Una ang Bibliya sa Siyensiya sa Pagpakigbugno sa Sakit
Sa matag panahong hisgotan ang Bibliya karon, isalikway dayon sa kadaghanang mga tawong walay-alamag kini ingon nga dili takos sa ilang pagtagad. Modumili sila sa pagbukas sa ilang mga hunahuna sa pagkaplag nga gihisgotan niini sa libolibo nang katuigang miagi ang butang nga bag-o pang nasayran sa modernong tawo o sayoron pa. Matuod kini labot sa mga hitabo sa kalibotan, sa kagamhanan, sa astronomiya, sa palibot, kinaiyanhong kasaysayan, pisiolohiya, ug sikolohiya. Tinuod usab kini bahin sa balatian.
ANG Bibliya mao ang basahon sa kinabuhi. Walay laing libro o koleksiyon sa literatura ang may ingon niana ka daghang kapadapatan diha sa mga bahin sa kinabuhi. Ang kahimsog ug kinabuhi nalangkit, busa dili ikahibulong nga ang Bibliya nasudlan ug daghang prinsipyo nga direktang nalangkit sa kahimsog. Ang Bibliya naghisgot ug daghang sakit, sama sa sanla, botbot (almoranas), panghupong, ug mga sakit sa tiyan.—Deuteronomio 24:8; 28:27; Lucas 14:2; 1 Timoteo 5:23.
Ang Bibliya wala sulata aron lang tudloan kita mahitungod sa pisikal nga balatian. Apan, ang impormasyon nga gihatag niini tukma sa siyentipikanhong paagi ug mapuslanong repasohon. Ang lawas sa tawo kahibulongan alang sa salmista sa karaan, ug mahitungod niini siya misulat: “Kay ikaw [Jehova] ang nag-umol sa akong mga bato; sa tagoangkan sa akong inahan gisalipdan mo ako. Dayegon ko ikaw tungod kay makalilisang ug kahibulongan uyamot ang pagbuhat kanako. Kahibulongan ang imong mga buhat, ug nahibalo kaayo niini ang akong kalag. Ang akong bukog wala hisalipdi gikan kanimo sa diha nga gihimo ako sa tago, sa diha nga ako gilala didto sa kahiladman sa yuta. Ang imong mga mata nakakita sa wala pa mahingpit ang akong lawas, ug diha sa imong mga basahon nahasulat na ang tanan, mahitungod sa mga adlaw samtang sila nagaporma pa, bisan sa wala pa kini magsugod.”—Salmo 139:13-16.
Bisan tuod ang bata sa tiyan nasalipdan diha sa kangitngit sa tagoangkan, nakita ni Jehova kini nga nagaporma ug ang mga bukog nagatubo. Alang kaniya “ang kangitngit maoy kahayag.” (Bersikulo 12) Walay matago kang Jehova. Sa medikal nga pagkasulti, ang bata sa tiyan gisalipdan gikan sa inahan pinaagi sa inunlan ug busa dili isalikway sa lawas ingong usa ka langyaw nga bahin. Apan, ang kamatuoran nga gipahayag niining salmoha dili medikal kondili espirituwal, nga mao, si Jehova makakita sa tanan, bisan diha sa kangitngit sa tagoangkan.
Gikan sa yugto sa pagsamkon, ‘ang tanang bahin sa atong lawas nahasulat na sa basahon’ sa genetikanhong lagda diha sa pertilisadong itlog sa matris sa inahan. Lain pa, ang gitagal nga panahon ‘mahitungod sa mga adlaw nga sila nagaporma pa,’ ang matag usa diha sa hustong pagkahan-ay, ginatino pinaagi sa daghang biolohikanhong mga orasan nga naprograma diha sa mga gene.
Si salmistang David wala mahibalo niining tanang siyentipikanhong mga detalye, apan si Jehova, nga maoy nagdasig kaniya sa pagsulat sa salmo, ang nahibalo, kay Siya man ang naglalang sa tawo. Ang Hataas nga mga kritiko dili modawat nga si David ang nagsulat, apan naghatag silag petsa sa panahon sa pagsulat sa salmo sa mga siglong wala pa si Kristo.
