JONAS, BASAHON NI

Ang bugtong basahon sa Hebreohanong Kasulatan nga eksklusibong naghisgot sa buluhaton sa usa ka manalagna ni Jehova sa pagmantala ug usa ka mensahe sa paghukom diha sa ug alang sa usa ka dili-Israelinhong siyudad, ug tungod niana nga pagmantala ang maong siyudad naghinulsol. Ang mga kasinatian nga giasoy niini nga basahon maoy iya sa magsusulat niini, si Jonas nga anak nga lalaki ni Amitai. Dayag nga mao ra ang Jonas sa 2 Hari 14:​25, siya nanagna gayod sa panahon sa paghari ni Haring Jeroboam II sa Israel (mga 844-804 W.K.P.). Busa makataronganon ang paglangkit sa mga panghitabo nga girekord sa basahon ni Jonas sa ikasiyam nga siglo W.K.P.​—Tan-awa ang JONAS Num. 1.

Pagkatinuod. Tungod sa pagkadili-kinaiyanhon sa daghang panghitabo nga gihisgotan sa basahon ni Jonas, sagad kining gisaway sa mga kritiko sa Bibliya. Ang pagtungha sa unos ug ang kalit nga paglurang niini, ang isda nga naglamoy kang Jonas ug tulo ka adlaw sa ulahi nagsuka sa manalagna nga wala maunsa, ug ang kalit nga pagtubo ug pagkamatay sa usa ka tabayag tanan giisip nga dili tinuod nga nahitabo tungod kay ang maong mga butang wala mahitabo karong adlawa. Kini nga pangatarongan mahimong may pasukaranan kon giingon sa basahon ni Jonas nga ang maong mga butang maoy ordinaryong mga panghitabo niadtong panahona. Apan kini wala mag-ingon niana. Kini nag-asoy sa mga panghitabo sa kinabuhi sa usa ka tawo kinsa linain nga gisugo sa Diyos. Busa, kadtong naghunahuna nga kining mga butanga dili gayod mahimong mahitabo nagsalikway gayod sa paglungtad sa Diyos o kaha sa iyang katakos sa paggahom sa mga puwersa sa kinaiyahan ug sa kinabuhi sa tanom, hayop, ug sa tawo diha sa linain nga paagi alang sa iyang katuyoan.​—Tan-awa ang Mat 19:26.

Unsang matanga sa linalang sa dagat ang lagmit milamoy kang Jonas?

Ang usa ka popular nga gilantugian kanhi mao nga walay linalang sa dagat nga makalamoy ug usa ka tawo. Apan kini nga argumento dili makataronganon. Ang sperm whale (usa ka matang sa balyena), nga dako kaayog ulo nga kuwadrado ang porma ug naglangkob ug mga un-tersiya sa gitas-on niini, makaarang gayod sa paglamoy sa usa ka tawo. (Mammals of the World ni Walker, girebisar ni R. Nowak ug J. Paradiso, 1983, Tomo II, p. 901) Makaiikag, adunay ebidensiya nga ang dunggoanan sa Jope kanhi maoy sentro sa mga tigpamalyena. Sa laing bahin, posible usab nga ang dakong puti nga iho mao ang isda nga milamoy kang Jonas. Usa niini nga nakuha niadtong 1939 adunay duha ka tibuok 2-m-gitas-on (6 p) nga mga iho diha sa tiyan niini​—ang matag usa samag gidak-on sa usa ka tawo. Ug ang dagkong puti nga mga iho nagbahasbahas sa tanang kadagatan, lakip na sa Mediteranyo. (Australian Zoological Handbook, The Fishes of Australia, ni G. P. Whitley, Sydney, 1940, Part 1​—The Sharks, p. 125; The Natural History of Sharks, ni R. H. Backus ug T. H. Lineaweaver III, 1970, pp. 111, 113) Apan, angayng matikdan nga ang Bibliya yanong nag-ingon: “Si Jehova nag-andam ug usa ka dakong isda aron molamoy kang Jonas,” nga wala hisgoti ang matang sa isda. (Jon 1:17) Busa dili matino kon unsa nga “isda” ang milamoy kaniya. Ngani, ang kahibalo sa tawo bahin sa mga linalang nga nagpuyo sa kadagatan dili kompleto. Matod sa magasin nga Scientific American (Septiyembre 1969, p. 162): “Sama sa nangagi, ang dugang pagsuhid sa kinahiladman sa dagat sa walay duhaduha magpadayag sa wala pa mailhi nga mga linalang lakip na sa mga membro sa mga grupo nga gihunahunang dugay nang nahanaw.”

