Trinidad
Kahubitan: Ang kinadak-ang pagtulon-an sa mga relihiyon sa Kakristiyanohan. Sumala sa ‘Athanasian Creed,’ adunay tulo ka balaang mga Persona (ang Amahan, ang Anak, ang Espiritu Santo), nga gikaingong ang kada usa maoy walay kataposan, ang kada usa labing gamhanan, walay usa kanila nga mas taas o ubos, ang matag usa gitawag nga Diyos, apan kon kini sila usahon sila mahimong usa lang ka Diyos. Ang uban pang pagpatin-aw niining doktrinaha nagapasiugda nga kining tulo ka “Persona” dili separado ug magkalaing mga indibiduwal kondili tulo ka kinaiya nga diha niana nagalungtad ang substansiya sa pagkadiyos. Busa ang pipila ka Trinitaryo nagpasiugda sa ilang pagtuo nga si Jesu-Kristo maoy Diyos, o nga si Jesus ug ang Espiritu Santo mao si Jehova. Dili pagtulon-an sa Bibliya.
Unsa ang sinugdanan sa doktrinang Trinidad?
Nag-ingon ang The New Encyclopædia Britannica: “Ang pulong Trinidad, ni ang laktod nga doktrina niini, dili makaplagan diha sa Bag-ong Testamento, ni maoy tuyo ni Jesus ug sa iyang mga sumusunod sa pagsupak sa Shema [Hudiyong kasugiran sa pagtuo] sa Daang Testamento: ‘Patalinghog, O Israel: Ang Ginoong atong Diyos maoy usa ka Ginoo’ (Deut. 6:4). . . . Ang doktrina inanay nga naugmad sa miaging pipila ka siglo ug miagig daghang panagbangi. . . . Sa kataposan sa ika-4 nga siglo . . . ang doktrina sa Trinidad nakadangat sa porma nga wala mabag-o hangtod karon.”—(1976), Micropædia, Tomo X, p. 126.
Nagbutyag ang New Catholic Encyclopedia: “Ang pagpatin-aw sa ‘usa ka Diyos sa tulo ka Persona’ wala gayod mapalig-on, dili sa bug-os gidawat sa Kristohanong pagkinabuhi ug pangangkon sa pagtuo, sa wala pa matapos ang ika-4 nga siglo. Apan kining pagpatin-aw gayod ang unang gitawag sa ulohang ang Trinitaryong pagtulon-an. Taliwala sa Apostolikong mga Amahan, ang maong pangisip o panghunahuna bisan ug diyutay wala man lamang mahisgoti.”—(1967), Tomo XIV, p. 299.
Sa The Encyclopedia Americana atong mabasa: “Ang Kristiyanidad nagsumikad sa Judaismo ug ang Judaismo hilabihan nga Unitario [nagtuo nga ang Diyos maoy usa ka persona]. Ang dalan gikan sa Jerusalem ngadto sa Nicea dili matul-id. Ang Trinitaryanismo sa ika-4 nga siglo wala gayod magsumbaliksilaw sa pagtulon-ang Kristiyano mahitungod sa pagkamao sa Diyos; kadto, hinuon, maoy pagsimang gikan niini nga pagtulon-an.”—(1956), Tomo XXVII, p. 294L.
Sumala pa sa Nouveau Dictionnaire Universel, “Ang trinidad ni Plato, nga maoy bag-ong kahikayan lamang sa mas daang mga trinidad nga iya sa mas unang mga tawo, maorag ang pilosopikong trinidad nga mga hiyas nga kana ang gigikanan sa tulo ka substansiya o balaang mga persona nga gitudlo sa Kristiyanong mga iglesya. . . . Ang pagsabot niining Gregong pilosopo [si Plato, ikaupat nga siglo B.C.E.] sa balaang trinidad . . . makaplagan diha sa tanang karaang [paganong] mga relihiyon.”—(Paris, 1865-1870), giedit ni M. Lachâtre, Tomo 2, p. 1467.
Si John L. McKenzie, S.J., diha sa iyang Dictionary of the Bible, nag-ingon: “Ang trinidad sa mga persona sa paghiusa sa kinaiyahan gipatin-aw diha sa mga terminong ‘persona’ ug ‘kinaiyahan’ nga maoy pilosopikong mga termino sa G[reg]o; sa aktuwal ang maong mga termino dili makaplagan sa Bibliya. Ang trinitaryong mga kahubitan namugna ingong resulta sa dugang nga mga panagbangi nga kining mga terminoha ug uban pa sama sa ‘diwa’ ug ‘substansiya’ sayop nga gipadapat ngadto sa Diyos sa pipila ka teologo.”—(New York, 1965), p. 899.
Bisan tuod, ingon sa giadmeter sa mga Trinitaryo, nga ang pulong “Trinidad” ni usa ka pahayag sa Trinitaryong pagtulon-an dili makaplagan diha sa Bibliya, anaa ba dinha ang diwa nga nalangkit sa maong pagtulon-an?
Nagatudlo ba ang Bibliya nga ang “Balaang Espiritu” usa ka persona?
Ang pipila ka teksto nga nagpunting sa balaang espiritu [“Espiritu Santo,” KJ] daw nagabutyag ug personalidad. Pananglitan, ang balaang espiritu gitumong ingong magtatabang (Grego, pa·raʹkle·tos; “Maglilipay,” KJ; “Tigpaluyo,” JB, NE) nga ‘nagatudlo,’ ‘nagapamatuod,’ ‘nagasulti’ ug ‘makadungog.’ (Juan 14:16, 17, 26; 15:26; 16:13) Apan ang ubang mga teksto nag-ingon nga ang mga tawo “napuno” sa balaang espiritu, nga ang uban ‘nabawtismo- han’ o “nadihogan” niana. (Luc. 1:41; Mat. 3:11; Buh. 10:38) Kining ulahing mga pagtumong sa balaang espiritu tino nga dili motukma sa usa ka persona. Aron masabtan ang ginatudlo sa Bibliya ingong katibuk-an, kinahanglang pagatagdon kining tanang mga tekstoha. Unsa man ang makataronganong konklusyon? Nga ang unang mga tekstong gisitar dinhi nagagamit sa mahulagwayong mga pulong nga nagahatag ug personalidad sa balaang espiritu sa Diyos, ang iyang aktibong puwersa, maingon nga ang Bibliya usab nagahatag ug personalidad sa kaalam, sala, kamatayon, tubig, ug dugo. (Tan-awa usab ang mga panid 172, 173, ubos sa ulohang “Espiritu.”)
Ang Balaang Kasulatan nagatug-an kanato sa personal nga ngalan sa Amahan—Jehova. Kini nagbutyag kanato nga ang Anak mao si Jesu-Kristo. Apan bisan asa sa Kasulatan walay personal nga ngalan nga gihatag sa balaang espiritu.
Ang Buhat 7:55, 56 nagataho nga si Esteban gihatagag panan-awon sa langit nga niana iyang nakita “si Jesus nga nagtindog sa tuong kamot sa Diyos.” Pero siya wala maghisgot nga nakakita sa balaang espiritu. (Tan-awa usab ang Pinadayag 7:10; 22:1, 3.)
Miadmeter ang New Catholic Encyclopedia: “Ang kadaghanan sa mga teksto sa B[ag-ong] T[estamento] nagabutyag nga ang espiritu sa Diyos usa ka butang, dili usa ka persona; ilabinang nadayag kini sa pagkaamgid tali sa espiritu ug gahom sa Diyos.” (1967, Tomo XIII, p. 575) Kini usab nagreport: “Ang mga ‘Apologists’ [Gregong Kristiyanong mga tagsulat sa ikaduhang siglo] maduhaduhaon kaayo kon hisgotan ang Espiritu; kon pagasabton gayod, maorag isipon kini sa usa nga dili gayod persona.”—Tomo XIV, p. 296.
Nagauyon ba ang Bibliya kanilang nagatudlo nga ang Amahan ug ang Anak dili separado ug makalaing mga indibiduwal?
Mat. 26:39, RS: “Sa nakalakaw na siya sa unahan ug diyutay [Jesu-Kristo] mihapa siya ug nag-ampo, ‘Amahan ko, kon mahimo man, isaylo kanako kining kopa; apan, dili ingon sa akong pagbuot, kondili sa imong pagbuot.’” (Kon ang Amahan ug ang Anak dili pa magkalain nga mga indibiduwal, ang maong pag-ampo mahimong walay kahulogan. Si Jesus diay nag-ampo nganha sa iyang kaugalingon, ug ang iyang pagbuot kinahanglang mao ang pagbuot sa Amahan.)
Juan 8:17, 18, RS: “[Si Jesus mitubag sa Hudiyong mga Pariseo:] Sa inyong kasugoan nahisulat nga ang pamatuod sa duha ka tawo matuod; ako nagapamatuod sa akong kaugalingon, ug ang Amahan nga maoy nagpadala kanako nagapamatuod bahin kanako.” (Busa, si Jesus tino nga naghisgot sa iyang kaugalingon ingong indibiduwal nga bulag ug lahi gikan sa Amahan.)
