KAPITULO 3
“Ako . . . Mapainubsanon sa Kasingkasing”
1-3. Unsa ang paagi sa pagsulod ni Jesus sa Jerusalem, ug nganong ang pipila sa panon sa mga tumatan-aw mahimong natingala?
NAKISAW ang Jerusalem. Taliabot ang usa ka bantogang tawo! Didto sa gawas sa siyudad, ang mga tawo nagtapok sa daplin sa dalan. Maikagon silang moabiabi sa maong tawo, kay nag-ingon ang pipila nga siya maoy manununod ni Haring David ug ang may-katungod nga Magmamando sa Israel. Ubay-ubay ang nagdalag mga palwa sa palma aron ikayabkayab sa pag-abiba kaniya; ang uban nagbuklad ug mga besti ug nagkatag ug mga sanga sa kahoy diha sa dalan aron mahimong hapsay ang iyang agian. (Mateo 21:7, 8; Juan 12:12, 13) Ang daghan lagmit naghunahuna kon unsa kaha ang iyang paagi sa pagsulod.
2 Ang pipila mahimong nagdahom ug magarbohong pasundayag. May nailhan silang inilang mga tawo nga misulod sa siyudad sa magarbohong paagi. Pananglitan, si Absalom nga anak ni David nagproklamar sa iyang kaugalingon ingong hari; siya may 50 ka tawong nagdagan nga nag-una sa iyang karo. (2 Samuel 15:1, 10) Gipangayo sa Romanong magmamando nga si Julio Cesar ang mas magarbohong pasundayag; usa ka higayon siya ang nanguna sa usa ka prosesyon sa kadaogan abot sa kapitolyo sa Roma, nga giabayan ug 40 ka elepante nga nagdalag mga lampara sa tuo ug sa wala niyang kiliran! Apan sa maong panahon ang katawhan sa Jerusalem nagpaabot ug mas bantogang tawo. Kon kaha bug-os nasabtan o wala sa mga panon sa katawhan, siya ang Mesiyas, ang labing bantogang tawo nga nabuhi sukad. Hinuon, pagsulod niadtong umaabot nga Hari, ang pipila mahimong natingala.
3 Wala silay nakitang karo, walay mga magdadagan, walay mga kabayo—ug labi pang walay mga elepante. Wala, si Jesus nagsakayg ordinaryo lang nga kargahanang hayop, usa ka asno.a Walay nindot nga dayandayan ang nagsakay o ang iyang gisakyan. Imbes mahal nga montura, pipila lang ka besti ang gihanig sa suod nga mga sumusunod ni Jesus sa bukobuko sa hayop. Nganong gipalabi ni Jesus ang pagsulod sa Jerusalem sa ordinaryong paagi, sa dihang ang dili kaayo inilang mga tawo nangayo man ug mas magarbohong pasundayag?
4. Unsay gitagna sa Bibliya bahin sa paagi sa pagsulod sa Mesiyanikong Hari sa Jerusalem?
4 Si Jesus nagtuman sa usa ka tagna: “Paglipay sa hilabihan . . . Oh anak nga babaye sa Jerusalem. Tan-awa! Ang imong hari moanha kanimo. Siya matarong, oo, linuwas; mapainubsanon, ug nagsakay sa usa ka asno.” (Zacarias 9:9) Kining tagnaa nagpakita nga ang Dinihogang Usa sa Diyos, ang Mesiyas, may adlaw rang mopadayag sa iyang kaugalingon ngadto sa katawhan sa Jerusalem ingong tinudlo-sa-Diyos nga Hari. Dugang pa, ang iyang paagi mismo sa pagpadayag, apil ang hayop nga iyang gipiling sakyan, magpadayag ug maayo kaayong hiyas sa iyang kasingkasing—pagkamapainubsanon.
5. Nganong ang pagkamapainubsanon ni Jesus makapatandog sa galamhan sa dihang ato kining palandongon, ug nganong hinungdanon kaayo nga kita makakat-on sa pagsundog kang Jesus niining bahina?
