JESU-KRISTO

Ang ngalan ug titulo sa Anak sa Diyos samtang dinhi sa yuta sukad sa panahon nga siya gidihogan.

Ang ngalang Jesus (Gr., I·e·sousʹ) maoy katumbas sa Hebreohanong ngalan nga Jesua (o, sa bug-os nga porma, Jehosue), nga nagkahulogang “Si Jehova Maoy Kaluwasan.” Ang ngalan mismo dili kay talagsaon, sanglit daghang tawo ang may ingon niana nga ngalan sa maong panahon. Tungod niini, kini sagad gipun-an sa mga tawo ug dugang identipikasyon, nga nagaingon, “Jesus nga Nasaretnon.” (Mar 10:47; Buh 2:22) Ang Kristo naggikan sa Gregong pulong nga Khri·stosʹ, ang katumbas sa Hebreohanong pulong nga Ma·shiʹach (Mesiyas), ug nagkahulogang “Dinihogan.” Bisan tuod ang ekspresyon nga “dinihogan” tukmang gigamit ngadto sa uban sa wala pa si Jesus, sama kang Moises, Aaron, ug David (Heb 11:24-26; Lev 4:3; 8:12; 2Sa 22:51), ang posisyon, katungdanan, o pag-alagad nga tungod niini sila gidihogan naglarawan lamang sa mas labaw nga posisyon, katungdanan, ug pag-alagad ni Jesu-Kristo. Busa si Jesus sa panguna ug sa pagkatalagsaon mao “ang Kristo, ang Anak sa Diyos nga buhi.”​—Mat 16:16; tan-awa ang KRISTO; MESIYAS.

Una-tawhanong Paglungtad. Ang kinabuhi sa usa nga sa ulahi nailhan ingong Jesu-Kristo wala magsugod dinhi sa yuta. Siya mismo naghisgot bahin sa iyang una-tawhanong langitnon nga kinabuhi. (Ju 3:13; 6:​38, 62; 8:​23, 42, 58) Gihatag sa Juan 1:​1, 2 ang langitnong ngalan sa usa nga nahimong Jesus, nga nag-ingon: “Sa sinugdan mao ang Pulong [Gr., Loʹgos], ug ang Pulong uban sa Diyos, ug ang Pulong usa ka diyos [“maoy diyos,” AT; Mo; Böhmer; Stage (ang duha nga naulahi pulos Aleman)]. Kini siya sa sinugdan uban sa Diyos.” Sanglit si Jehova walay kataposan ug walay sinugdanan (Sal 90:2; Pin 15:3), ang pagkanahiuban sa Pulong uban sa Diyos sukad “sa sinugdan” dinhi tinong nagpasabot sa sinugdan sa mga buhat ni Jehova sa paglalang. Kini gipamatud-an sa ubang mga teksto nga nagpaila kang Jesus ingong “ang panganay sa tanang kalalangan,” “ang sinugdan sa kalalangan sa Diyos.” (Col 1:15; Pin 1:1; 3:14) Busa ang Kasulatan nagpaila sa Pulong (si Jesus diha sa una-tawhanong paglungtad) ingong unang linalang sa Diyos, ang iyang panganayng Anak.

Dayag sa mismong mga pulong ni Jesus nga si Jehova mao gayod ang Amahan o Maghahatag-Kinabuhi ngadto niining panganayng Anak ug, busa, kini nga Anak sa pagkatinuod maoy usa ka linalang sa Diyos. Siya nagpunting sa Diyos ingong ang Tuboran sa iyang kinabuhi, nga nag-ingon, “Ako nabuhi tungod sa Amahan.” Sumala sa konteksto, kini nagkahulogan nga ang iyang kinabuhi naggikan o gipahinabo sa iyang Amahan, maingon nga ang kinabuhi sa mga tawong may kamatayon mabatonan tungod sa ilang pagtuo sa halad lukat ni Jesus.​—Ju 6:​56, 57.

Kon ang mga banabana sa modernong-adlaw nga mga siyentipiko maylabot sa edad sa pisikal nga uniberso medyo husto, ang paglungtad ni Jesus ingong usa ka espiritung linalang nagsugod na mga linibo ka milyon ka katuigan sa wala pa lalanga ang unang tawo. (Itandi ang Miq 5:2.) Kining panganayng espiritu nga Anak gigamit sa iyang Amahan sa paglalang sa tanang ubang mga butang. (Ju 1:3; Col 1:​16, 17) Kini mahimong maglakip sa minilyon sa ubang espiritung mga anak sa langitnong banay ni Jehova nga Diyos (Dan 7:​9, 10; Pin 5:11), ingon man sa pisikal nga uniberso ug sa mga linalang nga orihinal nga gipatungha diha niini. Dayag nga ngadto niini nga panganayng Anak nga si Jehova miingon: “Buhaton nato ang tawo sumala sa atong larawan, sumala sa atong dagway.” (Gen 1:26) Kining tanang ubang mga linalang dili lamang gilalang “pinaagi kaniya” kondili usab “alang kaniya,” ingong Panganay sa Diyos ug ang “manununod sa tanang butang.”​—Col 1:16; Heb 1:2.

Dili kaubang-Maglalalang. Ang Anak nakig-ambit sa mga buluhaton sa paglalang, apan kini wala maghimo kaniya nga kaubang-Maglalalang sa iyang Amahan. Ang gahom sa paglalang naggikan sa Diyos pinaagi sa iyang balaang espiritu, o aktibong puwersa. (Gen 1:2; Sal 33:6) Ug sanglit si Jehova mao ang Tuboran sa tanang kinabuhi, ang tanang buhing mga linalang, makita man ug dili makita, utangan kaniya sa ilang kinabuhi. (Sal 36:9) Nan, inay nga kaubang-Maglalalang, ang Anak mao ang ahente o instrumento nga pinaagi kaniya si Jehova, ang Maglalalang, nagbuhat. Si Jesus mismo nagpasidungog sa paglalang ngadto sa Diyos, sama sa gihimo sa tibuok Kasulatan.​—Mat 19:4-6; tan-awa ang PAGLALANG, LINALANG.

Kaalam gipersonipikar. Kon unsay girekord bahin sa Pulong diha sa Kasulatan tukma gayod sa kahubitan nga gihatag sa Proverbio 8:22-31. Niini nga mga teksto ang kaalam gipersonipikar, gihubit nga daw makamaong mosulti ug molihok. (Pr 8:1) Daghang nag-angkong Kristohanong mga magsusulat sa unang mga siglo sa Komong Panahon nagsabot niini nga seksiyon ingong simbolikanhong nagtumong sa Anak sa Diyos diha sa iyang una-tawhanong kahimtang. Pinasukad sa mga teksto nga nakonsiderar na, dili ikalimod nga ang Anak ‘gibuhat’ ni Jehova “ingon nga sinugdanan sa iyang dalan, ang kinaunhan sa iyang mga nahimo kanhi,” ug nga dili usab ikalimod nga ang Anak didto sa “tupad [ni Jehova] ingon nga batid nga magbubuhat” panahon sa paglalang sa yuta, ingon sa gihubit niini nga mga bersikulo sa Mga Proverbio. Tinuod nga diha sa Hebreohanon, nga naghatag ug gender sa mga nombre niini (sama sa daghang uban pang mga pinulongan), ang pulong alang sa “kaalam” kanunayng anaa sa feminine gender. Kini mao gihapon ang kahimtang bisan tuod ang kaalam gipersonipikar ug busa kini wala magpaimposible sa paggamit sa kaalam sa mahulagwayong paagi aron maghawas sa panganayng Anak sa Diyos. Ang Gregong pulong alang sa “gugma” diha sa ekspresyon nga “ang Diyos gugma” (1Ju 4:8) anaa usab sa feminine gender apan kana wala maghimo sa Diyos nga babaye. Si Solomon, ang pangunang magsusulat sa Mga Proverbio (Pr 1:1), nagpadapat sa titulo nga qo·heʹleth (magtitigom) sa iyang kaugalingon (Ecc 1:1) ug kini nga pulong anaa usab sa feminine gender.

Ang kaalam madayag lamang kon gipahayag kini diha sa usa ka paagi. Ang kaugalingong kaalam sa Diyos gipahayag diha sa kalalangan (Pr 3:​19, 20) apan pinaagi sa iyang Anak. (Itandi ang 1Co 8:6.) Mao man usab, ang maalamong katuyoan sa Diyos maylabot sa katawhan gipadayag pinaagi, ug gilangkob diha, sa iyang Anak, si Jesu-Kristo. Busa, ang apostol nakaingon nga si Kristo naghawas sa ‘gahom sa Diyos ug sa kaalam sa Diyos’ ug nga si Kristo Jesus “kanato nahimong kaalam gikan sa Diyos, usab pagkamatarong ug pagkabalaan ug kagawasan pinaagi sa lukat.”​—1Co 1:​24, 30; itandi ang 1Co 2:​7, 8; Pr 8:​1, 10, 18-21.

