PAMPAM

Usa ka tawo, kasagaran babaye, nga mohimog kahilayan kang bisan kinsa; sa espesipiko, usa ka babaye nga magtanyag sa iyang kaugalingon nga makigsekso kang bisan kinsa bugti sa suhol; usa ka bigaon. Ang Hebreohanong pulong alang sa pampam mao ang zoh·nahʹ, samtang ang Gregong katumbas niini mao ang porʹne.​—Tan-awa ang BIGAON.

Ubos sa Balaod. Ang balaod nga gihatag sa Diyos ngadto sa Israel nagsugo: “Ayaw pasipalahi ang imong anak nga babaye pinaagi sa paghimo kaniya nga pampam, aron ang yuta dili makahimog pagpamampam ug ang yuta mapuno sa malaw-ay nga paggawi.” (Lev 19:29) Ang pagpanapaw gidili sa ikapitong sugo (Ex 20:14; Deu 5:18); ang silot maoy kamatayon alang sa duha nga nalangkit. (Lev 20:10) Ang babaye nga sad-an sa pagpakigminyo nga nagpakaaron-ingnon nga ulay pagapatyon. (Deu 22:13-21) Ang sinayorang babaye nga nakighilawas sa laing lalaki giisip nga sama sa usa ka mananapawng asawa, ug siya pagapatyon. (Deu 22:​23, 24) Ang dili-minyong babaye nga nakighilawas kinahanglang makigminyo sa lalaki nga nagtental kaniya gawas kon ang amahan dili motugot sa maong kaminyoon.​—Ex 22:​16, 17; Deu 22:​28, 29.

Tungod niini ug sa uban pang mga katarongan, ang mga pampam sa Israel, gawas lang sa pipila ka eksepsiyon, maoy langyaw nga mga babaye. Ang Mga Proverbio sublisubling nagpasidaan batok sa “estranyong babaye” ug sa “langyaw nga babaye” kinsa maghaylo sa usa ka lalaki sa paghimog imoralidad.​—Pr 2:16; 5:20; 7:5; 22:14; 23:27.

Ang usa ka saserdote gidid-an sa Balaod nga makigminyo sa usa ka pampam, ug ang anak nga babaye sa usa ka saserdote nga namampam pagapatyon ug human niana sunogon sa kalayo. (Lev 21:​7, 9, 14) Ang “suhol sa usa ka pampam” dili dawaton ingong amot diha sa sangtuwaryo ni Jehova, tungod kay ang mga pampam dulumtanan sa panan-aw ni Jehova.​—Deu 23:18.

Ang kaso sa duha ka pampam, nga gihusay sa maalamon ug masinaboton nga paagi, mao ang nakapalig-on pag-ayo sa pagtuo sa katawhan nga si Solomon takos nga manununod ni David sa trono sa Israel. Tingali usa kini ka kaso nga ang mga maghuhukom sa ubos nga hukmanan dili makadesisyon, ug busa kini gitugyan ngadto sa hari. (Deu 1:17; 17:8-11; 1Sa 8:20) Lagmit nga kining mga bayhana maoy mga pampam, dili sa komersiyal nga diwa, apan mga babayeng nakahimog pakighilawas, tingali mga Hudiyong babaye, o posible gayod, mga babaye nga langyawg kagikan.​—1Ha 3:16-28.

Mga Pampam sa Templo. Ang mga pampam sa templo nahimong ilado nga bahin sa bakak nga relihiyon. Ang historyador nga si Herodotus (I, 199) nagtaho nga ang “labing salawayon nga Babilonyanhong kostumbre mao kanang pagpugos sa matag babaye sa yuta nga kas-a sa iyang kinabuhi molingkod siya sa templo ni Aprodita ug makigsekso sa usa ka estranyo.” Ang mga pampam sa templo nalangkit usab sa pagsimba kang Baal, Astoret, ug sa ubang mga diyos ug mga diyosa nga gisimba didto sa Canaan ug sa ubang mga dapit.

Ang lalaki nga mga pampam sa templo maoy bahin usab sa dunot nga pagsimba.​—1Ha 14:​23, 24; 15:12; 22:46.

