksto sa Hebreohanong Kasulatan, ang eskolar nga si William Henry Green miingon: “Hustong ikaingon nga walay laing basahon sa karaang panahon nga tukma kaayong pagkasulat.” Ang samang mga komento nabungat bahin sa katukma sa pagsulat sa Kristohanong Gregong Kasulatan.

Tinuod, makapaukyab nga makaplagan ang aktuwal nga dokumento nga gisulat ni Moises ug Isaias. Apan wala na kita magkinahanglan sa mga orihinal. Ang importante dili ang mga dokumento kondili ang mga unod niini. Ug sa pagkakatingalahan, bisan pa sa paglabay sa daghang magubot nga kasiglohan ug daghang pagkopya ug pagkopya pag-usab, kita makasalig nga ang Bibliya sa gihapon nasudlan sa impormasyon nga makaplagan niadtong karaang orihinal nga mga manuskrito. Busa, kining pulonga sa Kasulatan napamatud-ang tinuod: “Ang tanang tawo sama sa balili, ug ang tanang katahom sama sa bulak niini; ang balili malaya, ug ang bulak malarag, apan ang mga pulong ni Jehova magapadayon hangtod sa kahangtoran.”—1 Pedro 1:24, 25.