Kon sa unsang paagi siya mao ang “bugtong nga Anak.” Ang pagtawag kang Jesus ingong ang “bugtong nga Anak” (Ju 1:14; 3:​16, 18; 1Ju 4:9) wala magpasabot nga ang ubang espiritung mga linalang nga gibuhat dili mga anak sa Diyos, kay sila gitawag usab nga mga anak. (Gen 6:​2, 4; Job 1:6; 2:1; 38:4-7) Apan, tungod kay siya mao lamang ang direktang gilalang sa iyang Amahan, ang panganayng Anak maoy talagsaon, nga lahi gikan sa tanang uban pang mga anak sa Diyos, kay silang tanan gilalang o gipatungha ni Jehova pinaagi niana nga panganayng Anak. Busa “ang Pulong” maoy “bugtong nga Anak” ni Jehova sa usa ka partikular nga diwa, maingon nga si Isaac maoy “bugtong nga anak” ni Abraham sa usa ka partikular nga diwa (ang iyang amahan aduna nay laing anak apan dili pinaagi sa iyang asawang si Sara).​—Heb 11:17; Gen 16:15.

Kon nganong gitawag nga “ang Pulong.” Ang ngalan (o, tingali, ang titulo) nga “ang Pulong” (Ju 1:1) mopatim-awng nagpaila sa buluhaton nga gihimo sa panganayng Anak sa Diyos human himoa ang ubang intelihenteng mga linalang. Ang susamang ekspresyon makaplagan diha sa Exodo 4:​16, diin si Jehova misulti kang Moises mahitungod sa iyang igsoong si Aaron: “Ug siya magasulti alang kanimo ngadto sa katawhan; ug mahitabo gayod nga siya magsilbi nga baba alang kanimo, ug ikaw magsilbi ingon nga Diyos ngadto kaniya.” Ingong tigpamaba sa pangulong hawas sa Diyos dinhi sa yuta, si Aaron nagsilbi nga “baba” alang kang Moises. Mao man usab ang Pulong, o Logos, nga nahimong si Jesu-Kristo. Si Jehova dayag nga naggamit sa iyang Anak aron sa pagpasa ug impormasyon ug mga instruksiyon ngadto sa uban sa iyang banay nga gilangkoban sa espiritung mga anak, maingon nga gigamit niya ang maong Anak sa paghatag sa iyang mensahe ngadto sa mga tawo sa yuta. Sa pagpakita nga siya mao ang Pulong o Tigpamaba sa Diyos, si Jesus miingon sa iyang mamiminaw nga mga Hudiyo: “Ang gitudlo ko dili akoa, kondili iya sa nagpadala kanako. Kon si bisan kinsa magtinguha sa pagbuhat sa Iyang kabubut-on, mahibalo siya mahitungod sa pagtulon-an kon kini gikan ba sa Diyos o nagsulti ba ako sa akoa rang kaugalingon.”​—Ju 7:​16, 17; itandi ang Ju 12:50; 18:37.

Walay duhaduha, sa daghang higayon panahon sa iyang una-tawhanong paglungtad ingong ang Pulong, si Jesus nag-alagad ingong Tigpamaba ni Jehova ngadto sa mga tawo sa yuta. Bisan tuod ang pipila ka teksto naghisgot kang Jehova nga daw direktang nakigsulti sa mga tawo, ang ubang mga teksto nagpatin-aw nga iyang gihimo kana pinaagi sa usa ka hawas nga manulonda. (Itandi ang Ex 3:2-4 sa Buh 7:​30, 35; usab ang Gen 16:7-11, 13; 22:​1, 11, 12, 15-18.) Makataronganon, sa kadaghanan sa maong mga okasyon ang Diyos nakigsulti pinaagi sa Pulong. Lagmit nga iyang gihimo kini didto sa Eden, kay sa duha sa tulo ka higayon nga gihisgotan nga ang Diyos namulong didto, ang rekord espesipikong nagpakita nga dihay kauban Niya, sa walay duhaduha ang iyang Anak. (Gen 1:26-30; 2:​16, 17; 3:8-19, 22) Ang manulonda nga naggiya sa Israel latas sa kamingawan ug kansang tingog kinahanglang hugot nga tumanon sa mga Israelinhon tungod kay ‘ang ngalan ni Jehova anaa kaniya,’ lagmit gayod mao ang Anak sa Diyos, ang Pulong.​—Ex 23:20-23; itandi ang Jos 5:13-15.

Kini wala magpasabot nga ang Pulong mao lamang ang hawas nga manulonda nga pinaagi kaniya namulong si Jehova. Ang inspiradong mga pahayag diha sa Buhat 7:​53, Galacia 3:​19, ug Hebreohanon 2:​2, 3 nagpatin-aw nga ang pakigsaad sa Balaod gipadangat ngadto kang Moises pinaagi sa manulondang mga anak sa Diyos gawas pa sa iyang Panganay.

Si Jesus nagpadayon sa paghupot sa ngalan nga “Ang Pulong sa Diyos” sukad sa iyang pagbalik sa langitnong himaya.​—Pin 19:​13, 16.

Nganong ang pipila ka hubad sa Bibliya nagpunting kang Jesus ingong “Diyos,” samtang ang uban nag-ingon nga siya “usa ka diyos”?

Ang ubang mga hubad naghubad sa Juan 1:1 nga nag-ingon: “Sa sinugdan mao ang Pulong, ug ang Pulong uban sa Diyos, ug ang Pulong maoy Diyos.” Sa literal, ang Gregong teksto mabasa: “Sa sinugdan mao ang pulong, ug ang pulong maoy ngadto sa diyos, ug diyos ang pulong.” Ang maghuhubad kinahanglang mogamit ug kapital nga mga letra sumala sa gikinahanglan sa pinulongan nga ngadto niini iyang gihubad ang teksto. Dayag nga tukmang himoong kapital ang “Diyos” diha sa paghubad sa prase nga “sa diyos,” sanglit kini magpaila gayod sa Labing Gamhanan nga Diyos nga kaniya uban ang Pulong. Apan ang paghimong kapital sa pulong nga “diyos” diha sa ikaduhang kaso dili sama ug katarongan.

Ang Bag-ong Kalibotang Hubad naghubad niini nga teksto: “Sa sinugdan mao ang Pulong, ug ang Pulong uban sa Diyos, ug ang Pulong usa ka diyos.” Tinuod, walay dili-tinong artikulo (katumbas sa “usa ka”) diha sa orihinal nga Gregong teksto. Apan kini wala magpasabot nga kini dili na gamiton diha sa hubad, kay ang Koine, o komon nga Grego, walay dili-tinong artikulo. Busa, sa tibuok Kristohanon Gregong Kasulatan, ang mga maghuhubad naobligar sa paggamit sa dili-tinong artikulo o naobligar sa dili paggamit niini sumala sa ilang pagsabot sa kahulogan sa teksto. Ang tanang Iningles nga mga hubad niini nga mga Kasulatan naundan gayod ug dili-tinong artikulo sa gatosan ka higayon; apan ang kadaghanan wala mogamit niini diha sa Juan 1:1. Bisan pa niana, ang paggamit niini diha sa paghubad niini nga teksto adunay lig-ong pasukaranan.

Una, angayng matikdan nga ang teksto mismo nagpakita nga ang Pulong maoy “uban sa Diyos,” busa dili mahimong mao ang Diyos, sa ato pa, mao ang Labing Gamhanan nga Diyos. (Matikdi usab ang ber 2, nga dili na kinahanglan kon gipakita gayod sa ber 1 nga ang Pulong mao ang Diyos.) Dugang pa, ang pulong alang sa “diyos” (Gr., the·osʹ) diha sa ikaduhang higayon nga kini makita diha sa bersikulo wala gayoy tinong artikulo nga “ang” (Gr., ho). Bahin niini, si Ernst Haenchen, diha sa usa ka komentaryo sa Ebanghelyo ni Juan (mga kapitulo 1-6), miingon: “Ang [the·osʹ] ug [ho the·osʹ] (‘diyos’ ug ‘ang Diyos’) dili managsama niini nga yugto. . . . Ngani, alang sa . . . Ebanghelisador, ang Amahan lamang maoy ‘Diyos’ ([ho the·osʹ]; itandi ang 17:3); ‘ang Anak’ ubos kay kaniya (itandi ang 14:28). Apan kana gipasabot lamang diha niini nga teksto tungod kay ang gipasiugda dinhi mao ang pagkasuod sa usa ngadto sa lain. . . . Posible gayod sa Hudiyohanon ug Kristohanon nga monoteismo ang paghisgot sa mga diyos ingong naglungtad nga uban ug ubos sa Diyos apan dili pareho kaniya. Ang Flp 2:​6-10 nagpamatuod niana. Diha sa maong mga teksto gihubit ni Pablo ang maong diyos, kinsa sa ulahi nahimong tawo nga mao si Jesu-Kristo . . . Busa, ang gihisgotan diha sa Mga Taga-Filipos ug sa Juan 1:1 dili kay usa ka teoretikanhong relasyon tali sa duha ka indibiduwal nga usa ra, kondili kini maoy bahin sa usa ka personal nga panaghiusa sa duha ka indibiduwal.”​—John 1, gihubad ni R. W. Funk, 1984, pp. 109, 110.