Tan-awa usab ang mga panid 218, 219, ubos sa “Jehova.”
Ginatudlo ba sa Bibliya nga ang tanang gikaingong bahin sa Trinidad maoy walay kataposan, pulos walay sinugdanan?
Col. 1:15, 16, RS: “Siya [si Jesu-Kristo] mao ang dagway sa dili makitang Diyos, ang panganay sa tanang linalang; kay ang tanang butang gilalang pinaagi kaniya, sa langit ug sa yuta.” Sa unsang kahulogan nga si Jesu-Kristo “ang panganay sa tanang linalang”? (1) Nag-ingon ang mga Trinitaryo nga ang “panganay” dinhi nagkahulogang kinaunhan, labing ekselente, labing halangdon; busa si Kristo pagasabton nga, dili bahin sa linalang, kondili ang labing halangdon kon itandi sa mga linalang. Kon matuod kana, ug kon matuod ang doktrinang Trinidad, ngano ang Amahan ug ang balaang espiritu wala hisgoti nga panganay sa tanang linalang? Apan ang Bibliya nagapadapat lamang niining mga pulonga ngadto sa Anak. Sumala pa sa kasagarang kahulogan sa “panganay,” kana nagabutyag nga si Jesus ang kinamagulangan sa mga anak sa panimalay ni Jehova. (2) Una pa sa Colosas 1:15, ang pulong “ang panganay sa” gigamit kapin sa 30 ka higayon diha sa Bibliya, ug sa matag paggamit niini nga ginapadapat ngadto sa buhing mga linalang adunay samang kahulogan—ang panganay bahin man sa grupo. “Ang panganay ni Israel” maoy usa sa mga anak ni Israel; “ang panganay ni Paraon” maoy usa sa panimalay ni Paraon; “ang panganay sa mga mananap” maoy mga mananap mismo. Nan, nganong naghatag ug laing kahulogan ang uban sa Colosas 1:15? Tungod ba kay kana ang paggamit sa Bibliya o kana ba tungod sa pagtuo nga ila nang gibarogan ug sila nanlimbasog nga pamatud-an? (3) Ang Colosas 1:16, 17 (RS) wala ba maglakip kang Jesus nga gilalang, sa dihang kini nag-ingong “diha kaniya ang tanang butang gilalang . . . ang tanang butang gilalang pinaagi kaniya ug alang kaniya”? Ang Gregong pulong dinhing gihubad “tanang butang” maoy panʹta, usa ka gibawog nga porma sa pas. Sa Lucas 13:2, ang RS naghubad niining “tanan . . . uban pa”; mabasa ang JB nga “bisan kinsang uban pa”; ang NE nag-ingong “kinsa mang uban pa.” (Tan-awa usab ang Lucas 21:29 diha sa NE ug Filipos 2:21 diha sa JB.) Aron matukma sa tanan nga giingon sa Bibliya bahin sa Anak, ang NW nagahatag ug samang kahulogan sa panʹta sa Colosas 1:16, 17 mao nga sa bahin mabasa kini, “pinaagi kaniya ang tanang ubang butang gilalang . . . Tanang ubang butang gilalang pinaagi kaniya ug alang kaniya.” Busa siya gipa- kita nga usa ka linalang, nga bahin sa kalalangan nga gibuhat sa Diyos.
Pin. 1:1; 3:14, RS: “Ang pinadayag ni Jesu-Kristo, nga gihatag sa Diyos kaniya . . . ‘Ug ngadto sa anghel sa iglesya sa La-odicea isulat mo: “Ang mga pulong sa Amen, ang matinumanon ug matuod nga saksi, ang sinugdanan [Grego, ar·kheʹ] sa paglalang sa Diyos.”’” (KJ, Dy, CC, ug NW, ingon man sa uban pa, susamang mabasa.) Husto ba kanang hubara? Ang uban nag-ingon nga ang gipasabot mao nga ang Anak ‘ang tagsugod sa paglalang sa Diyos,’ nga siya ang ‘tinubdan gayod’ niini. Apan ang kang Liddell ug Scott nga Greek-English Lexicon nagtala sa “sinugdanan” ingong unang kahulogan sa ar·kheʹ. (Oxford, 1968, p. 252) Ang makataronganong konklusyon mao nga ang usa nga nagasulti sa Pinadayag 3:14 maoy usa ka linalang, ang una sa mga linalang sa Diyos, nga siya adunay sinugdanan. Itandi ang Proverbio 8:22, diin, uyon sa daghang komentarista sa Bibliya, ang Anak gipunting ingon nga kaalam nga gipersonipikar. Sumala pa sa RS, NE, ug JB, ang nagasulti dinha gikaingon nga “gilalang.”)
Nga matagnaon, maylabot sa Mesiyas, ang Miqueas 5:2 (KJ) nag-ingong iyang “kagikanan gikan pa sa kanhing panahon, gikan sa walay kataposan.” Mabasa ang Dy: “iyang kagikanan gikan pa sa sinugdanan, gikan sa mga adlaw sa walay kataposan.” Kana ba nagahimo kaniya nga mao ang Diyos? Pagamatikdan gayod nga, inay sa pag-ingon nga “mga adlaw sa walay kataposan,” ang RS naghubad sa Hebreo ingong “karaang mga adlaw”; ang JB, “kanhing mga adlaw”; ang NW, “mga adlaw sa panahong walay katinoan.” Tungod sa kahayag sa Pinadayag 3:14, nga gihisgotan sa itaas, ang Miqueas 5:2 wala magpamatuod nga si Jesus walay sinugdanan.
Ang Bibliya ba nagatudlo nga silang apil sa Trinidad walay labaw o ubos kay sa usa, nga sila pulos tupong, pulos labing gamhanan?
Mar. 13:32, RS: “Mahitungod sa maong adlaw ug takna walay nasayod, bisan pa ang mga anghel sa langit, ni ang Anak, kondili ang Amahan lamang.” (Siyempre, dili ingon niana ang kahimtang kon ang Amahan, Anak, ug Balaang Espiritu parehong tupong, nga nagalangkob sa usa nga Pagkadiyos. Ug kon, ingon sa gisulti sa uban, maoy hinungdan nga ang Anak wala masayod kay siya tawo lamang kaniadto, ang pangutana nagapabilin, Ngano ang Balaang Espiritu wala masayod?)
Mat. 20:20-23, RS: “Ang inahan sa mga anak nga lalaki ni Zebedeo . . . miingon kaniya [Jesus], ‘Magsugo ka nga kining duha ko ka anak magalingkod, ang usa anha sa imong tuong kamot ug ang usa anha sa imong walang kamot, didto sa imong gingharian.’ Apan si Jesus mitubag, . . . ‘Kamo magainom sa akong kopa, apan ang pagpalingkod sa dapit sa akong tuo ug sa akong wala dili ako ang pagtugot, apan kini alang kanila nga gitagan-an sa akong Amahan.’” (Makapahibulong gayod, kon, ingon sa giangkon, si Jesus ang Diyos! Si Jesus ba dinhi nagtubag lamang subay sa iyang “tawhanong kinaiya”? Kon, ingon sa gipangangkon sa mga Trinitaryo, si Jesus gayod “Diyos-tawo”—ang duha Diyos ug tawo, dili bisan hain nianang duha—mahimo ba gayong makataronganon ang maong pagpatin-aw? Dili ba hinuon ang Mateo 20:23 nagapakita nga ang Anak dili tupong sa Amahan, nga ang Amahan adunay gigahing pipila ka katungod nga alang lamang sa iyang kaugalingon?)
Mat. 12:31, 32, RS: “Ang mga tawo pagapasayloon sa ilang tanang pagpakasala ug pagpasipala, apan ang pasipala batok sa Espiritu dili pasayloon. Ug bisan kinsa nga magasultig batok sa Anak sa tawo mapasaylo; apan bisan kinsa nga magasultig batok sa Balaang Espiritu dili mapasaylo, bisan niining panahona o sa umaabot nga panahon.” (Kon ang Balaang Espiritu usa pa ka persona ug Diyos, kining tekstoha dayag nga nagasupak sa doktrinang Trinidad, sanglit kay magkahulogan kini nga ang Balaang Espiritu sa ubang paagi mas labaw kay sa Anak. Hinunoa, ang gisulti ni Jesus nagpakita nga ang Amahan, nga kaniya nagasumikad ang “Espiritu,” mas dako kay kang Jesus, ang Anak sa tawo.)
Juan 14:28, RS: “[Si Jesus miingon:] Kon kamo nahigugma kanako, kamo unta managkalipay, kay ako moadto sa Amahan; kay ang Amahan labaw man kanako.”
1 Cor. 11:3, RS: “Buot ko nga inyong sabton nga ang ulo sa matag lalaki mao si Kristo, ang ulo sa babaye mao ang iyang bana, ug ang ulo ni Kristo mao ang Diyos.” (Nan, matin-aw nga si Kristo dili ang Diyos, ug ang Diyos mas labaw kay kang Kristo. Kinahanglang pagamatikdan nga kini gisulat sa mga 55 K.P., mga 22 anyos human si Jesus mibalik sa langit. Busa ang kamatuoran nga gihisgotan dinhi mapadapat sa kalabotan tali sa Diyos ug ni Kristo didto sa langit.)
