MUSIKA

Usa sa mga gasa sa Diyos nga pinaagi niini ang tawo makadayeg ug makapasalamat sa iyang Maglalalang maingon man makapahayag sa iyang mga pagbati, sa iyang mga kasub-anan ug mga kalipay. Ang pag-awit maoy usa gayod ka prominenteng bahin sa pagsimba kang Jehova nga Diyos, apan mahinungdanong bahin usab ang instrumental nga musika. Kini nagsilbi dili lamang sa pagduyog sa mga mag-aawit kondili usab sa pagsangkap sa ilang pag-awit. Busa dili ikatingala nga gikan sa sinugdan hangtod sa kataposan daghag gihisgotan ang Bibliya bahin sa pag-awit ug sa instrumental nga musika, maylabot sa matuod nga pagsimba ug sa uban pa.​—Gen 4:21; 31:27; 1Cr 25:1; Pin 18:22.

Kasaysayan. Ang unang paghisgot sa Bibliya sa musika o honi maoy sa wala pa ang Lunop, sa ikapitong kaliwatan gikan kang Adan: “[Si Jubal] ang mag-uugda sa tanan niadtong nagagamit sa alpa ug sa plawta.” Lagmit gihubit niini ang pagkamugna sa unang mga tulonggon o tingali bisan ang pagkatukod sa usa ka matang sa propesyon sa musika.​—Gen 4:21.

Sa kapanahonan sa mga patriarka ang musika mopatim-awng usa ka hinungdanong bahin sa kinabuhi, nga makita sa tinguha ni Laban nga manamilit kang Jacob ug sa iyang mga anak nga babaye nga may musika. (Gen 31:27) Ang pag-awit ug ang pagduyog ginamit ang mga tulonggon nagtimaan sa pagsaulog sa kaluwasan didto sa Pulang Dagat ug sa madaogong pagpauli ni Jepte, David, ug Saul gikan sa pagpakiggubat.​—Ex 15:​20, 21; Huk 11:34; 1Sa 18:​6, 7.

Sa matag usa sa duha ka okasyon nga nalangkit ang pagdala sa Arka ngadto sa Jerusalem, presente ang mga mag-aawit ug mga manunugtog. (1Cr 13:8; 15:16) Sa ulahing katuigan sa kinabuhi ni David, si Jehova, pinaagi sa iyang mga manalagnang si Natan ug Gad, nagsugo sa pag-organisar sa musika alang sa sangtuwaryo.​—1Cr 23:1-5; 2Cr 29:​25, 26.

Ang pag-organisar sa musika nga gisugdan ni David bug-os nga natuman didto sa templo ni Solomon. Ang kahalangdon ug kadaghan sa musika sa panahon sa pagpahinungod sa templo masabtan gikan sa kamatuoran nga ang mga tigtrompeta lamang mikabat ug 120. (2Cr 5:​12, 13) Apan sa dihang wala na hatagig pagtagad sa nasod ang ilang pagkamatinumanon kang Jehova, ang tanang bahin sa matuod nga pagsimba naapektohan, lakip ang musika. Hinunoa, sa dihang gihimo ni Haring Ezequias ug Haring Josias ang ilang mga reporma, ingon man sa dihang namauli ang mga Hudiyo gikan sa pagkadestiyero sa Babilonya, gipaningkamotan nga maorganisar pag-usab ang kahikayan sa musika nga gitinguha ni Jehova. (2Cr 29:25-28; 35:15; Esd 3:10) Sa ulahi, sa dihang giinagurahan ni Nehemias ang paril sa Jerusalem, ang Levihanong mga mag-aawit, nga bug-os giduyogan sa mga tulonggon, nakaamot ug dako sa kalipay sa okasyon. (Neh 12:27-42) Bisan tuod wala nay gihisgotan ang Kasulatan bahin sa musika maylabot sa pagsimba didto sa templo human sa panahon ni Nehemias, ang ubang mga rekord, sama sa Talmud, naghisgot bahin sa musika nga gigamit didto hangtod sa kalaglagan sa Jerusalem niadtong 70 K.P.