Human sa paghatag ug hubad sa Juan 1:1c “ug ang Pulong maoy diyos (diyos nga matang),” si Haenchen nagpadayon sa pag-ingon: “Niini nga pananglitan, ang berbo nga ‘maoy’ ([en]) nagpahayag lamang ug hiyas nga predicate. Ug ang predicate noun ilabinang kinahanglang bantayan pag-ayo: [ang the·osʹ] dili sama sa [ho the·osʹ] (ang ‘diyos’ dili sama sa ‘Diyos’).” (pp. 110, 111) Sa pagpatin-aw pa niini nga punto, si Philip B. Harner nagpasiugda nga ang gramatikanhong gambalay sa Juan 1:1 naglangkit ug anarthrous predicate, sa ato pa, usa ka predicate noun nga walay tinong artikulo nga “ang,” nga nag-una sa berbo, diin ang pagkahan-ay niini sa panguna nagpalutaw sa hiyas o kinaiyahan ug nagpaila nga “ang logos adunay kinaiyahan sa theos.” Siya dugang mipahayag: “Sa akong tan-aw, sa Juan 1:​1, ang hiyas sa predicate milutaw pag-ayo nga tungod niana ang nombre [the·osʹ] dili mahimong isipon nga tino.” (Journal of Biblical Literature, 1973, pp. 85, 87) Busa, ang ubang mga maghuhubad, nga nakasabot usab nga ang Gregong termino nagpasiugda sa hiyas ug naghubit sa kinaiyahan sa Pulong, naghubad niini nga prase: “ang Pulong maoy diyos.”​—AT; Sd; itandi ang Mo; tan-awa ang apendise sa Rbi8, p. 1579.

Ang Hebreohanong Kasulatan tin-aw kanunay sa pagpakita nga adunay usa lamang ka Diyos nga Labing Gamhanan, ang Maglalalang sa tanang butang ug ang Labing Hataas, kansang ngalan maoy Jehova. (Gen 17:1; Isa 45:18; Sal 83:18) Tungod niana si Moises nakaingon ngadto sa nasod sa Israel: “Si Jehova nga atong Diyos maoy usa lamang ka Jehova. Ug higugmaon mo si Jehova nga imong Diyos sa bug-os mong kasingkasing ug sa bug-os mong kalag ug sa bug-os mong kusog.” (Deu 6:​4, 5) Wala supaka sa Kristohanon Gregong Kasulatan kini nga pagtulon-an nga dugay nang gidawat ug gituohan sa mga alagad sa Diyos sulod sa linibo ka katuigan, hinunoa kini nagpaluyo niini. (Mar 12:29; Rom 3:​29, 30; 1Co 8:6; Efe 4:4-6; 1Ti 2:5) Si Jesu-Kristo mismo miingon, “Ang Amahan labaw pa kay kanako” ug nagtawag sa Amahan ingong iyang Diyos, “ang bugtong matuod nga Diyos.” (Ju 14:28; 17:3; 20:17; Mar 15:34; Pin 1:1; 3:12) Sa daghang higayon gipahayag ni Jesus ang iyang pagkaubos ug pagkanailalom sa iyang Amahan. (Mat 4:​9, 10; 20:23; Luc 22:​41, 42; Ju 5:19; 8:42; 13:16) Bisan human sa pagkayab ni Jesus ngadto sa langit ang iyang mga apostoles nagpadayon sa paghubit sa sama nga kahimtang.​—1Co 11:3; 15:​20, 24-28; 1Pe 1:3; 1Ju 2:1; 4:​9, 10.

Kini nga mga kamatuoran lig-ong nagpaluyo sa usa ka hubad sama sa “ang Pulong usa ka diyos” diha sa Juan 1:1. Ang pangunang posisyon sa Pulong taliwala sa mga linalang sa Diyos ingong ang Panganay, ang usa nga pinaagi kaniya ang Diyos naglalang sa tanang butang, ug ingong Tigpamaba sa Diyos, naghatag ug tinuod nga pasikaranan nga siya tawgon nga “usa ka diyos” o usa nga gamhanan. Ang Mesiyanikong tagna sa Isaias 9:6 nagtagna nga siya pagatawgong “Diyos nga Gamhanan,” apan dili ang Diyos nga Labing Gamhanan, ug nga siya mahimong “Amahang Walay Kataposan” sa tanan nga adunay pribilehiyo nga mabuhi ingong iyang mga sakop. Ang kasibot sa iyang kaugalingong Amahan, si “Jehova sa mga panon,” ang magpalampos niini. (Isa 9:7) Tino gayod nga kon ang Kaaway sa Diyos, si Satanas nga Yawa, gitawag nga usa ka “diyos” (2Co 4:4) tungod sa iyang paggahom sa mga tawo ug sa mga demonyo (1Ju 5:19; Luc 11:14-18), nan mas makataronganon ug haom gayod nga ang panganayng Anak sa Diyos gitawag nga “usa ka diyos,” “ang bugtong-gipanganak nga diyos” ingon sa pagtawag kaniya sa labing kasaligang mga manuskrito sa Juan 1:18.

Sa dihang giakusar sa iyang mga magsusupak nga ‘naghimo sa iyang kaugalingon nga usa ka diyos,’ ang tubag ni Jesus mao: “Dili ba nahisulat man sa inyong Balaod, ‘Ako miingon: “Kamo maoy mga diyos”’? Kon gitawag niya nga ‘mga diyos’ kadtong batok kanila miabot ang pulong sa Diyos, ug gani ang Kasulatan dili mahimong walay pulos, moingon ba diay kamo kanako nga gibalaan sa Amahan ug gipadala nganhi sa kalibotan, ‘Ikaw nagpasipala,’ tungod kay ako miingon, Ako Anak sa Diyos?” (Ju 10:31-37) Si Jesus mikutlo niini gikan sa Salmo 82, diin ang tawhanong mga maghuhukom, kinsa gikondenar sa Diyos tungod kay wala magpahamtang ug hustisya, gitawag nga “mga diyos.” (Sal 82:​1, 2, 6, 7) Busa, gipakita ni Jesus ang pagkadili-makataronganon sa pag-akusar kaniyag pasipala tungod sa pag-ingon nga siya, dili Diyos, kondili Anak sa Diyos.

Kining akusasyon sa pagpasipala mitungha tungod sa pag-ingon ni Jesus: “Ako ug ang Amahan usa ra.” (Ju 10:30) Madayag gikan sa iyang tubag, nga daklit nang nahisgotan, nga kini wala magpasabot nga giangkon ni Jesus nga siya mao ang Amahan o mao ang Diyos. Ang pagkausa nga gitumong ni Jesus angayng sabton kaharmonya sa katibuk-ang diwa sa iyang gipamulong. Siya naghisgot bahin sa iyang mga buhat ug sa iyang pag-atiman sa “mga karnero” nga mosunod kaniya. Ang iyang mga buhat, ingon man ang iyang mga pulong, nagpakita nga dihay panaghiusa, dili kay walay panaghiusa ug may panagbangi, tali kaniya ug sa iyang Amahan, usa ka punto nga gipasiugda sa iyang tubag. (Ju 10:​25, 26, 37, 38; itandi ang Ju 4:34; 5:30; 6:38-40; 8:16-18.) Kon bahin sa iyang “mga karnero,” siya ug ang iyang Amahan nagkahiusa usab sa ilang pagpanalipod sa maong karnerohong mga tawo ug sa pagtultol kanila ngadto sa kinabuhing walay kataposan. (Ju 10:27-29; itandi ang Eze 34:​23, 24.) Ang pag-ampo ni Jesus alang sa panaghiusa sa tanan niyang mga tinun-an, lakip na ang umaabot nga mga tinun-an, nagpakita nga ang pagkausa o panaghiusa tali kang Jesus ug sa iyang Amahan dili maylabot sa pagkapersona kondili maylabot sa katuyoan ug sa buhat. Niining paagiha ang mga tinun-an ni Jesus “tanan mahimong usa,” maingon nga siya ug ang iyang Amahan maoy usa.​—Ju 17:20-23.  

Kaharmonya niini, si Jesus, nga mitubag sa usa ka pangutana ni Tomas, miingon: “Kon kamo nakaila kanako, kamo makaila usab unta sa akong Amahan; sukad niining gutloa kamo nakaila kaniya ug nakakita na kaniya,” ug, sa pagtubag sa usa ka pangutana ni Felipe, si Jesus midugang: “Siya nga nakakita kanako nakakita usab sa Amahan.” (Ju 14:5-9) Dugang pa, ang misunod nga pagpatin-aw ni Jesus nagpakita nga kini tinuod tungod kay siya matinumanong naghawas sa iyang Amahan, misulti sa mga pulong sa Amahan, ug mibuhat sa mga buhat sa Amahan. (Ju 14:​10, 11; itandi ang Ju 12:​28, 44-49.) Niini usab nga okasyon, sa gabii sa iyang kamatayon, nga si Jesus miingon ngadto niini nga mga tinun-an: “Ang Amahan labaw pa kay kanako.”​—Ju 14:28.

Ang pag-ingong ‘nakita’ sa mga tinun-an ang Amahan diha kang Jesus mahimong sabton pinasukad sa ubang Kasulatanhong mga pananglitan. Si Jacob, pananglitan, miingon kang Esau: “Ako nakakita sa imong nawong nga sama sa nakakita sa nawong sa Diyos sa pagkaagi nga ikaw nagdawat kanako nga may kahimuot.” Giingon niya kini tungod kay ang reaksiyon ni Esau maoy kaharmonya sa pag-ampo ni Jacob ngadto sa Diyos. (Gen 33:9-11; 32:9-12) Human nga ang mga pangutana sa Diyos kang Job gikan sa unos nakahatag ug katin-awan sa iyang pagsabot, si Job miingon: “Sa hulungihong nakadungog ako bahin kanimo, apan karon ang akong mata nakakita kanimo.” (Job 38:1; 42:5; tan-awa usab ang Huk 13:​21, 22.) Ang ‘mga mata sa iyang kasingkasing’ nalamdagan. (Itandi ang Efe 1:18.) Nga ang pahayag ni Jesus bahin sa pagkakita sa Amahan pagasabton gayod sa mahulagwayong paagi ug dili sa literal, makita gikan sa iyang kaugalingong pahayag sa Juan 6:45 ingon man usab sa kamatuoran nga si Juan, dugay na human sa kamatayon ni Jesus, misulat: “Walay tawo nga nakakita sa Diyos sa bisan unsang panahon; ang bugtong-gipanganak nga diyos nga anaa sa sabakan sa Amahan mao ang nagpatin-aw kaniya.”​—Ju 1:18; 1Ju 4:12.