5 Ang pagkamapainubsanon ni Jesus maoy usa sa iyang labing madanihong mga hiyas, nga makapatandog sa galamhan sa dihang ato kining palandongon. Sumala sa atong gihisgotan sa miaging kapitulo, si Jesus lamang “ang dalan ug ang kamatuoran ug ang kinabuhi.” (Juan 14:6) Tin-aw nga walay usa sa bilyonbilyong tawo nga nabuhi sukad niining yutaa ang makatupong sa pagkahinungdanon sa Anak sa Diyos. Bisan pa niana, si Jesus wala gayod magpadayag bisan ug gamay kaayong garbo, nga maoy nagsakit sa di-maihap nga mga tawong dili-hingpit. Aron mahimong mga sumusunod ni Kristo, kinahanglang makigbisog kita nga dili magmagarbohon. (Santiago 4:6) Hinumdomi, gidumtan ni Jehova ang pagkamapahitas-on. Busa, hinungdanon kaayo nga kita makakat-on sa pagsundog sa pagkamapainubsanon ni Jesus.
Hataas nga Kasaysayan sa Pagpakitag Pagkamapainubsanon
6. Unsay pagkamapainubsanon, ug sa unsang paagi nahibalo si Jehova nga ang Mesiyas magmapainubsanon?
6 Ang pagkamapainubsanon maoy pagpaubos sa hunahuna, pagkadili-mapahitas-on o pagkadili-magarbohon. Hiyas kini nga nagsukad sa kasingkasing ug mapadayag diha sa sinultihan, sa panggawi, ug sa pagpakiglabot sa uban. Sa unsang paagi nahibalo si Jehova nga ang Mesiyas magmapainubsanon? Nahibalo siya nga ang iyang Anak nagpabanaag sa iyang hingpit nga panig-ingnan sa pagkamapainubsanon. (Juan 10:15) Siya nakakita usab nga ang iyang Anak nagpasundayag sa pagkamapainubsanon. Sa unsang paagi matuod kana?
7-9. (a) Sa unsang paagi si Miguel nagpasundayag ug pagkamapainubsanon sa iyang pagpakigharong kang Satanas? (b) Sa unsang paagi masundog sa mga Kristohanon si Miguel sa pagpakitag pagkamapainubsanon?
7 Ang basahon ni Judas nagpadayag sa usa ka makaiikag kaayong pananglitan: “Sa dihang si Miguel nga arkanghel may panagbingkil sa Yawa ug nakiglalis bahin sa lawas ni Moises, siya wala mangahas sa pagpakanaog ug hukom batok kaniya sa mapasipalahong mga pulong, kondili miingon: ‘Hinaot si Jehova magabadlong kanimo.’” (Judas 9) Ang Miguel maoy ngalan nga gipadapat kang Jesus—una pa ug pagkatapos sa iyang kinabuhi sa yuta—sa iyang papel ingong arkanghel, o pangulo sa langitnong panon sa mga manulonda ni Jehova.b (1 Tesalonica 4:16) Apan, matikdi kon giunsa pagdumala ni Miguel ang maong pakigharong batok kang Satanas.
8 Ang asoy ni Judas wala magtug-an kanato kon unsay buot buhaton ni Satanas sa lawas ni Moises, apan kita makapaneguro nga ang Yawa may daotang katuyoan sa hunahuna. Buot niya tingaling iduso ang sayop nga paggamit sa patayng lawas niadtong matinumanong tawo diha sa bakak nga pagsimba. Bisan pag gisupak ni Miguel ang daotang laraw ni Satanas, iyang gipakita usab ang talagsaong pagpugong-sa-kaugalingon. Angay gayong badlongon si Satanas, apan si Miguel, nga nakiglalis niadtong tungora kang Satanas wala pa tugyani sa “tanang pagpanghukom,” mibati nga ang maong paghukom angayng magagikan lamang ni Jehova nga Diyos. (Juan 5:22) Ingong arkanghel, si Miguel nakabaton ug dakong awtoridad. Bisan pa niana, tungod sa pagkamapainubsanon, iya kadtong gitugyan kang Jehova imbes sulayan ang pag-ilog ug dugang awtoridad. Gawas pa sa pagkamapainubsanon, siya nagpakita usab ug pagkamakasaranganon, o kaamgohan sa iyang mga limitasyon.
