ELIAS

[Ang Akong Diyos Mao si Jehova].

1. Usa sa pangunang mga manalagna sa Israel. Lagmit ang iyang balay maoy didto sa Tisbe, nga gituohan sa pipila nga usa ka balangay sa yuta sa Gilead, sa S sa Suba sa Jordan. (1Ha 17:1) Nagsugod siya sa iyang dugayng karera ingong manalagna sa Israel sa panahon sa pagmando ni Haring Ahab, kinsa nagsugod sa pagmando sa mga 940 W.K.P., ug nagpadayon sa panahon sa paghari sa anak nga lalaki ni Ahab nga si Ahazias (nagsugod sa mga 919 W.K.P.). (1Ha 22:51) Ang kataposang higayon nga gihisgotan siya nga nag-alagad ingong manalagna (niining panahona alang sa Juda) maoy sa hinapos sa walo-ka-tuig nga pagmando ni Haring Jehoram sa Juda, ug ang maong pagmando nagsugod niadtong 913 W.K.P.​—2Cr 21:12-15; 2Ha 8:16.

Pinaagi ni Elias, si Jehova nagpalig-on sa matuod nga pagsimba sa panahong ang espirituwal ug moral nga kondisyon sa Israel mius-os ngadto sa makapabalakang ubos nga kahimtang. Si Haring Ahab nga anak nga lalaki ni Omri nagpadayon sa pagsimba sa nating baka nga gitukod ni Jeroboam, ug mas daotan pa niini, nagminyo siya kang Jezebel nga anak nga babaye sa hari sa Sidon nga si Etbaal. Ubos sa iyang impluwensiya, gipadako pag-ayo ni Ahab ang iyang mga sala nga labaw sa tanang nangaging mga hari sa Israel pinaagi sa pagduso sa pagsimba kang Baal sa hilabihan gayod. Ang mga saserdote ug mga manalagna ni Baal midaghan, ug ang kadunotan miabot sa kinatayuktokan. Ang pagdumot ni Jezebel kang Jehova maoy nakaingon sa paglutos ug pagpatay sa mga manalagna; sila napugos sa pagtago sa mga langob.​—1Ha 16:30-33; 18:13.

Gitagan-an ug Pagkaon sa mga Uwak. Si Elias unang gihisgotan diha sa asoy sa dihang gipadala siya ni Jehova aron ipahibalo ang pagkastigo sa Israel tungod sa ilang mga sala. Ang iyang unang gipahayag nga mga pulong mao: “Ingon nga buhi si Jehova nga Diyos sa Israel nga sa atubangan niya ako nagabarog.” Si Elias nag-ingon nga si Jehova ang buhing Diyos sa Israel nagsugo nga walay ulan o yamog nga modangat sulod sa usa ka yugto sa mga tuig, gawas kon pinaagi sa pulong ni Elias. Kini nga yugto maoy tulo ka tuig ug unom ka bulan. (1Ha 17:1; San 5:17) Human niini nga pahibalo si Jehova nagsugo kang Elias sa pag-adto sa bul-oganang walog sa Kerit sa S sa Jordan sa teritoryo sa tribo ni Gad. Dinhi, sa milagrosong paagi, ang mga uwak nagdalag pagkaon alang kaniya. Siya miinom ug tubig gikan sa bul-oganang walog, nga sa gitakdang panahon mamad-an tungod sa hulaw. Si Jehova nagpadayon sa pagtultol kaniya, nagpaadto kaniya sa gawas sa teritoryo sa Israel ngadto sa Zarepta, usa ka Fenicianhong lungsod nga sakop sa Sidon niadtong panahona. Dinhi, duol sa siyudad sa Sidon, diin nagmando si Etbaal nga ugangang lalaki ni Haring Ahab (1Ha 16:31), nahimamat ni Elias ang usa ka babayeng balo nga naghikay sa kataposang pagkaon alang kaniya ug sa iyang anak nga lalaki pinaagi sa ilang kataposang diyutayng harina ug lana. Si Elias naghangyo ug tinapay, nga nagsaad nga tagan-an siya ni Jehova sa panahon sa hulaw. Tungod kay siya miila kaniya ingong tawo sa Diyos, siya misugot ug gipanalanginan. (Itandi ang Mat 10:​41, 42.) Sa panahon sa pag-estar ni Elias sa iyang balay ang anak nga lalaki sa balo namatay. Si Elias nag-ampo sa Diyos, kinsa nagpabalik sa iyang kinabuhi, ang unang gitala nga pagkabanhaw ug ang ikatulo sa walo ka milagro ni Elias.​—1Ha 17.

