Ang “Raven”—Unsay Nakapalahi Niini?

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA CANADA

KINSA ang adunay madahom gikan niining langgama nga may makapasubong mga kolor ug mamingawong kalakala? Aw, alang sa way-alamag, sa unang pagtan-aw mopatim-awng kini dako lamang nga uwak. Ang raven dili daling makadani sa pagtagad sama sa asul nga jay, ang buloknong ig-agaw niini nga may sanag asul nga balhibo. Ug diyutay ang mag-isip nga awit ang kalakala sa raven, bisan pag ang langgam giklasipikar uban sa mga passerine, o mga siloy. Bisan pa niana, ayawg pakamenosi ang maong langgam. Ang kulang niining mananoy nga awit ug buloknong dagway, gibawi sa ubang mga paagi. Ang raven adunay linaing katahom ug mga kinaiya. Sa tinuoray, daghang awtoridad bahin sa langgam nagklasipikar nga kinaugalingon sa raven.

Iladong mga Kinaiya

Ang kasagarang raven (Corvus corax) sagad maoy kinadak-an ug labing ligdong sa enterong pamilya sa uwak (Corvidae). Kini mahimong doble sa gidak-on sa kasagarang uwak ug mosukod ug mga tunga sa metros sa gitas-on, nga may buklad sa pako nga duolag usa ka metros. Lahi kini sa uwak sa pagkaaging mas baga ang sungo ug taas, pormag-kunya ang ikog niini. Ang mas duol nga pagtan-aw magpadayag usab sa timailhang halhag nga balhibo sa tutonlan. Kon maglupad, ilado kini sa pagsulbong, samtang ang mga uwak lagmit magkapakapa ug magpadailos.

Ang raven giklasipikar ingong kinadak-an sa tanang tigbatog nga mga langgam. Sa pagpaniid niining dakong langgam nga nagbatog sa usa ka sanga sa kahoy nga nagpahulay, ikaw mahibulong kon giunsa niini pagpugong aron dili mahulog sa iyang gibatogan. Sa likod sa matag tiil adunay lig-ong kuko nga mohawid sa sanga o gamayng sanga; bisan pa niana, ang sekreto sa paghawid mao ang usa ka tinukod-daang sangkap sa pagsira. Ang mga unod sa kusog ug mga lutaluta awtomatikong magpakumo sa mga tudlo sa tiil inigbatog sa langgam. Ang lig-on, daghag-gamit nga mga tiil sa raven haom usab alang sa paglakaw ug pagkakha, sa ingon nagsangkap niini alang sa pagtigom ug pagkaon gikan sa lainlaing mga dapit kan-anan.

Ang Distansiyang Maabot ug ang Paglupad sa “Itom nga Liti”

Diyutay ra kaayong langgam ang dunay layong distansiya nga maabot kay sa raven. Salaagan gayod kini. Hikit-an kini sa daghang bahin sa Amihanang Hemispera. Nagpuyo kini sa magkalain kaayong mga dapit sama sa mga desyertong dapit; sa daghag-conifer nga kalasangan sa Canada ug Siberia, diin magagama kinig makutihong salag gikan sa mga lipak ug ubang mabatonang materyales diha sa habog nga kakahoyan; sa mga pangpang sa dagat sa Amerika del Norte ug Scandinavia; ug sa patag sa yelo ug kaislahan sa Dagat Artiko. Ang kamingawan daw maoy gikahiusahan sa distansiyang maabot niini, kay ang raven kasagaran maoy langgam sa kamingawan.

Ang mga pananglitan sa lainlaing mga puy-anan niini hikaplagan diha sa yuta sa Bibliya, diin nagpuyo ang duha ka klase sa itom nga raven. Usa ka klase nagpuyo sa luag nga desyerto sa habagatan, samtang ang lain nagpuyo sa amihanang rehiyon. Ang itom nga mga raven manalag taliwala sa mga liki sa kabatoan ubay sa mga pangpang. Ang mga raven maoy gigamit ni Jehova sa pagpakaon kang Elias samtang siya nagtago sa bahaan nga walog sa Cherith. (1 Hari 17:3-6) Ang asoy ni Isaias bahin sa mga raven nga nagpuyo sa “kawalay-sulod ug mga kabatoan sa kamingawan” sa Edom naghulagway usab sa ilang puy-anan.​—Isaias 34:11.