Gipasiugda sa Bibliya ang Pagsumpo
Kon repasohon ang mga kasugoan sa Diyos nga gihatag sa Israel pinaagi kang Moises 15 ka siglo sa wala pa si Kristo, kini makita nga ang pangunang pasiugda sa maong Kasugoan labot sa panglawas dayag nga nagpunting diha sa pagsumpo. Pananglitan, diha sa Deuteronomio 23:13, kini nag-ingon: “Pagdala kamo ug igkakalot ug ubang mga gamit, ug pagkalot kamo ug lungag inigkalibang ninyo sa gawas ug taboni ang inyong hugaw.” Kining kasugoan sa pagtabon sa hugaw sa tawo maoy abante kaayo nga tikang sa pagsumpo aron mapanalipdan batok sa dala sa langaw nga salmonellosis, shigellosis, tipos, ug daghan pang ubang mga sakit sa tiyan nga nagapatay gihapon ug libolibong mga kinabuhi karon diha sa mga dapit diin kining mga prinsipyoha wala sunda.
Ang Levitico kapitulo 11 nagpamatuod sa prinsipyo nga ang sakit mapakaylap pinaagi sa insekto, sa ilaga, ug, labing hinungdanon, sa hugaw nga tubig. Kining ulahi hilom nga nagpamatuod sa prinsipyo nga gipahinabo ang sakit sa mga mikroorganismo, nga nagpakita nga ang Bibliya mas abante kay kang Leeuwenhoek (1683) o Pasteur (ika-19ng siglo). Sama usab ang ikaingon bahin sa pagkuwarentinas, nga gisugo diha sa Levitico kapitulo 13 sa mga sakit nga sanla.
Ang gidili nga mga pagkaon nga girekord diha sa Levitico 11:13-20 nag-apil sa mga manunukob, sama sa mga agila, agila sa dagat ug mga kuwago, ug ang mga mananap nga tigkaon ug hugaw, sama sa uwak ug buwitre. Sanglit anaa sila sa ibabaw sa kahikayan sa pagpaningaon o food chain, sila nagatigom ug daghan kaayong hilo. Ang mga mananap nga anaa sa ubos sa kahikayan sa pagpaningaon nagakaon niining mga hiloa nga tinagdiyutay, samtang ang mga mananap nga anaa sa ibabaw sa kahikayan sa pagpaningaon nagatigom niini sa dinaghan. Gitugot sa Moisesnong Kasugoan ang pagkaon sa mga mananap nga talamnon ang ginakaon ug wala maapil diha sa kahikayan sa pagpaningaon nga nagatigom ug daghang hilo. Ang pila ka gidili nga mga karne gipuy-an ug nanibugol nga mga parasito sama nianang mopahinabog bitok.
Ang pagdili sa Bibliya batok sa pag-abuso sa dugo, nga nalangkob diha sa Moisesnong Kasugoan sa daghang dapit, karon human sa 3,500 ka tuig napamatud-ang husto sumala sa medisina. (Genesis 9:4; Levitico 3:17; 7:26; 17:10-16; 19:26; Deuteronomio 12:16; 15:23) Ang pagdili gisobli sa Kristohanon Gregong Kasulatan diha sa Buhat 15:20, 29 ug 21:25. Ang medikal nga batasan mao ang pagsulay sa pagpamenos o bug-os nga pagkuha sa paggamit sa dugo nga dinonar diha sa kidney dialysis, heart-lung pumps, ug sa kasagarang operasyon. Ang hepatitis sa daghang porma niini, ang AIDS, cytomegalovirus infection, ug daghan pang ubang dala-sa-dugo nga mga sakit maoy makalilisang nga mga pahinumdom ngadto sa mga maalamon sa kalibotan nga nagalapas sa mga kasugoan sa Diyos.
Ang ehersisyo importante alang sa maayong panglawas, ug giila sa Bibliya ang mga benepisyo niini. Ang aktibong mga ehersisyo tulo ka beses sa usa ka semana nga mga 20 minutos sa usa ka higayon makakunhod sa mga sakit sa kasingkasing ug sa sakit sa sistema sa kaugatan. Kini mopadaghan sa maayog pormang kolesterol nga HDL, makapauswag sa imong kalagsik, ug makadugang sa pagkamaunat-unaton sa imong lawas ug maayo ang imong bation. Ang Bibliya, samtang nagaila sa importansiya sa ehersisyo, nagbutang niini nga ikaduha lamang diha sa labi pang importanteng kaugmaran sa espirituwalidad: “Ang paugnat sa lawas may diyutayng kapuslanan; apan ang diyosnong debosyon mapuslanon sa tanang butang, sanglit kalaoman man kini alang sa kinabuhi karon ug usab alang sa kinabuhi nga umaabot.”—1 Timoteo 4:8.