Giunsa pagsilsil ni Elias sa Israel nga si Jehova mao gayod ang matuod nga Diyos?

Sa kasamtangan, si Ahab wala magmalamposon sa pagpangita kang Elias sa tanang dapit, nga sa walay duhaduha aron sa pagpatay kaniya. (1Ha 18:10) Sa kataposan gisugo sa Diyos si Elias nga magpakita kang Ahab. Si Elias nakigtagbo kang Ahab ug naghangyo nga makigkita sa 450 ka manalagna ni Baal ug sa 400 ka manalagna sa sagradong poste (Asera). Si Ahab nagpatigom sa mga manalagna didto sa Bukid sa Carmelo, nga dili layo gikan sa Dagat Mediteranyo. (HULAGWAY, Tomo 1, p. 950) Si Elias niining higayona, atubangan sa katawhan, nagsugyot ug usa ka pagsulay aron pamatud-an kon kinsa ang matuod nga Diyos nga pagasundon. Ang diyos nga motubag pinaagi sa pag-ut-ot sa baka nga ihalad kaniya mao ang ilhon sa tanan. Kay gihunahuna nga kini makataronganon, miuyon ang katawhan. Unang gisangpit si Baal, apan wala motubag. Walay kalayo, walay pamatuod nga si Baal maoy usa ka buhing diyos, bisag ang iyang mga manalagna nagpadayon sa pag-ampo kaniya, oo, nagsamad pa gani sa ilang kaugalingon sumala sa ilang rituwal. Sila nagkiangkiang palibot sa halaran sa daghang takna ilalom sa naglagiting nga kainit sa adlaw samtang si Elias walay kokaluoy nga nagyagayaga kanila, nga nagpasamot sa ilang pagkatarantar.​—1Ha 18:18-29.

Karon turno na ni Elias. Gigamit ang 12 ka bato, iyang giayo ang usa ka halaran nga nalumpag, lagmit tungod sa sugo ni Jezebel. Dayon gisugo niya ang katawhan nga bas-on sa tubig ang halad ug ang halaran sa tulo ka higayon; bisan ang kanal palibot sa halaran nga naglibot sa luna nga tingali 32 m (103 p) kuwadrado napuno sa tubig. (1Ha 18:30-35) Sa hapit na ang panahon sa adlaw-adlaw nga paghalad sa halad-nga-lugas sa gabii, si Elias nag-ampo kas-a kang Jehova, kinsa nagpadala ug kalayo gikan sa mga langit sa pag-ut-ot dili lamang sa halad kondili usab sa mga kahoy, sa mga bato sa halaran, ug sa tubig diha sa kanal. (1Ha 18:36-38) Ang katawhan nga nakakita niini miyukbo ug miingon: “Si Jehova mao ang matuod nga Diyos! Si Jehova mao ang matuod nga Diyos!” Dayon gipapatay ni Elias ang tanang 450 ka manalagna ni Baal didto sa bul-oganang walog sa Kison. Sa pagtubag sa pag-ampo ni Elias, gipahunong ni Jehova ang hulaw pinaagi sa pagpabundak sa ulan. Pinaagi sa gahom ni Jehova si Elias niadtong higayona midagan nga nag-una sa karo ni Ahab, tingali mga 30 km (19 mi) ang gilay-on paingon sa Jezreel.​—1Ha 18:39-46.