1 Cor. 15:27, 28, RS: “‘Ang Diyos nagbutang sa tanang butang nga masakop ilalom sa iyang [kang Jesus] nga mga tiil.’ Apan sa pag-ingon niini nga, ‘Tanang butang nga masakop ilalom sa iyang mga tiil,’ tataw nga wala mahalakip niini siya nga nagbutang sa tanang butang ilalom kaniya. Sa diha nga ang tanang butang masakop na kaniya, nan ang Anak sa iyang kaugalingon magpasakop usab kaniya nga maoy nagbutang sa tanang butang ilalom kaniya, aron ang Diyos mahimong tanang butang ngadto sa tanan.”
Ang Hebreong pulong Shad·daiʹ ug ang Gregong pulong Pan·to·kraʹtor kining duha gihubad nga “Labing Gamhanan.” Ang maong duha orihinal nga mga pulong sa makanunayon gipadapat kang Jehova, ang Amahan. (Ex. 6:3; Pin. 19:6) Apan sa bisan unsang panahon bisan hain niining pulonga wala gayod ipadapat ngadto sa Anak o sa balaang espiritu.
Nagatudlo ba ang Bibliya nga ang matag usa kanilang gikaingong bahin sa Trinidad mao ang Diyos?
Si Jesus miingon sa pag-ampo: “Amahan . . . kini ang walay kataposang kinabuhi, nga sila makaila kanimo ang bugtong matuod nga Diyos, ug kang Jesu-Kristo nga imong gipadala.” (Juan 17:1-3, RS; italiko gidugang.) (Kadaghanan sa mga hubad dinhi naggamit sa mga pulong “ang bugtong matuod nga Diyos” nga nagtumong sa Amahan. Ang NE mabasang “kinsa mao lamang ang matuod nga Diyos.” Siya dili mahimong “ang bugtong matuod nga Diyos,” ang usa “kinsa [mao] lamang ang matuod nga Diyos,” kon adunay laing duha ka Diyos nga katupong kaniya, di ba no? Ang bisan kinsang uban pa nga gitumong ingong “mga diyos” kinahanglang bakak kaha o usa ka pagbanaag lamang sa matuod nga Diyos.)
1 Cor. 8:5, 6, RS: “Bisan tuod adunay gipanagtawag nga mga diyos sa langit o sa yuta—ingon nga aduna gayoy daghang ‘mga diyos’ ug daghang ‘mga ginoo’—apan alang kanato adunay usa ka Diyos, ang Amahan, nga gigikanan sa tanang butang ug alang kang kinsa kita nagalungtad, ug usa ka Ginoo, si Jesu-Kristo, nga pinaagi kaniya ang tanang butang ug pinaagi kaniya kita nagalungtad.” (Kini nagapaila sa Amahan nga ang “usang Diyos” sa mga Kristohanon nga lahi kang Jesu-Kristo.)
1 Ped. 1:3, RS: “Dalayegon ang Diyos ug Amahan sa atong Ginoong Jesu-Kristo!” (Nga sublisubli, bisan human si Jesus mosaka sa langit, ang Kasulatan nagtumong sa Amahan ingon nga “ang Diyos” ni Jesu-Kristo. Sa Juan 20:17, human sa pagkabanhaw ni Jesus, siya mismo naghisgot sa Amahan ingon nga “akong Diyos.” Sa ulahi, sa didto sa langit, ingon sa natala sa Pinadayag 3:12, siya migamit na usab sa samang pulong. Pero wala gayod diha sa Bibliya nga ang Amahan gikataho nga nagtumong sa Anak nga “akong Diyos,” ni ang Amahan ni ang Anak nagtumong sa balaang espiritu ingong “akong Diyos.”)
Alang sa mga komento sa mga kasulatan nga gigamit sa uban aron pamatud-an nga si Kristo ang Diyos, tan-awang mga panid 223-227, ubos sa ulohang “Jesu-Kristo.”
Sa Theological Investigations, si Karl Rahner, S.J., miadmeter: “Θεός [Diyos] wala gihapon gayod gamita maylabot sa Espiri- tu,” ug: “ὁ θεός [sa literal, ang Diyos] wala bisan kanus-a gamita diha sa Bag-ong Testamento aron tumongon ang πνεῦμα ἅγιον [balaang espiritu].”—(Baltimore, Md.; 1961), gihubad gikan sa Aleman, Tomo I, pp. 138, 143.
Aduna bay bisan unsa sa mga teksto nga gigamit sa mga Trinitaryo sa pagsuportar sa ilang pagtuo nga nagataganag malig-ong pasukaranan alang sa maong pagtulon-an?
Ang usa ka tawo nga tinuod nga nangita sa pagkaila sa kamatuoran bahin sa Diyos dili susihon ang Bibliya nga nagalaom sa pagkaplag ug usa ka teksto nga sa hunahuna niya mohaom sa iya nang gituohan. Gusto niyang masayran kon unsa mismo ang giingon sa Pulong sa Diyos. Basin may makita siyang pipila ka teksto nga gibati niyang pagasabton sa lainlaing paagi, apan sa dihang kini itandi sa ubang mga pahayag sa Bibliya sa samang ulohan ang kahulogan mahimong matin-aw. Kinahanglang pagamatikdan nga kadaghanan sa mga teksto nga gigamit ingong “pamatuod” sa Trinidad sa aktuwal naghisgot lamang ug duha ka persona, dili tulo; mao nga bisan pa kon ang pagpatin-aw sa mga Trinitaryo sa maong mga teksto maoy husto, kini dili magpamatuod nga ang Bibliya nagatudlo sa Trinidad. Tagda ang mosunod:
(Gawas kon laing gipaila, ang tanang teksto nga gikutlo sa mosunod nga seksiyon maoy gikan sa RS.)
Mga teksto nga ang usa ka titulo iya ni Jehova gipadapat ngadto kang Jesu-Kristo o giangkon nga mapadapat kang Jesus
Alpa ug Omega: Ngadto kang kinsa nga hustong mapadapat kining tituloha? (1) Sa Pinadayag 1:8, ang maong titulo iya sa Diyos, ang Labing Gamhanan. Sa Pin 1 bersikulo 11 sumala pa sa KJ, ang maong titulo gipadapat ngadto sa usa kansang kahubitan nga nagasunod niana nagabutyag kaniya nga si Jesu-Kristo. Apan giila sa mga eskolar nga ang maong pagtumong sa Alpa ug Omega sa Pin 1 bersikulo 11 maoy bakak, ug busa dili kana makita diha sa RS, NE, JB, NAB, Dy. (2) Daghang hubad sa Pinadayag ngadto sa Hebreo nag-ila nga ang gihubit diha sa Pin 1 bersikulo 8 mao si Jehova, ug busa ilang gipasig-uli ang personal nga ngalan sa Diyos sa maong teksto. Tan-awang NW, 1984 edisyong may Reperensiya. (3) Ang Pinadayag 21:6, 7 nagabutyag nga ang mga Kristohanon kinsa mga mananaog sa espirituwal mahimong ‘mga anak’ sa usa nga nailhang Alpa ug Omega. Bisan kanus-a kini wala maghisgot maylabot sa relasyon sa espiritu-dinihogang mga Kristohanon ngadto kang Jesu-Kristo. Si Jesus naghisgot kanila ingong iyang ‘mga igsoon.’ (Heb. 2:11; Mat. 12:50; 25:40) Apan ang maong ‘mga igsoon’ ni Jesus gitumong ingong “mga anak sa Diyos.” (Gal. 3:26; 4:6) (4) Sa Pinadayag 22:12, ang TEV misal-ot sa ngalang Jesus, mao nga ang pagtumong sa Alpa ug Omega sa Pin 22 bersikulo 13 ginapakita nga mapadapat daw kaniya. Apan ang ngalang Jesus dili makita dinha sa Grego, ug ang ubang mga hubad wala maglakip niana. (5) Sa Pinadayag 22:13, ang Alpa ug Omega gikaingon usab nga mao “ang nahauna ug ang nahaulahi,” mga pulong nga gipadapat kang Jesus sa Pinadayag 1:17, 18. Sa susama, ang pulong “apostol” gipadapat kang Jesu-Kristo ug ingon man sa pipila sa iyang mga sumusunod. Apan wala kana magpamatuod nga sila mao rang persona o magkatupong sa katungdanan, di ba no? (Heb. 3:1) Busa ang ebidensiya nagpunting sa konklusyon nga ang titulong “Alpa ug Omega” ginapadapat ngadto sa Labing Gamhanang Diyos, ang Amahan, dili ngadto sa Anak.