Ang moral nga mga kasugoan sa Bibliya nag-alagad ingong pangunang panalipod batok sa mga sakit nga ginapasa sa sekso, nga sa tino naglungtad na apan wala pa maila o kaha mamatikdi sa mga eskolar sulod sa daghang siglo.—Exodo 20:14; Roma 1:26, 27; 1 Corinto 6:9, 18; Galacia 5:19.
“Usa ka Tukma Kaayong Libro sa Siyensiya”
Si Hippocrates maoy usa ka Gregong mananambal sa ikalima ug mga ikaupat nga siglo W.K.P. nga nailhan nga mao “ang amahan sa medisina,” apan ang kadaghanan sa mga gipamulong sa Bibliya mahitungod sa mga sakit gisulat ni Moises, nga una ug usa ka libo ka tuig kay niana. Apan, hinungdanon, ang The AMA News mipatik ug usa ka sulat gikan sa usa ka doktor nga nag-ingon: “Ang labing may kahibalong mga tigdukiduki sa medisina nga nagahimo karon sa labing maayong panukiduki nagahinapos nga usa ka tukma kaayong libro sa siyensiya ang Bibliya. . . . Ang mga kamatuoran sa kinabuhi, ang paghiling sa sakit, pagtambal, ug mga medisina nga mopanalipod sumala sa gipadayag sa Bibliya mas abante ug kasaligan kay sa mga teoriya ni Hippocrates, diin ang kadaghanan niini wala gihapon kapamatud-i, ug ang pipila nakaplagang dili gayod tukma.”
Si Dr. A. Rendle Short diha sa iyang librong The Bible and Modern Medicine, human naghisgot nga ang mga kasugoan sa kasanihan sa mga nasod nga nagalibot sa karaang Israel paninugdan kaayo kon aduna man, miingon: “Busa ilabinang ikahibulong nga diha sa usa ka libro sama sa Bibliya, nga ginaingong dili-siyentipikanhon, adunay mga balaod sa kasanihan, ug ilabinang kahibulongan nga ang usa ka nasod nga mao pay pagkagawas gikan sa pagkaulipon, nga kanunay ginasulong sa mga kaaway ug ginabihag matag karon ug unya, adunay maalamon kaayo ug makataronganong mga lagda bahin sa panglawas diha sa ilang mga libro sa kasugoan.”
Ang mga Sikosomatikong mga Problema
Ang Bibliya napamatud-ang abante bahin sa pag-ila niini nga nalangkit ang hunahuna sa pila ka balatian nga una pa kaayo sa dihang gidawat kini diha sa natad sa medisina. Dugang pa, ang katin-awan sa Bibliya bahin sa papel sa hunahuna nga makita diha sa pisikal nga sakit nagpabiling usa ka sulondan sa tin-aw nga pagsabot. Ang Proverbio 17:22 nag-ingon: “Ang kasingkasing nga malipayon maoy usa ka maayong tambal, apan ang usa ka masulob-on nga espiritu nagapauga sa mga bukog.” Matikdi nga walay gihukman dinhi, gipahayag lamang niini ang kamatuoran. Walay tambag ang gihatag sa pagsulti sa mga tawong nahupngan sa kaguol sa paghikalimot niini, nga daw ingon lang niana ka sayon.
Ang usa ka positibong tinamdan makatabang; ang kabalaka maoy negatibo ug makadaot. “Ang kaguol nga anaa sa kasingkasing sa usa ka tawo maoy makapatikuko kaniya, apan ang usa ka maayong pulong makapalipay niini.” (Proverbio 12:25) Ang kapitulo 18, bersikulo 14, sa Proverbio takos nga palandongon: “Ang espiritu sa tawo makapalahutay kaniya sa panahon sa balatian; apan sa usa ka masulob-on nga espiritu kinsa ang makaantos?” Kini nagsugyot nga ang katakos sa usa sa pag-antos sa usa ka sukod sa sakit (balatian) mapauswag pinaagi sa pagkadawat ug pagpaluyo sa espirituwal nga mga kusog.
