‘Tudloi Sila sa Pagtuman sa Tanang Butang nga Akong Gisugo Kaninyo’
“Busa panglakaw kamo ug paghimog mga tinun-an . . . , nga magatudlo kanila sa pagtuman sa tanang butang nga akong gisugo kaninyo.”—MATEO 28:19, 20.
1. Unsang kabildohay ang nahitabo tali sa tinun-ang si Felipe ug sa lalaking Etiopianhon?
ANG lalaking Etiopianhon mipanaw paingon sa Jerusalem. Didto iyang gisimba ang Diyos nga iyang gihigugma, si Jehova. Dayag nga nahigugma usab siya sa inspiradong Pulong sa Diyos. Sa pagpauli sakay sa iyang karwahe, siya nagbasa ug kopya sa mga sinulat ni manalagnang Isaias sa dihang si Felipe, usa ka tinun-an ni Kristo, mitagbo kaniya. Si Felipe nangutana sa Etiopianhon: “Nakasabot ka ba gayod sa imong ginabasa?” Ang lalaki mitubag: “Unsaon ko man pagkasabot, gawas kon adunay magtudlo kanako?” Gitabangan ni Felipe kining sinserong estudyante sa Kasulatan nga mahimong tinun-an ni Kristo.—Buhat 8:26-39.
2. (a) Sa unsang paagi ang tubag sa Etiopianhon makahuloganon? (b) Unsang mga pangutana may kalabotan sa sugo ni Kristo sa paghimog mga tinun-an ang atong konsiderahon?
2 Makahuloganon kaayo ang tubag sa Etiopianhon. Sa pagkatinuod, nagkinahanglan siyag tawo nga mogiya kaniya aron siya makasabot sa iyang ginabasa. Kining komentoha nagpakita sa kahinungdanon sa espesipikong instruksiyon nga gilakip ni Jesus sa iyang sugo sa paghimog mga tinun-an. Unsang instruksiyon? Aron mahibaloan ang tubag, ipadayon nato ang atong paghisgot sa giingon ni Jesus diha sa Mateo kapitulo 28. Ang nag-unang artikulo naghatag ug pagtagad sa mga pangutanang ngano? ug asa? Konsiderahon nato karon ang duha pa ka pangutana may kalabotan sa sugo ni Kristo sa paghimog mga tinun-an—unsa? ug kanus-a?
“Magatudlo Kanila sa Pagtuman sa Tanang Butang”
3. (a) Sa unsang paagi ang usa mahimong tinun-an ni Jesu-Kristo? (b) Ang paghimog mga tinun-an naglakip ug pagtudlo sa unsa?
3 Unsay angay natong itudlo aron matabangan ang uban nga mahimong mga tinun-an ni Kristo? Gisugo ni Jesus ang iyang mga sumusunod: “Busa panglakaw kamo ug paghimog mga tinun-an sa katawhan sa tanang kanasoran, nga magabawtismo kanila sa ngalan sa Amahan ug sa Anak ug sa balaang espiritu, nga magatudlo kanila sa pagtuman sa tanang butang nga akong gisugo kaninyo.” (Mateo 28:19, 20) Busa, kinahanglang itudlo nato ang mga butang nga gisugo ni Kristo.a Apan, unsay makatabang sa pagseguro nga ang usa ka tawo nga gitudloan sa mga sugo ni Jesus dili lamang mahimong tinun-an kondili padayon nga mahimong tinun-an? Ang usa ka hinungdanong punto makita diha sa maayong pagpili ni Jesus sa mga pulong. Matikdi, wala lamang siya moingon: ‘Tudloi sila sa tanang butang nga akong gisugo kaninyo.’ Hinunoa, siya miingon: ‘Tudloi sila sa pagtuman sa tanang butang nga akong gisugo kaninyo.’ (Mateo 19:17) Unsay buot ipasabot niana?
4. (a) Unsay ipasabot sa pagtuman sa sugo? (b) Iilustrar kon sa unsang paagi tudloan nato ang usa ka tawo sa pagtuman sa mga sugo ni Kristo.