Unsa ka dako ang grupo sa mga mag-aawit didto sa templo sa Jerusalem?

Labot sa pagpangandam alang sa templo ni Jehova, si David migahin ug 4,000 ka Levihanon alang sa musikal nga pag-alagad. (1Cr 23:​4, 5) Taliwala kanila mao ang 288 ka “binansay sa awit alang kang Jehova, tanan mga batid.” (1Cr 25:7) Ang bug-os nga kahikayan gipailalom sa direksiyon sa tulo ka batid kaayong mga maghohoni, si Asap, Heman, ug Jedutun (dayag nga ginganlan usab ug Etan). Sanglit ang matag usa niini nga mga lalaki maoy kaliwat sa usa sa tulo ka anak nga lalaki ni Levi nga si Gersom, Kohat, ug Merari, sa ingon ang tulo ka pangunang Levihanong mga banay may mga hawas diha sa kahikayan sa musika sa templo. (1Cr 6:​16, 31-33, 39-44; 25:1-6) Ang mga anak niining tulo ka lalaki sa katibuk-an maoy 24, nga ang tanan maoy lakip sa nahisgotang 288 ka batid nga mga maghohoni. Ang matag usa ka anak nga lalaki gitudlo pinaagig ripa ingong pangulo sa usa ka dibisyon sa mga maghohoni. Ubos sa iyang pagtultol mao ang dugang 11 ka “batid” nga mga maghohoni, nga gipili gikan sa iyang kaugalingong mga anak ug sa ubang mga Levihanon. Niining paagiha ang 288 ([1 + 11] × 24 = 288) ka batid nga Levihanong mga maghohoni, sama sa mga saserdote, gilain ngadto sa 24 ka dibisyon. Kon ang tanang nahibilin nga 3,712 ka “tinun-an” bahinon, kini adunay aberids nga mga 155 ka dugang mga tawo sa matag usa sa 24 ka dibisyon, nga nagpasabot nga adunay mga 13 ka Levihanon diha sa nagkalainlaing ang-ang sa pagtuon ug pagbansay ug musika ilalom sa usa ka batid nga maghohoni. (1Cr 25:1-31) Sanglit ang mga tigtrompeta maoy mga saserdote, sila maoy dugang pa sa Levihanong mga maghohoni.​—2Cr 5:12; itandi ang Num 10:8.

Instrumental nga Musika. Diyutay ra kaayong impormasyon ang gihatag sa Bibliya maylabot sa porma o pagkagama sa kapin sa usa ka dosena nga nagkalainlaing mga tulonggon nga gihisgotan niini. Busa, ang kadaghanang eskolar nagdepende pag-ayo sa nadiskobrehan sa mga arkeologo labot sa mga tulonggon nga gigamit sa kontemporaryong mga nasod sa palibot. Bisan pa niana, kini tingali dili kanunay nga kasaligang giya, sanglit mopatim-aw nga ang Israel nanghawod sa musika kon itandi sa iyang mga silingan. Dugang pa, gilangkit sa pipila ang nagkalainlaing mga tulonggon sa Kasulatan ngadto sa mga tulonggon nga gigamit sa modernong mga panahon didto sa Tungang Sidlakan, nga gituohan nga adunay karaang kagikan. Kini usab maoy pangagpas lamang.

Ang mga tulonggon sa Bibliya tingali giklasipikar ingon sa mosunod:

Kinuldasan: alpa, subing, sitara.

Huyponon: gayta, plawta, budyong, trompeta, (lagmit) nehiloth.

Basalon: piyangpiyang, sistrum, tamborin.

Alang sa dugang pang impormasyon tan-awa ang tagsatagsa ka artikulo sa mga tulonggon nga gihisgotan.