Si James T. Fisher, usa ka sikyatrista, miingon mahitungod sa sikolohikal nga bili sa Wali sa Bukid ni Jesus: “Kon imong tiboon ang tanang awtoritatibong mga artikulo nga nasulat sukad sa labing kuwalipikadong mga sikologo ug mga sikyatrista bahin sa ulohan sa kalinisan sa kaisipan—kon imong usahon, ug pauswagon pa kini, ug kuhaag mga pulong nga walay-kahulogan—kon imong tiponon kadtong walay sambog nga bahin sa lunsay siyentipikanhong kahibalo nga sibo kaayong pagkapahayag sa labing banggiitan taliwala sa buhing magbabalak, imong mabatonan ang balikwaot ug dili-kompletong pagsumaryo sa Wali sa Bukid. Ug dako kaayo ang kulang niini kon itandi.”—A Few Buttons Missing, panid 273.
Ang sikosomatiko nga pagbati makaimpluwensiya sa atong pisikal nga kahimtang, apan kini wala magkahulogan nga walay aktuwal nga pisikal nga sakit. Mao nga hinungdanon nga sulayan unang tagan-an ang pisikal nga mga kinahanglanon ug labing menos ilhon ang balatian, samtang sa samang higayon idasig ang positibong panghunahuna ug espiritu, nga motabang sa tawo sa paglahutay. Importante kini ilabina kon walay tino nga tambal ang mabatonan niining presenteng sistema sa mga butang.
Human nakasala si Adan, ang kamatayon nahimong genetikanhong kamatuoran alang sa tanang katawhan. (Roma 5:12) Busa, dili-angay ipasangil ang espisipikong sakit sa indibiduwal diha sa iyang espirituwal nga kahimtang. Importanteng ibutang kini sa hunahuna kon makiglabot sa mga suliran sa mga indibiduwal nga grabe kaayo ang kaguol.
Ang Papel sa Doktor
Sa unsang paagi pakiglabotan sa mga Kristohanon ang mga doktor ug ang modernong paagi sa pagpanambal? Kon susihon ang Bibliya, kita walay makitang basehanan sa Kasulatan sa paghatag ug dako kaayong pagtamod sa mga mananambal o mangitag teknolohiya sa medisina ingon nga kinaultimang paglaom alang sa maayong panglawas. Hinunoa, adunay kamatuoran ang kasukwahi. Si Marcos nag-asoy kanato bahin sa “usa ka babaye nga gitalinug-an” sulod sa daghan nang katuigan kinsa “daghan na ang gipaantos kaniya sa daghang mananambal ug ang tanan niyang katigayonan nahurot na niyag gasto ug wala gihapon siya maayo, hinunoa, misamot siya pagkadaot.” (Marcos 5:25-29) Bisan tuod kining komung sakit malamposong matambalan na karong adlawa, daghang sakit nagpabiling dili katambalan, ug daghang bag-ong dili-matambalang mga sakit padayong nagapanungha.
Apan, ang Bibliya wala magasuportar sa pikas nga paghingapin nga gikuha sa pipila kinsa naghunahuna sa tradisyonal nga batasan sa medisina ingon nga diyutay o kaha walay bili. Ang uban walay pagtamod sa mga doktor ug gipulihan siya sa ilang kaugalingon o sa ubang dili-medikal nga paagi nga tingali maoy uso. Diha sa Colosas 4:14, ang katin-awan ni Lucas ingong “ang minahal” nga mananambal tinong nagpunting sa iyang espirituwal nga mga kuwalipikasyon kay sa iyang mga abilidad sa medisina. Apan, ang pribilehiyo nga iyang natagamtam sa pagsulat sa bahin sa Balaang Kasulatan ilalom sa pagdasig malagmit wala unta ihatag ngadto sa usa kansang batasan sa pagpanambal wala sa pamatasan o dili-kasulatanhon.