9 Tungod sa usa ka katarongan, si Judas nainspirar sa pagsulat bahin sa maong hitabo. Ikasubo, ang pipila ka Kristohanon sa adlaw ni Judas dili mapainubsanon. Sa pagkamapahitas-on, sila “nagsulti nga mapasipalahon bahin sa tanang butang nga wala gayod nila hisabti.” (Judas 10) Pagkadaling madaog sa garbo ang dili-hingpit nga mga tawo! Kon adunay gihimo diha sa Kristohanong kongregasyon nga wala nato hisabti—tingali naglangkit sa usa ka desisyong gihimo sa lawas sa mga ansiyano—unsay atong reaksiyon? Kon kita mosulting negatibo ug masawayon bisan pag wala kita mahibalo sa tanang detalye luyo sa maong mga desisyon, dili kaha pagpakita kanag pagkadili-mapainubsanon? Maayo pa hinuon nga atong sundogon si Miguel o Jesus, nga magpugong sa paghukom sa mga butang nga bahin niana wala kita hatagi sa Diyos ug awtoridad.
10, 11. (a) Unsay nakapatalagsaon bahin sa pagkaandam sa Anak sa Diyos nga modawat sa iyang asaynment sa pag-anhi sa yuta? (b) Sa unsang paagi masundog nato ang pagkamapainubsanon ni Jesus?
10 Ang Anak sa Diyos nagpakita usab ug pagkamapainubsanon pinaagi sa pagdawat sa asaynment sa pag-anhi sa yuta. Palandonga kon unsay iyang gibiyaan. Siya ang arkanghel. Siya usab “ang Pulong”—ang Tigpamaba mismo ni Jehova. (Juan 1:1-3) Siya nagpuyo sa langit, ang kang Jehova nga “halangdong puloy-anan sa pagkabalaan ug katahom.” (Isaias 63:15) Bisan pa niana, ‘gihaw-asan sa Anak ang iyang kaugalingon ug gihuptan ang dagway sa usa ka ulipon ug nahisama sa mga tawo.’ (Filipos 2:7) Hunahunaa ra kon unsay nalangkit sa iyang asaynment sa yuta! Ang iyang kinabuhi gibalhin ngadto sa tagoangkan sa usa ka Hudiyang ulay, aron motubo didto sulod sa siyam ka bulan ug matawo. Siya natawo ingong way-mahimo nga masuso diha sa panimalay sa usa ka kabos nga panday ug unya nagtuon sa paglakaw, midakodako, ug natin-edyer. Bisan pag siya hingpit, sa tibuok niyang pagkabatan-on siya padayong nagpasakop sa dili-hingpit nga tawhanong mga ginikanan. (Lucas 2:40, 51, 52) Pagkatalagsaon nga pagkamapainubsanon!
11 Masundog ba nato ang pagkamapainubsanon ni Jesus pinaagi sa kinabubut-ong pagdawat sa daw ubos usahay nga mga asaynment sa pag-alagad? Pananglitan, mahimong daw ubos ang atong asaynment sa pagsangyaw sa maayong balita sa Gingharian sa dihang ang mga tawo maoy dili matinagdanon, matamayon, o masupakon. (Mateo 28:19, 20) Apan, kon molahutay kita niining buluhatona, kita mahimong makatabang sa pagluwas ug mga kinabuhi. Bisan kon unsay kahimtang, daghan ang atong makat-onan bahin sa pagkamapainubsanon, ug atong masunod ang mga tunob sa atong Agalon, si Jesu-Kristo.
Pagkamapainubsanon ni Jesus Ingong Usa ka Tawo
12-14. (a) Sa unsang paagi gipakita ni Jesus ang pagkamapainubsanon sa dihang siya gidayeg sa mga tawo? (b) Sa unsang mga paagi si Jesus mapainubsanong nakiglabot sa uban? (c) Unsay nagpakita nga ang pagkamapainubsanon ni Jesus maoy dili lamang usa ka matang sa pormalidad o pagpakitag maayong batasan?
12 Sukad sa sinugdan hangtod sa kataposan sa iyang ministeryo sa yuta, si Jesus nailhan sa iyang pagkamapainubsanon. Iyang gipakita kana pinaagi sa iyang pagtumong sa tanang pagdayeg ug himaya ngadto sa iyang Amahan. Si Jesus gidayeg usahay sa mga tawo tungod sa pagkamaalamon sa iyang mga pulong, sa pagkagamhanan sa iyang mga milagro, ug bisan sa pagkamaayo sa iyang kinaiya. Subsob nga wala dawata ni Jesus ang maong himaya apan iyang gihatag kana kang Jehova.—Marcos 10:17, 18; Juan 7:15, 16.
