HATAG-AS NGA MGA DAPIT

Ang Hebreohanong pulong nga kasagarang gihubad nga “hatag-as nga mga dapit” (ba·mohthʹ) sagad nga gilangkit sa pagsimba, apan kini usab mahimong magtumong lamang sa habog nga mga dapit, kabungtoran, ug kabukiran (2Sa 1:​19, 25 [itandi ang 1Sa 31:8]; Am 4:13; Miq 1:3), “habog nga mga balod sa dagat” (sa literal, hatag-as nga mga dapit sa dagat) (Job 9:8), ug kahitas-an, o “hatag-as nga mga dapit sa kapanganoran” (Isa 14:14).

Dayag nga ang mga ekspresyon nga ‘pagsakay diha sa hatag-as nga mga dapit sa yuta’ ug ang ‘pagtamak sa hatag-as nga mga dapit’ angayng sabton nga nagtumong sa madaogong pagsakop sa usa ka yuta, kay ang usa nga nagsakop sa tanang hatag-as nga mga dapit, buot ingnon, ang kabungtoran ug kabukiran sa usa ka dapit, ikaingon nga mao ang agalon sa maong yuta.​—Deu 32:13; 33:29.

Mga Sentro sa Bakak nga Pagsimba. Ang hatag-as nga mga dapit, o ang mga dapit o mga ampoanan diin gihimo ang idolatriya, makaplagan dili lamang sa kabungtoran ug kabukiran apan usab diha sa kawalogan, sa kasapaan, sa kasiyudaran, ug ilalom sa kakahoyan. (Deu 12:2; 1Ha 14:23; 2Ha 17:29; Eze 6:3) Kini nga mga dapit adunay mga halaran, mga tungtonganan sa insenso, sagradong mga poste, sagradong mga haligi, ug kinulit nga mga larawan. (Lev 26:30; Num 33:52; Deu 12:​2, 3; Eze 6:6) Diha sa daghang hatag-as nga mga dapit nag-alagad ang mga pampam nga lalaki ug babaye. (1Ha 14:​23, 24; Os 4:​13, 14) Sagad nga diha sa hatag-as nga mga dapit gihimo ang mahilayong mga rituwal, lakip na ang seremonyal nga pagpamampam ug paghalad ug bata.​—Isa 57:5; Jer 7:31; 19:5.

Dihay mga balay o mga sangtuwaryo usab sa hatag-as nga mga dapit diin diha himoon sa mga saserdote ang ilang buluhaton ug diin gitipigan ang mga larawan sa mga bathala. (1Ha 12:31; 13:32; 2Ha 17:​29, 32; 23:​19, 20; Isa 16:12) Sa ingon, ang ngalang “hataas nga dapit” usahay nagtumong sa usa ka sangtuwaryo inay sa usa ka habog nga dapit alang sa pagsimba. Gipakita kini sa paghisgot ni Ezequiel sa hatag-as nga mga dapit nga nagkalainlaig bulok. (Eze 16:16) Tingali kini nga hatag-as nga mga dapit maoy samag tolda nga mga sangtuwaryo.

Sa wala pa mosulod sa Yutang Saad, ang mga Israelinhon gisugo nga laglagon ang sagradong hatag-as nga mga dapit sa mga Canaanhon ug ang tanang butang nga nalangkit sa bakak nga pagsimba didto. (Num 33:​51, 52) Apan ang mga Israelinhon napakyas sa pagbuhat niini, ug human sa kamatayon ni Josue ug sa tigulang nga kaliwatan, ang kaylap nga apostasya misugod.​—Huk 2:​2, 8-13; Sal 78:58.

Dili Tanang Hatag-as nga mga Dapit Gihukman. Sumala sa balaod ni Jehova, ang mga halad igahalad lamang diha sa dapit nga iyang gitudlo. Sa mga adlaw ni Josue, ang mga Israelinhon miila nga ang dili awtorisadong pagtukod ug halaran alang sa halad-nga-sinunog ikaingong maoy pagrebelde batok kang Jehova. (Deu 12:1-14; Jos 22:29) Apan, adunay pamatuod nga, human kuhaa gikan sa tabernakulo ang sagradong Arka (1Sa 4:​10, 11; 6:​1, 10-14; 7:​1, 2), ang inuyonan nga paghalad diha sa mga dapit gawas pa sa tolda nga tagboanan gihimo, dili lamang ubos sa linaing mga sirkumstansiya apan, sa pipila ka kahimtang, daw kanunay usab nga gihimo. (1Sa 7:7-9; 10:8; 11:​14, 15; 16:​4, 5; 1Ha 3:3; 1Cr 21:26-30) Sa hataas nga dapit sa usa ka wala hinganli nga siyudad sa yuta sa Zup, usa ka tinukod ang gipatindog diin ang mga halad-sa-panag-ambit lagmit mahimong kaonon. Ang lawak-kan-anan didto mosulod ug mga 30 ka tawo, o kapin pa. Bisan ang mga batang babaye sa siyudad pamilyar sa mga paagi sa paghalad didto. (1Sa 9:​5, 11-13, 22-25) Nahimong batasan usab sa mga pamilya nga maghimog tinuig nga halad, dili didto sa tabernakulo, kondili sa ilang kaugalingong mga siyudad.​—1Sa 20:​6, 29.