Ang mga raven maoy kahibulongang mga manlulupad. Matahom silang tan-awon samtang mosulbong sila nga dili mogamit ug kusog diha sa luag nga mga sirkulo, nga mangitag pagkaon sa ubos. Sayon nga magsirkosirko sila​—nga magbobalintong ug molupad gani sa makadiyot nga magtighaya​—ilabina panahon sa pagpangulitawo ug, mopatim-aw, usahay alang lang sa kalingawan. Ang paglupad sa raven haom nga gibatbat ni Bernd Heinrich diha sa Ravens in Winter: “Kini mosalom ug moligid nga samag itom nga liti gikan sa langit o motulin paglupad uban ang nagpadailos nga mga pagdagpas.” Midugang siya nga kini mao “ang katingalahan sa kahanginan, ug dunay daghan pang katakos.” Ang kalig-on sa paglupad sa raven gihatag ingong usa ka hinungdan kon nganong gipili kini ni Noe ingong unang linalang nga gipadala sa gawas sa arka panahon sa Lunop.​—Genesis 8:6, 7.

Mapasiboon ug Mapaagihong mga Kawatan

Ang mga naturalista nag-isip sa raven ingong usa sa labing mapasiboon ug mapaagihon sa tanang langgam. Sumala sa giingon sa usa ka basahon, “ang kamalalangon niini nahimo nang kasugiran.” Bisan kon unsang mga kahimtang ang mahibalag sa raven, kini makasagubang sa hagit nga magpasibo sa naglungtad nga mga kahimtang, ilabina kon bahin sa pagkaon. Hinuon, ang pagkadili-pilian sa pagkaon makatabang! Ang raven mokaon sa halos tanang makuptan niini​—prutas, mga liso, mga nut, isda, patayng hayop, gagmayng mga hayop, basura. Ug dili kini pilian bahin sa kon hain kini mangita sa iyang pagkaon, bisan pag mangutkot sa ilalom sa niyebe aron pag-utingkay sa puyo sa basura nga natabonan sa niyebe panahon sa tugnaw kaayong panahon sa amihanang mga bahin sa distansiyang maabot niini. Ang mga raven mosunod usab sa mga mangangayam ug mga mangingisda sulod sa daghang adlaw, nga sa usa ka paagi makamatikod nga adunay pagkaon alang kanila sa nahaigong panahon.

Ang Corvidae, o mga membro sa pamilya sa uwak, gidungog nga mga kawatan, ug ang mga raven wala mahigawas. Sila dili ngil-arang mangawat ug pagkaon gikan sa ubang mga langgam o mga hayop ug napanid-ang nanglansis sa mga iro. Ang duruha ka raven magturnohay​—ang usa magpalinga sa iro samtang ang lain mosakdop sa pagkuha sa iyang pagkaon. Ang arte sa Inuit naghulagway sa usa ka malansisong raven nga nangawat ug isda gikan sa usa ka mangingisda sa nayelong katubigan.

Ang mga raven dunay linaing pakigsuod sa mga lobo, nga sa naandan mosunod sa mga panon sa mga lobo. Maningaon sila sa mga pinatay sa mga lobo, apan dinhi na usab, sila daw magkalipay sa paglansis sa mga lobo samtang maningaon. Ang biologo sa lobo nga si L. David Mech nagtala nga nakakitag mga raven nga naglansis sa mga lobo. Miasoy siya sa estorya sa usa ka raven nga nagpaikid-ikid pagpaingon sa usa ka nagpahulay nga lobo, nagtusik sa ikog niini, ug unya milukso sa daplin sa dihang ang lobo mihambat niini. Sa dihang ang lobo manuop sa raven, paduolon kini sa langgam sa distansiya nga usa ka tiil una pa molupad. Unya motugdong kini sa pila ka tiil lapaw sa lobo ug sublion ang panistis. Ang laing asoy nagsugilon bahin sa usa ka raven nga nakigdakpanay sa mga itoy sa lobo. Sa dihang ang mga itoy gikapoyan na sa dula, ang raven milingkod nga nag-iyagak hangtod nga nagpadayon sila pagdula.