4 Ang pagtuman sa usa ka sugo nagpasabot ug “pagpahiuyon sa lihok sa usa” sa maong sugo—pagsugot niana. Nan, sa unsang paagi kita magatudlo sa usa ka tawo sa pagtuman, o pagsugot, sa mga butang nga gisugo ni Kristo? Aw, hunahunaa ang paagi diin ang usa ka instruktor sa pagmaneho ug sakyanan magtudlo sa iyang mga estudyante sa pagtuman sa mga balaod sa trapiko. Ang instruktor motudlo tingali sa iyang mga estudyante sa mga lagda sa kadalanan samtang anaa sa klasehanan. Apan, aron matudloan ang iyang mga estudyante kon unsaon pagsugot sa maong mga lagda, kinahanglang giyahan niya ang mga estudyante samtang sila aktuwal nga nagmaneho diha sa trapiko ug nanglimbasog sa pagpadapat sa ilang nakat-onan. Sa susama, sa dihang kita magtuon sa Bibliya uban sa mga tawo, kita nagtudlo kanila sa mga sugo ni Kristo. Apan, kinahanglan usab nga giyahan nato ang mga estudyante samtang sila naningkamot sa pagpadapat sa mga instruksiyon ni Kristo diha sa ilang adlaw-adlaw nga pagkinabuhi ug sa ministeryo. (Juan 14:15; 1 Juan 2:3) Busa, ang bug-os nga pagtuman sa sugo ni Kristo nga maghimog mga tinun-an nagkinahanglan nga kita mahimong mga magtutudlo ug mga giya. Nianang paagiha, atong gisundog ang panig-ingnan nga gihatag ni Jesus ug ni Jehova mismo.—Salmo 48:14; Pinadayag 7:17.
5. Nganong ang usa ka tawo nga atong ginatun-an sa Bibliya magpanuko tingali sa pagtuman sa sugo ni Kristo sa paghimog mga tinun-an?
5 Ang pagtudlo sa uban sa pagtuman sa mga sugo ni Jesus naglakip sa pagtabang kanila sa pagpatalinghog sa sugo nga maghimog mga tinun-an. Alang sa pipila nga atong ginatun-an sa Bibliya, malisod tingali kana. Bisan pag kaniadto sila maoy aktibong mga membro sa usa ka relihiyon sa Kakristiyanohan, lagmit wala gayod sila tudloi sa ilang kanhing relihiyoso nga mga magtutudlo sa pagpanglakaw ug paghimog mga tinun-an. Ang ubang mga lider sa relihiyon prangkang miangkon nga kon bahin sa pagtudlo sa ilang panon sa pag-ebanghelyo, ang mga relihiyon sa Kakristiyanohan bug-os nga napakyas. Nagkomento bahin sa sugo ni Jesus sa pagpanglakaw ug pagtabang sa tanang matang sa mga tawo nga mahimong mga tinun-an, ang eskolar sa Bibliya nga si John R. W. Stott miingon: “Ang atong pagkapakyas sa pagsugot sa kahulogan niining sugoa mao ang kinadak-ang kahuyangan sa ebanghelikal nga mga Kristohanon diha sa kalihokan sa pag-ebanghelyo karon.” Siya midugang: “Kita mokiling sa pagmantala sa atong mensahe gikan sa layo. Usahay kita morag mga tawo nga nagsinggit ug mga tambag ngadto sa hapit nang mangalumos nga mga tawo pero anaa ra kita sa baybayon. Wala kita molukso sa tubig aron luwason sila. Mahadlok tang mabasa.”
6. (a) Sa dihang nagtabang sa usa ka estudyante sa Bibliya, sa unsang paagi masundog nato ang panig-ingnan ni Felipe? (b) Sa unsang paagi ikapakita nato ang atong pagtagad sa dihang ang usa ka estudyante sa Bibliya mosugod sa pagpakigbahin sa buluhatong pagsangyaw?
6 Kon duna kitay ginatun-an sa Bibliya nga sakop kanhi sa relihiyon kansang mga membro ‘mahadlok nga mabasa,’ malisod tingali kaniya ang pagbuntog sa iyang kahadlok sa tubig, ingnon ta, ug mosugot sa sugo ni Kristo sa paghimog mga tinun-an. Magkinahanglan siyag tabang. Busa, kita kinahanglang magmapailobon samtang kita naghatag kaniya sa matang sa instruksiyon ug giya nga makapalalom sa iyang pagsabot ug mopalihok kaniya, sa samang paagi nga ang pagpanudlo ni Felipe naglamdag sa Etiopianhon ug nagpalihok kaniya sa pagpabawtismo. (Juan 16:13; Buhat 8:35-38) Gawas pa, ang atong tinguha sa pagtudlo sa mga estudyante sa Bibliya sa pagtuman sa sugo sa paghimog mga tinun-an mopalihok kanato nga ubanan sila sa paggiya kanila sa dihang makigbahin sila sa pagsangyaw sa Gingharian sa unang higayon.—Ecclesiastes 4:9, 10; Lucas 6:40.