Ang paghalad diha sa hatag-as nga mga dapit gitugotan lang tungod kay wala pay balay nga gitukod alang sa ngalan ni Jehova. Busa, si Solomon naghalad didto sa dakong hataas nga dapit sa Gabaon, diin sa maong panahon nahimutang ang tabernakulo.​—1Ha 3:2-4; 1Cr 16:37-40, 43; 21:29; 2Cr 1:​3, 13; tan-awa ang HALARAN; HALAD.

Sa Paghari ni Solomon ug sa Napulo-ka-Tribo nga Gingharian. Sa ulahing bahin sa iyang paghari, si Haring Solomon nagtukod ug hatag-as nga mga dapit alang sa bakak nga mga diyos nga gisimba sa iyang langyawng mga asawa. Kini maoy usa sa mga hinungdan nga ang mga Israelinhon mitalikod sa matuod nga pagsimba kang Jehova ug mialagad sa bakak nga mga diyos. Busa pinaagi sa iyang manalagna nga si Ahias, gipakita ni Jehova nga ang napulo ka tribo langkaton gikan sa anak nga lalaki ni Solomon ug nga si Jeroboam ang magmando ibabaw niini.​—1Ha 11:​7, 8, 30-35.

Bisan tuod si Jeroboam gipasaligan ni Jehova nga magpabilin ang iyang pagkahari kon siya padayong magmatinumanon sa pag-alagad sa Diyos, sa dihang siya nahimo nang hari siya nahadlok nga morebelde ang mga Israelinhon kon sila magpadayon sa pagtungas ngadto sa Jerusalem alang sa pagsimba. Tungod niini iyang gitukod ang pagsimba sa nating baka sa Dan ug Bethel ug nagtukod ug hatag-as nga mga dapit didto. (1Ha 11:38; 12:26-33) Samtang naglungtad ang napulo-ka-tribo nga gingharian, ang idolatrosong pagsimba nagpadayon sa hatag-as nga mga dapit. “Ginatuki sa mga anak sa Israel ang mga butang nga dili-matarong kang Jehova nga ilang Diyos ug sila nagsigeg tukod ug hatag-as nga mga dapit sa tanan nilang mga siyudad, gikan sa torre sa mga tigbantay hangtod sa kinutaan nga siyudad.”​—2Ha 17:9.

Ubos sa pag-inspirar, ang manalagnang si Amos mitagna nga ang “hatag-as nga mga dapit ni Isaac” mahimong biniyaan. Ang “hatag-as nga mga dapit ni Isaac” dayag nga nagtumong sa sagradong hatag-as nga mga dapit diin ang mga Israelinhon sa napulo-ka-tribo nga gingharian, ang mga kaliwat ni Isaac pinaagi ni Jacob, o Israel, nagbuhat ug apostatang pagsimba. Kini usab gipakita sa kamatuoran nga ang ekspresyon nga “hatag-as nga mga dapit ni Isaac” gihisgotan duyog sa “mga sangtuwaryo sa Israel.”​—Am 7:9; tan-awa usab ang Os 10:2-10.

Human idestiyero sa hari sa Asirya ang napulo-ka-tribo nga gingharian, ang hatag-as nga mga dapit nagpadayon sulod sa usa ka panahon, sanglit ang langyawng mga katawhan nga gilalin sa hari sa Asirya ngadto sa teritoryo sa Samaria nagpadayon sa paggamit sa hatag-as nga mga dapit sa ilang pagsimba. (2Ha 17:​24, 29-32) Mga 100 ka tuig human niini, ang matinumanon nga si Haring Josias sa Juda nagtumpag sa halaran ug sa hataas nga dapit sa Bethel ug nagpasipala sa halaran pinaagi sa pagsunog ug mga bukog sa tawo ibabaw niana. Iyang gihanaw usab ang tanang balay sa hatag-as nga mga dapit sa mga siyudad sa Samaria, gihalad (gipatay) ang tanang saserdote sa hatag-as nga mga dapit, ug gisunog ang mga bukog sa tawo diha sa mga halaran. (2Ha 23:15-20) Kini nagtuman sa tagna nga gipahayag kapin sa 300 ka tuig una pa niini sa usa ka wala hinganli nga “tawo sa Diyos.”​—1Ha 13:​1, 2.

