DANIEL, BASAHON NI

Usa ka basahon sa tagna diha sa Cebuano nga Bibliya nga gilakip sa dagkong mga manalagna, sunod dayon sa Ezequiel. Kini ang han-ay nga gisunod diha sa Gregong Septuagint ug sa Latin nga Vulgate. Sa Hebreohanong kanon, ang Daniel gilakip diha sa “Mga Sinulat” o “Hagiographa.”

Magsusulat. Ang pamatuod nga si Daniel mao ang magsusulat gipadayag sa basahon mismo. Kini nagtaho: “Sa unang tuig ni Belsazar nga hari sa Babilonya, si Daniel nakakita ug usa ka damgo ug mga panan-awon sa iyang ulo diha sa iyang higdaanan. Niadtong higayona iyang gisulat ang damgo. Ang kompletong asoy sa maong mga butang iyang gisaysay.” (Dan 7:1) Ang iyang pagkamagsusulat niini dayag usab gikan sa kamatuoran nga ang mga kapitulo 7 hangtod sa 12 gisulat diha sa unang persona o sa paggamit sa pronombre nga “ako.”

Ang mga kapitulo 1 hangtod sa 6 gisulat diha sa ikatulong persona, apan wala kini magpanghimakak sa pagkamagsusulat ni Daniel. Siya sama sa usa ka tigpaniid nga nagtaho kon unsay nagakahitabo kaniya ug sa uban. Ang laing magsusulat sa Bibliya, si Jeremias, subsob nga naghimo niini. (Tan-awa ang Jer 20:1-6; 21:1-3; ug ang kap 26, 36.) Labot pa, si Jeremias nagsulat usab diha sa unang persona.​—Jer 1, 13, 15, 18; tan-awa ang DANIEL Num. 2.

Ang Dapit nga Nahitaboan ug Panahon sa Pagsulat. Ang dapit nga nahitaboan sa asoy sa basahon mao ang Babilonya, ug ang usa sa mga panan-awon diha niini maoy didto sa Susan daplin sa suba sa Ulai. Dili tin-aw kon si Daniel didto ba gayod sa Susan o kaha nakaabot didto pinaagi lamang sa panan-awon. Ang pagsulat nahuman niadtong 536 W.K.P., ug ang basahon nagkobre sa yugto sukad sa 618 hangtod sa mga 536 W.K.P.​—Dan 8:​1, 2.

Pagkatinuod. Ang pagkatinuod sa basahon ni Daniel gikuwestiyon sa pipila ka kritiko nga mipaluyo sa gituohan sa ikatulong-siglong pagano nga pilosopo ug kaaway sa Kristiyanidad, si Porphyry, kinsa nangatarongan nga ang basahon ni Daniel gipalsipikar sa usa ka Palestinong Hudiyo sa panahon ni Antiochus Epiphanes. Kini nga palsipikador, sumala sa iyang pangagpas, migamit sa nanglabay nga mga hitabo ug naghimo niini nga daw mga tagna. Apan, ang pagkatinuod sa basahon ni Daniel wala ra kaayo kuwestiyona sukad niadtong adlawa hangtod sa sayong bahin sa ika-18 nga siglo. Ang pagdawat mismo ni Jesu-Kristo sa tagna ni Daniel maoy mas labaw pang mahinungdanon nga ebidensiya sa pagkatinuod niini.​—Mat 24:15; Dan 11:31.

Makasaysayanhon. Ubay-ubayng mga manuskrito sa mga bahin sa basahon ni Daniel ang nakaplagan sa mga langob didto sa Patayng Dagat. Ang kinaunahang manuskrito maoy sukad pa sa unang katunga sa unang siglo W.K.P.; ang basahon ni Daniel maoy dinawat nga bahin sa Kasulatan nianang panahona ug ilado kaayo sa mga Hudiyo nga tungod niana daghang kopya ang nahimo na gikan niana. Ang pag-ila niini ingong kanonikal nga basahon sa maong panahon gipaluyohan sa magsusulat sa Apokripal apan makasaysayanhong basahon sa Unang Macabeo (2:​59, 60), nga naghisgot sa kaluwasan ni Daniel gikan sa langob sa mga leyon, ug nianang sa tulo ka Hebreohanon gikan sa nagkalayo nga hudno.