Unsay gipasabot ni Tomas sa iyang pag-ingon kang Jesus, “Ginoo ko ug Diyos ko”?

Sa dihang nagpakita si Jesus kang Tomas ug sa ubang mga apostoles, nga naghanaw sa mga pagduhaduha ni Tomas sa pagkabanhaw ni Jesus, ang kombinsido na karon nga si Tomas mipatugbaw ngadto kang Jesus: “Ginoo ko ug Diyos ko! [sa literal, “Ang Ginoo nako ug ang Diyos (ho The·osʹ) nako!”].” (Ju 20:24-29) Gihunahuna sa ubang mga eskolar kini nga ekspresyon ingong mga pulong tungod sa kahingangha nga gisulti ngadto kang Jesus apan aktuwal nga gitumong ngadto sa Diyos, ang iyang Amahan. Apan, ang uban nag-ingon nga sa orihinal nga Grego ang maong mga pulong angayng pagaisipon nga gitumong ngadto kang Jesus. Bisan pag mao kini ang gipasabot, ang ekspresyong “Ginoo ko ug Diyos ko” kinahanglang kaharmonya gihapon sa ubang mga teksto sa inspiradong Kasulatan. Sanglit ang rekord nagpakita nga una pa niini gipadala na ni Jesus sa iyang mga tinun-an ang mensahe, “Ako mosaka ngadto sa akong Amahan ug inyong Amahan ug ngadto sa akong Diyos ug inyong Diyos,” dili makataronganon ang pagtuo nga gihunahuna ni Tomas nga si Jesus mao ang Labing Gamhanan nga Diyos. (Ju 20:17) Si Juan mismo, human sa pag-asoy sa pagkakita ni Tomas sa nabanhawng si Jesus, misulti bahin niini ug sa samang mga asoy: “Apan kini nahisulat aron kamo motuo nga si Jesus mao ang Kristo nga Anak sa Diyos, ug aron nga, tungod sa pagtuo, makabaton kamo ug kinabuhi pinaagi sa iyang ngalan.”​—Ju 20:​30, 31.

Busa, mahimong gitawag ni Tomas si Jesus ingong “Diyos ko” sa diwa nga si Jesus maoy “usa ka diyos” apan dili mao ang Labing Gamhanan nga Diyos, dili “ang bugtong matuod nga Diyos,” nga sagad maoy madungog ni Tomas nga giampoan ni Jesus. (Ju 17:1-3) O tingali iyang gitawag si Jesus nga “Diyos ko” susama sa mga pulong nga gilitok sa iyang mga katigulangan, nga natala diha sa Hebreohanong Kasulatan, nga niana pamilyar si Tomas. Sa lainlaing mga okasyon sa dihang ang mga indibiduwal giduaw o gipakigsultihan sa usa ka mensahero nga manulonda ni Jehova, ang mga indibiduwal, o usahay ang magsusulat sa Bibliya nga naghubit sa asoy, mitubag o naghisgot sa maong mensahero nga manulonda nga daw kini mao si Jehova nga Diyos. (Itandi ang Gen 16:7-11, 13; 18:1-5, 22-33; 32:​24-​30; Huk 6:11-15; 13:20-22.) Tungod kini kay ang mensahero nga manulonda nag-alagad kang Jehova ingong iyang hawas, namulong sa iyang ngalan, tingali migamit sa unang persona nga singular nga pronombre, ug gani nag-ingon, “Ako ang matuod nga Diyos.” (Gen 31:11-13; Huk 2:1-5) Busa si Tomas lagmit nagtawag kang Jesus ingong “Diyos ko” niini nga diwa, nga miila kang Jesus ingong ang hawas ug tigpamaba sa matuod nga Diyos. Bisan unsa pa ang kahimtang, tino gayod nga ang mga pulong ni Tomas wala magkasumpaki sa tin-awng pahayag nga nadunggan na niya mismo nga gilitok ni Jesus, nga mao, “Ang Amahan labaw pa kay kanako.”​—Ju 14:28.  

Ang Iyang Pagkatawo Dinhi sa Yuta. Sa wala pa matawo si Jesus dinhi sa yuta, ang mga manulonda mianhi na sa ibabaw niini nga planeta ug nagpakatawo, nga dayag nga nagmateryalisar ug nahiangayng mga lawas alang sa maong mga okasyon, dayon naghukas niini nga mga lawas human matapos ang maong mga asaynment. (Gen 19:1-3; Huk 6:20-22; 13:15-20) Busa sila nagpabiling espiritung mga linalang, nga temporaryong migamit lamang ug usa ka pisikal nga lawas. Apan, dili ingon niini ang kahimtang sa pag-anhi sa Anak sa Diyos dinhi sa yuta aron mahimong ang tawo nga si Jesus. Ang Juan 1:14 nag-ingon nga “ang Pulong nahimong unod ug mipuyo sa atong taliwala.” Tungod niana iyang matawag ang iyang kaugalingon nga “Anak sa tawo.” (Ju 1:51; 3:​14, 15) Giingon sa uban nga ang ekspresyon nga “mipuyo [sa literal, “nagtolda”] sa atong taliwala” nagpakita kuno nga si Jesus dili usa ka tinuod nga tawo sa dihang siya mianhi, kondili usa ka inkarnasyon. Apan, si apostol Pedro migamit sa samang ekspresyon bahin sa iyang kaugalingon, ug si Pedro dayag nga dili usa ka inkarnasyon.​—2Pe 1:​13, 14.

Ang inspiradong Rekord nag-ingon: “Apan ang pagkatawo ni Jesu-Kristo maoy sa ingon niini nga paagi. Sa panahong ang iyang inahan nga si Maria gikasaad sa kaminyoon kang Jose, nakaplagan siya nga mabdos pinaagi sa balaang espiritu sa wala pa sila mahiusa.” (Mat 1:18) Una pa niini, ang mensaherong manulonda ni Jehova nagpahibalo sa ulay nga babayeng si Maria nga siya ‘manamkon sulod sa iyang tagoangkan’ tungod kay kunsaran siya sa balaang espiritu sa Diyos ug pagalandongan siya sa Iyang gahom. (Luc 1:​30, 31, 34, 35) Sanglit nahitabo ang aktuwal nga pagsamkon, mopatim-aw nga gipahinabo ni Jehova nga Diyos nga moturok ang usa ka binhi diha sa tagoangkan ni Maria, ug Iyang gihimo kini pinaagi sa pagbalhin sa kinabuhi sa iyang panganayng Anak gikan sa dominyo sa mga espiritu nganhi sa yuta. (Gal 4:4) Ang bata nga sa ulahi natawo nakabaton sa mga kinaiyahan sa samang persona nga nagpuyo sa langit ingong ang Pulong, pero anak sab siya ni Maria ug busa usa ka tinuod nga kaliwat sa mga katigulangan ni Maria nga si Abraham, Isaac, Jacob, Juda, ug Haring David ug lehitimong manununod sa mga saad sa Diyos ngadto kanila. (Gen 22:15-18; 26:24; 28:10-14; 49:10; 2Sa 7:​8, 11-16; Luc 3:23-34; tan-awa ang TALAAN SA KAGIKAN NI JESU-KRISTO.) Busa, lagmit gayod nga ang bata nga natawo liwat sa iyang Hudiyong inahan sa pipila ka pisikal nga mga kinaiyahan.

Si Maria maoy usa ka kaliwat sa makasasalang si Adan, busa siya usab dili hingpit ug makasasala. Tungod niini, mibangon ang pangutana kon sa unsang paagi si Jesus, nga “panganay” ni Maria (Luc 2:7), mahimong hingpit ug mahigawas gikan sa sala diha sa iyang pisikal nga lawas. Bisan tuod ang modernong mga henetiko daghag natun-an bahin sa laws of heredity o mga balaod sa pagpanunod ug bahin sa nagpatigbabaw ug sa motumaw ra nga mga kinaiyahan, sila wala pay kasinatian sa pagtuon sa mga resulta sa paghiusa sa pagkahingpit ug sa pagkadili-hingpit, sama sa kahimtang sa pagsamkon kang Jesus. Bisan unsa pa ang kahimtang, ang paglihok sa balaang espiritu sa Diyos nianang panahona migarantiya sa kalamposan sa katuyoan sa Diyos. Sumala sa gipahayag sa manulonda nga si Gabriel ngadto kang Maria, gilandongan siya sa “gahom sa Labing Hataas” mao nga ang natawo maoy balaan, Anak sa Diyos. Ang balaang espiritu sa Diyos nahimong daw sama sa usa ka babag nga nagpanalipod aron walay pagkadili-hingpit o makadaot nga puwersa nga makahugaw o makaapektar sa nagtubong binhi sukad sa pagsamkon.​—Luc 1:35.