Manluluwas: Ang Kasulatan sublisubling nagpunting sa Diyos ingong Manluluwas. Sa Isaias 43:11 nag-ingon gani ang Diyos: “Gawas kanako walay laing manluluwas.” Sanglit kay si Jesus gipunting usab ingong Manluluwas, ang Diyos ba ug si Jesus mao ra? Dili gayod. Ang Tito 1:3, 4 naghisgot sa “Diyos nga atong Manluluwas,” ug unya sa duha ang “Diyos nga Amahan ug kang Kristo Jesus nga atong Manluluwas.” Busa, ang maong duha ka persona maoy mga manluluwas. Ang Judas 25 nagapakita sa maong relasyon, sa pag-ingon: “Ang Diyos, nga atong Manluluwas pinaagi kang Jesu-Kristo nga atong Ginoo.” (Italiko gidugang.) (Tan-awa usab ang Buhat 13:23.) Sa Maghuhukom 3:9, ang samang Hebreong pulong (moh·shiʹa‛, gihubad nga “manluluwas” o “manunubos”) nga gigamit sa Isaias 43:11 gipadapat kang Othniel, usa ka maghuhukom sa Israel, apan kana wala gayod maghimo kang Othniel nga mao si Jehova, di ba no? Ang pagbasa sa Isaias 43:1-12 magbutyag nga ang Isa 43 bersikulo 11 nagakahulogan nga si Jehova lamang ang Usa nga nagtaganag kaluwasan, o katubsanan, alang sa Israel; nga ang kaluwasan wala magagikan sa bisan unsang diyos sa mga nasod nga naglibot.
Diyos: Sa Isaias 43:10 si Jehova nag-ingon: “Gawas kanako walay diyos nga nahimo, ni aduna pay mosunod kanako.” Nagakahulogan ba kini nga, sanglit si Jesu-Kristo sa matagnaon gitawag nga “Gamhanang Diyos” sa Isaias 9:6, si Jesus mao gayod si Jehova? Sa makausa pa, ang konteksto nagatubag, Dili! Walay masimbahon-diyosdiyos Hentil nga mga nasod ang nakahimog usa ka diyos nga una kang Jehova, tungod kay walay si bisan kinsa nga naglungtad una kang Jehova. Ni sila sa umaabot nga panahon makamugna ug bisan unsang tinuod, buhing diyos nga makaarang sa pagtagna. (Isa. 46:9, 10) Pero wala kana magkahulogan nga si Jehova dili sa bisan unsang panahon makapatungha ug usa nga sa husto gitumong ingong usa ka diyos. (Sal. 82:1, 6; Juan 1:1, NW) Sa Isaias 10:21 si Jehova gipunting ingong “gamhanang Diyos,” sama gayod sa pagtawag kang Jesus sa Isaias 9:6; apan si Jehova lamang ang gitawag nga “Labing Gamhanang Diyos.”—Gen. 17:1.
Kon ang usa ka titulo o mahulagwayong pulong makaplagan kapin kay sa usa ka luna diha sa Kasulatan, kinahanglang dili gayod dayon magkanayon nga kana nagapunting kanunay sa samang persona. Ang maong pangatarongan mohatod sa konklusyon nga si Nabucodonosor mao si Jesu-Kristo, sanglit kay silang duha gitawag mang “hari sa mga hari” (Dan. 2:37; Pin. 17:14); ug ang mga disipulo ni Jesus mao gayod si Jesu-Kristo, sanglit kay kining duha gitawag man nga “ang kahayag sa kalibotan.” (Mat. 5:14; Juan 8:12) Kinahanglan gayod nga pagatagdon kanunay ang konteksto ug ang bisan unsang uban pang mga paggamit sa Bibliya sa maong mga pulong.
Ang pagpadapat kang Jesu-Kristo pinaagig dinasig nga mga tagsulat sa Bibliya sa mga teksto gikan sa Hebreohanong Kasulatan nga matin-aw nga mapadapat kang Jehova
Ngano ang Juan 1:23 mikutlo man sa Isaias 40:3 ug nagpadapat niana sa gibuhat ni Juan nga Bawtista sa pag-andam sa dalan alang kang Jesu-Kristo, nga unta ang Isaias 40:3 tin-aw man nga naghisgot sa pag-andam sa dalan para kang Jehova? Tungod kay si Jesus naghawas man sa iyang Amahan. Siya mianhi sa ngalan sa iyang Amahan ug natino niya nga ang iyang Amahan kanunayng mag-uban kaniya tungod sa iyang pagbuhat sa mga butang nga nakapahimuot sa iyang Amahan.—Juan 5:43; 8:29.
Ngano ang Hebreohanon 1:10-12 nagkutlo sa Salmo 102:25-27 ug gipadapat kana ngadto sa Anak, nga unta ang maong salmo nag-ingon man nga kini gitumong sa Diyos? Tungod kay ang Anak mao ang usa nga pinaagi kaniya ang Diyos nagbuhat sa mga buhat sa paglalang nga gihubit sa maong salmista. (Tan-awang Colosas 1:15, 16; Proverbio 8:22, 27-30.) Pagamatikdan gayod sa Hebreohanon 1:5b nga ang pangutlo gihimo gikan sa 2 Samuel 7:14 ug gipadapat ngadto sa Anak sa Diyos. Bisan tuod ang maong teksto dihay unang kapadapatan kang Salomon, ang ulahing pagpadapat niana ngadto kang Jesu-Kristo wala magkahulogan nga si Salomon ug si Jesus pareho ra. Si Jesus “mas dako kay kang Salomon” ug nagbuhat sa buluhaton nga gilandongan ni Salomon.—Luc. 11:31.
Mga kasulatan nga duyog nga naghisgot sa Amahan, sa Anak, ug sa Balaang Espiritu
Ang Mateo 28:19 ug 2 Corinto 13:14 maoy mga ehemplo niini. Walay giingon sa maong duha ka teksto nga ang Amahan, Anak, ug Balaang Espiritu managtupong o parehong walay kataposan ug nga ang tanan pulos Diyos. Ang Kasulatanhong ebidensiya nga gibutyag na sa mga panid 415-419 nagpakita nga dili kana mao ang kahulogan sa maong mga teksto.
Ang McClintock ug Strong’s Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, bisan tuod nagpaluyo sa doktrinang Trinidad, nagaila bahin sa Mateo 28:18-20: “Apan, kining tekstoha sa kaugalingon niini, dili sa bug-os nagpamatuod sa personalidad sa tulo nga gihisgotan, o sa ilang pagkatupong o pagkadiyos.” (1981 reprint, Tomo X, p. 552) Mahitungod sa ubang mga teksto nga naghisgot usab niining tulo nga duyog, kini nga Cyclopedia nagaadmeter nga, sa kaugalingon niini, kini “dili igo” sa pagpamatuod sa Trinidad. (Itanding 1 Timoteo 5:21, diin duyog nga gihisgotan ang Diyos ug si Kristo ug ang mga anghel.)
Mga teksto nga ang pormang tinagdaghan (plural form) sa mga pangalan gipadapat ngadto sa Diyos diha sa Hebreohanong Kasulatan
Sa Genesis 1:1 ang titulong “Diyos” gihubad gikan sa ’Elo·himʹ, nga kini plural o tinagdaghan sa Hebreo. Gisabot kini sa mga Trinitaryo nga timailhan sa Trinidad. Ila usab nga gipatin-aw ang Deuteronomio 6:4 nga nagpasabot sa panaghiusa sa mga membro sa Trinidad sa dihang kini miingon, “Ang GINOO nga atong Diyos [gikan sa ’Elo·himʹ] maoy usa ka GINOO.”
Ang tinagdaghan nga porma sa pangalan dinhi sa Hebreo nagapaila sa pagkahalangdon o pagkahimili. (Tan-awang NAB, St. Joseph Edition, Bible Dictionary, p. 330; usab, ang New Catholic Encyclopedia, 1967, Tomo V, p. 287.) Wala kini magpasabot sa puntong daghang persona nga nagalangkob sa usang pagkadiyos. Kaamgid niini, sa Maghuhukom 16:23 sa pagtumong sa bakak nga diyos nga si Dagon, ang usa ka porma sa titulong ’elo·himʹ ang gigamit; ang kaduyog nga berbo maoy singular, nga nagpakita nga ang gipasabot maoy sa usa ka diyos lamang. Sa Genesis 42:30, si Jose gihisgotan ingong “ginoo” (’adho·nehʹ, ang plural o tinagdaghan sa pagkahalangdon) sa Ehipto.
Ang Gregong linguwahe walay ‘plural sa pagkahalangdon o pagkahamili.’ Busa, sa Genesis 1:1 ang mga taghubad sa LXX migamit sa ho The·osʹ (Diyos, singular) ingon nga katumbas sa ’Elo·himʹ. Sa Marcos 12:29, nga nagtaho sa tubag ni Jesus nga iyang gikutlo ang Deuteronomio 6:4, ang Gregong singular nga ho The·osʹ gigamit nga susama.
Sa Deuteronomio 6:4, ang Hebreong teksto nasudlan sa Tetragrammaton sa duha ka higayon, ug busa mas hustong pagabasahon gayod: “Si Jehova nga atong Diyos maoy usa ka Jehova.” (NW) Ang nasod sa Israel, nga maoy gisultihan niini, wala magtuo sa Trinidad. Ang mga Babilonyanhon ug mga Ehiptohanon nagsimba sa trinidad sa mga diyos, apan gipatin-aw ngadto sa Israel nga si Jehova maoy lahi.