“Tanang Butang”
7. Ang pagtudlo sa uban sa “pagtuman sa tanang butang” naglakip sa pagtudlo kanila sa unsang mga sugo?
7 Dili lamang nato tudloan ang bag-ong mga tinun-an sa paghimog mga tinun-an. Gisugo kita ni Jesus sa pagtudlo sa uban sa “pagtuman sa tanang butang” nga iyang gisugo. Kana seguradong naglakip sa duha ka dagkong sugo—higugmaon ang Diyos ug higugmaon ang silingan. (Mateo 22:37-39) Sa unsang paagi ang bag-ong tinun-an matudloan sa pagtuman nianang maong mga sugo?
8. Iilustrar kon sa unsang paagi ang usa ka bag-ong tinun-an matudloan sa sugo sa pagpakita ug gugma.
8 Hunahunaa pag-usab ang ilustrasyon bahin sa tawong nagtuon pagdrayb. Samtang ang maong estudyante nagmaneho sa sakyanan latas sa trapiko nga ang instruktor anaa sa iyang tapad, ang estudyante makakat-on dili lamang pinaagi sa pagpamati sa iyang instruktor kondili usab pinaagi sa pagpaniid sa ubang mga drayber. Pananglitan, itudlo tingali sa instruktor ang usa ka drayber nga malulotong naghatag ug luna sa laing drayber aron makapuwesto sa unahan niya; o ang drayber nga matinahorong nagpaawop sa mga suga sa iyang sakyanan aron dili masulawan ang kasugat nga mga drayber; o ang drayber nga andam motabang sa usa ka kaila kansang sakyanan naaberiya. Ang maong mga panig-ingnan magtudlo sa estudyante ug hinungdanong mga leksiyon nga iyang ikapadapat kon magmaneho siya. Sa susama, ang bag-ong tinun-an nga mosubay sa dalan sa kinabuhi makakat-on dili lamang gikan sa iyang magtutudlo kondili usab gikan sa maayong mga panig-ingnan nga iyang makita diha sa kongregasyon.—Mateo 7:13, 14.
9. Sa unsang paagi ang usa ka bag-ong tinun-an makakat-on kon unsay kahulogan sa pagtuman sa sugo sa pagpakita ug gugma?
9 Pananglitan, ang usa ka estudyante sa Bibliya makamatikod tingali sa usa ka nag-inusarang ginikanan nga naningkamot pag-ayo nga makaadto sa Kingdom Hall kauban ang iyang gagmayng mga bata. Tingali makita niya ang usa ka tawong magul-anon nga kanunayng motambong sa mga tigom bisan pa sa iyang pagpakigbisog sa depresyon, ang usa ka tigulang nga biyuda nga nagpasakay sa ubang mga tigulang diha sa iyang sakyanan matag tigom sa kongregasyon, o ang usa ka tin-edyer nga mitabang sa pagpanglimpiyo sa Kingdom Hall. Ang estudyante sa Bibliya makamatikod tingali sa usa ka ansiyano sa kongregasyon nga matinumanong nanguna sa pag-alagad sa kanataran bisan pag daghan siyag responsibilidad diha sa kongregasyon. Tingali makahimamat siya ug usa ka Saksi nga baldado ug naa na lang pirme sa balay apan maoy tuboran sa espirituwal nga pagdasig sa tanan nga moduaw kaniya. Ang estudyante makamatikod tingali sa usa ka magtiayon nga naghimog dagkong kausaban sa ilang kinabuhi aron makaatiman sa ilang tigulang nga mga ginikanan. Pinaagi sa pagpaniid nianang maluloton, matinabangon, ug kasaligan nga mga igsoon, ang bag-ong tinun-an makakat-on pinaagig panig-ingnan kon unsay kahulogan sa pagsugot sa sugo ni Kristo sa paghigugma sa Diyos ug silingan, ilabina sa mga isigkamagtutuo. (Proverbio 24:32; Juan 13:35; Galacia 6:10; 1 Timoteo 5:4, 8; 1 Pedro 5:2, 3) Niining paagiha, ang matag membro sa Kristohanong kongregasyon puwedeng mahimo ug angayng mahimo nga magtutudlo ug giya.—Mateo 5:16.