Diha sa Gingharian sa Juda. Si Haring Rehoboam misunod sa pag-apostata sa iyang amahan nga si Solomon, ug ang iyang mga sakop nagpadayon sa pagtukod ug hatag-as nga mga dapit ug sa paghimog mahilayong mga rituwal. (1Ha 14:21-24) Ang anak nga lalaki ni Rehoboam ug iyang manununod nga si Abiam “nagpadayon paglakaw diha sa tanang sala sa iyang amahan.”​—1Ha 15:1-3.

Si Asa, nga mipuli kang Abiam sa trono, matinumanong nag-alagad kang Jehova ug mihimog determinadong mga paningkamot sa paghinlo sa gingharian gikan sa tanang butang nga nalangkit sa bakak nga pagsimba. (1Ha 15:11-13) “Iyang gikuha gikan sa tanang siyudad sa Juda ang hatag-as nga mga dapit ug ang mga tungtonganan sa insenso.” (2Cr 14:2-5) Apan, ang 1 Hari 15:14 ug 2 Cronicas 15:17 dayag nga nagpakitang ang hatag-as nga mga dapit wala kuhaa. Lagmit nga, bisan tuod gikuha ni Asa ang hatag-as nga mga dapit alang sa pagsimba sa bakak nga mga diyos, iyang gibilin kadtong gigamit sa katawhan sa pagsimba kang Jehova. O, tingali, ang hatag-as nga mga dapit mitungha pag-usab sa hinapos nga bahin sa iyang paghari ug busa diha pa kini aron laglagon sa iyang manununod nga si Jehosapat. Apan bisan sa panahon sa paghari ni Jehosapat ang hatag-as nga mga dapit wala sa bug-os mahanaw. (1Ha 22:​42, 43; 2Cr 17:​5, 6; 20:31-33) Nakagamot pag-ayo ang pagsimba sa Juda diha sa hatag-as nga mga dapit nga tungod niana ang mga reporma nga gihimo ni Asa ug Jehosapat wala bug-os makahanaw niining tanan.

Si Haring Jehoram, dili sama sa iyang amahan nga si Jehosapat, naghimog hatag-as nga mga dapit ibabaw sa kabukiran sa Juda. (2Cr 21:​1, 11) Ang relihiyosong kahimtang sa gingharian nagpabiling dunot sa tibuok nga panahon sa mga paghari ni Ahazias ug sa mangingilog nga si Atalia, ang anak nga babaye ni Ahab ug Jezebel. (2Ha 8:25-27; 2Cr 22:2-4, 10) Bisan tuod dihay gihimong espesipikong mga reporma aron ipasig-uli ang matuod nga pagsimba sa sinugdanan sa paghari ni Jehoas, ang apostasya mitungha na usab human sa kamatayon sa Hataas nga Saserdoteng si Jehoiada, ug ang hatag-as nga mga dapit wala mahanaw. (2Ha 12:​2, 3; 2Cr 24:​17, 18) Ang hatag-as nga mga dapit padayong naglungtad ingong mga sentro sa pagsimba nga supak sa balaod sulod sa panahon sa mga paghari ni Haring Amazias, Azarias (Uzzias), ug Jotam. (2Ha 14:1-4; 15:1-4, 32-35) Ang sunod nga hari sa Juda, si Ahaz, dili lamang naghalad ug naghimog gipaaso nga halad sa hatag-as nga mga dapit kondili iyang gipaagi sa kalayo bisan ang iyang kaugalingong anak nga lalaki. (2Ha 16:2-4) Siya usab mihimog dugang “hatag-as nga mga dapit aron sa paghimog gipaaso nga halad ngadto sa ubang mga diyos.”​—2Cr 28:25.

Sa mga adlaw ni Haring Ezequias, gihimo ang lain pang malukpanong paghinlo aron mahanaw ang hatag-as nga mga dapit. (2Ha 18:1-4, 22; 2Cr 32:12) Human sa dakong kasaulogan sa Paskuwa nga gihimo sa panahon sa iyang paghari, ang mga Israelinhon miadto sa tanang siyudad sa Juda ug Benjamin ug bisan sa Epraim ug Manases ug nagdugmok sa sagradong mga haligi, nagputol sa sagradong mga poste, ug nagtumpag sa hatag-as nga mga dapit ug mga halaran.​—2Cr 30:​21, 23; 31:1.