Mikalagiw Gikan Kang Jezebel. Sa dihang gipahibalo bahin sa kamatayon sa iyang mga manalagna ni Baal, si Rayna Jezebel nanumpa sa pagpatay kang Elias. Tungod sa kahadlok mikalagiw si Elias mga 150 km (95 mi) pahabagatan-kasadpan paingon sa Beer-seba, hangtod sa K sa ubos sa Patayng Dagat. (MAPA, Tomo 1, p. 949) Nagbiya sa iyang tig-alagad didto, mipalayo pa siya ngadto sa kamingawan nga nag-ampo nga mamatay. Dinhi ang manulonda ni Jehova nagpakita kaniya, aron sa pag-andam kaniya alang sa halayo nga panaw paingon sa “bukid sa matuod nga Diyos,” sa Horeb (Sinai). Gipalig-on sulod sa 40-ka-adlaw nga panaw pinaagi sa iyang gikaon niadtong higayona, siya nakapanaw sa gilay-ong kapin sa 300 km (190 mi). Sa Horeb, si Jehova nakigsulti kaniya human sa makalilisang nga pagpasundayag sa gahom diha sa hangin, sa linog, ug sa kalayo. Si Jehova wala diha niana nga mga pasundayag; dili siya usa ka diyos sa kinaiyahan, o kinaiyanhong mga puwersa nga gipersonipikar lamang. Kining kinaiyanhong mga puwersa maoy kapahayagan lamang sa iyang aktibong gahom, dili si Jehova mismo. Ang Labing Gamhanan nagpakita kang Elias nga siya aduna pay buluhaton nga pagabuhaton ingong usa ka manalagna. Gitul-id ni Jehova ang kaisipan ni Elias nga nagtuong siya na lamang ang magsisimba sa matuod nga Diyos diha sa Israel pinaagi sa pagpakita nga aduna pay 7,000 nga wala moyukbo kang Baal. Siya nagpadala pagbalik kang Elias ngadto sa iyang asaynment, nga nagngalan sa tulo ka tawo nga pagadihogan, o sugoon, aron sa pagbuhat sa buluhaton ni Jehova: si Hazael ingong hari sa Sirya, si Jehu ingong hari sa Israel, ug si Eliseo ingong iyang manununod.​—1Ha 19:1-18.

Nagtudlo Kang Eliseo Ingong Manununod. Unya si Elias mipanaw paingon sa lungsod nga natawhan ni Eliseo, sa Abel-mehola. Sa dihang nakaplagan ni Elias si Eliseo nga nagdaro diha sa uma, iyang gisul-ob kaniya ang iyang opisyal nga besti, nga nagpaila sa pagtudlo, o pagdihog. Si Eliseo suod nga misunod kang Elias sukad niadtong higayona ingong iyang tig-alagad. Siya sa walay duhaduha kauban ni Elias sa laing higayon aron managna batok kang Ahab. Ang hakog nga hari nga nagsimba kang Baal ilegal nga nag-ilog sa usa ka parasan, ang panulondon ni Nabot nga Jezreelinhon, pinaagi sa pagtugot sa iyang asawa nga si Jezebel sa paggamit ug bakak nga mga sumbong, bakak nga mga saksi, ug dili matarong nga mga maghuhukom aron mabuno si Nabot. Si Elias nakigkita kang Ahab didto sa parasan ug nagsulti kang Ahab nga ang iyang dugo pagatilaan sa mga iro diha sa samang dapit nga kini nagtila sa dugo ni Nabot. Siya nagpahibalo usab nga ang samang hitabo modangat kang Jezebel.​—1Ha 19:19; 21:1-26.