“Hangtod sa Kataposan sa Sistema sa mga Butang”
10. (a) Hangtod kanus-a nga kita magpadayon sa paghimog mga tinun-an? (b) Unsang panig-ingnan ang gihatag ni Jesus mahitungod sa pagtuman sa mga sugo?
10 Hangtod kanus-a nga kita angayng magpadayon sa paghimog mga tinun-an? Hangtod sa kataposan sa sistema sa mga butang. (Mateo 28:20) Matuman ba nato kining bahina sa sugo ni Jesus? Ingong tibuok-kalibotang kongregasyon, kita determinadong mobuhat niana. Sa miaging mga tuig, kita malipayong naggamit sa atong panahon, kusog, ug mga kahinguhaan sa pagpangita niadtong “hustong nakiling alang sa kinabuhing walay kataposan.” (Buhat 13:48) Sa pagkakaron, ang mga Saksi ni Jehova naggugol sa aberids ug kapin sa tulo ka milyong oras matag adlaw sa tuig diha sa pagsangyaw sa Gingharian ug buluhatong paghimog mga tinun-an sa tibuok kalibotan. Kita mogugol ug panahon sa pagsangyaw tungod kay kita nagsunod sa panig-ingnan ni Jesus. Siya miingon: “Ang akong pagkaon mao ang pagbuhat sa kabubut-on niya nga nagpadala kanako ug ang paghuman sa iyang buluhaton.” (Juan 4:34) Mao usab kini ang atong kinasingkasing nga tinguha. (Juan 20:21) Dili lang kay gusto natong sugdan ang buluhaton nga gipiyal kanato; gusto natong taposon kini.—Mateo 24:13; Juan 17:4.
11. Unsay nahitabo sa pipila sa atong Kristohanong mga igsoong lalaki ug babaye, ug unsay angay natong ipangutana sa atong kaugalingon?
11 Apan, masubo kita nga makamatikod nga ang pipila sa atong mga isigkamagtutuo nangaluya sa espirituwal ug, ingong resulta, naghinayhinay o mihunong na sa pagtuman sa sugo ni Kristo sa paghimog mga tinun-an. Aduna bay paagi diin kita makatabang kanila aron sila makig-uban pag-usab sa kongregasyon ug makig-ambit pag-usab sa paghimog mga tinun-an? (Roma 15:1; Hebreohanon 12:12) Ang paagi diin gitabangan ni Jesus ang iyang mga apostoles sa dihang sila temporaryong nangaluya nagpaila kon unsay mahimong buhaton nato karon.
Ipakita ang Kabalaka
12. (a) Sa wala pa mamatay si Jesus, unsay gibuhat sa iyang mga apostoles? (b) Sa unsang paagi nakiglabot si Jesus sa iyang mga apostoles bisan pa sa ilang pagpakita ug grabeng kahuyangan?
12 Sa kataposan sa ministeryo ni Jesus dinhi sa yuta, sa dihang hapit na siyang mamatay, ang mga apostoles “mibiya kaniya ug nangalagiw.” Sumala sa gitagna ni Jesus, ‘nangatibulaag ang matag usa ngadto sa iyang kaugalingong balay.’ (Marcos 14:50; Juan 16:32) Sa unsang paagi nakiglabot si Jesus sa iyang mga kauban nga nangaluya sa espirituwal? Wala madugay human sa iyang pagkabanhaw, giingnan ni Jesus ang pipila sa iyang mga sumusunod: “Ayaw kamo kahadlok! Lakaw, itaho ngadto sa akong mga igsoon, aron sila mangadto sa Galilea; ug didto sila makakita kanako.” (Mateo 28:10) Bisan tuod ang mga apostoles nagpakitag grabeng kahuyangan, gitawag gihapon sila ni Jesus nga “akong mga igsoon.” (Mateo 12:49) Wala mawala ang iyang pagsalig kanila. Niining paagiha, si Jesus nagpakitag kaluoy ug pagkamapinasayloon sama gayod kang Jehova. (2 Hari 13:23) Sa unsang paagi masundog nato si Jesus?