Sanglit ang balaang espiritu sa Diyos mao ang nagpaposible sa maong pagkatawo, utang ni Jesus ang iyang tawhanong kinabuhi sa iyang langitnong Amahan, dili sa kang bisan kinsa nga tawo, sama sa iyang amaama nga si Jose. (Mat 2:13-15; Luc 3:23) Sumala sa giingon sa Hebreohanon 10:​5, si Jehova nga Diyos ‘nag-andam ug lawas alang kaniya,’ ug si Jesus, sukad nga siya gisamkon, sa pagkatinuod “wala mahugawi, nahimulag sa mga makasasala.”​—Heb 7:26; itandi ang Ju 8:46; 1Pe 2:​21, 22.

Busa, ang Mesiyanikong tagna sa Isaias 52:14, nga naghisgot sa “pagkadaot kon bahin sa iyang panagway,” mapadapat gayod kang Jesus nga Mesiyas diha sa mahulagwayong paagi lamang. (Itandi ang ber 7 sa samang kapitulo.) Bisan pag siya hingpit sa pisikal nga lawas, ang mensahe sa kamatuoran ug pagkamatarong nga maisogong gimantala ni Jesu-Kristo naghimo kaniya nga kasilaganan sa mga mata sa salingkapawng mga magsusupak, kinsa miingon nga ilang nakita diha kaniya ang usa ka ahente ni Beelzebub, usa ka tawo nga gigamhan sa demonyo, usa ka mapasipalahong impostor. (Mat 12:24; 27:39-43; Ju 8:48; 15:17-25) Sa samang paagi ang mensahe nga gimantala sa mga tinun-an ni Jesus sa ulahi naghimo kanila nga “humot nga alimyon” sa kinabuhi alang sa mga tawo nga madinawaton, apan usa ka alimyon sa kamatayon alang niadtong nagasalikway sa ilang mensahe.​—2Co 2:14-16.

Panahon sa Pagkatawo, Gidugayon sa Ministeryo. Mopatim-aw nga si Jesus natawo sa bulan sa Etanim (Septiyembre-Oktubre) sa tuig 2 W.K.P., gibawtismohan sa maingon-ingon nga panahon sa tuig 29 K.P., ug namatay sa mga alas 3:00 s.h. sa Biyernes, sa ika-14 nga adlaw sa tingpamulak nga bulan sa Nisan (Marso-Abril), 33 K.P. Ang pasikaranan niini nga mga petsa mao ang mosunod:

Si Jesus natawo mga unom ka bulan human matawo ang iyang paryenteng si Juan (nga Tigbawtismo), sa panahon sa pagmando sa Romanong si Emperador Cesar Agusto (31 W.K.P.–​14 K.P.) ug sa pagkagobernador ni Quirinio sa Sirya (tan-awa ang PAGREHISTRO alang sa posibleng mga petsa sa pagmando ni Quirinio), ug sa hinapos sa paghari ni Herodes nga Bantogan ibabaw sa Judea.​—Mat 2:​1, 13, 20-22; Luc 1:24-31, 36; 2:​1, 2, 7.

Ang kalangkitan sa iyang pagkatawo sa yugto sa kamatayon ni Herodes. Bisan tuod ang petsa sa kamatayon ni Herodes gilantugian, adunay dakong ebidensiya nga nagpunting sa 1 W.K.P. (Tan-awa ang HERODES Num. 1 [Petsa sa Iyang Kamatayon]; KRONOLOHIYA [Mga eklipse sa bulan].) May ubay-ubayng kal-ang sa mga panghitabo tali sa panahon sa pagkatawo ni Jesus ug sa kamatayon ni Herodes. Kini naglakip sa pagtuli kang Jesus sa ikawalo nga adlaw (Luc 2:21); ang pagdala kaniya ngadto sa templo sa Jerusalem 40 ka adlaw human sa iyang pagkatawo (Luc 2:​22, 23; Lev 12:1-4, 8); ang pagpanaw sa mga astrologo “gikan sa sidlakang mga bahin” ngadto sa Betlehem (diin si Jesus wala na sa pasungan kondili diha na sa usa ka balay​—Mat 2:1-11; itandi ang Luc 2:​7, 15, 16); ang pagkalagiw ni Jose ug Maria ngadto sa Ehipto uban sa bata (Mat 2:13-15); nga gisundan sa pagkahibalo ni Herodes nga ang mga astrologo wala diay mosunod sa iyang mga instruksiyon, ug ang misunod nga pagpamatay sa tanang batang lalaki nga ubos sa pangedarong duha ka tuig didto sa Betlehem ug sa mga distrito niini (nga nagpakita nga si Jesus dili na usa ka bag-ong natawo nga masuso). (Mat 2:16-18) Ang pagkatawo ni Jesus nga nahitabo sa tinghunlak sa 2 W.K.P. magtugot sa panahon nga gikinahanglan niining kal-ang sa mga panghitabo tali sa iyang pagkatawo ug sa kamatayon ni Herodes, nga lagmit niadtong 1 W.K.P. Apan, adunay dugang katarongan sa pagpetsa sa pagkatawo ni Jesus niadtong 2 W.K.P.

Kalangkitan sa ministeryo ni Juan. Ang dugang pasikaranan alang sa mga petsa nga gihatag sa sinugdanan niini nga seksiyon makaplagan diha sa Lucas 3:1-3, nga nagpakita nga si Juan nga Tigbawtismo nagsugod sa iyang pagwali ug pagpamawtismo sa “ikanapulog-lima ka tuig sa paghari ni Tiberio Cesar.” Kini nga ika-15 nga tuig nagsugod sukad sa ulahing katunga nga bahin sa 28 K.P. hangtod sa Agosto o Septiyembre sa 29 K.P. (Tan-awa ang TIBERIO.) Sa usa ka panahon sa ministeryo ni Juan, si Jesus miadto kaniya ug gibawtismohan. Sa dihang gisugdan ni Jesus ang iyang kaugalingong ministeryo human niadto siya “nagpanuigon ug mga katloan ka tuig.” (Luc 3:21-23) Sa dihang siya nag-edad ug 30, ang pangedaron nga nahimong hari si David, si Jesus wala na mailalom sa tawhanong mga ginikanan.​—2Sa 5:​4, 5; itandi ang Luc 2:51.

Sumala sa Numeros 4:1-3, 22, 23, 29, 30, kadtong mag-alagad sa sangtuwaryo ubos sa pakigsaad sa Balaod maoy “gikan sa katloan ka tuig ang kagulangon pataas.” Makataronganon nga si Juan nga Tigbawtismo, nga usa ka Levihanon ug anak sa usa ka saserdote, nagsugod sa iyang ministeryo sa samang pangedaron, siyempre, dili didto sa templo, kondili sa linaing asaynment nga gitudlo ni Jehova alang kaniya. (Luc 1:1-17, 67, 76-79) Ang espesipikong paghisgot (kaduha) sa kalainan sa edad ni Juan ug ni Jesus ug ang kalangkitan sa mga pagpakita ug mga mensahe sa manulonda ni Jehova sa dihang nagpahibalo sa pagkatawo sa duha ka anak nga lalaki (Luc 1) mohatag ug igong pasikaranan sa pagtuo nga ang ilang mga ministeryo nagsunod sa usa ka parehong taknaan sa panahon, nga mao, ang pagsugod sa ministeryo ni Juan (ingong mag-uuna ni Jesus) pagasundan sa pagsugod sa ministeryo ni Jesus mga unom ka bulan sa ulahi.

Pinasukad niini, ang pagkatawo ni Juan nahitabo 30 ka tuig sa wala pa siya magsugod sa iyang ministeryo niadtong ika-15 nga tuig ni Tiberio, busa duol tali sa ulahing katunga nga bahin sa 3 W.K.P. ug sa Agosto o Septiyembre sa 2 W.K.P., diin misunod ang pagkatawo ni Jesus mga unom ka bulan sa ulahi.

Ebidensiya sa tulo-ug-tunga ka tuig nga ministeryo. Pinaagi sa nahibiling kronolohikanhong ebidensiya makab-ot ang mas tinong konklusyon. Kini nga ebidensiya naghisgot sa gitas-on sa ministeryo ni Jesus ug sa panahon sa iyang kamatayon. Ang tagna sa Daniel 9:24-27 (nga bug-os gipatin-aw diha sa artikulong KAPITOAN KA SEMANA) nagpunting sa pagtungha sa Mesiyas sa pagsugod sa ika-70 ka “semana” sa mga tuig (Dan 9:25) ug sa iyang haladnong kamatayon sa tungatunga o “sa katunga” sa kataposang semana, sa ingon nagtapos sa pagkabalido sa mga halad ug sa mga halad nga gasa ubos sa pakigsaad sa Balaod. (Dan 9:​26, 27; itandi ang Heb 9:9-14; 10:1-10.) Kini nagkahulogan ug gidugayong tulo ug tunga ka tuig nga ministeryo (katunga sa usa ka “semana” sa pito ka tuig) alang kang Jesu-Kristo.