13 Gipakita ni Jesus ang pagkamapainubsanon diha sa iyang tinagdan sa mga tawo. Sa pagkatinuod, iyang gitin-aw nga siya mianhi sa yuta, dili aron alagaron, kondili sa pag-alagad sa uban. (Mateo 20:28) Iyang gipakita ang pagkamapainubsanon diha sa iyang malumo, makataronganong pagpakiglabot sa mga tawo. Sa dihang gipakyas siya sa iyang mga sumusunod, wala niya sila kasab-i; siya padayong naningkamot sa pagtandog sa ilang mga kasingkasing. (Mateo 26:39-41) Sa dihang gibalda sa mga panon sa katawhan ang iyang pagtinguhag kalinaw, pahulay, ug pribasiya, wala niya sila aboga; siya padayong nag-alagad kanila, nga nagtudlo kanilag “daghang butang.” (Marcos 6:30-34) Sa dihang ang usa ka dili-Israelinhong babaye padayong naghangyo kaniya sa pag-ayo sa iyang anak nga babaye, iyang gipaila sa sinugdan nga dili niya buot moayo sa anak niini. Bisan pa niana, wala siya mobalibad nga masuk-anon; siya miuyon tungod sa talagsaong pagtuo sa maong babaye, nga atong hisgotan sa Kapitulo 14.—Mateo 15:22-28.
14 Sa di-maihap nga mga paagi, si Jesus nagtuman sa iyang mga pulong bahin sa iyang kaugalingon: “Ako malumog-buot ug mapainubsanon sa kasingkasing.” (Mateo 11:29) Ang iyang pagkamapainubsanon dili taphaw, nga dili usa ka matang sa pormalidad lamang o pagpakitag maayong batasan. Kadto nagsukad sa kasingkasing, sa sulod niyang pagkatawo. Nan, dili katingad-ang si Jesus mihatag ug dakong prioridad sa pagtudlo sa iyang mga sumusunod nga magmapainubsanon!
Pagtudlo sa Iyang mga Sumusunod nga Magmapainubsanon
15, 16. Unsang kalainan ang namatikdan ni Jesus bahin sa tinamdan sa kalibotanong mga magmamando ug sa tinamdan nga kinahanglang ugmaron sa iyang mga sumusunod?
15 Ang mga apostoles ni Jesus hinayan sa pag-ugmad sa pagkamapainubsanon. Napugos si Jesus nga balikbalikon ang pagtudlo kanila sa pagkamapainubsanon. Pananglitan, pinaagi sa ilang inahan, si Santiago ug si Juan sa usa ka higayon mihangyo kang Jesus nga isaad kanila ang tag-as nga mga katungdanan diha sa Gingharian sa Diyos. Sa kamapainubsanon, si Jesus mitubag: “Kining paglingkod sa akong tuong kamot ug sa akong wala dili akoa ang paghatag, kondili kini iya niadtong gitagan-an niini sa akong Amahan.” Ang napulo ka ubang apostoles “nasuko” kang Santiago ug Juan. (Mateo 20:20-24) Giunsa pagsulbad ni Jesus ang maong problema?
16 Iyang gibadlong silang tanan sa malulotong paagi, nga miingon: “Kamo nahibalo nga ang mga magmamando sa mga nasod mahariharion ibabaw kanila ug ang mga kadagkoan naggamit sa awtoridad ibabaw kanila. Dili kini ang paagi sa inyong taliwala; kondili si bisan kinsa nga buot mahimong dako sa inyong taliwala kinahanglang mahimong inyong alagad, ug si bisan kinsa nga buot mahimong una sa inyong taliwala kinahanglang mahimong inyong ulipon.” (Mateo 20:25-27) Ang mga apostoles lagmit nakakita nga hambogiro, ambisyoso, ug hakog kaayo ang “mga magmamando sa mga nasod.” Gipakita ni Jesus nga ang iyang mga sumusunod kinahanglang lahi niadtong maharihariong mga tawo. Kinahanglang magmapainubsanon sila. Nasabtan ba sa mga apostoles ang punto?
