Batoni ang Kaalam ug Dawata ang Disiplina
SI Jehova nga Diyos mao ang Dakong Instruktor sa iyang katawhan. Siya nag-edukar kanila dili lamang bahin sa iyang kaugalingon kondili usab bahin sa kinabuhi. (Isaias 30:20; 54:13; Salmo 27:11) Pananglitan, ngadto sa nasod sa Israel gihatag ni Jehova ang mga manalagna, ang mga Levihanon—ilabina ang mga saserdote—ug ang ubang mga tawong maalamon aron mag-alagad ingong mga magtutudlo. (2 Cronicas 35:3; Jeremias 18:18) Ang mga manalagna nagtudlo sa katawhan bahin sa mga katuyoan ug mga hiyas sa Diyos ug naglaraw sa hustong dalan nga subayon. Ang mga saserdote ug ang mga Levihanon dunay responsabilidad sa pagtudlo sa Balaod ni Jehova. Ug ang maalamong mga tawo, o mga ansiyano, nagtaganag maayong tambag bahin sa adlaw-adlaw nga pagkinabuhi.
Si Solomon, ang anak ni David, maoy talagsaon taliwala sa maalamong mga tawo sa Israel. (1 Hari 4:30, 31) Sa pagkakita sa iyang himaya ug bahandi, usa sa iyang labing dungganong mga bisita, ang rayna sa Sheba, misugid: “Wala ako masaysayi sa katunga. Imong nalabwan sa kaalam ug kauswagan ang mga butang nga nadungog nga akong gipamatian.” (1 Hari 10:7) Unsa ang sekreto sa kaalam ni Solomon? Sa dihang nahimo siyang hari sa Israel sa 1037 W.K.P., si Solomon nag-ampo alang sa “kaalam ug kahibalo.” Nahimuot sa iyang hangyo, si Jehova naghatag kaniya ug kahibalo, kaalam, ug masinabotong kasingkasing. (2 Cronicas 1:10-12; 1 Hari 3:12) Dili ikahibulong nga si Solomon ‘nakapamulong ug tulo ka libo ka panultihon’! (1 Hari 4:32) Ang uban niini, duyog sa “mga pulong ni Agur” ug kadtong kang “Lemuel nga hari,” nasulat sa basahon sa Bibliya sa Proverbio. (Proverbio 30:1; 31:1) Ang mga kamatuoran nga gipahayag niining maong mga proverbio nagsumbalik-silaw sa kaalam sa Diyos ug maoy dumalayon. (1 Hari 10:23, 24) Alang kang bisan kinsa nga nagtinguha ug malamposong kinabuhi, kini hinungdanon karon sama ra nga hinungdanon kini sa dihang una kining gilitok.
Kalamposan ug Moral nga Kahinlo—Sa Unsang Paagi?
Ang tumong sa basahon sa Proverbio gipatin-aw sa pangbukas nga mga pulong niini: “Ang mga proverbio ni Solomon nga anak nga lalaki ni David, ang hari sa Israel, aron ang usa mahibalo sa kaalam ug sa disiplina, sa pag-ila sa mga pulong sa pagsabot, sa pagdawat sa disiplina nga nagahatag ug hait nga panabot, pagkamatarong ug katakos sa paghukom ug pagkatul-id, sa paghatag ug lantip nga panabot ngadto sa mga walay-kasinatian, ngadto sa usa ka batan-ong lalaki sa kahibalo ug katakos sa panghunahuna.”—Proverbio 1:1-4.
Pagkahamiling katuyoan ang gitagana sa “mga proverbio ni Solomon!” Kini “aron ang usa mahibalo sa kaalam ug sa disiplina.” Ang kaalam naglangkit sa pag-ila sa mga butang kon unsa kini ug paggamit nianang maong kahibalo sa pagsulbad sa mga suliran, pagkab-ot sa mga tumong, paglikay o pagpahilayo sa mga kapeligrohan, o pagtabang sa uban sa pagbuhat niana. “Sa Basahon sa mga Proverbio,” matod pa sa usa ka basahon nga reperensiya, “ang ‘kaalam’ nagpasabot ug hanas nga pagkinabuhi—ang abilidad sa paghimog maalamong mga pagpili ug pagkinabuhi nga malamposon.” Pagkahinungdanon gayod ang pagbaton ug kaalam!—Proverbio 4:7.