Mga teksto nga ang usa ka tawo mahimong magbaton ug labaw pa kay sa usa ka konklusyon, depende sa hubad sa Bibliya nga gigamit
Kon ang usa ka teksto sumala sa gramatika mahimong hubaron nga labaw sa usa ka paagi, unsa man ang hustong hubad? Kanang hubad nga uyon sa ubang mga bahin sa Bibliya. Kon isalikway sa usa ka tawo ang ubang mga bahin sa Bibliya ug ipasukad ang iyang pagtuo sa paboritong hubad sa maong bersikulo, nan ang iya gayong gituohan magbanaag, dili sa Pulong sa Diyos, kondili sa iyang kaugalingong ideya ug tingali niadtong iya sa ubang dili hingpit nga tawo.
Ang RS mabasa: “Sa sinugdan mao ang Pulong, ug ang Pulong uban sa Diyos, ug Diyos ang Pulong. Siya sa sinugdan uban sa Diyos.” (KJ, Dy, JB, NAB nagagamit sa susamang tudlingpulong.) Apan, ang NW mabasa: “Sa sinugdan mao ang Pulong, ug ang Pulong uban sa Diyos, ug ang Pulong maoy usa ka diyos. Kini siya sa sinugdan uban sa Diyos.”
Unsang hubara sa Juan 1:1, 2 nga nahiuyon sa konteksto? Nag-ingon ang Juan 1:18: “Walay tawo nga nakakita sa Diyos sa bisan unsang panahon.” Matin-aw nga nagbutyag ang Ju 1 bersikulo 14 nga “ang Pulong nahimong unod ug nagpuyo sa taliwala kanato . . . atong nakita ang iyang himaya.” Usab, ang mga Ju 1 bersikulo 1, 2 nag-ingon nga sa sinugdan siya “uban sa Diyos.” Mahimo ba nga ang kauban mo ikaw lamang gihapon? Sa Juan 17:3, si Jesus mitawag sa Amahan nga “ang bugtong matuod nga Diyos”; busa, si Jesus ingong “usa ka diyos” nagasumbaliksilaw lamang sa balaang mga hiyas sa iyang Amahan.—Heb. 1:3.
Uyon ba sa mga lagda sa Gregong gramarya ang hubad nga “usa ka diyos”? Ang pipila ka basahong sa reperensiya nakigbisog gayod nga ang Gregong teksto kinahanglang hubaron, “Diyos ang Pulong.” Pero dili ang tanan miuyon niini. Sa iyang artikulo “Qualitative Anarthrous Predicate Nouns: Mark 15:39 and John 1:1,” si Philip B. Harner miingon nga ang maong mga clause nga sama nianang sa Juan 1:1, “uban sa anarthrous predicate nga nag-una sa berbo, sa paninugdan nalangkit sa kahulogan. Sila nagpasabot nga ang logos duna sa kinaiya sa theos.” Misugyot siya: “Tingali ang clause mahimong hubaron, ‘ang Pulong duna sa samang kinaiya sa Diyos.’” (Journal of Biblical Literature, 1973, pp. 85, 87) Busa, niining tekstoha, ang kamatuoran nga ang pulong the·os sa ikaduhang higayon niini walay tinong artikulo (ho) ug gibutang una sa berbo sa tudlingpulong sa Grego maoy makahuloganon. Makapainteres, ang mga maghuhubad nga mipugos sa paghubad sa Juan 1:1, “Ug Diyos ang Pulong,” wala managana sa pagamit sa dili tinong artikulo (usa) sa ilang paghubad sa ubang mga pasahe diin ang usa ka anarthrous predicate nga nombre makita una sa berbo. Busa sa Juan 6:70, JB ug KJ ang duruha nagpunting kang Judas Iscariote nga “usa ka yawa,” ug sa Juan 9:17 sila nagbatbat kang Jesus nga “usa ka manalagna.”
Si John L. McKenzie, S.J., sa iyang Dictionary of the Bible, nag-ingon: “Ang Jn 1:1 kinahanglan gayong hubaron nga ‘ang pulong uban sa Diyos [= ang Amahan], ug ang pulong usa ka balaan,’” (‘Brackets’ o korsete iyaha. Gipatik nga may nihil obstat ug imprimatur.) (New York, 1965), p. 317.
Uyon sa itaas, ang AT mabasa: “ang Pulong maoy balaan”; Mo, “ang Logos maoy balaan”; NTIV, “ang pulong maoy usa ka diyos.” Sa iyang Alemang hubad si Ludwig Thimme mibutyag niana niining paagiha: “Usa ka matang sa Diyos ang Pulong.” Ang pagtumong sa Pulong (kinsa nahimong Jesu-Kristo) ingong “usa ka diyos” maoy uyon sa paggamit nianang terminoha sa ubang mga bahin sa Kasulatan. Pananglitan, sa Salmo 82:1-6 ang tawhanong mga maghuhukom sa Israel gipunting ingong “mga diyos” (Hebreo, ’elo·himʹ; Grego, the·oiʹ, sa Juan 10:34) sanglit kay sila mga hawas man ni Jehova ug gisugo sa pagsulti sa iyang balaod.
Tan-awa usab ang ‘appendix’ sa NW, 1984 Reference edition, p. 1579.
Ang RS mabasa: “Si Jesus miingon kanila, ‘Sa pagkamatuod, sa pagkamatuod, ako nagaingon kaninyo, sa wala pa si Abraham, mao na ako [Grego, e·goʹ ei·miʹ].’” (NE, KJ, TEV, JB, NAB ang tanan mabasang “mao na ako,” ug ang uban gani migamit sa dagkong mga letra sa pagpasabot sa ideya nga kini usa ka titulo. Busa gipanlimbasogan nilang ilambigit ang maong pulong sa Exodo 3:14, diin, sumala pa sa ilang hubad, ang Diyos nagtawag sa iyang kaugalingon sa titulong “Ako Mao.”) Apan, sa NW ang ulahing bahin sa Juan 8:58 mabasa: “Sa wala pa si Abraham ako milungtad na, ako mao na.” (Ang samang ideya mao ang gipasabot sa tagikpulong sa AT, Mo, CBW, ug SE.)
Haing hubara ang nahauyon sa konteksto? Ang pangutana sa mga Hudiyo (Ju 8 bersikulo 57) nga gitubag ni Jesus may kalabotan sa edad, dili sa pagkanailhan. Makataronganon nga ang tubag ni Jesus nagpunting sa iyang edad, ang gidugayon sa iyang paglungtad. Nga makapainteres, walay panlimbasog nga gihimo sa bisan unsang panahon sa pagpadapat sa e·goʹ ei·miʹ ingong titulo sa balaang espiritu.
Nag-ingon ang A Grammar of the Greek New Testament in the Light of Historical Research, pinaagi ni A. T. Robertson: “Ang berbong [ei·miʹ] . . . Usahay kini gigamit ingong ‘predicate’ aron ibutyag ang paglungtad sama sa bisan unsang ubang berbo, ingon sa [e·goʹ ei·miʹ] (Ju. 8:58).”—Nashville, Tenn.; 1934, p. 394.
Tan-awa usab ang ‘appendix’ sa NW, 1984 Reference edition, pp. 1582, 1583.
Ang JB mabasa: “Pagbantay sa inyong kaugalingon ug sa tanan sa panon nga ang Balaang Espiritu naghimo kaninyong mga magtatan-aw, aron pakan-on ang Iglesya sa Diyos nga iyang gipalit pinaagi sa iyang kaugalingong dugo.” (KJ, Dy, NAB migamit sa samang tagikpulong.) Apan, sa NW ang ulahing bahin sa bersikulo mabasa: “sa dugo sa iyang kaugalingong [Anak].” (Ang TEV mabasang pupareho. Bisan tuod ang 1953 nga pagpatik sa RS mabasang “pinaagi sa iyang kaugalingong dugo,” ang 1971 nga edisyon mabasang “pinaagi sa dugo sa iyang kaugalingong Anak.” Ang Ro ug Da yanong mabasang “sa dugo nga iyang kaugalingon.”)
Haing hubad (mga hubad) ang nahauyon sa 1 Juan 1:7, nga nagaingon: “Ang dugo ni Jesus nga iyang Anak [sa Diyos] nagahinlo kanato gikan sa tanang sala”? (Tan-awa usab ang Pinadayag 1:4-6.) Ingon sa gipamulong sa Juan 3:16, gipadala ba sa Diyos ang iyang bugtong nga Anak, o siya ba sa iyang kaugalingon ang mianhi ingong usa ka tawo, aron kita makabaton ug kinabuhi? Ang dugo, dili sa Diyos, kondili sa Anak mao ang giula.
Tan-awa usab ang ‘appendix’ sa NW, 1984 Reference edition, p. 1580.
