BALSAMO, BALSAMO SA GILEAD

Ang terminong “balsamo” mapadapat ngadto sa bisan hain sa daghang tanom, kahoykahoy, ug mga kahoy nga magpatunghag humot ug kasagaran lanahon ug salongon nga substansiya. Ang samang pulong mapadapat usab sa substansiya nga ipatungha niini. Adunay mga kahoy nga nagpatungha usab ug balsamo sama sa fir, spruce, alamo, ug sa ubang mga pamilya sa kahoy. Ang lana sa balsamo gigamit ingong tambal (kasagaran adunay benzoic o cinnamic acid) ug ingong usa ka pahumot.

Ang mga tanom ug mga kahoyng balsamo kanunayng gipabilhan pag-ayo sa mga tawo sa Sidlakan. Ang unang paghisgot sa “lana sa balsamo” (Heb., boʹsem, beʹsem, o ba·samʹ) makita sa Exodo 25:6 nga naghisgot maylabot sa paggamit niini ingong sambog sa balaan nga igdidihog nga lana diha sa tabernakulo. (Tan-awa usab ang Ex 35:8, 28.) Ang Hebreohanong pulong gihubad usahay ingong “mga pahumot,” “humot,” o “yerbang paalimyon,” sumala sa konteksto. (Ex 30:23; Aw 4:​10, 14, 16; 5:13; 6:2; 8:14) Sa Isaias 3:24 ang kahumot niini gipalahi sa “kaabhong.”

Ang gigamit nga balsamo alang sa pag-alagad sa tabernakulo didto sa kamingawan dayag nga naggikan sa gawas sa Palestina, tingali gikan sa Ehipto. Sa panahon sa paghari ni Haring Solomon, gipakasama ang pagkabililhon sa lana sa balsamo sa pagkabililhon sa bulawan ug sa bililhong mga bato nga lakip sa mga bahandi nga gidala sa rayna sa Sheba ingong mga gasa; gilakip usab kini sa tributo nga gibayad sa mga hari sa daghang kayutaan ngadto sa maalamong hari sa Jerusalem. (1Ha 10:​2, 10, 25; 2Cr 9:​1, 9, 24) Kini maoy lakip sa bililhong mga butang nga gitipigan sa balay-tipiganan sa hari nga sa pagkadili-maalamon gipakita ni Ezequias ngadto sa mga emisaryo o mga sinugo gikan sa Babilonya. (2Ha 20:13; 2Cr 32:27; Isa 39:2) Gigamit kini sa pag-embalsamar (bisan tuod dili ingon sa paagi sa mga Ehiptohanon) sa patayng lawas ni Haring Asa. (2Cr 16:14) Ang pulong nga “embalsamar” mopatim-awng sa orihinal naggikan sa Hebreohanong pulong nga ba·samʹ. Si Ester gihaplasan ug humot nga lana sa balsamo sa dihang gimasahe siya sulod sa kataposang unom ka bulan una pa siya moatubang kang Haring Ahasuero.​—Est 2:12.

Ang “balsamo [Heb., tsoriʹ] sa Gilead” mopatim-aw nga talagsaon ug makatambal. (Jer 8:22; 46:11) Kini nga balsamo unang gihisgotan nga lakip sa mga butang nga gidala sa nagapanawng mga magpapatigayon nga Ismaelinhon gikan sa Gilead, sa S sa Jordan, ug ngadto kanila gibaligya si Jose. (Gen 37:25-28) Sa ulahi kini gilakip ni Jacob uban sa “labing maayong mga produkto sa yuta” sa dihang nagpadalag gasa ngadto sa Ehipto uban sa iyang mibalik nga mga anak. (Gen 43:11) Sumala sa Ezequiel 27:​17, ang adunahang mga magpapatigayon sa Tiro mipalit niini gikan sa gingharian sa Juda.

Ang mga paghisgot sa makaalim nga kinaiyahan sa balsamo, ilabina ingong tambal sa mga samad, komon kaayo diha sa karaang mga basahon. Ang tanang paghisgot sa Kasulatan bahin sa makaalim nga mga kinaiyahan niini gihisgotan ni Jeremias. Apan, iya kining gihisgotan diha sa mahulagwayong diwa, una, sa dihang siya nagbangotan sa espirituwal nga pagkahugno sa Juda (Jer 8:​14, 15, 21, 22; itandi ang San 5:​14, 15), dayon sa pagbadlong sa Ehipto labot sa kawang nga mga paningkamot niini aron dili mapildi sa Babilonya (Jer 46:11-13), ug sa kataposan diha sa pagpahayag ug paghukom sa kalaglagan gikan sa Diyos batok sa Babilonya.​—Jer 51:8-10.

Dili matino kon unsa nga espesipikong mga tanom o mga kahoy ang gihawasan sa Hebreohanong mga pulong nga boʹsem ug tsoriʹ. Ang ngalang “balsamo sa Gilead” gigamit sa pagtawag sa usa ka gamayong kahoy nga kanunayng lunhaw nga gitawag ug Commiphora opobalsamum (o, Commiphora gileadensis). Ang berdehon-dalag nga lanahong salong matigom pinaagi sa pagsamad sa punoan ug sa mga sanga, ug ang gagmayng lingin nga mga tinulo kolektahon sa ulahi. Bisan tuod kining partikular nga kahoy sa dakong bahin makaplagan sa H sa Arabia, ang Hudiyong historyador nga si Josephus nagpaila nga kini gitanom palibot sa Jerico sa panahon ni Solomon, ug ang Gregong geograpo nga si Strabo nagtala nga sa Romanhong mga panahon kini gitanom usab duol sa Dagat sa Galilea.

Gituohan nga ang tsoriʹ mahimong magtumong sa kahoyng mastic (Pistacia lentiscus), nga magpatunghag humot, luspad-dalagong tagok nga gitawag ug mastic, ingon man usab sa lana nga gigamit ingong tambal nga makuha gikan sa panit, mga dahon, ug sa mga bunga niini. Kining kahoya komon sa Palestina, ug ang ngalan niini sa Arabiko susama kaayo sa Hebreohanong tsoriʹ.