Aron ang ministeryo ni Jesus molungtad ug tulo ug tunga ka tuig, nga matapos sa iyang kamatayon sa panahon sa Paskuwa, gikinahanglan nga ang maong yugto maglakip ug upat ka Paskuwa sa katibuk-an. Ang ebidensiya alang niining upat ka Paskuwa makaplagan sa Juan 2:13; 5:1; 6:4; ug 13:1. Ang Juan 5:1 wala sa espesipiko maghisgot sa Paskuwa, nga naghisgot lamang sa “usa ka [“ang,” sumala sa pipila ka karaang mga manuskrito] pista sa mga Hudiyo.” Apan, adunay maayong katarongan sa pagtuo nga kini nagtumong sa Paskuwa inay sa bisan unsang uban pang tinuig nga mga pista.

Una pa niana, sa Juan 4:​35, si Jesus gihisgotan nga nag-ingon nga “aduna pay upat ka bulan sa dili pa moabot ang pag-ani.” Ang panahon sa pagpangani, ilabina ang pagpangani sa sebada, himoon sa dihang hapit na ang panahon sa Paskuwa (Nisan 14). Busa kini gipamulong ni Jesus upat ka bulan una pa niana o sa mga bulan sa Kislev (Nobyembre-Disyembre). Ang Pista sa Pagpahinungod human sa pagkadestiyero gihimo panahon sa Kislev apan kini dili usa sa dagkong mga kapistahan nga gikinahanglan ang pagtambong didto sa Jerusalem. (Ex 23:14-17; Lev 23:4-44) Gihimo ang pagsaulog sa tibuok dapit sa maong yuta diha sa daghang sinagoga, sumala sa tradisyon sa mga Hudiyo. (Tan-awa ang PISTA SA PAGPAHINUNGOD.) Sa ulahi, sa Juan 10:22 si Jesus espesipikong gihisgotan nga mitambong sa usa niini nga Pista sa Pagpahinungod didto sa Jerusalem; apan, mopatim-aw nga siya didto na sa maong dapit sukad pa sa naunang Pista sa mga Balongbalong, busa siya wala moadto didto alang sa maong katuyoan. Sukwahi niini, ang Juan 5:1 tin-awng nagpasabot nga si Jesus miadto sa Jerusalem gikan sa Galilea (Ju 4:54) tungod sa usa ka “pista sa mga Hudiyo.”

Ang bugtong laing pista tali sa Kislev ug sa panahon sa Paskuwa mao ang pista sa Purim, nga gisaulog sa Adar (Pebrero-Marso), mga usa ka bulan sa dili pa ang Paskuwa. Apan ang Pista sa Purim human sa pagkadestiyero gisaulog usab sa tibuok dapit sa maong yuta diha sa mga balay ug mga sinagoga. (Tan-awa ang PURIM.) Busa, ang maong Paskuwa lagmit mao gayod ang “pista sa mga Hudiyo” nga gihisgotan sa Juan 5:​1, ug ang pagtambong ni Jesus didto sa Jerusalem niadtong panahona nahiuyon sa balaod sa Diyos alang sa Israel. Tinuod nga si Juan human niana nagrekord lamang ug pipila ka panghitabo ayha pa ang sunod nga paghisgot sa Paskuwa (Ju 6:4), apan ang pagkonsiderar sa tsart nga “Pangunang mga Hitabo sa Yutan-ong Kinabuhi ni Jesus” magpakita nga ang paghisgot ni Juan sa unang bahin sa ministeryo ni Jesus maoy pinamubo kaayo, ug daghan sa mga panghitabo nga gihisgotan na sa ubang tulo ka ebanghelisador ang gisayloan. Sa pagkatinuod, ang daghan kaayong kalihokan ni Jesus sumala sa girekord niining ubang mga ebanghelisador (Mateo, Marcos, ug Lucas) nagpalig-on sa konklusyon nga diha gayoy gisaulog nga usa ka tinuig nga Paskuwa tali nianang mga Paskuwa nga girekord sa Juan 2:13 ug 6:4.

Ang panahon sa iyang kamatayon. Ang kamatayon ni Jesu-Kristo nahitabo sa tingpamulak, sa Adlaw sa Paskuwa, sa Nisan (o Abib) 14, sumala sa Hudiyohanong kalendaryo. (Mat 26:2; Ju 13:​1-3; Ex 12:1-6; 13:4) Nianang tuiga ang Paskuwa natunong sa ikaunom nga adlaw sa semana (nga giihap sa mga Hudiyo gikan sa pagsalop sa adlaw sa Huwebes hangtod sa pagsalop sa adlaw sa Biyernes). Dayag kini gikan sa Juan 19:​31, nga nagpakitang ang misunod nga adlaw maoy “dako” nga igpapahulay. Ang adlaw human sa Paskuwa kanunayng usa ka igpapahulay, walay sapayan kon unsang adlawa sa semana kini maatol. (Lev 23:5-7) Apan kon kining linain nga Igpapahulay maatol sa naandang Igpapahulay (ang ikapitong adlaw sa semana), kini mahimong “dako.” Busa ang kamatayon ni Jesus nahitabo sa Biyernes, Nisan 14, sa mga alas 3:00 s.h.​—Luc 23:44-46.

Sumaryo sa ebidensiya. Busa, sa pagsumaryo, sanglit ang kamatayon ni Jesus nahitabo sa tingpamulak nga bulan sa Nisan, ang iyang ministeryo nga nagsugod tulo ug tunga ka tuig una pa niana sumala sa Daniel 9:24-27, nagsugod gayod sa tinghunlak, sa mga bulan sa Etanim (Septiyembre-Oktubre). Nan, ang ministeryo ni Juan (nga nagsugod sa ika-15 nga tuig ni Tiberio) nagsugod gayod sa tingpamulak sa tuig 29 K.P. Busa ang pagkatawo ni Juan nahitabo sa tingpamulak sa tuig 2 W.K.P., ang pagkatawo ni Jesus nahitabo mga unom ka bulan sa ulahi sa tinghunlak sa 2 W.K.P., ang iyang ministeryo nagsugod mga 30 ka tuig sa ulahi sa tinghunlak sa 29 K.P., ug ang iyang kamatayon nahitabo sa tuig 33 K.P. (sa Nisan 14 sa tingpamulak, sumala sa nahisgotan na).

Walay pasukaranan ang pagkatawo sa tingtugnaw. Busa, ang iladong petsa nga Disyembre 25 ingong adlaw sa pagkatawo ni Jesus walay pasukaranan diha sa Kasulatan. Ingon sa gipakita sa daghang reperensiya nga mga basahon, kini naggikan sa paganong pista opisyal. Mahitungod sa sinugdanan sa pagsaulog sa adlaw nga Disyembre 25, ang Heswitang eskolar nga si Urbanus Holzmeister misulat:

“Karong adlawa kasagarang gidawat nga ang okasyon nga gisaulog alang sa adlaw nga Disyembre 25 mao ang pista nga gisaulog sa mga pagano niining adlawa. Si Petavius [Pranses nga Heswitang eskolar, 1583-1652] hustong miingon nga sa Disyembre 25 gisaulog ‘ang adlawng natawhan sa dili-mabuntog nga adlaw.’

“Ang mga pamatuod bahin niini nga pista mao: (a) Ang Kalendaryo ni Furius Dionysius Filocalus, nga gimugna niadtong tuig 354 [K.P.], nga diha niana kini giingon: ‘Disyembre 25, ang A(dlawng Natawhan) sa dili-mabuntog (nga Adlaw).’ (b) Ang kalendaryo sa astrologo nga si Antiochus (gimugna sa mga 200 [K.P.]): ‘Bulan sa Disyembre . . . 25 . . . Ang adlawng natawhan sa Adlaw; mas taas ang adlaw kay sa gabii.’ (c) Girekomendar ni Cesar Julian [Julian nga Apostata, emperador niadtong 361-363 K.P.] ang mga dula nga gisaulog sa kataposan sa tuig ingong pasidungog sa adlaw, nga gitawag nga ‘ang dili-mabuntog nga adlaw.’”​—Chronologia vitae Christi (Kronolohiya sa Kinabuhi ni Kristo), Pontificium Institutum Biblicum, Roma, 1933, p. 46.

Lagmit ang labing tin-aw nga ebidensiya sa pagkadili-tukma sa Disyembre 25 nga petsa mao ang Kasulatanhong kamatuoran nga dihay mga magbalantay didto sa kapatagan nga nagbantay sa ilang mga panon sa kahayopan sa gabii sa pagkatawo ni Jesus. (Luc 2:​8, 12) Sa tinghunlak nga bulan sa Bul (Oktubre-Nobyembre) ang ting-ulan magsugod na (Deu 11:14), ug ang mga panon sa kahayopan ipasulod na sa mga silonganan panahon sa kagabhion. Ang sunod nga bulan, ang Kislev (ang ikasiyam nga bulan sa Hudiyohanong kalendaryo, Nobyembre-Disyembre), maoy usa ka bulan nga bugnaw ug ting-ulan (Jer 36:22; Esd 10:​9, 13), ug ang Tebet (Disyembre-Enero) mao ang kinabugnawang panahon sa tuig, nga may mga niyebe usahay sa kabukiran. Busa ang pagkaanaa sa mga magbalantay diha sa kapatagan sa panahon sa kagabhion nahiuyon sa ebidensiya nga nagpunting sa sayong tinghunlak nga bulan sa Etanim ingong ang panahon sa pagkatawo ni Jesus.​—Tan-awa ang BUL; KISLEV.