Ang JB mabasa: “Sila gikan sa mga patriarka ug gikan sa ilang unod ug dugo nga si Kristo miabot kinsa ibabaw sa tanan, dalayegon ang Diyos sa walay kataposan! Amen.” (Susamang mabasa ang KJ, Dy.) Apan, ang NW sa ulahing bahin sa bersikulo mabasa: “gikan kanila si Kristo nagsumikad sumala sa unod: Ang Diyos, kinsa ibabaw sa tanan, pagadayegon sa walay kataposan. Amen.” (Ang RS, NE, TEV, NAB, Mo tanan naggamit sa susamang tagikpulong sa NW.)
Kini bang bersikuloha nag-ingon nga si Kristo mao ang “ibabaw sa tanan” ug busa siya ang Diyos? O kini ba nagatumong sa Diyos ug kang Kristo nga magkalaing mga indibiduwal ug nag-ingon nga ang Diyos mao ang “ibabaw sa tanan”? Haing hubara sa Roma 9:5 ang nahauyon sa Roma 15:5, 6, nga unang nagapalahi sa Diyos gikan kang Kristo Jesus ug dayon nagaaghat sa tagbasa sa “paghimaya sa Diyos ug Amahan sa atong Ginoong Jesu-Kristo”? (Tan-awa usab ang 2 Corinto 1:3 ug Efeso 1:3.) Matikdi kon unsa ang sunod sa Roma kapitulo 9. Ang mga Rom 9 bersikulo 6-13 nagapakita nga ang katumanan sa katuyoan sa Diyos nagadepende dili sa panulondon sumala sa unod kondili sa kabubut-on sa Diyos. Ang mga Rom 9 bersikulo 14-18 nagapunting sa mensahe sa Diyos ngadto kang Paraon, ingon sa natala sa Exodo 9:16, aron ipasiugda ang kamatuoran nga ang Diyos mao ang ibabaw sa tanan. Sa mga Rom 9 bersikulo 19-24 ang pagkalabaw sa Diyos dugang gipasundayag pinaagig sambingay sa magkukolon ug sa mga sudlanang yuta nga iyang gigama. Nan, pagkatukma sa pulong diha sa Rom 9 bersikulo 5: “Ang Diyos, kinsa ibabaw sa tanan, pagadayegon sa walay kataposan. Amen”!—NW.
Ang The New International Dictionary of New Testament Theology nagaingon: “Gilantugian ang Roma 9:5. . . . Sayon, ug posible gayod sumala sa hustong paggamit sa linguwahe nga ipadapat ang maong pulong kang Kristo. Ang bersikulo pagabasahon diay nga, ‘si Kristo kinsa Diyos ibabaw sa tanan, dalayegon sa walay kataposan. Amen.’ Apan bisan ingon niana ang hubad, si Kristo dili sa bug-os nga tupong sa Diyos, apan gihubit lamang ingong anaa sa kinaiyang balaan, kay ang pulong theos wala man ing artikulo. . . . Ang mas makataronganong pagpatin-aw mao nga ang maong pahayag maoy pagdayeg nga gipunting sa Diyos.”—(Grand Rapids, Mich.; 1976), gihubad gikan sa Aleman, Tomo 2, p. 80.
Tan-awa usab ang ‘appendix’ sa NW, 1984 Reference edition, pp. 1580, 1581.
Ang KJ mabasa: “Hupti kining hunahunaa diha kaninyo nga anaa usab kang Kristo Jesus: Kinsa, nga anaa sa porma sa Diyos, wala maghunahuna nga mangilog aron mahisama sa Diyos.” (Pareho ang tagikpulong sa Dy. Mabasa ang JB: “wala siya makigbisog sa iyang pagkatupong sa Diyos.”) Apan, sa ulahing bahin sa maong teksto mabasa diha sa NW: “kinsa, bisan tuod siya naglungtad diha sa kinaiya sa Diyos, wala mag-isip sa pagpangilog [Grego, har·pag·monʹ], nga mao, nga siya gayod mahisama sa Diyos.” (Gibutyag sa RS, NE, TEV, NAB ang samang kahulogan.)
Haing kahulogan ang nahauyon sa konteksto? Nagatambag ang Fil 2 bersikulo 5 sa mga Kristohanon sa pagsundog kang Kristo maylabot sa punto nga gihisgotan dinhi. Mahimo ba silang aghaton nga isipon ang “dili pag-ilog,” kondili ilang katungod nga, “mahisama sa Diyos”? Dili gayod! Apan, sila makasundog sa usa nga “wala mag-isip sa pagpangilog, nga mao, nga siya gayod mahisama sa Diyos.” (NW) (Itanding Genesis 3:5.) Ang maong hubad nagauyon usab kang Kristo Jesus mismo, kinsa miingon: “Ang Amahan mas labaw kay kanako.”—Juan 14:28.
Nag-ingon ang The Expositor’s Greek Testament: “Dili namo makita ang bisan unsang teksto diin ang [har·paʹzo] o bisan unsang mga pulong nga gikuha gikan niana [apil ang har·pag·monʹ] nga adunay kahulogang ‘gigunitan sa pagpanag-iya,’ ‘ginapugngan’. Maorag kini kanunayng nagakahulogang ‘ilogon,’ ‘haros-agawon’. Busa dili hustong bag-ohon ang hustong kahulogang ‘ilogon’ nga mahimong ‘hugot nga paggunit,’ nga lahi kaayo ang diwa.”—(Grand Rapids, Mich.; 1967), giedit ni W. Robertson Nicoll, Tomo III, pp. 436, 437.
Ang KJ mabasa: “Diha kaniya [Kristo] nagapuyo ang kahupnganan sa pagka-Diyos [Grego, the·oʹte·tos] sa lawasnon.” (Adunay kaamgid nga diwa ang mga hubad sa NE, RS, JB, NAB, Dy.) Apan, ang NW mabasa: “Diha kaniya nga ang kahupnganan sa balaang hiyas nagapuyo sa lawasnon.” (Ang AT, We, ug CKW mabasang “kinaiya sa Diyos,” inay kay “pagka-Diyos.” Itanding 2 Pedro 1:4.)
Tinuod, dili ang tanan adunay samang paghubad sa Colosas 2:9. Apan hain ang nahitukma sa ubang bahin sa dinasig nga sinulat ngadto sa taga-Colosas? Nahuptan ba ni Jesus sa iyang kaugalingon ang usa ka butang nga maorag nagapuyo diha kaniya tungod kay siya ang Diyos, bahin sa Trinidad? O ang “kahupnganan” ba nga nagapuyo kaniya butang nga naiya tungod sa pagbuot sa lain? Nag-ingon ang Colosas 1:19 (KJ, Dy) nga ang bug-os nga kahupnganan nagpuyo kang Kristo tungod kay kana “nakapahimuot sa Amahan” nga mao ang nahitabo. Nag-ingon ang NE nga kana maoy “pinaagi sa pagpili mismo sa Diyos.”
Tagda ang konteksto mismo sa Colosas 2:9: Sa Col 2 bersikulo 8, ang mga magbabasa gipasidan-an nga dili mapasalaag niadtong nagpaluyo sa pilosopiya ug tawhanong mga tradisyon. Gisultihan usab sila nga diha kang Kristo “natago ang tanang bahandi sa kaalam ug kahibalo” ug giagda nga “magkinabuhi diha kaniya” ug “mapagamot ug mapatubo diha kaniya nga linig-on sa pagtuo.” (Mga Col 2 bersikulo 3, 6, 7) Diha kaniya, ug dili sa mga mangunguna o mga magtutudlo sa tawhanong pilosopiya, nga ang pipila bililhong “kahupnganan” nagapuyo. Gisulti ba ni apostol Pablo didto nga ang “kahupnganan” nga diha kang Kristo naghimo kang Kristo nga mao ang Diyos mismo? Dili sumala pa sa Colosas 3:1, diin gikaingon nga si Kristo “naglingkod sa tuong kamot sa Diyos.”—Tan-awang KJ, Dy, TEV, NAB.
Sumala sa Liddell ug Scott’s Greek-English Lexicon, ang the·oʹtes (ang ‘nominative form,’ nga gikan niana ang the·oʹte·tos) nagakahulogang “pagkabalaan, balaang kinaiya.” (Oxford, 1968, p. 792) Ang pagkahimo gayong “pagkabalaan,” o sa “balaang kinaiya,” wala maghimo kang Jesus ingong Anak sa Diyos nga katupong o parehong walay kataposan sa Amahan, maingon gayod nga ang tanang mga tawo nagapakig-ambit sa “pagkatawhonon” o “tawhanong kinaiya” wala maghimo kanilang managsama o pareho sa edad.
Ang RS mabasa: “Nga nagapaabot sa atong bulahang paglaom, ang pagpadayag sa himaya sa atong dakong Diyos ug Manluluwas si Jesu-Kristo.” (Makaplagan diha sa NE, TEV, JB ang susamang tagikpulong.) Apan ang NW mabasa: “samtang kita nagapaabot sa malipayong paglaom ug mahimayaong pagpadayag sa dakong Diyos ug sa Manluluwas kanato, si Kristo Jesus.” (Susama ang hubad sa NAB.)