Ang mga proverbio ni Solomon nagtagana usab ug disiplina. Nagkinahanglan ba kita niining maong pagbansay? Sa Kasulatan, ang disiplina adunay diwa sa pagtul-id, pagbadlong, o pagkastigo. Sumala sa usa ka eskolar sa Bibliya, kini “nagkahulogan ug pagbansay sa moral nga kinaiya, nga naglangkit sa pagtul-id sa mga hilig nga mahimong motultol sa usa ka tawo sa pagbuhat ug binuang o paghunahunag binuang.” Ang disiplina, gipahamtang man mismo sa kaugalingon o gipadapat sa uban, dili lamang magpugong kanato sa pag-apil sa sayop nga binuhatan kondili usab nagpalihok kanato sa pagbag-o. Oo, kita nagkinahanglan gayod ug disiplina kon buot natong magpabiling hinlo sa moral.
Nan ang katuyoan sa mga proverbio maoy duha ka pilo—paghatag ug kaalam ug pagtaganag disiplina. Ang moral nga disiplina ug mental nga katakos dunay daghang bahin. Ang pagkamatarong ug hustisya, pananglitan, maoy moral nga mga hiyas, ug kini motabang kanato sa pagsunod sa tag-as nga mga sukdanan ni Jehova.
Ang kaalam maoy panagsagol sa daghang hiyas, lakip sa pagsabot, hait nga panabot, kalantip sa panabot, ug katakos sa panghunahuna. Ang pagsabot mao ang katakos sa pagsusi sa usa ka butang ug pag-ila kon unsay naglangkob niini pinaagi sa pagsabot sa mga kalangkitan tali sa mga bahin niini ug sa kinatibuk-an, sa ingon nakasabot sa diwa niini. Ang hait nga panabot nagkinahanglan ug kahibalo sa mga hinungdan ug pagpabili kon nganong ang usa ka dalan maoy husto o sayop. Pananglitan, ang usa ka tawo sa pagsabot makaila kon dunay usa ka tawo nga nagpaingon sa sayop nga direksiyon, ug dihadiha tingali pasidan-an niya siya sa kapeligrohan. Apan nagkinahanglan ug hait nga panabot sa iyang bahin sa pagsabot kon nganong ang maong tawo nagpadulong sa maong direksiyon ug sa pagpangita ug labing epektibong paagi sa pagluwas kaniya.
Ang lantip ug panabot nga mga tawo mabinantayon—dili daling motuo. (Proverbio 14:15) Sila makaarang sa pagkahibalong daan sa daotan ug pagpangandam alang niana. Ug ang kaalam makapaarang kanato sa pagmugna ug maayong mga hunahuna ug mga ideya nga maghatag ug may katuyoang direksiyon sa kinabuhi. Ang pagtuon sa mga proverbio sa Bibliya sa pagkatinuod magantihon tungod kay kini gisulat aron kita mahibalo sa kaalam ug disiplina. Bisan ang “mga walay-kasinatian” nga naghatag ug pagtagad sa mga proverbio makabaton ug kalantip sa panabot, ug ang “usa ka batan-ong lalaki,” kahibalo ug katakos sa panghunahuna.
Mga Proverbio Alang sa mga Maalamon
Ang mga proverbio sa Bibliya, hinunoa, dili lamang alang sa mga walay-kasinatian ug sa mga batan-on. Kini maoy alang ni bisan kinsa nga may igong kaalam nga mamati. “Ang tawong maalamon mamati ug magakuhag dugang nga pagtudlo,” matod ni Haring Solomon, “ug ang tawong masinaboton mao ang makabaton ug mahanasong pagtultol, sa pagsabot sa usa ka panultihon ug sa usa ka matanghagaong pulong, sa mga pulong sa mga tawong maalamon ug sa ilang mga tigmo.” (Proverbio 1:5, 6) Ang usa ka tawo nga nakabaton na ug kaalam magpadako sa iyang nakat-onan pinaagi sa paghatag ug pagtagad sa mga proverbio, ug ang usa ka tawo sa pagsabot magpahait sa iyang katakos sa paggiya sa iyang kinabuhi sa malamposong paagi.
