Nahibalo Ka Ba?
Diin gikan ang mahalong mga bato diha sa tabon sa dughan sa hataas nga saserdote sa Israel?
▪ Human mobiya ang mga Israelitas sa Ehipto ug nakaabot na sa kamingawan, ang Diyos nagsugo nila sa paghimo niining tabon sa dughan. (Exodo 28:15-21) Ang tabon sa dughan may mga bato nga rubi, topasyo, esmeralda, turquesa, sapiro, haspe, leshem, agata, amatista, krisolito, onyx, ug jade.a May makuha ba gyod ang mga Israelitas nga ingon niana nga mga mutya?
Sa kapanahonan sa Bibliya, gipabilhan sa mga tawo ang mahalong mga bato ug ginegosyo kini. Pananglitan, ang karaang mga Ehiptohanon nakakuhag mga mutya gikan pa sa mga dapit nga gitawag karon nga Iran, Afghanistan, ug posible pa sa India. Ang mga minahan sa Ehipto nagpatunghag lainlaing mahalong bato. Gimonopoliya sa mga magmamando sa Ehipto ang pagmina ug mahalong mga bato sa mga dapit nga ilang gisakop. Ang patriarkang si Job naghubit kon sa unsang paagi ang iyang mga katalirongan naggamit ug mga tunel ug kanal sa ilalom sa yuta aron sa pagpangitag mga bahandi. Sa ilang mga nakubkoban, ang sapiro ug topasyo ang espesipikong gihisgotan ni Job.—Job 28:1-11, 19.
Ang asoy sa Exodo nag-ingon nga “gihukasan [sa mga Israelitas] ang mga Ehiptohanon” sa mahalong mga butang niini sa ilang pagbiya. (Exodo 12:35, 36) Busa posibleng nakuha sa mga Israelitas didto sa Ehipto ang mga bato nga gigamit diha sa tabon sa dughan sa hataas nga saserdote.
Nganong ang bino gigamit ingong tambal sa kapanahonan sa Bibliya?
▪ Sa usa sa iyang mga sambingay, si Jesus naghisgot ug usa ka tawo nga gibun-og sa mga tulisan. Siya nag-ingon nga ang maong tawo gitabangan sa usa ka Samarianhon kinsa nagbugkos sa samad niini ug nagbubo nianag “lana ug bino.” (Lucas 10:30-34) Sa pagsulat ni apostol Pablo sa iyang higalang si Timoteo, siya nagtambag: “Ayaw na pag-inom ug tubig, kondili pag-inom ug diyutayng bino alang sa imong tiyan ug sa subsob nimong pagkasakit.” (1 Timoteo 5:23) May medikal bang basehanan ang gihisgotan ni Jesus ug ang tambag ni Pablo?
Ang librong Ancient Wine naghubit sa bino ingong “analgesic, pangpatay ug kagaw, ug ingong tambal sa lainlaing sakit.” Sa karaang panahon ang bino gigamit kanunay sa pagpanambal didto sa Ehipto, Mesopotamia, ug Sirya. Ang The Oxford Companion to Wine naghubit niana ingong “labing karaang tambal nga narekord.” Bahin sa tambag ni Pablo kang Timoteo, ang librong The Origins and Ancient History of Wine nag-ingon: “Gipakita sa mga eksperimento nga ang buhing kagaw sa tipos ug ang ubang peligrosong mikrobyo mamatay dayon kon butangag bino.” Napamatud-an sa modernong panukiduki nga ang pipila sa kapig 500 ka substansiya nga anaa sa bino makapatay sa mikrobyo ug makatambal sa ubang sakit.
[Footnote]
a Lisod mahibaloan kon unsay tawag nianang mga batoha karon.
[Hulagway sa panid 26]
Larawan sa mga saop nga nagtamaktamak sa mga ubas, diha sa lubnganan ni Nakht, Thebes, Ehipto
[Credit Line]
Gianni Dagli Orti/The Art Archive at Art Resource, NY