Nabatonan usab nato ang testimonya sa Hudiyong historyador nga si Josephus, kinsa nag-ingon nga ang mga tagna ni Daniel gipakita ngadto kang Alejandrong Bantogan sa dihang siya misulod sa Jerusalem. Kini nahitabo sa mga 332 W.K.P., kapin sa 150 ka tuig sa wala pa ang yugto sa mga Macabeo. Si Josephus miingon labot sa hitabo: “Sa dihang ang basahon ni Daniel gipakita kaniya, nga niini siya miingon nga usa sa mga Grego ang molaglag sa imperyo sa mga Persianhon, siya nagtuo nga siya ang usa nga gipasabot.” (Jewish Antiquities, XI, 337 [viii, 5]) Ang kasaysayan usab nag-asoy nga si Alejandro naghatag ug dagkong pabor ngadto sa mga Hudiyo, ug gituohan nga tungod kini sa gipamulong ni Daniel bahin kaniya diha sa tagna.

Pinulongan. Ang Daniel 1:1–​2:4a ug 8:1–​12:13 gisulat diha sa Hebreohanon, samtang ang Daniel 2:4b–​7:28 gisulat diha sa Aramaiko. Maylabot sa bokabularyo nga gigamit sa Aramaikong bahin sa Daniel, ang The International Standard Bible Encyclopedia (Tomo 1, p. 860) nag-ingon: “Sa dihang gisusi ang Aramaikong bokabularyo sa Daniel, 90 porsiyento niini mahimong kapamatud-an gilayon gikan sa Kasadpanhon nga Semitikanhong mga inskripsiyon, o mga papiro gikan sa ika-5 nga siglo W.K. o sa mas sayo pa. Ang nahibiling mga pulong nakaplagan diha sa mga tinubdan sama sa Nabatean o Palmyrene nga Aramaiko, nga mas ulahi pa kay sa ika-5 nga siglo W.K. Bisan tuod pinasukad sa teoriya posible nga kining gamayng nahibilin sa bokabularyo kalit nga nagsugod human sa ika-5 nga siglo W.K., posible usab nga mangatarongan pinasukad sa usa ka sinulat nga porma sa ikalimang siglo W.K. nga kini naggikan sa mas nauna pang binaba nga porma. Hinunoa, ang labing duol nga katin-awan mao nga ang nawalang napulo ka porsiyento naghawas lamang sa kal-ang diha sa atong presenteng kahibalo sa kahimtang sa pinulongan, nga niana kita masaligong makadahom nga mahibaloan ra sa paglabay sa panahon.”​—Giedit ni G. Bromiley, 1979.

Adunay pipila ka gitawag nga Persianhong mga pulong diha sa Daniel, apan tungod sa kanunayng pagpakiglabot sa mga Hudiyo uban sa mga Babilonyanhon, mga Medianhon, mga Persianhon, ug sa uban pa, kini dili talagsaon. Dugang pa, kadaghanan sa langyawng mga ngalan nga gigamit ni Daniel maoy mga ngalan sa mga opisyal, mga besti, legal nga mga termino, ug mga susama niana, nga niana lagmit walay haom nga katumbas nga mga termino diha sa Hebreohanon o Aramaiko sa maong panahon. Si Daniel nagsulat alang sa iyang katawhan nga ang kadaghanan anaa sa Babilonya, ug daghan ang nangatibulaag sa ubang mga dapit niining panahona. Busa, siya misulat diha sa pinulongan nga ilang masabtan.

Doktrina. Ang pipila ka kritiko mitutol tungod sa paghisgot ni Daniel sa pagkabanhaw. (Dan 12:13) Ilang gihunahuna nga kini maoy usa ka doktrina nga naugmad sa ulahi o gikuha gikan sa usa ka paganong pagtulon-an, apan ang paghisgot niini diha sa Daniel nahiuyon sa uban pang mga basahon sa Hebreohanong Kasulatan, nga naundan sa mga pahayag sa pagtuo sa pagkabanhaw. (Job 14:​13, 15; Sal 16:10) Dugang pa, adunay aktuwal nga mga pananglitan sa pagkabanhaw. (1Ha 17:​21, 22; 2Ha 4:22-37; 13:​20, 21) Ug pinasukad sa dakong awtoridad ni apostol Pablo atong nabatonan ang pahayag nga si Abraham adunay pagtuo sa pagbangon sa mga patay (Heb 11:17-19) ug usab nga ang ubang matinumanong mga alagad sa Diyos sa karaang kapanahonan nanaglaom sa pagkabanhaw. (Heb 11:​13, 35-40; Rom 4:​16, 17) Si Jesus mismo miingon: “Apan ang mga patay pagabangonon ingon usab sa gibutyag ni Moises diha sa asoy bahin sa tunokong tanom, sa dihang gitawag niya si Jehova nga ‘ang Diyos ni Abraham ug ang Diyos ni Isaac ug ang Diyos ni Jacob.’”​—Luc 20:37.