Ang magasing Canadian Geographic nagtumong sa usa ka sibya sa radyo sa Yellowknife, Northwest Territories, nga nagsugilon bahin sa mga raven nga namatog sa naghanayhayng sin nga atop sa komersiyal nga mga tinukod, nga lagmit nagpaabot sa wala-matahap nga mga naglakaw sa ubos aron ipadailos nila ang natigom nga niyebe diha kanila. Dili katingad-an nga ang katawhang Haida sa kasadpang kabaybayonan sa Canada nagtawag sa raven nga mangingilad!

Pagtuwittuwit ug Katakos sa Pagkat-on

Ang “bokabularyo” sa raven maoy dako uyamot ug lainlain. Dugang pa sa labing mailhan, tataw, matuhopon nga kalakala​—nga gisabot nga usa ka timailhan sa giisip nga pagkadisturbo​—ang pagtuwittuwit niini giingong nagpadayag sa kalumo, kalipay, katingala, kaukyab, ug kasuko. Ang mga raven makasundog usab sa mga panawag sa ubang mga langgam sulod sa distansiyang maabot sa ilang tingog, nga ilabinang nagpasundayag ug realistikanhong pagpakaaron-ingnong uwak.

Ang gidak-on nga katudloan ang mga raven sa pagsulti nahimong ulohang gilantugian. Bisan pa niana, si Candace Savage, diha sa iyang librong Bird Brains, nagsulat bahin sa mga asoy sa napaaghop nga mga raven nga natudloan sa pagsundog sa sinultihan sa tawo. Sumala sa kasugiran ang magbabalak nga si Edgar Allan Poe nakabaton ug raven ug naghago sa pagbansay niana aron makalitok sa masulub-ong kalakala niini sa pulong “nevermore,” nga maoy inspirasyon sa iyang bantogang garay nga The Raven, nga nagbatbat “sa usa ka ulitawo nga nagbangotan sa pagkamatay sa iyang hinigugma.”

Adunay diyutayng panaglalis bahin sa katakos sa raven sa pagkat-on. Kon ang mga langgam maklasipikar sumala sa intelihensiya, mopatim-aw nga ang raven mag-una sa listahan. Ang field biologist nga si Bernd Heinrich nag-ingon nga ang raven “gituohan nga mao ang utokan sa kalibotan sa mga langgam.” Siya nag-ingon nga “kon ibutang sa pagsulay, ang mga raven magpasundayag ug salabotan.” Sa usa ka eksperimento ang usa ka raven nakabanabana sa unom ka oras kon unsaon pagkuha sa usa ka hiwang karne nga gibitay sa pisi, samtang ang mga uwak nagsulbad pa sa problema 30 ka adlaw sa ulahi. Ang mga raven natudloan pa gani sa pag-ihap. Ang ilang pangutok mahimong nakaamot sa ilang tag-as nga mga kinabuhi, kay ang mga raven mabuhi sa kapig 40 ka tuig sa kamingawan ug abot sa 70 ka tuig kon ihalwa. Siyempre, ang bisan unsang mga katakos nga naangkon sa raven kinahanglang ipasidungog sa kaalam sa Maglalalang niini.

Kining langgama ilado, ug girespetohan kini niadtong nasayod sa espesyal nga mga kinaiya niini. Hikaplagan kini sa mga kasugiran sa katawhan sa tibuok kalibotan. Gipabantog kini sa mga magsusulat sa kagahapon ug karon. (Tan-awa ang kahon, panid 24.) Oo, ang raven maoy labing makaiikag nga langgam. Apan unsay ikaingon bahin sa katahom niini?