Ang pipila mibati nga ang pagkatinuod sa basahon ni Jonas kaduhaduhaan tungod kay walay pamatuod bahin sa buluhaton niini nga manalagna diha sa Asiryanhong mga rekord. Hinuon, sa pagkatinuod, ang wala paghisgot niini nga impormasyon dili angayng ikahibulong. Nabatasan sa mga nasod sa kakaraanan ang pagbayaw sa ilang mga kalamposan, dili sa ilang mga kapakyasan ug mga kaulawan, ug usab ang paghanaw sa bisan unsang butang nga dili pabor kanila. Dugang pa, sanglit dili tanang karaang mga rekord ang napreserbar o nakaplagan, walay usa nga tinong makasulti nga ang asoy sa kon unsay nahitabo sa panahon ni Jonas wala gayod maglungtad.

Ang kakulang sa pipila ka detalye (sama sa ngalan sa Asiryanhong hari ug sa eksaktong dapit diin si Jonas gisuka nganha sa mamalang yuta) gipunting usab nga lain pang pamatuod nga ang basahon ni Jonas dili tinuod nga kasaysayan. Apan, kini nga pagsupak nagbalewala sa kamatuoran nga ang tanang makasaysayanhong mga asoy maoy pinamubo nga mga asoy, ang historyador nagrekord lamang sa impormasyon nga iyang gibati nga hinungdanon o gikinahanglan alang sa iyang katuyoan. Ingon sa haom nga gikomento sa komentarista nga si C. F. Keil: “Walay usa sa karaang mga historyador kansang mga sinulat ingon niana ka kompleto: ug walay usa usab sa mga historyador sa Bibliya nga buot hisgotan ang mga butang nga walay suod nga kalangkitan sa pangunang tumong sa ilang asoy, o sa relihiyosong kahulogan sa mga kamatuoran mismo.”​—Commentary on the Old Testament, 1973, Tomo X, Introduction to Jonah, p. 381.

Sanglit ang arkeolohikanhong ebidensiya gisabot nga nagpailang ang mga paril nga naglibot sa karaang Nineve maoy mga 13 km (8 mi) lamang ang sirkumperensiya niini, giingon nga ang basahon ni Jonas nagpasobra ra sa gidak-on sa siyudad sa dihang gihubit kini nga may gilay-ong tulo ka adlaw nga pagbaktas. (Jon 3:3) Hinunoa, dili kini balidong katarongan nga kuwestiyonon ang gihisgotan sa Kasulatan. Diha sa Biblikanhon ug sa modernong paggamit ang ngalan sa usa ka siyudad mahimong maglakip sa mga kasikbit nga bahin niini. Ngani, ang Genesis 10:​11, 12 nagpakita nga ang Nineve, Rehobot-Ir, Cala, ug Resen gitawag nga “ang bantogang [o, dakong] siyudad.”

Ang kamatuoran nga si Jonas wala magsulat diha sa unang persona gigamit aron isalikway ang basahon. Apan wala tagda niini nga argumento nga komon alang sa mga magsusulat sa Bibliya ang paghisgot sa ilang kaugalingon diha sa ikatulong persona. (Ex 24:1-18; Isa 7:3; 20:2; 37:​2, 5, 6, 21; Jer 20:​1, 2; 26:​7, 8, 12; 37:2-6, 12-21; Dan 1:6-13; Am 7:12-14; Hag 1:​1, 3, 12, 13; 2:​1, 10-14, 20; Ju 21:20) Gani gihimo kini sa karaang sekular nga mga historyador, lakip kang Xenophon ug Thucydides. Bisan pa niana, angayng matikdan nga ang pagkatinuod sa ilang mga asoy wala gayod kuwestiyona pinasukad niini.

Pinaagi sa pangbukas nga pahayag niini, “ang pulong ni Jehova midangat,” ang basahon ni Jonas nagpasiugda nga kini naggikan sa Diyos. (Jon 1:1) Ang mga Hudiyo sukad sa labing sayo nga mga panahon midawat na niini ug sa ubang matagnaong mga basahon nga gipaila sa samang paagi (Jer 1:​1, 2; Os 1:1; Miq 1:1; Sof 1:1; Hag 1:1; Zac 1:1; Mal 1:1) ingong tinuod. Kini mismo nagtaganag maayong pasukaranan sa pagkatinuod niini. Ingon sa gipakita: “Sa pagkatinuod dili katuohan . . . nga dawaton sa Hudiyohanong mga awtoridad kana nga basahon nganha sa kanon sa Kasulatan nga wala ang labing lig-ong ebidensiya sa pagkatinuod niini.”​—The Imperial Bible-Dictionary, giedit ni P. Fairbairn, London, 1874, Tomo I, p. 945.

Dugang pa, kini nga basahon bug-os nga kaharmonya sa ubang mga bahin sa Kasulatan. Kini nagpasidungog sa kaluwasan ngadto kang Jehova (Jon 2:9; itandi ang Sal 3:8; Isa 12:2; Pin 7:10), ug ang asoy nag-ilustrar sa kaluoy, hataas-nga-pailob, pagkamapailobon, ug dili-takos nga kalulot ni Jehova sa pagpakiglabot sa makasasalang mga tawo.​—Jon 3:10; 4:​2, 11; itandi ang Deu 4:29-31; Jer 18:6-10; Rom 9:21-23; Efe 2:4-7; 2Pe 3:9.