Walay katarongan ang pagtuo nga ang mga tulonggon sa Israel maoy dili-maayo ang pagkadisenyo, pagkagama, o ang tunog. Ang Bibliya nag-ingon nga ang mga alpa ug ang kinuldasang mga tulonggon nga gigamit sa templo maoy mga gama gikan sa labing maayo, inimportar nga kahoyng algum; ang mga trompeta maoy gama gikan sa plata. (1Ha 10:​11, 12; Num 10:2) Walay duhaduha, gigamit ang labing batid nga mga artesano sa paggama sa mga tulonggon sa templo.

Ang Kasulatan ug ang dili-Biblikanhong mga manuskrito nga nagsukad sa wala pa ang Komong Panahon magpamatuod sa kalidad sa mga tulonggon ingon man usab sa katakos sa Israelinhong mga maghohoni. Ang Linukot nga mga Basahon sa Patayng Dagat nag-ingon nga ang daghang trompeta adunay espesipiko, nagkadaiyang komplikado nga mga tingog nga ipagula nga “samag pinaagi sa usa ka baba.” Kini nagkinahanglan dili lamang sa batid nga mga maghohoni kondili usab sa mga tulonggon nga gituyo paggama nga ang tingog makontrolar aron ipaangay ang tanang tono ngadto sa usag usa. Ang pagkaangay sa tono gipakita sa inspiradong rekord labot sa honi nga gitugtog sa panahon sa inagurasyon sa templo ni Solomon: “Ang [usa ka gatos ug kawhaan ka] mga tigtrompeta ug ang mga mag-aawit nagkahiusa sa pagpalanog ug usa ka tingog.”​—2Cr 5:​12, 13.

Ang Bibliya nagtala lamang ug upat ka tulonggon nga tinong lakip sa orkestra sa templo: mga trompeta, alpa, kinuldasan nga mga tulonggon (Heb., neva·limʹ), ug mga piyangpiyang. Bisan tuod kini dili kompletong orkestra subay sa modernong mga sukdanan, kini wala gayod himoa aron mahimong ingon niana nga orkestra, apan kini gihimo lamang aron moduyog sa pag-awit diha sa templo. Ang maong kombinasyon sa mga tulonggon maayo na kaayo alang niini nga katuyoan.​—2Cr 29:​25, 26; Neh 12:​27, 41, 42.

Labot sa panahong gipatugtog ang sagradong mga tulonggon, ang Kasulatan naghisgot sa mosunod maylabot sa mga trompeta: “Sa adlaw sa inyong pagmaya ug sa mga panahon sa inyong kapistahan ug sa mga sinugdan sa inyong mga bulan, kamo maghuyop sa mga trompeta ibabaw sa inyong mga halad-nga-sinunog ug sa inyong mga halad-sa-panag-ambit.” (Num 10:10) Human maorganisar ang musika sa templo, ang uban sa mga tulonggon lagmit gigamit sa pagduyog sa mga trompeta alang niini ug sa ubang linaing mga okasyon. Kini nga konklusyon, ingon man ang pamaagi nga gisunod labot sa musika, daw mao ang gipaila sa pagkasunodsunod sa mga panghitabo nga gihubit nga nahitabo sa dihang ang sagradong mga pag-alagad gipasig-uli ni Haring Ezequias human niya mahinloi ang templo: “Sa nasugdan na ang halad-nga-sinunog, ang awit kang Jehova misugod ug ingon man ang mga trompeta, nga ilalom sa pagpanguna sa mga tulonggon ni David nga hari sa Israel. Ug ang tibuok nga kongregasyon nagyukbo samtang ang awit milanog ug ang mga trompeta mibudyong​—ang tanan niini hangtod nga nahuman ang tanang halad-nga-sinunog.” (2Cr 29:​27, 28) Ang mga trompeta nga gihisgotang “ilalom sa pagpanguna sa mga tulonggon ni David” daw nagpaila nga ang mga tigtrompeta nagpatingog aron duyogan ang ubang mga tulonggon inay nga mangibabaw niini. Ang nahimutangan sa tibuok grupo sa mga maghohoni mao ang “dapit sa sidlakan sa halaran.”​—2Cr 5:12.