Kini nga pagpasig-uli sa matuod nga pagsimba wala magdugay. Ang anak nga lalaki ni Ezequias nga si Manases nagtukod pag-usab sa mismong hatag-as nga mga dapit nga gilaglag sa iyang amahan. (2Ha 21:1-3; 2Cr 33:1-3) Gidaldal ni Manases ang katawhan nga magpakadaotan pa kay sa paganong mga Canaanhon nga gilaglag ni Jehova. Tungod niana, ang Labing Gamhanan nakahukom nga magpadangat ug katalagman sa Juda ug Jerusalem. (2Ha 21:9-12) Human mabihag sa hari sa Asirya ug gidala ngadto sa Babilonya, si Manases naghinulsol. Sa paghibalik sa Jerusalem, siya mihimog mga lakang aron hanawon ang mga butang nga nalangkit sa bakak nga pagsimba. Apan ang katawhan nagpadayon sa paghalad diha sa gidili nga hatag-as nga mga dapit, dili ngadto sa bakak nga mga diyos kondili ngadto kang Jehova. (2Cr 33:10-17) Wala ipadayon sa manununod ni Manases, ang iyang anak nga lalaki nga si Amon, ang mga reporma nga gisugdan sa iyang amahan apan gidugangan pa ang pagkasad-an.​—2Cr 33:21-24.

Si Josias, nga mipuli kang Amon, nagpalahi sa iyang kaugalingon pinaagi sa pagbuhat ug matarong sa mga mata ni Jehova ug sa pagsunod sa balaod ni Moises. Iyang giwagtang ang mga saserdote sa langyawng diyos, nga naghimog gipaaso nga halad diha sa hatag-as nga mga dapit. Gitumpag niya ang hatag-as nga mga dapit dili lamang sa tibuok Juda apan usab sa mga siyudad sa Samaria. Ang mga dapit nga gigamit sa bakak nga pagsimba gipangdaot aron nga kini dili magamit sa pagpasuko kang Jehova.​—2Ha 23:4-20; 2Cr 34:1-7.

Ang asoy bahin sa paghimo ni Josias sa hatag-as nga mga dapit nga gitukod ni Solomon ingong dili angay sa pagsimba nagpalig-on sa konklusyon nga, bisan tuod ang nangaging mga hari nagtumpag sa hatag-as nga mga dapit, dihay gihimong pagpasig-uli niini. Busa makataronganon lamang nga ang matinumanong si Haring Asa ug si Haring Jehosapat nagtumpag niini nga hatag-as nga mga dapit sa bakak nga pagsimba nga sukad pa sa paghari ni Solomon.

Bisan tuod wala na hisgoti ang hatag-as nga mga dapit diha sa mga asoy sa Mga Hari ug Mga Cronicas human sa bug-os nga paghinlo ni Josias sa tanang gaway sa bakak nga pagsimba, ang ulahing upat ka hari sa Juda, nga mao, si Jehoahaz, Jehoiakim, Jehoiakin, ug Zedekias, gitaho nga nagbuhat sa kon unsay daotan sa mga mata ni Jehova. (2Ha 23:​31, 32, 36, 37; 24:​8, 9, 18, 19) Ang apostatang pagsimba diha sa hatag-as nga mga dapit gipadayon sa mga Israelinhon. Tungod niana, si Jehova, pinaagi sa iyang manalagna nga si Ezequiel, nagpasidaan sa nasod sa daotang mga sangpotanan nga modangat kanila: “Ako magdala diha kaninyo ug espada, ug laglagon ko gayod ang inyong hatag-as nga mga dapit. Ug ang inyong mga halaran mahimong biniyaan ug ang mga tungtonganan sa insenso mangahugno, ug ipahinabo ko nga ang inyong mga patay mangapukan atubangan sa inyong makaluod nga mga idolo.”​—Eze 6:​3, 4.

Makaiikag nga walay rekord labot sa bisan unsang pagsimba diha sa hatag-as nga mga dapit human sa pagbalik sa mga Hudiyo gikan sa pagkadestiyero sa Babilonya. Ingon sa gitagna, ang nahibilin nga matinumanong mga Hudiyo nakabenepisyo sa mapait nga kasinatian ug nakaila ra kang Jehova.​—Eze 6:​9, 10.