Kadtong nangangkon nga ang basahon dili gayod matagnaon kondili gisulat human mahitabo ang mga hitabo kinahanglang mag-irog sa panahon sa pagsulat niini nga basahon saylo pa sa mga adlaw sa ministeryo ni Jesus sa yuta, kay ang ikasiyam nga kapitulo naundan man sa usa ka tagna bahin sa pagtungha ug paghalad sa Mesiyas. (Dan 9:25-27) Dugang pa, ang tagna nagpadayon ug nag-asoy sa kasaysayan sa mga gingharian nga magmando hangtod sa “panahon sa kataposan,” sa dihang sila pagalaglagon sa Gingharian sa Diyos diha sa mga kamot sa iyang Mesiyas.​—Dan 7:9-14, 25-27; 2:44; 11:​35, 40.

Bili sa Basahon. Si Daniel talagsaon sa iyang pagrekord sa matagnaong mga yugto sa panahon: Ang 69 ka semana (sa mga tuig) sukad sa pagpagula sa mando sa pagtukod pag-usab sa Jerusalem hangtod sa pag-abot sa Mesiyas; ang mga mahitabo sulod sa ika-70 nga semana, ug ang kalaglagan sa Jerusalem nga mosunod human niana (Dan 9:24-27); ang “pito ka panahon,” nga gitawag ni Jesus nga “ang tinudlong mga panahon sa mga nasod” ug nagpailang kini nagpadayon pa sa panahon nga dinhi siya sa yuta, nga ang kataposan niini mahitabo sa mas ulahi pa kaayo nga panahon (Dan 4:25; Luc 21:24); ang mga yugto nga 1,290, 1,335, ug 2,300 ka adlaw; ug ang “usa ka tinudlong panahon, tinudlong mga panahon ug katunga.” Kining tanang tagna labot sa panahon hinungdanon aron masabtan ang mga pagpakiglabot sa Diyos sa iyang katawhan.​—Dan 12:7, 11, 12; 8:14; tan-awa ang TINUDLONG MGA PANAHON SA MGA NASOD; KAPITOAN KA SEMANA.

Si Daniel mihatag usab ug mga detalye bahin sa pagbangon ug sa pagkapukan sa mga gahom sa kalibotan sukad sa panahon sa karaang Babilonya hangtod sa panahon sa dihang ang Gingharian sa Diyos magdugmok niini sa walay kataposan. Ang tagna nagpunting sa Gingharian sa Diyos, diha sa mga kamot sa iyang tinudlo nga Hari ug sa iyang kauban nga “mga balaan,” ingong ang kagamhanan nga magpadayon sa walay kataposan alang sa pagpanalangin sa tanan nga nagaalagad sa Diyos.​—Dan 2:44; 7:​13, 14, 27.

Ang inspiradong interpretasyon sa manulonda bahin sa tagna mahitungod sa mga mananap ingong naghawas sa mga gahom sa kalibotan (Dan 7:3-7, 17, 23; 8:​20, 21) dako kaayog tabang sa pagsabot sa gisimbolohan sa mga mananap sa Pinadayag.​—Pin 13:1-18; tan-awa ang MANANAP, SIMBOLIKO NGA MGA.

Ang pagrekord ni Daniel sa kaluwasan sa iyang tulo ka kauban gikan sa nagkalayo nga hudno tungod sa dili pagyukbo atubangan sa dakong larawan nga bulawan ni Nabucodonosor (Dan 3) maoy usa ka asoy nga nagpakitang ang mga magsisimba ni Jehova adunay legal nga katungod sa paghatag Kaniya ug bug-os nga pagkamahinalaron diha sa dominyo sa unang gahom sa kalibotan sa “mga panahon sa mga Hentil.” Kini nakatabang usab sa mga Kristohanon sa pagsabot nga ang ilang pagpasakop sa labawng mga awtoridad, ingon sa gihisgotan sa Roma 13:​1, maoy relatibo, nga nahiuyon usab sa gibuhat sa mga apostoles diha sa Buhat 4:​19, 20 ug 5:29. Kini nagpalig-on sa mga Kristohanon bahin sa ilang baroganan sa neyutralidad labot sa mga kalihokan sa kanasoran, nga nagpadayag nga ang ilang neyutralidad posibleng magpahinabo kanilag kalisdanan, apan kon luwason man sila sa Diyos nianang higayona, o kaha tugotan man sila nga mamatay tungod sa ilang integridad, baroganan sa mga Kristohanon nga sila mosimba ug moalagad kang Jehova nga Diyos lamang.​—Dan 3:16-18.