Giawit nga Musika. Ang mga mag-aawit sa templo maoy Levihanong mga lalaki. Ang Kasulatan wala maghisgot ug babayeng mga mag-aawit sa templo. Ang usa sa mga Targum (sa Ecc 2:8) tin-awng nagpaila nga dili apil ang mga babaye diha sa koro. Ang kamatuoran nga ang mga babaye gidid-an gani sa pagsulod sa pipila ka dapit sa templo daw nagpahimong imposible nga sila makabaton ug opisyal nga katungdanan didto.​—2Cr 5:12; Neh 10:39; 12:27-29.

Ang pag-awit diha sa templo gipabilhan pag-ayo. Dayag kini gikan sa daghang paghisgot sa Kasulatan bahin sa mga mag-aawit ingon man sa kamatuoran nga sila “gipahigawas sa katungdanan” nga komon sa ubang mga Levihanon aron ideboto sa bug-os ang ilang kaugalingon sa ilang pag-alagad. (1Cr 9:33) Ang ilang pagpadayon ingong linaing grupo sa mga Levihanon gipasiugda pinaagi sa pagtala kanila nga bulag gikan niadtong namalik gikan sa Babilonya. (Esd 2:​40, 41) Bisan ang awtoridad sa Persianhong hari nga si Artajerjes (Longimanus) nagpamatuod alang kanila, nga nagpahigawas kanila, duyog sa ubang linaing mga pundok, gikan sa pagbayad ug ‘buhis, tributo, ug bayranan.’ (Esd 7:24) Sa ulahi, ang hari nagsugo nga ihatag ang “piho nga tagana alang sa mga mag-aawit sumala sa gikinahanglan sa matag adlaw.” Bisan tuod kini nga sugo gipasidungog kang Artajerjes, lagmit gayod nga kini gipakanaog ni Esdras pinasukad sa gahom nga gihatag kaniya ni Artajerjes. (Neh 11:23; Esd 7:18-26) Busa, masabot nga bisan tuod ang tanang mag-aawit maoy mga Levihanon, ang Bibliya naghisgot kanila ingong linaing pundok, nga nagtawag kanila ingong “mga mag-aawit ug mga Levihanon.”​—Neh 7:1; 13:10.

Gawas sa pagsimba sa templo, ang ubang mga mag-aawit, nga mga lalaki ug babaye, gihisgotan diha sa Kasulatan. Ang mga pananglitan niini mao ang mga mag-aawit nga lalaki ug babaye nga gihuptan ni Solomon diha sa iyang palasyo; mao man usab, ang mga 200 ka mag-aawit nga lalaki ug babaye kinsa, dugang pa sa Levihanong mga maghohoni, mipauli gikan sa Babilonya. (Ecc 2:8; Esd 2:65; Neh 7:67) Kining dili-Levihanong mga mag-aawit, nga komon sa Israel, gigamit dili lamang sa paghatag ug dugang kasadya sa nagkalainlaing malipayong mga okasyon kondili usab sa pag-awit ug mga awit sa pagbangotan sa mga panahon sa kasub-anan. (2Sa 19:35; 2Cr 35:25; Jer 9:​17, 20) Ang batasan sa pagsuhol ug propesyonal nga mga maghohoni sa mga panahon sa kasadya ug kasubo mopatim-aw nga nagpadayon hangtod sa panahon nga si Jesus dinhi pa sa yuta.​—Mat 11:​16, 17.