13. Sa unsang paagi lantawon nato kadtong maluyahon sa espirituwal?
13 Kita angayng magpakitag halalom nga kabalaka niadtong naghinayhinay o mihunong na sa pagpakigbahin sa ministeryo. Mahinumdoman gihapon nato ang mga buhat sa gugma nga gihimo nianang maong mga isigkamagtutuo sa nangagi—ang uban tingali sulod na sa daghang dekada. (Hebreohanon 6:10) Gimingaw gayod kita kanila. (Lucas 15:4-7; 1 Tesalonica 2:17) Apan, sa unsang paagi kita makapakita sa atong kabalaka kanila?
14. Sa pagsundog kang Jesus, sa unsang paagi matabangan nato ang usa ka tawo nga maluyahon?
14 Giingnan ni Jesus ang nasubo nga mga apostoles nga sila kinahanglang moadto sa Galilea ug sila makakita kaniya didto. Sama ra nga gidapit sila ni Jesus sa pagtambong sa usa ka espesyal nga tigom. (Mateo 28:10) Mao usab karon, atong dasigon kadtong maluyahon sa espirituwal nga motambong sa mga tigom sa Kristohanong kongregasyon, ug tingali dili kay usa lang ka pagdapit ang gikinahanglan. Sa kahimtang sa mga apostoles, ang pagdapit nagbunga, kay “ang napulog-usa ka tinun-an nangadto sa Galilea ngadto sa bukid nga gitudlo kanila ni Jesus.” (Mateo 28:16) Pagkadako sa atong kalipay kon ang mga maluyahon mosanong usab sa atong mainitong mga pagdapit ug motambong pag-usab sa Kristohanong mga tigom!—Lucas 15:6.
15. Sa unsang paagi masundog nato ang panig-ingnan ni Jesus sa pag-abiabi sa mga maluyahon nga moadto sa atong tigomanan?
15 Unsay angay natong reaksiyon kon ang usa ka maluyahon nga Kristohanon moadto sa Kingdom Hall? Aw, unsay gibuhat ni Jesus sa dihang nakita niya ang iyang mga apostoles, kansang pagtuo temporaryong nangaluya, didto sa dapit nga ilang gikasabotan? “Si Jesus miduol ug misulti kanila.” (Mateo 28:18) Wala siya maghinan-aw lang kanila kondili miduol siya kanila. Handurawa lang kon unsa ka dako ang kahupayan nga gibati sa mga apostoles sa dihang si Jesus miuna pagduol kanila! Hinaot nga kita usab mouna pagduol ug mainitong mag-abiabi sa mga igsoon nga maluyahon sa espirituwal kinsa naningkamot nga mobalik sa Kristohanong kongregasyon.
16. (a) Unsay atong makat-onan gikan sa paagi nga si Jesus nakiglabot sa iyang mga sumusunod? (b) Sa unsang paagi mabanaag nato ang panglantaw ni Jesus sa mga maluyahon? (Tan-awa ang potnot.)
16 Unsa pay gibuhat ni Jesus? Una, duna siyay gipahibalo: “Ang tanang awtoridad gihatag na kanako.” Ikaduha, naghatag siya ug sugo: “Busa panglakaw kamo ug paghimog mga tinun-an.” Ikatulo, nanaad siya: “Ako magauban kaninyo sa tanang adlaw.” Apan namatikdan ba ninyo kon unsay wala buhata ni Jesus? Wala niya kasab-i ang iyang mga tinun-an tungod sa ilang mga kapakyasan ug mga pagduhaduha. (Mateo 28:17) Epektibo ba ang iyang paagi? Oo. Wala madugay, ang mga apostoles nagsugod na usab sa “pagpanudlo ug sa pagpahayag sa maayong balita.” (Buhat 5:42) Pinaagi sa pagsunod sa panig-ingnan ni Jesus kon sa unsang paagi lantawon ug kon sa unsang paagi tagdon ang mga maluyahon, mahimong masinati nato ang susamang makapadasig nga mga resulta diha sa atong lokal nga kongregasyon.b—Buhat 20:35.
“Ako Magauban Kaninyo sa Tanang Adlaw”
17, 18. Unsang makapalig-on nga mga hunahuna ang anaa sa mga pulong ni Jesus, “ako magauban kaninyo sa tanang adlaw”?