[Kahon sa panid 557]

MGA PANGUNANG PUNTO SA DANIEL

Mga tagna labot sa pagbangon ug pagkapukan sa tawhanong mga kagamhanan sugod sa karaang Babilonya hangtod nga ang Gingharian sa Diyos magadugmok niining tanan ug mopuli sa pagmando sa kalibotan

Gisulat ni Daniel, kinsa didto sa Babilonya sukad sa 617 W.K.P. hangtod human makabalik sa Jerusalem ang Hudiyong mga destiyero niadtong 537 W.K.P.

Si Daniel ug ang tulo niya ka kauban nagpasundayag ug integridad kang Jehova sa dihang nadestiyero sa Babilonya

Samtang giandam alang sa pag-alagad sa palasyo ni Nabucodonosor, sila midumili sa iyang bino ug lamiang mga pagkaon; gitugahan sila sa Diyos ug kahibalo ug halalom nga pagsabot (1:1-21)

Si Sadrak, Mesak, ug Abednego midumili sa pagduyog sa pagsimba sa dakong larawan ni Nabucodonosor; sila lig-on nga misulti sa nasukong hari nga sila dili mosimba sa iyang mga diyos; iya silang gipagapos ug gipatambog sa gipainit pag-ayo nga hudno; usa ka manulonda ang nagluwas kanila nga walay kadaot (3:1-30)

Ang nasina nga mga opisyal naglaraw batok kang Daniel; bisan pa sa mando nga nagdili niini, siya padayong nag-ampo sa iyang Diyos ug wala mosulay sa pagtago niana nga kamatuoran; siya gitambog ngadto sa gahong sa mga leyon; usa ka manulonda ang nagluwas kaniya nga walay kadaot (6:1-28)

Ang matagnaong mga damgo ug mga panan-awon nagpunting sa Gingharian sa Diyos diha sa mga kamot sa iyang Mesiyas

Dakong larawan nga gidugmok sa bato nga gisapsap dili pinaagig mga kamot gikan sa usa ka bukid; ang larawan naghulagway sa sunodsunod nga mga gahom sa kalibotan sugod sa Babilonya ug matapos sa dihang silang tanan dugmokon ug pulihan sa Gingharian sa Diyos (2:1-49)

Dakong kahoy nga giputol ug gipikitan sulod sa pito ka panahon; unang natuman sa dihang ang hari nabuang ug nagkinabuhi samag mananap sulod sa pito ka tuig, hangtod nga iyang naila nga ang Labing Hataas mao ang Magmamando sa gingharian sa mga tawo ug nga Iyang ihatag ang pagmando ngadto sa usa nga Iyang pilion (4:1-37)

Sinulat sa kamot nakita diha sa bungbong sa dihang si Belsazar migamit sa mga sudlanan gikan sa templo ni Jehova sa pagtagay alang sa iyang idolong mga diyos; si Daniel gipatawag, maisogong nagbadlong sa hari, nagpatin-aw sa sinulat, nagsulti kaniya nga ang iyang gingharian gihatag na ngadto sa mga Medianhon ug mga Persianhon (5:1-31)

Ang sunodsunod nga pagtungha sa mga gahom sa kalibotan gihulagway pinaagig leyon, oso, leopardo, makahahadlok nga mananap nga may napulo ka sungay, ingon man sa usa ka gamayng sungay gikan sa ulo sa ulahing mananap; dayon ang Karaan sa mga Adlaw naghatag sa pagmando ibabaw sa tanang katawhan ngadto sa usa nga sama sa anak sa tawo (7:1-28)

Ang laking karnero, laking kanding, ug ang gamayng sungay naghawas sa mga gahom sa kalibotan nga mopuli sa Babilonya; ang gamayng sungay misukol sa Prinsipe sa mga panon sa kalangitan, dayon nabali nga walay kamot nga mihimo niana (8:1-27)

Kapitoan ka semana (sa mga tuig); human sa 7 + 62 ka semana ang Mesiyas motungha ug human niana pagaputlon; ang pakigsaad (Abrahamiko) padayong ipatuman alang sa mga Hudiyo lamang sulod sa usa ka semana (9:​1-27)

Panag-away tali sa hari sa amihanan ug hari sa habagatan, ang pagbarog ni Miguel ingong manluluwas, ug ang mga hitabo nga mosunod niini (10:1–​12:13)