Bisan tuod kini wala kaayo hatagig dakong pagtagad sama sa Hebreohanong Kasulatan, ang musika wala isalindot o isalikway diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Ang instrumental nga musika maylabot sa matuod nga pagsimba gihisgotan lamang sa mahulagwayong diwa diha sa Gregong Kasulatan (Pin 14:2); bisan pa niana ang pag-awit daw komon kaayo taliwala sa mga alagad sa Diyos. Si Jesus ug ang iyang mga apostoles miawit ug mga awit sa pagdayeg human sa Panihapon sa Ginoo. (Mar 14:26) Si Lucas naghisgot bahin kang Pablo ug Silas nga nanag-awit sa dihang nabilanggo, ug ang pagdasig ni Pablo sa mga isigkamagsisimba mao ang pag-awit ug mga awit sa pagdayeg kang Jehova. (Buh 16:25; Efe 5:​18, 19; Col 3:16) Ang mga pulong ni Pablo sa 1 Corinto 14:15 labot sa pag-awit mopatim-awng nagpaila nga kini maoy naandang bahin sa Kristohanong pagsimba. Sa pagtala sa iyang inspiradong panan-awon, si Juan naghisgot sa nagkalainlaing mga linalang sa langit nga nanag-awit ngadto sa Diyos ug kang Kristo.​—Pin 5:8-10; 14:3; 15:2-4.

Kinaiyahan sa Musika sa Bibliya. Ang hataas nga sukdanan sa moralidad sa mga Israelinhon ug ang ilang hataas ug kalidad nga literatura, ingon sa gipakita sa ilang mga balak ug mga prosa sa Hebreohanong Kasulatan, nagpaila nga ang musika sa karaang Israel lagmit milabaw gayod sa musika sa mga nasod niadtong panahona. Tinong ang panukbil sa musika sa Israel mas labaw gayod kay sa silingang mga nasod. Makaiikag ang usa ka Asiryanhon nga pinaugdong kinulit nga diha niana gihulagway si Haring Senakerib nga nagpugos kang Haring Ezequias sa pagbayad kaniyag lalaki ug babayeng mga maghohoni ingong tributo.​—Ancient Near Eastern Texts, giedit ni J. Pritchard, 1974, p. 288.

Dugay nang gituohan sa uban nga ang Hebreohanong musika pulos saloma, nga walay kombinasyon sa mananoy nga nota. Bisan pa niana, ang pagkailado lamang sa alpa ug sa ubang kinuldasang mga tulonggon sa Israel magpanghimakak gayod niini nga pangagpas. Imposible gayod nga tugtogon sa usa ka maghohoni ang daghag kuldas nga tulonggon ug dili makamatikod nga ang kombinasyon sa pipila ka nota mananoy kaayo o nga ang espesipikong serye sa mga nota sama nianang sa arpeggio mopatunghag maanindot kaayong honi. Ang usa ka maalamong tinubdan sa kasaysayan sa musika, si Curt Sachs, nag-ingon: “Ang nakagamot pag-ayong panglantaw nga ang kombinasyon sa mananoy nga mga nota ug polyphony [kombinasyon sa duha o kapin pang musikal nga mga piyesa o tingog] iya lamang sa edad medya ug sa modernong Kasadpan maoy dili tinuod.” Siya nagpadayon nga bisan taliwala sa karaang mga kultura adunay daghang pananglitan sa musika nga gitugtog nga sal-angsal-ang diha sa tinaglima, tinagup-at, tinagutlo ingon man diha sa mga oktaba, ug nga taliwala niini nga mga tawo, lakip ang pipila ka tribo sa Pygmy, dihay kaugmaran sa nagsapaway nga antiphony (tubagtubag nga pag-awit sa duha ka pundok sa mga mag-aawit) ngadto sa naandang canon nga estilo sa pag-awit.

Pinasukad sa tibuok-yutang panukiduki, si Sachs mihinapos nga “ang mga koro ug mga orkestra nga nalangkit sa Templo sa Jerusalem adunay hataas nga sukdanan sa edukasyon, kabatid, ug kahibalo sa musika.” Siya nagpadayon: “Hinungdanon ang pagkahibalo nga ang karaang Kasadpanhong Sidlakan may musika nga lahi kaayo kon unsay giila sa mga historyador sa ikadesinuybeng siglo. . . . Bisan tuod kita wala mahibalo kon unsay tono sa maong karaang musika, kita adunay igong pamatuod sa impluwensiya, dignidad, ug kalabaw niini.”​—The Rise of Music in the Ancient World: East and West, 1943, pp. 48, 101, 102.