Adunay pamatuod nga nagsugyot nga si Lucas nagpraktis sa pagpanambal nga moderno sa iyang panahon, ginamit ang mga terminolohiya ug medikal nga mga katin-awan nga nagsugyot sa impluwensiya ni Hippocrates. Bisan tuod dili-husto sa tanang panahon si Hippocrates, siya misulay sa pagpasulod sa kataronganon diha sa pagpanambal ug gisalikway ang patuotuo ug mini-relihiyoso nga mga teoriya sa medisina. Lain pa, ang simpleng ilustrasyon ni Jesus diha sa Lucas 5:31, “Ang mga maayo rag lawas wala magkinahanglag mananambal kondili ang mga masakiton,” walay kahulogan kon wala pa dawata nga kadtong may kahibalo sa medisina bililhon dihang makiglabot sa mga sakit.
Walay basehanan sa Kasulatan ang pagbaton ug hingaping hunahuna sa pagtunglo sa paggamit sa mga antibiotiko, mga antiseptiko, o analgesics o panghupay sa sakit kon ang paginahanglan sa paggamit niini ipaila. Ang Jeremias 46:11 ug 51:8 nagbatbat bahin sa balsamo sa Gilead nga tingali adunay mga sambog nga makahumpay sa sakit ug antiseptiko pa. Walay Kasulatanhon o doktrinal nga baroganan batok sa pagtomar niining mga tambala.
Ang pagdaghan sa mga antibiotiko, hinunoa, wala makapugong sa padayong pagkaladlad sa sakit nga mananakod nga ginadala sa mga langaw, mga lamok, ug mga snail—ang numero unong hinungdan sa kamatayon sa tibuok kalibotan. Ang mga trabahante sa panglawas napugos sa pagbalik ug sa pagsugod sa paninugdang mga prinsipyo sa Bibliya bahin sa luwas sa peligro nga paghipos sa hugaw, pagpanalipod sa abiyo sa tubig, pagkontrolar sa tigdalag-sakit nga mga insekto, ug mga panagana diha sa tawo-por-tawo ug kamot-baba nga pagdapat. Dili pa dugay sa mga tuig sa 1970, ang mga nars ug mga doktor balikbalik nga gipahinumdom sa mga karatula nga ginabutang sa ibabaw sa mga lababo sa ospital ug sa ibabaw sa mga kama sa pasyente nga mabasa: “Panghunaw sa kamot”—ang numero unong paagi sa pagsanta sa pagkaylap sa sakit.
Pulong sa Pagpanagana
Kadtong mohatag ug tambag sa panglawas—doktor man, o tighilot, o homeopath, o may maayog-tuyo apan tingali walay-alamag nga higala—dunay dakong kaakohan kon sila manambag ug tawo nga masakiton. Tinuod kini ilabina kon ang tambag nga ilang ihatag makadaot o makapalayo o makapakiling batok, o makalangan sa tabang nga sagad epektibo. Adunay igong mga pasidaan ang Bibliya ngadto sa mga mananambal ug mga pasyente sa pagbantay batok sa popanambal ug sa espiritismo ingong puwersa-remedyo nga pagpangitag tabang. Hinumdomi ang Proverbio 14:15: “Ang tawong walay-alamag motuo sa tanang pulong, apan ang maalamon nagabantay pag-ayo sa iyang mga lakang.”
Ang mga prinsipyo ba nga gilaraw diha sa Balaang Kasulatan praktikal sa pag-amping sa panglawas karong adlawa? Maingon nga ang pangunang pagpunting sa Moisesnong Kasugoan maoy sa pagpanalipod, mao usab karon, ang mapanalipdanong paagi sa pag-atiman sa panglawas napamatud-ang mas bililhon kay sa niadtong gibase lamang diha sa pagtambal. Ang modernong pagtulon-an sa World Health Organization sa pagsulay sa pag-implementar sa modernong pagpanambal sa panglawas diha sa mga nasod nga dili-ugmad mao kini: “Ang panagana mas maayo kay sa tambal.”
Sa kataposan, ang Kristohanon angay adunay matinahuron, taas-ug-abot nga panghunahuna bahin sa panglawas uban sa tumong sa paggamit sa maayong panglawas alang sa kahimayaan sa Diyos aron sa pagpalambo sa masadyaong buluhaton sa Gingharian. Ug ubos niana nga pagmando sa Gingharian, ang saad mao: “Wala na unyay molupyo ang moingon: ‘May sakit ako.’”—Isaias 33:24.
[Hulagway sa panid 4]
“Ang akong mga bukog wala hisalipdi gikan kanimo sa diha nga gihimo ako sa tago”