‘Ang Dalan sa Kamatayon.’ Si Haring Solomon, diha sa ikapitong kapitulo sa Mga Proverbio, naghubit sa usa ka kahimtang nga iyang naobserbahan, nga naghulagway sa mga pamaagi sa pampam ug sa mga sangpotanan niadtong iyang malit-agan. Siya naghisgot sa usa ka batan-ong lalaki nga miagi sa dalan nga duol sa balay sa usa ka pampam, sa hapit na ang kagabhion. Gihubit ni Solomon ang batan-ong lalaki ingong ‘nakulangan sa kasingkasing,’ kulang sa katakos sa pag-ila o sa maayong panabot. (Tan-awa ang KASINGKASING.) Ang babaye, nga nagsul-ob ug malaw-ayng besti sa usa ka pampam, naghulat ug miduol kaniya. Siya maulog-ulogon ug maayong manulti, apan sa pagkatinuod siya sabaan ug gahian o matig-a; siya malinglahon sa kasingkasing. Kini nga pampam nagpakaaron-ingnong matarong pinaagi sa pag-ingon nga siya mihimog mga halad-sa-panag-ambit nianang adlawa mismo (nga nagpasabot nga adunay daghang makaon, sanglit ang nagtanyag kanunay man nga adunay bahin sa halad-sa-panag-ambit alang kaniya ug sa iyang pamilya).​—Pr 7:6-21.

Karon nga ang batan-ong lalaki nahaylo na niining higayona, gipakita ni Solomon nga ang batan-ong lalaki dili na kapugngang makasala uban sa pampam, nga nagsalikway sa tanang maayong panabot, ug misunod ‘sama sa usa ka torong baka ngadto sa pagkaihaw,’ ingon sa usa ka tawo nga adunay mga talikala ug dili makaikyas sa disiplina nga iyang maangkon. “Hangtod nga,” matod ni Solomon, “ang usa ka pana molagbas sa iyang atay,” sa ato pa, hangtod nga maangkon niya ang samad nga mopahinabog kamatayon, sa espirituwal ug sa pisikal, kay dili lamang giladlad niya ang iyang lawas sa makamatay nga sakit nga gipasa sa pagpakigsekso (sa grabe na nga mga kaso sa sipilis, ang mga organismo sa bakterya magdaot sa atay), kondili usab “wala siya mahibalo nga nalangkit niini ang iyang kalag.” Ang iyang tibuok nga pagkatawo ug ang iyang kinabuhi naapektohan pag-ayo, ug siya seryosong nakasala batok sa Diyos. Gitapos ni Solomon ang iyang asoy sa pag-ingon: “Ang iyang balay maoy mga dalan paingon sa Sheol; sila nagalugsong ngadto sa sulod nga mga lawak sa kamatayon.”​—Pr 7:​22, 23, 27; itandi ang Pr 2:16-19; 5:3-14.

“Nagalaglag sa bililhong mga butang.” Ang proverbio nag-ingon: “Ang tawo nga nahigugma sa kaalam nagalipay sa iyang amahan, apan siya nga nakig-uban sa mga pampam nagalaglag sa bililhong mga butang.” (Pr 29:3) Una sa tanan, iyang gidaot ang iyang relasyon sa Diyos, ang labing bililhong kabtangan; dayon nagdala siyag kaulawan sa iyang pamilya ug nagdaot sa mga relasyon sa pamilya. Ingon sa gipasidaan sa laing proverbio, ang maong tawo ‘maghatag sa iyang dignidad ngadto sa uban ug sa iyang mga tuig ngadto sa kon unsay mabangis; ang mga estranyo magatagbaw sa ilang kaugalingon sa iyang kusog, ug ang mga butang nga iyang gihagoan mahiadto sa balay sa usa ka langyaw.’​—Pr 5:​9, 10.

Busa ang maalamong tawo nagtambag: “Ayaw kaibog sa iyang [sa langyaw nga babaye] kaanyag diha sa imong kasingkasing, . . . kay tungod sa usa ka babayeng pampam ang usa makabaton na lamang ug usa ka lingin nga tinapay; apan mahitungod sa asawa sa laing tawo, siya mangita gani ug usa ka bililhong kalag.” (Pr 6:24-26) Kini mahimong magkahulogan nga ang usa ka tawo sa Israel, pinaagi sa iyang pagpakig-uban sa usa ka pampam, nag-usik-usik sa iyang kahinguhaan ug nahimong kabos (itandi ang 1Sa 2:36; Luc 15:30), apan ang tawo nga nanapaw sa asawa sa laing tawo nawad-an sa iyang kalag (ubos sa Balaod kamatayon ang silot sa pagpanapaw). O kaha, kining katibuk-ang pahayag mahimong magtumong sa mananapawng asawa ingong usa ka pampam.