Ang lain pang ebidensiya nga dili mopabor sa petsa nga Disyembre mao nga dili gayod pilion sa Romanong emperador ang maong tingtugnaw, ting-ulan nga bulan ingong ang panahon nga ang iyang Hudiyong mga sakop (nga sagad rebelyoso) mopanaw “ang matag usa ngadto sa iyang kaugalingong siyudad” aron magparehistro.​—Luc 2:1-3; itandi ang Mat 24:20; tan-awa ang TEBET.

Sayong Bahin sa Kinabuhi. Ang rekord sa sayong bahin sa kinabuhi ni Jesus mubo ra kaayo. Natawo sa Betlehem sa Judea, sa siyudad nga natawhan ni Haring David, siya gidala ngadto sa Nasaret sa Galilea human mopauli ang pamilya gikan sa Ehipto​—kining tanan ingong katumanan sa tagna sa Diyos. (Mat 2:4-6, 14, 15, 19-23; Miq 5:2; Os 11:1; Isa 11:1; Jer 23:5) Ang amaama ni Jesus nga si Jose maoy usa ka panday (Mat 13:55) ug dayag nga kabos. (Itandi ang Luc 2:22-24 sa Lev 12:8.) Busa si Jesus, kinsa sa unang adlaw sa iyang tawhanong kinabuhi natulog diha sa usa ka kuwadra, dayag nga nakasinatig kakabos samtang bata pa. Ang Nasaret dili ilado sa kasaysayan, bisan tuod duol sa duha ka pangunang mga ruta sa negosyo. Kini lagmit nga gitamay sa daghang Hudiyo.​—Itandi ang Ju 1:46; tan-awa ang MGA HULAGWAY, Tomo 2, p. 537, 539; NASARET.

Sa unang mga tuig sa kinabuhi ni Jesus walay rekord nga natala gawas nga “ang bata nagpadayon sa pagtubo ug nagkakusgan, nga napuno sa kaalam, ug ang pabor sa Diyos nagpadayon diha kaniya.” (Luc 2:40) Sa paglabay sa panahon ang pamilya midako samtang nangatawo kang Jose ug Maria ang upat ka anak nga lalaki ug pipila ka anak nga babaye. (Mat 13:54-56) Busa, ang “panganay” nga anak nga lalaki ni Maria (Luc 2:7) wala magdako ingong bugtong nga anak. Kini sa walay duhaduha magpatin-aw kon nganong ang iyang mga ginikanan, sa ilang pagpamauli gikan sa Jerusalem, wala dayon makamatikod nga si Jesus nga ilang kamagulangan wala mahiuban sa grupo. Kini nga okasyon, lakip ang pagduaw ni Jesus (ingong usa ka 12-anyos nga bata) sa templo, diin siya nakighisgot uban sa Hudiyong mga magtutudlo nga tungod niana sila nahibulong kaniya, mao lamang ang hitabo sa iyang kinabuhi samtang bata pa nga medyo detalyadong giasoy. (HULAGWAY, Tomo 2, p. 538) Ang tubag ni Jesus sa iyang nabalakang mga ginikanan sa dihang siya ilang nakit-an didto nagpakita nga nahibalo si Jesus sa milagrosong kinaiyahan sa iyang pagkatawo ug nakaamgo nga siya mahimong Mesiyas sa umaabot. (Luc 2:41-52) Siyempre, ang iyang inahan ug ang iyang amaama nagsugilon kaniya sa impormasyon nga ilang nakuha gikan sa mga pagduaw sa manulonda ingon man sa mga tagna ni Simeon ug Ana, nga gipamulong sa dihang gihimo ang unang panaw ngadto sa Jerusalem 40 ka adlaw human sa pagkatawo ni Jesus.​—Mat 1:20-25; 2:​13, 14, 19-21; Luc 1:26-38; 2:8-38.

Walay gipakita nga si Jesus nagbaton o migamit ug milagrosong mga gahom sulod sa mga tuig sa iyang pagkabata, ingon sa gipatuo sa tinumotumo nga mga sugilanon nga natala sa pipila ka apokripal nga mga sinulat, sama sa gitawag nga Infancy Gospel of Thomas. Ang paghimo sa tubig nga bino didto sa Cana, nga gibuhat sa panahon sa iyang ministeryo, mao ang “sinugdanan sa iyang mga ilhanan.” (Ju 2:1-11) Ingon man usab, samtang kauban sa iyang pamilya didto sa Nasaret, si Jesus dayag nga wala magpasundayag nga mapagawalon sa iyang kaalam ug pagkalabaw ingong usa ka tawong hingpit, ingon tingali sa gipakita sa kamatuoran nga ang iyang mga igsoon sa inahan wala magpakitag pagtuo kaniya sa panahon sa iyang ministeryo ingong usa ka tawo, ingon man usab sa dili pagpakitag pagtuo kaniya sa kadaghanan sa mga molupyo sa Nasaret.​—Ju 7:1-5; Mar 6:​1, 4-6.

Bisan pa niana si Jesus dayag nga ilado sa mga tawo sa Nasaret (Mat 13:54-56; Luc 4:22); ang iyang talagsaong mga hiyas ug personalidad tinong namatikdan gayod, ilabina niadtong mapabilhon sa pagkamatarong ug pagkamaayo. (Itandi ang Mat 3:​13, 14.) Siya kanunayng mitambong sa mga panagkatigom sa sinagoga sa matag Igpapahulay. Siya edukado, ingon sa gipakita sa iyang katakos sa pagpangita ug sa pagbasa sa mga bahin sa Sagradong mga Sinulat, apan siya wala makaeskuyla sa rabbinikong mga tunghaan sa “hataas nga edukasyon.”​—Luc 4:16; Ju 7:14-16.

Ang kamubo sa talaan labot niining unang katuigan maoy tungod kay si Jesus wala pa dihogi ni Jehova ingong “ang Kristo” (Mat 16:16) ug wala pa magsugod sa pagtuman sa gitudlo sa Diyos nga buluhaton nga nagpaabot kaniya. Ang iyang pagkabata ug ang iyang pagdako, sama sa iyang pagkahimugso, maoy kinahanglanon aron sa pagpalampos sa usa ka katuyoan bisan tuod kini daklit lamang nga gihisgotan. Ingon sa gisulti ni Jesus sa ulahi ngadto sa Romano nga si Gobernador Pilato: “Tungod niini ako gipakatawo, ug tungod niini ako mianhi sa kalibotan, aron ako magpamatuod sa kamatuoran.”​—Ju 18:37.

Iyang Bawtismo. Ang pagbubo sa balaang espiritu sa panahon sa pagbawtismo kang Jesus nagtimaan sa panahon sa iyang pagkahimo gayod nga Mesiyas, o Kristo, ang Dinihogan sa Diyos (ang paggamit niini nga titulo sa mga manulonda sa dihang gipahibalo ang iyang pagkatawo dayag nga adunay matagnaong diwa; Luc 2:9-11, matikdi usab ang ber 25, 26). Sulod sa unom ka bulan si Juan ‘nag-andam sa dalan’ alang sa “paagi sa pagluwas sa Diyos.” (Luc 3:1-6) Si Jesus, nga karon “nagpanuigon ug mga katloan ka tuig,” gibawtismohan bisan pa sa mga pagtutol ni Juan sa sinugdan sanglit hangtod niadtong tungora si Juan namawtismo lamang sa mahinulsolong mga makasasala. (Mat 3:​1, 6, 13-17; Luc 3:21-23) Apan, si Jesus walay sala; busa ang iyang bawtismo nagpamatuod sa iyang pagpresentar sa iyang kaugalingon sa pagbuhat sa kabubut-on sa iyang Amahan. (Itandi ang Heb 10:5-9.) Human si Jesus ‘mihaw-as gikan sa tubig,’ ug samtang siya nag-ampo, “nakita niya ang mga langit nga nabahin,” ang espiritu sa Diyos mikunsad diha kang Jesus sa dagway nga lawasnon ingon sa usa ka salampati, ug ang tingog ni Jehova nadungog gikan sa langit nga nag-ingon: “Ikaw mao ang akong Anak, ang hinigugma; giuyonan ko ikaw.”​—Mat 3:​16, 17; Mar 1:9-11; Luc 3:​21, 22.

Ang espiritu sa Diyos nga gibubo diha kang Jesus sa walay duhaduha naglamdag sa iyang hunahuna sa daghang butang. Ang iyang mga gipamulong human niadto, ug ilabina ang mabinationg pag-ampo ngadto sa iyang Amahan sa gabii sa Paskuwa, sa 33 K.P., nagpakita nga nahinumdoman ni Jesus ang iyang una-tawhanong paglungtad ug ang mga butang nga iyang nadungog gikan sa iyang Amahan ug ang mga butang nga iyang nakita nga gibuhat sa iyang Amahan, ingon man ang himaya nga iyang napahimuslan didto sa mga langit. (Ju 6:46; 7:​28, 29; 8:​26, 28, 38; 14:2; 17:5) Lagmit nga ang iyang panumdoman labot niining mga butanga gipasig-uli diha kaniya sa panahon sa pagbawtismo ug pagdihog kaniya.