Mga tulo ka tuig sa ulahi si Ahab namatay sa gubat. Ang iyang karong iggugubat gihugasan didto sa linaw sa Samaria, ug ang mga iro nagtila sa iyang dugo. Apan, ang pagpatay kang Jezebel gidangtan pa tingalig mga 15 ka tuig sa ulahi. Si Ahab gipulihan sa iyang anak nga lalaki nga si Ahazias. Kini nga hari nagsunod sa daotang mga lakang sa iyang amahan, kay sa dihang siya naangol tungod sa usa ka aksidente siya miliso sa bakak nga diyos nga si Baal-zebub, ang diyos sa Ekron, aron sa pagpakisayod labot sa sangpotanan sa iyang sakit. Si Elias nagpahibalo kaniya sa pulong ni Jehova nga tungod niana siya tinong mamatay. Sa dihang si Ahazias nagpadalag tulo ka sunodsunod nga pundok sa pagkuha kang Elias, nga ang matag pundok gilangkoban ug usa ka pangulo nga may 50 ka tawo, ang manalagna nagpakanaog ug kalayo gikan sa mga langit aron sa paglaglag sa unang duha ka pundok, apan tungod sa pangamuyo sa pangulo sa ikatulong pundok, si Elias miuban kaniya aron personal nga ipahayag ang paghukom batok kang Ahazias.​—1Ha 22:​1, 37, 38; 2Ha 1:1-17.

Si Eliseo Mipuli Kaniya. Nahiuyon sa pagtudlo ni Elias kang Eliseo ingong manalagna katuigan una pa niana, miabot ang panahon nga kinahanglang ibalhin na ni Elias ang kupo sa pagkamanalagna ngadto kang Eliseo, kinsa nabansay na pag-ayo. Nahitabo kini panahon sa pagmando sa manununod ni Ahazias, ang iyang igsoong lalaki nga si Jehoram sa Israel. Niadtong panahona si Elias miadto sa Bethel, gikan didto mipaingon sa Jerico ug milugsong sa Jordan, ug si Eliseo uban gayod kaniya niining tibuok nga panaw. Didto gigantihan si Eliseo tungod sa iyang pagkamatinumanon pinaagi sa pagkakita sa usa ka nagkalayong karo nga iggugubat ug sa nagkalayong mga kabayo ug kang Elias nga mikayab diha sa usa ka alimpulos ngadto sa mga langit. Gikuha ni Eliseo ang opisyal nga besti ni Elias nga nahulog gikan kaniya, ug naangkon niya ang “duha ka bahin” (sama sa bahin sa panganayng anak nga lalaki) sa espiritu ni Elias, usa ka espiritu sa kaisog ug sa pagkahimong “bug-os nangabugho alang kang Jehova nga Diyos sa mga panon.”​—2Ha 2:1-13; 1Ha 19:​10, 14; itandi ang Deu 21:17.

Si Elias wala mamatay niining higayona, ni miadto siya sa dili-makitang dominyo sa mga espiritu, apan siya gibalhin sa laing buluhaton sa pagpanagna. (Ju 3:13) Posible gayod kini sanglit si Eliseo wala man mohimog bisan unsang yugto sa pagbalata alang sa iyang agalon. Daghang tuig human sa iyang pagkayab diha sa alimpulos, si Elias buhi pa gihapon ug aktibo ingong manalagna, niining higayona ngadto sa hari sa Juda. Tungod sa daotang dalan nga gisubay ni Haring Jehoram sa Juda, si Elias nagsulat kaniya nga nagpahayag sa paghukom ni Jehova, nga natuman wala madugay human niadto.​—2Cr 21:12-15; tan-awa ang LANGIT (Pagkayab Ngadto sa Langit).

Mga Milagro. Walo ka milagro ang gipasidungog kang Elias diha sa asoy sa Bibliya. Kini mao: (1) pagtak-op sa langit aron dili moulan, (2) padayong suplay sa harina ug lana sa babayeng balo sa Zarepta, (3) pagbanhaw sa anak nga lalaki sa babayeng balo, (4) pagpakanaog ug kalayo gikan sa langit ingong tubag sa pag-ampo, (5) pagpaulan aron matapos ang hulaw ingong tubag sa pag-ampo, (6) pagpakanaog ug kalayo nganha sa kapitan ni Haring Ahazias ug sa iyang 50 ka tawo, (7) pagpakanaog ug kalayo nganha sa ikaduhang kapitan ug sa iyang 50 ka tawo, ug (8) pagbahin sa Suba sa Jordan pinaagi sa paghapak niini sa iyang opisyal nga besti. Ang iyang pagkayab sa mga langit milagroso usab, apan kini nahitabo ingong direktang buhat sa Diyos, dili tungod sa pag-ampo o pahayag ni Elias.