Kaugalingong Katahom

Aw, wala ka ba makabati bahin sa ‘itom nga buhok nga sama sa raven’? (Awit ni Solomon 5:11) Ang sinawng itom nga balhibo niini uban ang sihag nga asul ug purpurang mga kolor​—ang ubos nga mga bahin sa balhibo usahay dunay diyutayng berde​—maghatag ug tinuod nga kahulogan sa pulong “raven.” Handurawa ang nagsulbong nga raven uban ang labihang kadako niini ug sinawng itom nga balhibo, nga nalahi sa umawng kamingawan sa desyertong pinuy-anan niini. O handurawa ang kalainan tali niining nagsidlak nga lubos nga itom nga langgam ug ang bag-ong nataktak, hinlo puting niyebe. Ang mga magdidibuho nakabihag sa katahom sa raven. Ang magdidibuho nga si Robert Bateman nahinumdom: “Nabihag ako sa kahibulongang niyebehong mga bakilid sa Yellowstone Park, nga usa ka malig-on, sanag nga palibot nga maayong pagkakombinar sa malig-ong dagway sa raven.”

Tinuod, ikaingon nga sa katahom, kasaysayan, distansiyang maabot, paglupad, kamalansison, ug kalig-on, ang raven maoy talagsaong langgam.

[Kahon sa panid 24]

Ang Raven Diha sa mga Kasugiran ug Katitikan

MGA KASUGIRAN:

Ang Insek, Ehiptohanon, Grego, Semitiko, ug Siberianhon nga mga kasugiran naghulagway sa raven ingong manalagna sa mga bagyo o daotang panahon. Tingali ang maong mga kasugiran naggikan kang Noe ug sa Lunop.

Ang raven nagpasabot sa kinabuhi ug kalalangan diha sa kasugiran sa Siberia ug mao ang maglalalang-diyos sa mga Lumad sa Amerika del Norte.

Sa mga kasugiran sa Aprika, Asia, ug Uropa, ang raven maoy tilimad-on sa kamatayon.

KATITIKAN:

Sa Bibliya ang raven nailhan nga maoy unang langgam nga espesipikong ginganlan.​—Genesis 8:7.

Ang mga raven sa mga basahon ni Shakespeare gihulagway sa panguna ingong tilimad-on sa kadaotan ug maoy tuman-kadaotan (Julius Caesar, Macbeth, Othello) apan gihulagway usab ingong mga manluluwas nga nagpakaon sa biniyaang mga bata.​—Titus Andronicus, The Winter’s Tale.

Si Charles Dickens naghulagway sa raven ingong kataw-anang karakter diha sa Barnaby Rudge.

Sa iyang garay nga The Raven, gilangkit ni Edgar Allan Poe ang raven sa napakyas nga gugma ug pagkadesperado.

[Kahon sa panid 25]

Mga Leksiyong Nakat-onan

Adunay mga leksiyong makat-onan gikan sa raven. Ang kaugalingong Anak sa Diyos ang nag-ingon: “Matikdi pag-ayo nga ang mga uwak wala magapugas ug binhi ni magaani, ug sila walay kamalig ni balay-tipiganan, ug gani ang Diyos nagapakaon kanila.” (Lucas 12:24) Sanglit ang pinuy-anan niini kasagarang anaa sa mingawng mga dapit, ang pagkaon kinahanglang pangitaon sa layo kaayong distansiya. Ang mga raven mopilig usa lamang ka kaparis sa tibuok kinabuhi ug maoy mapinanggaong mga ginikanan. Sa dihang magsalag, kinahanglang kanunay silang magtaganag pagkaon aron mapahilom ang alingugngog nga siyaok sa gigutom nilang mga anak. Sa dihang nagtudlo kang Job ug leksiyon bahin sa kaalam nga gianinag sa kalalangan, gilakip ni Jehova ang raven ingong usa ka pananglitan. (Job 38:41) Sanglit ang Diyos nagtaganag pangabuhi sa raven, nga gipahayag nga mahugaw sa Moisesnong Balaod, makatino kitang dili niya biyaan ang katawhan nga nagsalig kaniya.

[Picture Credit Line sa panid 23]

Mga raven sa mga panid 23-5: © 1996 Justin Moore