17 Ang kataposang mga pulong sa sugo ni Jesus, “ako magauban kaninyo sa tanang adlaw,” adunay makapalig-on nga epekto sa tanan nga nanglimbasog sa pagtuman sa sugo ni Kristo nga maghimog mga tinun-an. Bisag unsaon pagsupak sa mga kaaway ang atong buluhatong pagsangyaw sa Gingharian ug bisag unsaon nila kita pagpasipala, dili kita angayng mahadlok. Ngano man? Si Jesus, ang atong Lider, kinsa nakabaton sa ‘tanang awtoridad sa langit ug sa yuta,’ nagauban kanato sa pagtabang kanato!
18 Ang saad ni Jesus “ako magauban kaninyo sa tanang adlaw” maoy usa usab ka tuboran sa dakong kahupayan. Samtang nanglimbasog kita sa pagtuman sa sugo ni Kristo nga maghimog mga tinun-an, atong maeksperyensiyahan dili lamang ang malipayong mga adlaw kondili ang masulub-ong mga adlaw usab. (2 Cronicas 6:29) Ang uban kanato nakaagi ug mga panahon sa kasubo samtang nagbangotan sa kamatayon sa usa ka minahal. (Genesis 23:2; Juan 11:33-36) Ang uban nagsagubang sa pagkatigulang, sa dihang ang usa magkaluya na. (Ecclesiastes 12:1-6) Ang uban usab nag-atubang ug mga yugto diin sila nabug-atan sa depresyon. (1 Tesalonica 5:14) Ug nagkadaghan ang mga igsoon nga nag-ilaid sa kalisod. Bisan pa sa maong mga kalisdanan, kita milampos diha sa atong ministeryo tungod kay si Jesus nagauban kanato “sa tanang adlaw,” lakip na sa labing makapasubo nga mga adlaw sa atong kinabuhi.—Mateo 11:28-30.
19. (a) Unsang mga instruksiyon ang anaa sa sugo ni Jesus sa paghimog mga tinun-an? (b) Unsay nakapaarang kanato sa pagtuman sa sugo ni Kristo?
19 Sa ato nang nakita dinhi ug sa nag-unang artikulo, ang sugo ni Jesus sa paghimog mga tinun-an naglangkit sa tanang bahin. Giingnan kita ni Jesus kon ngano ug asa kita angayng motuman sa iyang sugo. Giingnan usab niya kita kon unsay angay natong itudlo ug hangtod kanus-a nato angayng buhaton kana. Tinuod, ang pagtuman niining dakong sugo malisod. Apan tungod kay gipaluyohan kita sa awtoridad ni Kristo ug nagauban siya kanato, mahimo nato kana! Dili ba?
[Mga footnote]
a Ang usa ka reperensiyang basahon nagpunting nga si Jesus miingon, “magabawtismo kanila . . . magatudlo kanila,” dili ‘magabawtismo kanila ug magatudlo kanila.’ Busa, ang sugo sa pagbawtismo ug pagtudlo “dili gayod . . . duha ka sunodsunod nga mga buhat.” Hinunoa, “ang pagtudlo maoy mapinadayonong proseso, nga adunay bahin nga mag-una sa bawtismo . . . ug adunay bahin nga himoon human sa bawtismo.”
b Ang dugang impormasyon kon sa unsang paagi lantawon ug tabangan ang mga maluyahon makita diha sa Ang Bantayanang Torre sa Pebrero 1, 2003, mga panid 15-18.
Unsaon Nimo Pagtubag?
• Sa unsang paagi tudloan nato ang uban sa pagtuman sa gisugo ni Jesus?
• Unsang mga leksiyon ang makat-onan sa usa ka bag-ong tinun-an gikan sa uban diha sa kongregasyon?
• Unsay atong mahimo sa pagtabang niadtong maluyahon sa espirituwal?
• Unsang paglig-on ug kahupayan ang atong makuha gikan sa saad ni Jesus nga “ako magauban kaninyo sa tanang adlaw”?
[Mga hulagway sa panid 15]
Kita kinahanglang mahimong mga magtutudlo ug mga giya
[Mga hulagway sa panid 17]
Ang usa ka bag-ong tinun-an makakat-on ug hinungdanong mga leksiyon gikan sa panig-ingnan nga gihatag sa uban