Ang Kasulatan nagpadayag sa samang konklusyon. Pananglitan, kapin sa 30 ka beses nga makita ang ekspresyon nga “Ngadto [Alang] sa direktor” (NW; AT) diha sa mga superskripsiyon sa Mga Salmo. (Sal 11, ug uban pa) Ang ubang mga hubad mabasa nga “maestro sa koro” (Kx; JB; Mo; RS), “Pangunang Maghohoni” (AS; KJ; Le; Ro), ug “Maestro sa banda” (Fn). Ang Hebreohanong termino daw nagtumong sa usa ka tawo nga sa usa ka paagi naghatag ug direksiyon sa pag-awit, sa paghan-ay niini, sa pag-ensayo ug sa pagbansay sa Levihanong mga mag-aawit, o sa opisyal nga pagpasundayag niini. Tingali ang gitumong mao ang pangulo sa matag usa sa 24 ka pundok sa mga maghohoni sa sangtuwaryo, o lagmit ang usa ka laing maghohoni taliwala sa maayong laking mga maghohoni, sanglit ang rekord nag-ingon nga sila ‘moalagad ingong mga tagdumala.’ (1Cr 15:21; 25:​1, 7-31) Diha sa mga 20 ka ubang mga Salmo ang superskripsiyon mas espesipiko pa gani sa paghisgot niini sa “mga direktor”: “Ngadto sa direktor sa kinuldasan nga mga tulonggon,” “Ngadto sa direktor sa mas ubos nga oktaba,” ug uban pa. (Sal 4, 12, ug uban pa; tan-awa ang SHEMINITH.) Dugang pa, adunay ubang mga paghisgot sa Kasulatan maylabot sa “mga pangulo sa mga mag-aawit,” sa “mga batid,” ug sa ‘mga tinun-an.’ Kining tanan nagpamatuod sa usa ka hataas nga sukdanan sa musika.​—Neh 12:46; 1Cr 25:​7, 8.

Kadaghanan sa ginurupong pag-awit sa Israel mopatim-aw ingong tubagtubag nga pag-awit (antiphonal), nga ang matag katunga sa koro magbanosay sa pag-awit sa magkapareho nga mga linya, o kaha usa ka solowista ug usa ka motubag nga koro ang magbanosay. Sa Kasulatan dayag nga kini mao ang gihisgotan nga “pagtubag.” (Ex 15:21; 1Sa 18:​6, 7) Kining matanga sa pag-awit gipakita diha sa paagi sa pagsulat mismo sa pipila ka salmo, sama sa Salmo 136. Ang paghubit bahin sa duha ka dagkong mga koro sa pagpasalamat sa panahon ni Nehemias ug sa ilang bahin panahon sa inagurasyon sa paril sa Jerusalem nagpaila nga sila miawit niining matanga sa pag-awit.​—Neh 12:​31, 38, 40-42; tan-awa ang AWIT.

Adunay laing matang usab sa awit nga ang tono anaa sa tungatunga sa pag-awit ug sa pagsulti. Ang tono niini makapuol ug sublisubli, nga ang gipasiugda mao ang ritmo. Bisan tuod kini popular pa gihapon sa pipila sa pangunang mga relihiyon sa kalibotan, ang paggamit niini diha sa Bibliya mopatim-awng limitado lamang sa mga awit sa pagbangotan, sama sa gihimo ni David nga miawit sa usa ka awit sa pagbangotan tungod sa kamatayon sa iyang higala nga si Jonatan ug ni Haring Saul. (2Sa 1:17; 2Cr 35:25; Eze 27:32; 32:16) Sa awit sa pagbangotan o sa pagminatay lamang nga kini nga matang sa pag-awit mas haom kay sa honi sa musika o sa pag-usab-usab sa tingog diha sa pagsulti.​—Tan-awa ang AWIT SA PAGBANGOTAN.