Ang proverbio subsob nga nagpahayag ug dakong kamatuoran sa pipila lamang ka mga pulong. Ang usa ka proverbio sa Bibliya mahimong anaa sa matang sa makalibog nga panultihon. (Proverbio 1:17-19) Ang ubang mga proverbio maoy mga tigmo—makapalibog ug komplikadong mga pulong nga nagkinahanglag pagbadbad. Ang usa ka proverbio mahimong maundan usab ug mga simile, metaphor, ug ubang mga matang sa pagpahayag. Ang pagsabot niini nagkinahanglag panahon ug pagpamalandong. Si Solomon, ang tigkomposo sa daghan kaayong proverbio, tinong nakabaton ug abilidad sa pagsabot sa usa ka proverbio. Sa basahon sa Proverbio, iyang gisagubang ang tahas sa pagpaambit nianang maong katakos ngadto sa iyang mga magbabasa, usa ka butang nga buot patalinghogan sa usa ka maalamong tawo.
Ang Sinugdanan nga Motultol Ngadto sa Tumong
Asa magsugod ang usa sa pagpangitag kaalam ug disiplina? Si Solomon mitubag: “Ang pagkahadlok kang Jehova mao ang sinugdanan sa kahibalo. Ang kaalam ug disiplina maoy gitamay sa mga buangbuang.” (Proverbio 1:7) Ang kahibalo magsugod pinaagi sa pagkahadlok kang Jehova. Kon walay kahibalo walay kaalam o disiplina. Nan, ang pagkahadlok kang Jehova mao ang sinugdanan sa kaalam ug disiplina.—Proverbio 9:10; 15:33.
Ang pagkahadlok sa Diyos dili usa ka daotan nga pagkahadlok kaniya. Hinunoa, kini maoy halalom nga pagtahod ug kataha. Walay tinuod nga kahibalo kon wala kini nga kahadlok. Ang kinabuhi naggikan kang Jehova nga Diyos, ug ang kinabuhi, siyempre, kinahanglanon sa atong pagbaton ug bisan unsang kahibalo. (Salmo 36:9; Buhat 17:25, 28) Dugang pa, ang Diyos naglalang sa tanang butang; busa ang tanang tawhanong kahibalo gipasukad sa pagtuon sa iyang mga buhat. (Salmo 19:1, 2; Pinadayag 4:11) Ang Diyos nagdasig usab sa iyang sinulat nga Pulong, nga “mapuslanon sa pagpanudlo, sa pagpamadlong, sa pagtul-id sa mga butang, sa pagdisiplina diha sa pagkamatarong.” (2 Timoteo 3:16, 17) Busa, ang sentro sa tanang tinuod nga kahibalo mao si Jehova, ug ang usa ka tawo nga mangita niana kinahanglang dunay matinahurong kahadlok kaniya.
Unsay bili sa tawhanong kahibalo ug kalibotanong kaalam kon walay pagkahadlok sa Diyos? Si apostol Pablo misulat: “Hain man ang tawong maalamon? Hain man ang eskriba? Hain man ang debatedor niini nga sistema sa mga butang? Wala ba himoa sa Diyos nga binuang ang kaalam sa kalibotan?” (1 Corinto 1:20) Kay nakulangan ug diyosnong kahadlok, ang tawong maalamon sa kalibotan maghimog sayop nga mga konklusyon gikan sa nahibaloang mga impormasyon ug mahimo hinuong ‘buangbuang.’