Ang panghinapos nga mga bersikulo niini nga kapitulo (Pr 6:29-35) nag-ingon: “Ang si bisan kinsa nga makigdulog sa asawa sa iyang isigkatawo, walay usa nga manghilabot kaniya ang magpabiling dili masilotan. Ang mga tawo dili magatamay sa usa ka kawatan tungod lang kay siya nangawat aron sa pagbusog sa iyang kalag dihang siya gigutom. Apan, kon hisakpan, siya magabayad sa pito ka pilo nga gidaghanon; siya magahatag sa tanang manggad sa iyang balay. Siya nga nagapanapaw sa usa ka babaye maoy usa kansang kasingkasing nakulangan; siya nga nagabuhat niini nagalaglag sa iyang kaugalingong kalag. Hampak ug daotang dungog ang iyang maangkon, ug ang iyang kaulawan dili gayod mapapas. Kay ang kaaligutgot sa usa ka tawo nga lig-on ug lawas maoy pangabugho, ug dili siya maluoy sa adlaw sa panimalos. Siya dili magtagad sa bisan unsang matang sa lukat, ni magtinguha siya niana, bisan unsa pa ka dako ang imong regalo.”

Ang Proverbio 6:30-35 lagmit nagkahulogan nga ang mga tawo dili magtamay pag-ayo sa usa ka kawatan nga nangawat tungod sa kagutom; sila nakasabot gayod sa iyang gihimo. Bisan pa niana, kon masakpan, kinahanglan niyang bayran nga may ‘tubo’ ang iyang nakawat (kini ilabinang gibaod ubos sa Balaod [Ex 22:​1, 3, 4]; ang “pito ka pilo” lagmit gigamit sa proverbio aron ipakita nga siya gipabayad sa silot sa bug-os gayod). Apan ang mananapaw dili makahimo sa pagbayad sa iyang sala; ang iyang kaulawan, nga hilabihan gayod, magpabilin, ug dili gayod siya makalukat o makapahigawas sa iyang kaugalingon gikan sa silot nga angay kaniya.

Kon ang usa ka Kristohanon nga usa ka sangkap sa espirituwal nga lawas ni Kristo makigrelasyon sa usa ka pampam o makighilawas, iyang gikuha ang usa ka sangkap ni Kristo ug gihimo kining sangkap sa usa ka pampam, ug gilanggikit ang iyang kaugalingon sa usa ka pampam ingong usa ka lawas. Sa ingon siya nagapakasala batok sa iyang kaugalingong lawas sanglit kini ‘usa man ka sangkap ni Kristo.’​—1Co 6:15-18.

Kinahanglang Biyaan ang Maong Buhat Aron Maluwas. Adunay paglaom ang mga pampam kon sila mopahilayo sa dulumtanang buhat ug magpasundayag ug pagtuo sa halad lukat ni Jesu-Kristo. Ang apostol nagsulat ngadto sa mga Kristohanon sa Corinto, nga nagpahinumdom kanila nga ang pipila kanila kanhi maoy mga makihilawason ug mga mananapaw apan sila mibiya na sa maong dalan ug nahugasan na ug gipahayag nga matarong diha sa ngalan ni Ginoong Jesu-Kristo. (1Co 6:9-11) Daghan sa mga pampam sa Israel ang nagpasundayag ug maayong mga kasingkasing kay sa relihiyosong mga pangulo. Kini nga mga babaye, nga giyubit sa mga eskriba ug mga Pariseo, mapainubsanong midawat sa pagsangyaw ni Juan nga Tigbawtismo, ug gihimo silang panig-ingnan ni Jesus ngadto sa relihiyosong mga pangulo, sa dihang siya miingon: “Sa pagkatinuod ako magaingon kaninyo nga ang mga maniningil ug buhis ug ang mga pampam magauna kaninyo sa pagsulod sa gingharian sa Diyos.”​—Mat 21:​31, 32.