17-19. (a) Sa gabii una siya mamatay, sa unsang halandomong paagi gitudloan ni Jesus ang iyang mga apostoles sa pagtulon-an bahin sa pagkamapainubsanon? (b) Unsa ang labing epektibong pagtulon-an sa pagkamapainubsanon nga gitudlo ni Jesus ingong usa ka tawo?
17 Dili kadto sayon alang kanila. Dili kadto ang unang higayon o kataposang higayon nga gitudlo ni Jesus ang maong pagtulon-an. Sayosayo pa niadto, sa dihang sila naglantugi bahin sa kon kinsay labing dako kanila, iyang gibutang ang usa ka gamayng bata sa ilang taliwala ug gisultihan sila nga mahisama sa mga bata, kinsa lagmit dili garboso, ambisyoso, ug mahunahunaon bahin sa ranggo nga kasagaran kaayo sa mga hamtong. (Mateo 18:1-4) Bisan pa niadto, sa gabii una siya mamatay, iyang nasabtan nga ang iyang mga apostoles nakigbisog pa batok sa garbo. Unya iyang gitudloan silag usa ka halandomon kaayong pagtulon-an. Iyang gibakos ang usa ka tualya ug gihimo ang labing ubos nga buluhaton, nga kasagarang gibuhat sa mga sulugoon niadtong panahona alang sa mga bisita sa panimalay. Gihugasan ni Jesus ang mga tiil sa matag usa sa iyang mga apostoles—apil si Judas nga hapit nang magluib kaniya!—Juan 13:1-11.
18 Natabangan sila ni Jesus pagkasabot sa punto bahin sa pagkamapainubsanon sa dihang iyang giingnan sila: “Ako nagtagana ug sumbanan alang kaninyo.” (Juan 13:15) Ang maong pagtulon-an nakaabot ba sa kataposan sa ilang mga kasingkasing? Buweno, sa ulahi niadtong gabhiona, sila naglantugi na usab bahin sa kon kinsay labing dako kanila! (Lucas 22:24-27) Sa gihapon, si Jesus nagpadayon sa pagpailob kanila ug mapainubsanong nagtudlo kanila. Unya iyang gihatag ang labing epektibong pagtulon-an: “Siya nagpaubos ug nagmasinugtanon hangtod sa kamatayon, oo, kamatayon sa estaka sa pagsakit.” (Filipos 2:8) Kinabubut-ong gitugyan ni Jesus ang iyang kaugalingon sa makauulaw nga kamatayon, nga sayop gihukman ingong usa ka kriminal ug tigpasipala. Ang Anak sa Diyos sa maong paagi napamatud-ang talagsaon, kay sa tanang linalang ni Jehova, si Jesus ang nagpasundayag sa kinalabwang pagkamapainubsanon.
19 Mahimong kadto—ang kataposang pagtulon-an bahin sa pagkamapainubsanon nga gitudlo ni Jesus ingong tawo—ang nagsilsil sa hiyas sa pagkamapainubsanon diha sa mga kasingkasing sa iyang matinumanong mga apostoles. Ang Bibliya nagtug-an kanato nga kadtong mga tawhana mapainubsanong nag-alagad sulod sa daghang katuigan sa kaulahian. Komosta man kita?
Sundon Mo ba ang Sumbanan ni Jesus?
20. Unsaon nato pagkahibalo kon mapainubsanon ba kita sa kasingkasing?
20 Si Pablo nagtambag sa matag usa kanato: “Hupti kini nga tinamdan sa pangisip diha kaninyo nga diha usab kang Kristo Jesus.” (Filipos 2:5) Sama kang Jesus, kinahanglang magmapainubsanon kita sa kasingkasing. Unsaon nato pagkahibalo kon ang pagkamapainubsanon anaa ba sa atong kasingkasing? Aw, si Pablo nagpahinumdom kanato nga kita “dili magabuhat ug bisan unsa tungod sa pagkamatigion o tungod sa pagpaimportante sa kaugalingon, kondili uban sa pagpaubos sa hunahuna nga magaisip nga ang uban labaw kay kaninyo.” (Filipos 2:3) Nan, ang tubag sa maong pangutana nagdepende sa kon unsay atong pag-isip sa uban may kalabotan sa atong kaugalingon. Kinahanglang isipon nato sila ingong labaw, mas importante, kay kanato. Ipadapat ba nimo ang maong tambag?