Usa ka “Kulentas sa Imong Liog”
Dayon ang maalamong hari misulti sa mga batan-on: “Anak ko, pamatia ang disiplina sa imong amahan, ug ayaw talikdi ang balaod sa imong inahan. Kay kini maoy usa ka madanihong purongpurong sa imong ulo ug usa ka maanindot nga kulentas sa imong liog.”—Proverbio 1:8, 9.
Sa karaang Israel, ang mga ginikanan may hinatag-Diyos nga responsabilidad sa pagtudlo sa ilang mga anak. Si Moises nagtambag sa mga amahan: “Kining mga pulonga nga akong gisugo kanimo niining adlawa kinahanglan nga maanaa sa imong kasingkasing; ug isilsil mo kini sa imong anak ug magasulti ka mahitungod niini sa magalingkod ikaw sa imong balay ug sa maglakaw ikaw sa dalan ug sa imong paghigda ug sa imong pagbangon.” (Deuteronomio 6:6, 7) Ang mga inahan usab dunay dakong impluwensiya. Sulod sa gambalay sa awtoridad sa iyang bana, ang usa ka Hebreohanong asawa makapatuman sa balaod sa pamilya.
Sa pagkatinuod, sa tibuok Bibliya ang pamilya mao ang sukaranang yunit sa paghatag ug edukasyon. (Efeso 6:1-3) Kon ang mga anak mosugot sa ilang magtutuong mga ginikanan sila mahulagwayong gidayandayanan ug madanihong purongpurong sa katahom ug usa ka kulentas sa pasidungog.
“Kini Nagakuha sa Kalag sa mga Tag-iya Niini”
Sa wala pa siya ipadala sa Tinipong Bansa aron mokuhag mas taas nga edukasyon, usa ka amahan nga taga-Asia nagtambag sa iyang 16-anyos nga anak nga lalaki nga dili malangkit sa daotang mga tawo. Kining maong tambag susama sa pasidaan ni Solomon: “Anak ko, kon daldalon ka sa mga makasasala, ayaw pag-uyon.” (Proverbio 1:10) Apan, si Solomon nagpunting sa laang nga ilang gigamit: “Sila magpadayon sa pag-ingon: ‘Uban kanamo. Managbanhig kita alang sa dugo. Mag-atang kita sa tago sa inosenteng mga tawo sa wala lamay hinungdan. Lamyon nato sila nga buhi ingon sa Sheol, nga tibuok gayod, ingon niadtong nanganaog sa gahong. Pangitaon nato ang tanang matang sa bililhong mga manggad. Pun-on nato sa mga inagaw ang atong mga balay. Duyog kanamo sa pagpanimpalad. Usa lamang ka puntil alang kanatong tanan.’”—Proverbio 1:11-14.
Ang laang tataw nga mao ang bahandi. Aron dali rang makaganansiya, ang “mga makasasala” maghaylo sa uban nga malangkit sa ilang mapintas o walay-hustisya nga mga laraw. Tungod sa materyal nga ganansiya kining maong mga daotan dili magpanuko sa pag-ula ug dugo. Sila ‘maglamoy nga buhi sa ilang biktima ingon sa Sheol, bisan tibuok gayod,’ nga magtulis kaniya sa tanan nga iyang nabatonan, maingon nga ang lubnganan magdawat sa tibuok lawas. Ang ilang pagdapit maoy ngadto sa usa ka karera sa krimen—buot nilang ‘pun-on ang ilang mga balay ug inagaw,’ ug buot nilang ang walay-kasinatian ‘moduyog kanila.’ Pagkatukma sa panahon nga pasidaan kini alang kanato! Dili ba ang mga gang sa mga batan-on ug ang mga tigbaligyag droga naggamit sa susamang mga pamaagi sa pagpangitag bag-ong mga sakop? Dili ba ang saad sa daling mabatonan nga katigayonan maoy tentasyon sa daghang kaduhaduhaang mga tanyag sa negosyo?