Rahab. Si Rahab maoy usa ka pananglitan sa usa ka pampam nga nagpahayag ug pagtuo sa Diyos ug giisip nga matarong. (San 2:25) Ang mga tawo nga gipadala ni Josue aron mangespiya sa Jerico didto nag-abot sa balay ni Rahab. (Jos 2:1) Dili makataronganong isipon nga ila kadtong gihimo tungod sa imoral nga mga katuyoan. Bahin sa ilang motibo, si Propesor C. F. Keil ug F. Delitzsch, diha sa Commentary on the Old Testament mipahayag: “Ang ilang pagsulod sa balay nianang matanga sa tawo dili kaayo makapasuspetsa. Dugang pa, tungod kay ang iyang balay nahimutang man sa kilid o sa ibabaw sa pader sa lungsod, sila dali rang makaikyas. Apan ang Ginoo naggiya sa dalan sa mga espiya, mao nga ilang nakaplagan pinaagi niini nga makasasala ang tawo nga mao ang labing haom alang sa ilang katuyoan, ug kansang kasingkasing nasilsil pag-ayo ang maayong balita bahin sa mga milagro nga gipahinabo sa buhing Diyos alang sa Israel, nga dili lamang kay gitug-anan niya ang mga espiya bahin sa kawalay paglaom sa mga Canaanhon, apan, uban ang lig-ong pagsalig sa gahom sa Diyos sa Israel, gitagoan ang mga espiya gikan sa tanang mga pagpakisayod sa iyang mga katagilungsod, bisan pa sa dakong kapeligrohan sa iyang kaugalingon.” (1973, Tomo II, Josue, p. 34) Tungod sa pahayag sa Diyos nga ang Israel magpapahawa sa mga Canaanhon gumikan sa ilang imoral nga mga buhat ug tungod usab sa panalangin sa Diyos sa pagsakop sa Jerico ug nganha kang Rahab mismo, dili gayod makataronganon nga isipon nga ang mga espiya nakighilawas kang Rahab o nga siya nagpadayon sa iyang buhat sa pagpamampam human niana.​—Lev 18:24-30.

Maylabot sa pagkaanak ni Jepte sa usa ka pampam (Huk 11:1), ug sa pag-estar ni Samson sa balay sa usa ka pampam sa siyudad sa Gaza (Huk 16:1), tan-awa ang JEPTE; SAMSON.

Mahulagwayong Paggamit. Ang usa ka tawo, usa ka nasod, o usa ka kongregasyon sa mga tawo nga gipahinungod ngadto sa Diyos nga makig-alyansa sa kalibotan o moliso ngadto sa pagsimba sa bakak nga mga diyos gitawag sa Bibliya nga “mga pampam.” Ingon niini ang nasod sa Israel. Ang Israel nadaldal sa “pagpakighilawas” sa langyawng mga diyos ug, sama sa usa ka dili-matinumanong asawa nga mangitag laing mga lalaki, siya midangop sa langyawng mga nasod alang sa kasegurohan ug kaluwasan gikan sa iyang mga kaaway inay sa pagdangop sa iyang “banang tag-iya,” si Jehova nga Diyos. (Isa 54:​5, 6) Dugang pa, ang Jerusalem migrabe pa gayod sa iyang pagkadili-matinumanon sa paaging siya misaylo pa sa naandang batasan sa mga pampam, ingon sa inspiradong gipamulong ni manalagnang Ezequiel: “Sila maghatagan ug regalo sa tanang pampam, apan ikaw​—ikaw naghatag sa imong mga regalo ngadto sa tanan nga nahigugma pag-ayo kanimo, ug ikaw nagtanyag ug hiphip kanila aron moanha kanimo gikan sa tibuok palibot diha sa imong mga buhat sa pagpamampam.” (Eze 16:​33, 34) Ang napulo-ka-tribong gingharian sa Israel ug ang duha-ka-tribong gingharian sa Juda gikondenar ingong mga pampam niining simboliko nga paagi.​—Eze 23:1-49.

Ang labing iladong pananglitan sa espirituwal nga pagpamampam mao ang “Dakong Babilonya, ang inahan sa mga bigaon [o, mga pampam] ug sa dulumtanang mga butang sa yuta.”​—Pin 17:5; tan-awa ang DAKONG BABILONYA.