Haing hubara ang nahauyon sa Tito 1:4, nga nagpunting sa “Diyos ang Amahan ug kang Kristo Jesus nga atong Manluluwas”? Bisan tuod ang Kasulatan nagtumong usab sa Diyos ingong usa ka Manluluwas, kining tekstoha tin-awng nagapalahi tali kaniya ug kang Kristo Jesus, nga siya ang gigamit sa Diyos sa pagtaganag kaluwasan.
Ang uban mangatarongan nga ang Tito 2:13 nagabutyag nga si Kristo maoy Diyos ug Manluluwas. Nga makapainteres, ang RS, NE, TEV, JB naghubad sa Tito 2:13 sa paagi nga mahimong sabton nga ingon niana, pero wala nila sunda ang samang lagda sa ilang paghubad sa 2 Tesalonica 1:12. Si Henry Alford, diha sa The Greek Testament, nag-ingon: “Akong ikasulti nga [ang hubad nga tin-awng naghimog kalainan sa Diyos ug kang Kristo, sa Tito 2:13] nagatagbaw sa tanang kinahanglanon sa gramarya sa maong tudlingpulong: nga kini mao ang lagmit husto pinasukad sa gambalay ug sa konteksto, ug mas nga nahauyon sa paagi sa pagsulat sa Apostol.”—(Boston, 1877), Tomo III, p. 421.
Tan-awa usab ang ‘appendix’ sa NW, 1984 Reference edition, pp. 1581, 1582.
Ang RS mabasa: “Mahitungod sa Anak siya nagaingon, ‘Ang imong trono, O Diyos, maoy hangtod sa kahangtoran.’” (Susama ang mga paghubad sa KJ, NE, TEV, Dy, JB, NAB.) Apan, ang NW mabasa: “Apan mahitungod sa Anak: ‘Ang Diyos mao ang imong trono sa walay kataposan ug sa kahangtoran.’” (Samang ideyang gipasabot sa AT, Mo, TC, By.)
Haing hubara ang haom sa konteksto? Ang nag-unang mga bersikulo nag-ingon nga ang Diyos nagasulti, dili nga siya ang gisultihan; ug ang mosunod nga bersikulo naggamit sa pulong “Diyos, ang Diyos mo,” nga nagpakita nga ang gisultihan dili ang Labing Hataas nga Diyos kondili usa ka magsisimba sa maong Diyos. Ang Hebreohanon 1:8 nagkutlo sa Salmo 45:6, nga sa sinugdan gitumong sa tawhanong hari sa Israel. Dayag nga, ang tagsulat sa Bibliya niining salmoha wala maghunahuna nga kining haria mao ang Labing Gamhanang Diyos. Hinunoa, ang Salmo 45:6, diha sa RS, mabasang “Imong balaang trono.” (Nag-ingon ang NE, “Ang imong trono sama sa trono sa Diyos.” Ang JP [sa bersikulo 7]: “Imong trono nga Diyos ang naghatag.”) Si Salomon, nga posibleng mao ang unang hari nga gikasulti sa Salmo 45, gikaingon nga naglingkod “sa trono ni Jehova.” (1 Cron. 29:23, NW) Uyon sa kamatuoran nga ang Diyos mao ang “trono,” o Tinubdan o Tigbayaw sa gingharian ni Kristo, ang Daniel 7:13, 14 ug Lucas 1:32 nagapakita nga gihatag sa Diyos ang maong kagamhanan kaniya.
Ang Hebreohanon 1:8, 9 nagkutlo gikan sa Salmo 45:6, 7, nga bahin niana ang eskolar sa Bibliyang si B. F. Westcott nag-ingon: “Ang LXX. nagatugot sa duha ka kahulogan: [ho the·osʹ] mahimong ang kahulogan nga siya ang gikasulti sa duha nga paggamit niini (Imong trono, O Diyos, . . . busa, O Diyos, Imong Diyos . . . ) o mahimong pagasabton ingong suheto o ‘subject’ (o ang ‘predicate’) sa unang paggamit (Diyos mao ang Imong trono, o Imong trono mao ang Diyos . . . ), ug ingong katumbas sa [ho the·osʹ sou] sa ikaduhang paggamit (Busa ang Diyos, bisan ang Imong Diyos . . . ). . . . Lagmit dili posible nga ang [’Elo·himʹ] sa orihinal itumong sa hari. Busa wala paluyohi sa pangatarongan ang pagtuo nga ang [ho the·osʹ] nagatumong sa gikasulti diha sa LXX. Busa sa katibuk-an maorag labing maayong gamiton sa unang put-ong sa mga pulong ang hubad: Ang Diyos mao ang Imong trono (o, Imong trono mao ang Diyos), nga mao, “Imong gingharian nahasalig sa Diyos, ang dili mairog nga Bato.’”—The Epistle to the Hebrews (London, 1889), pp. 25, 26.
Ang KJ mabasa: “Kay adunay tutulo nga nagapamatuod sa langit, ang Amahan, ang Pulong, ug ang Espiritu Santo: ug kining tulo usa ra. Ug adunay tutulo nga nagapamatuod sa yuta, ang espiritu, ug ang tubig, ug ang dugo: ug kining tulo nagakauyon.” (Ang Dy naglakip usab niining Trinitaryong teksto.) Apan, ang NW wala mag-apil sa mga pulong “sa langit, ang Amahan, ang Pulong, ug ang Espiritu Santo: ug kining tulo usa ra. Ug adunay tutulo nga nagapamatuod sa yuta.” (Wala usab ilakip sa RS, NE, TEV, JB, NAB ang maong Trinitaryong mga pulong.)
Maylabot niining Trinitaryong pulong, ang tigsusi sa teksto nga si F. H. A. Scrivener misulat: “Dili gayod kita magduhaduha sa pagbutyag sa atong hugot nga pagtuo nga ang gikalantugiang mga pulong wala sulat ni San Juan: nga kini unang gipasulod sa mga kopyang Latin sa Aprika gikan sa ‘margin,’ nga didto ilang gibutang ingong tiunay ug giilang komentaryo sa 1Ju 5 ber. 8: nga gikan sa Latin kini nakayuhot sa duha o tulo ka Gregong mga codex sa ulahi na, ug busa nakasulod sa napatik nga Gregong teksto, nga unta kini walay katungod nga mahisulat sa maong luna.”—A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament (Cambridge, 1883, ikatulong ed.), p. 654.
Tan-awa usab ang footnote niining mga bersikuloha sa JB, ug NW nga ‘appendix,’ 1984 Reference edition, p. 1580.
Ubang mga kasulatan nga gibungat sa mga Trinitaryo nga nagabutyag sa mga elemento sa ilang pagtulon-an
Matikdi nga ang una niining mga tekstoha nagapunting lamang sa Anak; ang ikaduha nagatumong sa Amahan ug sa Anak; walay nagatumong sa Amahan, Anak, ug Balaang Espiritu ug nagaingon nga sila nagalangkob sa usa ka Diyos.
Sa iyang gisulti dinhi, gipasabot ba ni Jesus nga iyang banhawon ang iyang kaugalingon gikan sa mga patay? Nagakahulogan ba kana nga si Jesus mao ang Diyos, tungod kay ang Buhat 2:32 nagaingon, “Kining Jesus nga gibanhaw sa Diyos”? Dili gayod. Ang maong panghunahuna mahisupak sa Galacia 1:1, nga nagapatugbaw nga ang nagbanhaw kang Jesus mao ang Amahan, dili ang Anak. Ginamit ang susamang mga pulong, sa Lucas 8:48 si Jesus gikutlo nga nag-ingon ngadto sa usa ka babaye: “Ang imong pagtuo nakapaayo kanimo.” Giayo ba niya ang iyang kaugalingon? Wala; maoy sa gahom gikan sa Diyos pinaagi ni Kristo nga nagpaayo kaniya tungod kay siya nagbaton ug pagtuo. (Luc. 8:46; Buh. 10:38) Mao man usab, pinaagi sa iyang hingpit nga pagkamasinundanon ingong tawo, si Jesus nagtagana ug moral nga pasukaranan alang sa Amahan sa pagbanhaw kaniya gikan sa mga patay, nga sa ingon nag-ila kang Jesus ingong Anak sa Diyos. Tungod sa matinumanong pagkinabuhi ni Jesus, sa husto ikaingon nga si Jesus mismo may kaakohan alang sa iyang pagkabanhaw.
Nag-ingon si A. T. Robertson sa Word Pictures in the New Testament: “Hinumdomi ang [Juan] 2:19 diin si Jesus miingon: ‘Ug sa tulo ka adlaw ako kining patindogon.’ Wala niya ipasabot nga iyang banhawon ang iyang kaugalingon gikan sa mga patay nga bulag sa Amahan ingong aktibong tigpalihok (Roma 8:11).”—(New York, 1932), Tomo V, p. 183.