“Anak ko,” nagtambag ang maalamong hari, “ayaw paglakat sa dalan uban kanila. Ilikay ang imong tiil gikan sa ilang alagianan. Kay ang ilang mga tiil mao kadtong nanagpanagan ngadto sa tumang pagkadaotan, ug sila nagadali sa pag-ula ug dugo.” Nagtagna sa ilang malaglagong kataposan, siya midugang: “Kay walay kapuslanan nga ang pukot iladlad atubangan sa bisan unsang may mga pako. Tungod niana sila nagabanhig alang sa dugo niini nila; sila nag-atang sa tago alang sa ilang mga kalag. Mao man usab ang mga alagianan sa matag usa nga nagapatunghag dili-minatarong nga ganansiya. Kini nagakuha sa kalag sa mga tag-iya niini.”—Proverbio 1:15-19.
Ang “matag usa nga nagapatunghag dili-minatarong nga ganansiya” mahanaw sa iyang kaugalingong dalan. Ang pagbanhig nga gihimo sa usa nga daotan alang sa uban mahimong laang alang kanila mismo. Ang tinuyo bang mga mamumuhat ug daotan mag-usab sa ilang dalan? Dili. Tingali klarong makita ang usa ka pukot, apan ang mga langgam—mga linalang nga “may mga pako”—molupad ra gihapon ngadto niana. Sa susamang paagi, ang daotan, nga nabutaan sa ilang kadalo, mopadayon sa ilang kriminal nga mga buhat, bisan tuod sa madugayg madali sila masikop.
Kinsay Mamati sa Tingog sa Kaalam?
Ang mga makasasala ba sa pagkatinuod nakaamgo nga malaglagon ang ilang dalan? Sila ba napasidan-an sa sangpotanan sa ilang mga dalan? Ang kawalay-kabangkaagan dili pasangil, kay ang pintok nga mensahe gipahayag diha sa publikong mga dapit.
Si Solomon miingon: “Ang matuod nga kaalam nagasinggit sa makusog diha sa dalan. Diha sa mga plasa kini nagapatugbaw sa iyang tingog. Sa tumoy nga bahin sa masabang kadalanan kini nagasinggit. Diha sa mga agianan pasulod sa mga ganghaan sa siyudad kini nagasulti sa iyang mga pulong.” (Proverbio 1:20, 21) Sa makusog ug klaro nga tingog, ang kaalam nagasinggit diha sa publikong mga dapit aron madunggan sa tanan. Sa karaang Israel ang mga ansiyano naghatag ug maalamong tambag ug naghatag ug hudisyal nga mga desisyon diha sa mga ganghaan sa siyudad. Alang kanato, si Jehova nagpahinabo sa matuod nga kaalam nga masulat diha sa iyang Pulong, ang Bibliya, nga kaylap nga mabatonan. Ug ang iyang mga alagad karon puliki nga nagpahayag sa publiko sa mensahe niini bisan asa. Sa pagkatinuod gipamantala sa Diyos ang kaalam atubangan sa tanan.
Unsay giingon sa matuod nga kaalam? Kini: “Hangtod kanus-a kamong walay-kasinatian magpadayon sa paghigugma sa kawalay-kasinatian, ug hangtod kanus-a kamong mabiaybiayon magatinguha alang sa inyong kaugalingon ug dayag nga pagbiaybiay . . . ? Ako mitawag apan kamo nagpadayon sa pagbalibad, gibayaw ko ang akong kamot apan walay usa nga nagtagad.” Ang mga buangbuang wala mamati sa pulong sa kaalam. Busa, “sila magakaon sa bunga sa ilang dalan.” Ang ilang ‘pagluib ug ang walay-pagpakabana mao ang molaglag kanila.’—Proverbio 1:22-32.
Apan, komosta ang usa ka tawo nga naggahin ug panahon sa pagpamati sa pulong sa kaalam? “Siya magapuyo sa kasegurohan ug dili matugaw tungod sa kalisang sa katalagman.” (Proverbio 1:33) Hinaot mahilakip ka niadtong makabaton ug kaalam ug modawat ug disiplina pinaagi sa paghatag ug pagtagad sa mga proverbio sa Bibliya.
[Hulagway sa panid 15]
Ang matuod nga kaalam kaylap nga mabatonan