Ang laing ebidensiya nga nagpamatuod sa pagkatinuod niini nga basahon sa Bibliya mao ang pagkaprangka niini. Ang dili-hustong tinamdan ni Jonas bahin sa iyang buluhaton ug ang gibuhat sa Diyos nga pagluwas sa mga taga-Nineve wala ililong.

Apan, ang labing lig-ong ebidensiya gitagana sa Anak sa Diyos mismo. Siya miingon: “Walay ilhanan nga ihatag niini [nga kaliwatan] gawas sa ilhanan ni Jonas nga manalagna. Kay ingon nga si Jonas didto sa tiyan sa dakong isda tulo ka adlaw ug tulo ka gabii, sa ingon usab ang Anak sa tawo maanaa sa kasingkasing sa yuta tulo ka adlaw ug tulo ka gabii. Ang mga taga-Nineve mobangon sa paghukom uban niining kaliwatana ug magahukom niini; tungod kay sila naghinulsol tungod sa giwali ni Jonas, apan, tan-awa! ania ang usa nga labaw pa kay kang Jonas.” (Mat 12:39-41; 16:4) Ang pagkabanhaw ni Kristo Jesus kinahanglang tinuod gayod sama sa pagkaluwas ni Jonas gikan sa tiyan sa isda. Ug ang kaliwatan nga nakadungog sa pagwali ni Jonas angayng literal gayod sama sa kaliwatan nga nakadungog sa gipamulong ni Kristo Jesus. Ang mitolohikanhong mga tawo sa Nineve dili gayod mahimong mobangon sa panahon sa paghukom ug mohukom sa dili-masanongon nga kaliwatan sa mga Hudiyo.

[Kahon sa panid 1296]

MGA PANGUNANG PUNTO SA JONAS

Ang mga kasinatian ni Jonas sa dihang siya gitudlo nga managna ngadto sa usa ka paganong katawhan, ang mga molupyo sa Nineve

Kini gisulat niadtong mga 844 W.K.P., mga 100 ka tuig sa wala pa idestiyero sa Asirya ang Israel

Ang pagkalagiw ni Jonas (1:1–​2:10)

Si Jonas gisugo sa pagpasidaan sa mga taga-Nineve bahin sa kasuko ni Jehova apan siya mipanaw sakay sa usa ka barko paingon sa Tarsis

Miabot ang usa ka makusog nga bagyo ug tungod niana sila nahadlok nga malunod

Ang nangahadlok nga mga marinero nagpakitabang sa ilang mga diyos, misulay sa pagpagaan sa barko, ug dayon nagripa aron matino kon kinsa ang nakaingon sa katalagman nga ilang giatubang

Ang ripa natunong kang Jonas; iyang giingnan ang mga marinero sa pag-itsa kaniya sa dagat tungod kay siya mao ang hinungdan sa bagyo

Ang mga tripulante, nga dili buot mohimo niini, misulay sa pagpabalik sa barko padulong sa kamad-an; sa dihang kini napakyas, ilang giitsa si Jonas ngadto sa dagat; milurang gilayon ang bagyo

Didto sa dagat, si Jonas gilamoy sa usa ka dakong isda

Gikan sa sulod sa tiyan sa isda, siya miampo kang Jehova ug misaad sa pagtuman sa iyang gipanaad

Sa kataposan, si Jonas gisuka ngadto sa mamalang yuta

Si Jonas miadto sa Nineve (3:1–​4:11)

Gisugo pag-usab ni Jehova si Jonas sa pag-adto sa Nineve aron sa pagmantala sa Iyang pasidaan

Si Jonas miadto sa Nineve ug mipahibalo nga 40 ka adlaw na lamang ug ang siyudad pagalaglagon

Ang mga taga-Nineve naghinulsol; ingon sa gimando sa hari, ilang gisul-oban ug sakong panapton ang ilang mga hayop ug ang ilang kaugalingon ug mituaw sa pagpakiluoy sa Diyos; si Jehova “nagbasol” tungod sa gitagnang katalagman

Si Jonas nasuko pag-ayo nga ang Nineve dili pagalaglagon; siya nagtukod ug usa ka balongbalong sa gawas sa siyudad, milingkod nga nagpasilong niini, ug nagpaabot sa mahitabo

Gipahinabo ni Jehova nga ang usa ka tabayag motubo ug magtaganag landong alang kang Jonas; pagkasunod adlaw gikutkot sa usa ka ulod ang tanom ug kini nalaya; gigamit ang reaksiyon ni Jonas labot niini, gipatin-aw ni Jehova kang Jonas kon nganong Siya nagpakitag kaluoy ngadto sa kapin sa 120,000 ka molupyo sa Nineve