Sa dihang nag-ingon, “Ako ug ang Amahan usa ra,” gipasabot ba ni Jesus nga sila tupong? Ginasulti sa pipila ka Trinitaryo nga ingon gayod niana ang iyang gipasabot. Apan sa Juan 17:21, 22, si Jesus nag-ampo mahitungod sa iyang mga sumusunod: “Nga sila unta mahimong usa,” ug siya midugang, “aron sila mahimong usa sama gayod kanato nga usa ra.” Iyang gigamit ang Gregong pulong (hen) alang sa “usa” niining tanang mga higayona. Maoy dayag, nga ang mga tinun-an ni Jesus wala mahimong bahin sa Trinidad. Apan sila nagpakig-ambit gayod sa panaghiusa sa katuyoan uban sa Amahan ug sa Anak, ang samang matang sa paghiusa nga nagahiusa sa Diyos ug ni Kristo.
Unsa ang kahimtang niadtong nagatapot sa pagtulon-an sa Trinidad?
Anaa sila sa kahimtang nga peligroso kaayo. Ang ebidensiya dili gayod mabangbang nga ang pagtulon-an sa Trinidad dili makaplagan diha sa Bibliya, ni kana nahauyon sa ginatudlo sa Bibliya. (Tan-awang nag-unang mga panid.) Nagahatag kanag sayop kaayo nga mga paghulagway maylabot sa Diyos. Apan, si Jesu-Kristo miingon: “Ang takna moabot, ug mao na karon, sa dihang ang matuod nga mga magsisimba magasimba sa Amahan sa espiritu ug kamatuoran, kay sila ang gipangita sa Amahan sa pagsimba kaniya. Ang Diyos espiritu, ug kadtong magasimba kaniya kinahanglang magsimba sa espiritu ug sa kamatuoran.” (Juan 4:23, 24, RS) Busa gipatin-aw ni Jesus nga silang kansang pagsimba nga dili ‘sa kamatuoran,’ dili uyon sa kamatuoran nga gilagda diha sa kaugalingong Pulong sa Diyos, dili “matuod nga mga magsisimba.” Ngadto sa Hudiyong relihiyosong mga lider sa unang siglo, si Jesus miingon: “Tungod sa inyong gikabilinbiling kalagdaan, inyong gipawalay-pulos ang pulong sa Diyos. Kamong mga salingkapaw! Maayo gayod ang pagkatagna ni Isaias kaninyo, sa miingon siya: ‘Kining mga tawhana nagapasidungog kanako pinaagi sa ilang mga ngabil, apan ang ilang kasingkasing halayo kanako; kawang ang ilang pagsimba kanako, nga nagapanudlo ingong mga pagtulon-an sa kalagdaan sa mga tawo.’” (Mat. 15:6-9, RS) Kini ikapadapat nga may parehong puwersa ngadto kanilang anaa sa Kakristiyanohan karon kinsa nagapaluyo sa tawhanong mga tradisyon inay kay sa matin-aw nga mga kamatuoran sa Bibliya.
Mahitungod sa Trinidad, ang ‘Athanasian Creed’ (sa Ingles) nag-ingon nga ang mga nagalangkob niana “incomprehensible” o “dili masabtan.” Ang mga magtutudlo sa maong doktrina sagad moingon nga kana maoy usa ka “misteryo.” Dayag nga ang maong Trinitaryong Diyos dili mao ang anaa sa hunahuna ni Jesus sa dihang siya miingon: “Kami nagasimba sa among hiilhan.” (Juan 4:22, RS) Nakaila ka ba gayod sa Diyos nga imong gisimba?
Ang matinuoron nga mga pangutana ginaatubang sa matag usa kanato: Kita ba sa tim-os nahigugma sa kamatuoran? Gusto ba gayod nato ug inuyonang relasyon uban sa Diyos? Dili ang tanan sa dalisay nahigugma sa kamatuoran. Daghan ang nagapalabi sa pag-uyon sa ilang mga paryente ug mga kaubanan kay sa gugma sa kamatuoran ug sa Diyos. (2 Tes. 2:9-12; Juan 5:39-44) Apan, ingon sa gisulti ni Jesus sa mahinangpong pag-ampo ngadto sa iyang langitnong Amahan: “Kini nagakahulogan sa kinabuhing walay kataposan, ang ilang pagkuhag kahibalo bahin kanimo, ang bugtong matuod nga Diyos, ug kaniya nga imong gipadala, si Jesu-Kristo.” (Juan 17:3, NW) Ug ang Salmo 144:15 sa kamatinud-anon nagaingon: “Malipayon ang katawhan kansang Diyos mao si Jehova!”—NW.
Kon Adunay Moingon—
‘Nagatuo ka ba sa Trinidad?’
Mahimong tubagon mo: ‘Kana ilado kaayong pagtulon-an sa atong panahon. Pero nahibalo ka ba nga dili kini ang gitudlo ni Jesus ug sa iyang mga tinun-an? Busa, ang among ginasimba maoy Usa nga giingon ni Jesus nga pagasimbahon.’ Dayon tingali modugang: (1) ‘Sa pagpanudlo ni Jesus, kini ang iyang gisulti nga labing dakong sugo . . . (Mar. 12:28-30).’ (2) ‘Si Jesus sa bisan unsang panahon wala mag-angkon nga tupong sa Diyos. Siya miingon . . . (Juan 14:28).’ (3) ‘Nan unsa ang sinugdanan sa doktrinang Trinidad? Matikdi ang giingon sa ilado-kaayong mga ensiklopediya bahin niana. (Tan-awang mga panid 412, 413.)’
O ikaw makaingon: ‘Wala, wala ko magtuo. Hibaloi, adunay mga teksto sa Bibliya nga dili ko gayod maitukma sa maong pagtulon-an. Ania ang usa niini. (Mat. 24:36) Hayan imong ikapatin-aw kana kanako.’ Dayon tingali modugang: (1) ‘Kon ang Anak tupong pa sa Amahan, ngano man nga adunay nahibaloan sa Amahan nga wala mahibaloi sa Anak?’ Kon sila motubag nga tinuod lang kana bahin sa iyang tawhanong kinaiya, nan mosukna: (2) ‘Apan nganong ang balaang espiritu wala masayod?’ (Kon ang tawo magpakitag tim-os nga interes sa kamatuoran, ipakita kaniya ang giingon gayod sa Kasulatan bahin sa Diyos. (Sal. 83:18; Juan 4:23, 24)
Laing posibilidad: ‘Kami nagatuo man gayod kang Jesu-Kristo apan dili ang Trinidad. Ngano? Sanglit kay kami nagatuo sa gituohan ni apostol Pedro bahin kang Kristo. Matikdi ang iyang giingon . . . (Mat. 16:15-17).’
Dugang sugyot: ‘Namatikdan ko nga dili pareho ang anaa sa hunahuna sa tawo sa dihang ang Trinidad ang pagahisgotan. Hayan akong matubag nga mas maayo pa ang imong pangutana kon masayran ko ang imong pagsabot niana.’ Dayon tingali modugang: ‘Akong gipabilhan ang maong pagpatin-aw. Apan ang akong gituohan mao lamang ang ginatudlo sa Bibliya. Nabasa ba gayod nimo ang pulong “Trinidad” diha sa Bibliya? . . . (Ipunting sa konkordansiya sa imong Bibliya.) Apan si Kristo ba gihisgotan sa Bibliya? . . . Oo, ug kami nagatuo kaniya. Matikdi dinhi sa Mateo 16:16. (Basaha kana.) Mao kana ang akong gituohan.’
O hayan tubagon mo (ilabina kon hisgotan gayod sa tawo ang Juan 1:1): ‘Sinati ako sa maong bersikulo. Sa pipila ka hubad sa Bibliya ginaingon nga si Jesus maoy “Diyos,” ug ang ubang hubad nag-ingon nga siya “usa ka diyos.” Ngano man kana?’ (1) ‘Tungod kaha kay ang sunod nga bersikulo nag-ingon nga siya “uban sa Diyos”?’ (2) ‘Tungod kaha usab sa giingon dinhi sa Juan 1:18?’ (3) ‘Napalandong mo na ba gayod kon si Jesus mismo adunay ginasimbang Diyos? (Juan 20:17)’
‘Nagatuo ka ba sa pagkadiyos ni Kristo?’
Mahimong tubagon mo: ‘Oo, ako nagatuo gayod. Apan tinga- li ang anaa sa akong hunahuna dili pareho sa imong gihunahuna sa dihang hisgotan mo “ang pagkadiyos ni Kristo.”’ Dayon tingali modugang: (1) ‘Nganong ingon niana ang akong gisulti? Buweno, sa Isaias 9:6 si Jesu-Kristo gihubit ingong “Gamhanang Diyos,” apan ang iyang Amahan lamang ang gihisgotan sa Bibliya nga Labing Gamhanang Diyos.’ (2) ‘Ug matikdi nga sa Juan 17:3 si Jesus naghisgot sa iyang Amahan nga “ang bugtong matuod nga Diyos.” Busa, sa kinadak-an, si Jesus maoy sumbaliksilaw lamang sa matuod nga Diyos.’ (3) ‘Unsa ang gikinahanglan sa atong bahin aron makapahimuot sa Diyos? (Juan 4:23, 24)’