21, 22. (a) Nganong kinahanglang magmapainubsanon ang Kristohanong mga magtatan-aw? (b) Sa unsang paagi ikapakita nato nga kita nagsul-ob sa pagkamapainubsanon?
21 Paglabay sa daghang katuigan human sa pagkamatay ni Jesus, si apostol Pedro naghunahuna gihapon bahin sa kahinungdanon sa pagkamapainubsanon. Si Pedro nagtudlo sa Kristohanong mga magtatan-aw sa pagtuman sa ilang mga katungdanan sa mapainubsanong paagi, nga dili gayod magharihari sa mga karnero ni Jehova. (1 Pedro 5:2, 3) Ang pagkaadunay katungdanan dili katarongan nga magmagarbohon. Sa kasukwahi, ang pagkaadunay katungdanan angayng magpalambo sa panginahanglan sa tinuod nga pagkamapainubsanon. (Lucas 12:48) Siyempre, kining hiyasa hinungdanon kaayo dili lamang alang sa mga magtatan-aw kondili alang usab sa tanang Kristohanon.
22 Segurado nga wala malimti ni Pedro kadtong gabii nga gihugasan ni Jesus ang iyang mga tiil—bisan pag si Pedro misupak pag-ayo! (Juan 13:6-10) Si Pedro misulat sa mga Kristohanon: “Kamong tanan sul-obi ang inyong kaugalingon sa pagkamapainubsanon sa hunahuna ngadto sa usag usa.” (1 Pedro 5:5) Ang mga pulong “sul-obi ang inyong kaugalingon” nagpaila sa lihok sa usa ka sulugoon nga magtapis aron buhaton ang ubos nga trabaho. Ang maong pamulong makapahinumdom kanato sa higayon nga si Jesus nagbakos ug tualya una pa moluhod aron hugasan ang mga tiil. Kon sundon nato si Jesus, unsang hinatag-sa-Diyos nga asaynment ang mahimong isipon nato nga dili angay nato? Angayng madayag sa tanan ang pagkamapainubsanon sa atong kasingkasing, nga samag kita nagsul-ob niana.
23, 24. (a) Nganong angay natong suklan ang bisan unsang kiling nga magmapahitas-on? (b) Ang sunod nga kapitulo motabang sa pagtul-id sa unsang sayop nga panghunahuna bahin sa pagkamapainubsanon?
23 Ang pagkamapahitas-on nahisamag hilo. Mahimong daotan kaayo ang epekto niini. Kini maoy hiyas nga makahimo sa abilidaran kaayong tawo nga walay-kapuslanan alang sa Diyos. Sa laing bahin, ang pagkamapainubsanon makahimo bisan sa labing ubos nga tawo nga mapuslanon kaayo kang Jehova. Kon ugmaron nato kining bililhong hiyas matag adlaw pinaagi sa pagpaningkamot sa paglakaw nga mapainubsanon subay sa mga tunob ni Kristo, ang ganti maoy kahibulongan nga palandongon. Si Pedro misulat: “Busa, ipaubos ang inyong kaugalingon ilalom sa gamhanang kamot sa Diyos, aron nga kamo iyang bayawon sa takdang panahon.” (1 Pedro 5:6) Si Jehova nagbayaw gayod kang Jesus tungod kay siya bug-os nga nagpaubos sa iyang kaugalingon. Ang atong Diyos susamang malipay sa pagganti kanimo tungod sa imong pagkamapainubsanon.
24 Ikasubo, ang pipila naghunahuna nga ang pagpaubos maoy usa ka ilhanan sa kahuyang. Ang panig-ingnan ni Jesus motabang kanato sa pagsabot nga sayop ang maong panghunahuna, kay ang labing mapainubsanong tawo mao usab ang labing maisogon. Kana ang ulohan sa sunod nga kapitulo.
a Sa paghisgot sa maong okasyon, ang usa ka reperensiya nag-ingon nga ang maong mga hayop “maoy ubos nga mga linalang,” nga midugang pa: “Kana sila hinayan, gahian, ang kasagaran nga pangtrabahong mga hayop sa mga kabos, ug dili kaayo nindot ug dagway.”
b Alang sa dugang ebidensiya nga si Miguel mao si Jesus, tan-awa ang mga panid 218-19 sa librong Unsay Tinuod nga Gitudlo sa Bibliya? nga gipatik sa mga Saksi ni Jehova.