Si Elias maoy usa ka gamhanang manlalaban sa matuod nga pagsimba ni Jehova. Siya nakahimog dakong malaglagong buhat batok sa Baalismo sa Israel; ang buluhaton nga iyang gisugdan gipadayon ni Eliseo, ug ang pagpatay kang Jezebel ug ang paglaglag sa mahugaw nga Baalismo sa mga taga-Sidon gibuhat ni Jehu. Sa adlaw ni Elias 7,000, lakip kang Abdias nga tigdumala sa panimalay ni Ahab, ang nakaplagang matinumanon kang Jehova; sa walay duhaduha ang pipila kanila gipalig-on gayod ni Elias. Gitudlo ni Elias si Eliseo ingong iyang manununod, apan ang pagdihog kang Hazael ug kang Jehu gitugyan ngadto kang Eliseo.

Sa walay duhaduha si Elias ang gipunting ni apostol Pablo sa dihang siya naghisgot “kang Samuel ug sa ubang mga manalagna, nga tungod sa pagtuo . . . nagpatunhay sa pagkamatarong . . . Ang mga babaye midawat sa ilang mga patay pinaagi sa pagkabanhaw.” Busa siya maoy lakip sa “panganod” sa matinumanong mga saksi sa karaang panahon. (Heb 11:32-35; 12:1) Ang tinun-an nga si Santiago nagpunting kang Elias ingong pamatuod sa pagkaepektibo sa mga pag-ampo sa “usa ka tawo nga may pagbati nga sama kanato,” kinsa sa pagkamatarong nag-alagad sa Diyos.​—San 5:16-18.

Buluhatong Matagnaon sa mga Butang nga Moabot. Mga 450 ka tuig human sa panahon ni Elias, si Malaquias nagtagna nga si Elias nga manalagna motungha sa “dili pa moabot ang dako ug makalilisang nga adlaw ni Jehova.” (Mal 4:​5, 6) Ang mga Hudiyo sa adlaw ni Jesus nagpaabot sa pagtungha ni Elias aron matuman kining tagnaa. (Mat 17:10) Ang uban nagtuo nga si Jesus mao si Elias. (Mat 16:14) Si Juan nga Tigbawtismo, nga nagsul-ob ug besti nga balhibo ug bakos nga panit sa iyang hawak sama sa gibuhat ni Elias, miingon usab nga siya dili si Elias. (2Ha 1:8; Mat 3:4; Ju 1:21) Ang manulonda wala magsulti kang Zacarias nga amahan ni Juan, nga si Juan mao si Elias, apan siya makabaton “sa espiritu ug gahom ni Elias . . . aron sa pag-andam alang kang Jehova ug usa ka katawhan nga inandam.” (Luc 1:17) Gipakita ni Jesus nga gibuhat ni Juan ang maong buluhaton apan wala ilha sa mga Hudiyo. (Mat 17:11-13) Human mamatay si Juan, si Elias uban kang Moises nagpakita diha sa panan-awon panahon sa pagkausab sa dagway ni Jesus, nga nagpaila nga aduna pay mahitabo nga gihawasan sa buluhaton nga gibuhat ni Elias.​—Mar 9:1-8.

2. Usa ka anak nga lalaki sa Benjaminhong si Jeroham; usa ka molupyo sa Jerusalem ug pangulo sa iyang balay.​—1Cr 8:​1, 27, 28.

3. Usa ka Levihanong saserdote “sa mga anak nga lalaki ni Harim” (1Cr 24:8; Esd 2:​1, 2, 39) nga lakip niadtong mituman sa tambag ni Esdras sa pagpapahawa sa ilang langyawng mga asawa.​—Esd 10:​21, 44.

4. Usa ka kaliwat ni Elam nga lakip niadtong mituman sa tambag ni Esdras sa pagpapahawa sa ilang langyawng mga asawa.​—Esd 10:​26, 44.