Ang pagdihog kang Jesus sa balaang espiritu nagtudlo ug nagsugo kaniya sa pagtuman sa iyang ministeryo sa pagsangyaw ug pagpanudlo (Luc 4:16-21) ug sa pag-alagad usab ingong Manalagna sa Diyos. (Buh 3:22-26) Apan, labaw pa niini, kini nagtudlo ug nagsugo kaniya ingong sinaad nga Hari ni Jehova, ang manununod sa trono ni David (Luc 1:​32, 33, 69; Heb 1:​8, 9) ug sa usa ka Gingharian nga walay kataposan. Tungod niana siya nakasulti sa mga Pariseo sa ulahi: “Ang gingharian sa Diyos anaa sa inyong taliwala.” (Luc 17:​20, 21) Sa susama, si Jesus gidihogan aron molihok ingong Hataas nga Saserdote sa Diyos, dili ingong kaliwat ni Aaron, kondili sama sa Hari-Saserdote nga si Melquisedek.​—Heb 5:​1, 4-10; 7:11-17.

Si Jesus maoy Anak sa Diyos sukad pa sa iyang pagkatawo, maingon nga ang hingpit nga si Adan maoy “anak sa Diyos.” (Luc 3:38; 1:35) Sa wala pa ipanganak si Jesus, ang anghel nga si Gabriel nagpaila kaniya ingong Anak sa Diyos. Busa, sa dihang, human sa bawtismo ni Jesus, ang tingog sa iyang Amahan nadungog nga nag-ingon, “Ikaw mao ang akong Anak, ang hinigugma; giuyonan ko ikaw” (Mar 1:11), daw makataronganon nga kini nga pahayag nga nag-uban sa pagdihog sa espiritu sa Diyos labaw pa kay sa pag-ila lamang kang Jesus. Ang ebidensiya mao nga si Jesus niadtong higayona gipanganak o gipahimugso sa Diyos ingong iyang Anak, ‘gipanganak pag-usab,’ ingnon ta, uban ang paglaom sa pagdawat pag-usab ug kinabuhi ingong usa ka espiritung Anak sa Diyos sa mga langit.​—Itandi ang Ju 3:3-6; 6:51; 10:​17, 18; tan-awa ang BAWTISMO; BUGTONG NGA ANAK.

Iyang Hinungdanong Dapit Diha sa Katuyoan sa Diyos. Nakita ni Jehova nga Diyos nga tukma ang paghimo sa iyang panganay nga Anak nga pangunang persona sa pagtuman sa tanan Niyang mga katuyoan (Ju 1:14-18; Col 1:18-20; 2:​8, 9), ang kinauyokan nga diha niana mapunting ang kahayag sa tanang tagna ug gikan niana ang maong kahayag mosidlak (1Pe 1:10-12; Pin 19:10; Ju 1:3-9), ang kasulbaran sa tanang suliran nga gipatungha sa pagrebelde ni Satanas (Heb 2:5-9, 14, 15; 1Ju 3:8), ug ang pundasyon nga diha niana tukoron sa Diyos ang tanang umaabot nga mga kahikayan alang sa walay kataposang kaayohan sa Iyang unibersohanong pamilya sa langit ug sa yuta. (Efe 1:8-10; 2:20; 1Pe 2:4-8) Tungod sa iyang mahinungdanong papel diha sa katuyoan sa Diyos, si Jesus sa tukma ug sa dili paghinobra nakaingon: “Ako ang dalan ug ang kamatuoran ug ang kinabuhi. Walay makaadto sa Amahan kon dili pinaagi kanako.”​—Ju 14:6.

Ang “sagradong tinago.” Ang katuyoan sa Diyos ingon sa gipadayag diha kang Jesu-Kristo nagpabilin nga usa ka “sagradong tinago [o, misteryo] nga gitipigan sa hilom sulod sa dugay nang kapanahonan.” (Rom 16:25-27) Sulod sa kapin sa 4,000 ka tuig, sukad sa pagrebelde didto sa Eden, ang mga tawo sa pagtuo nagpaabot sa katumanan sa saad sa Diyos bahin sa usa ka “binhi” nga magsamad sa ulo sa samag-halas nga Kaaway ug sa ingon magdalag kahupayan sa katawhan. (Gen 3:15) Sulod sa duolag 2,000 ka katuigan sila naglaom sa pakigsaad ni Jehova kang Abraham alang sa usa ka “binhi” nga “manag-iya sa ganghaan sa iyang mga kaaway” ug pinaagi kaniya ang tanang nasod sa yuta tinong magapanalangin sa ilang kaugalingon.​—Gen 22:15-18.

Sa kataposan, sa dihang “ang kinutoban sa panahon miabot, ang Diyos nagpadala sa iyang Anak” ug pinaagi kaniya gipadayag ang kahulogan sa “sagradong tinago,” gihatag ang tinong tubag sa isyu nga gipatungha sa Kaaway sa Diyos (tan-awa ang JEHOVA [Ang kinalabwang isyu maoy usa ka moral nga isyu]), ug gitagana ang paagi sa pagluwas sa masinugtanong katawhan gikan sa sala ug kamatayon pinaagi sa halad lukat sa iyang Anak. (Gal 4:4; 1Ti 3:16; Ju 14:30; 16:33; Mat 20:28) Sa ingon giwagtang ni Jehova nga Diyos ang bisan unsang pagkadili-tino o pagduhaduha diha sa mga hunahuna sa iyang mga alagad bahin sa iyang mga katuyoan. Tungod niana ang apostol nag-ingon nga “bisag unsa pa ka daghan ang mga saad sa Diyos, sila nahimong Oo pinaagi [kang Jesu-Kristo].”​—2Co 1:19-22.

Ang “sagradong tinago” wala lamang maglakip sa pagkaila kon kinsa ang Anak sa Diyos. Hinunoa kini naglakip sa buluhaton nga gitudlo kaniya diha sa gambalay sa gimbut-an daan sa Diyos nga katuyoan, ug sa pagpadayag ug sa pagpatuman niana nga katuyoan pinaagi ni Jesu-Kristo. Kini nga katuyoan, nga dugay nang tinago, maoy alang sa “usa ka pagdumala inig-abot sa kinutoban sa tinudlong kapanahonan, nga mao, aron tigomon pag-usab ang tanang butang diha kang Kristo, ang mga butang sa mga langit ug ang mga butang sa yuta.”​—Efe 1:​9, 10.

Ang usa ka bahin niini nga “sagradong tinago” nga nalangkit kang Kristo Jesus mao ang iyang pagdumala sa usa ka bag-ong langitnong kagamhanan; ang mga membro niini langkoban sa mga tawo (mga Hudiyo ug mga dili-Hudiyo) nga kuhaon gikan sa taliwala sa katawhan sa yuta, ug ang dominyo niini magsakop sa langit ug sa yuta. Busa, diha sa panan-awon sa Daniel 7:​13, 14, ang usa nga “sama sa anak sa tawo” (usa ka titulo nga sa ulahi kanunayng gipadapat kang Kristo​—Mat 12:40; 24:30; Luc 17:26; itandi ang Pin 14:14) miatubang sa langitnong puloy-anan ni Jehova ug gihatagan ug “pagmando ug dignidad ug gingharian, aron ang tanang mga katawhan, nasodnong mga pundok ug mga pinulongan magaalagad gayod kaniya.” Apan, ang samang panan-awon nagpakita nga “ang mga balaan sa Supremong Usa” nakig-ambit usab uban niining “anak sa tawo” diha sa iyang Gingharian, pagmando, ug pagkahalangdon. (Dan 7:27) Samtang si Jesus dinhi pa sa yuta, iyang gipili gikan sa taliwala sa iyang mga tinun-an ang unang umaabot nga mga membro sa iyang Gingharian ug, human nga sila ‘nagpabilin uban kaniya diha sa iyang mga pagsulay,’ siya mihimog pakigsaad uban kanila alang sa usa ka Gingharian, nga nag-ampo sa iyang Amahan sa pagbalaan kanila (o sa paghimo kanila nga “mga balaan”) ug mihangyo nga “kon asa ako, sila mauban usab unta kanako, aron makakita sila sa akong himaya nga imong gihatag kanako.” (Luc 22:​28, 29; Ju 17:​5, 17, 24) Busa, tungod kay nahiusa kang Kristo, ang Kristohanong kongregasyon adunay bahin usab diha sa “sagradong tinago,” ingon sa gipahayag sa ulahi sa inspiradong apostol.​—Efe 3:1-11; 5:32; Col 1:​26, 27; tan-awa ang SAGRADONG TINAGO.

“Pangulong Ahente sa kinabuhi.” Ingong pagpahayag sa dili-takos nga kalulot sa iyang Amahan, gitugyan ni Kristo Jesus ingong halad ang iyang hingpit nga tawhanong kinabuhi. Tungod niini nahiusa ang piniling mga sumusunod ni Kristo uban kaniya diha sa iyang paghari sa langit ug usab nahimo ang kahikayan alang sa yutan-ong mga sakop sa iyang pagmando sa Gingharian. (Mat 6:10; Ju 3:16; Efe 1:7; Heb 2:5; tan-awa ang LUKAT, MANLULUKAT.) Sa ingon siya nahimong “ang Pangulong Ahente [“Prinsipe,” KJ; JB] sa kinabuhi” alang sa tanang katawhan. (Buh 3:15) Ang Gregong termino nga gigamit dinhi sa paninugdan nagkahulogang “pangunang pangulo,” nga may kaamgid nga pulong nga gipadapat kang Moises (Buh 7:​27, 35) ingong “magmamando” sa Israel.

Busa, ingong “pangunang pangulo” o “sinugdanan sa Kinabuhi” (Mo), gisugdan ni Jesu-Kristo ang bag-o ug hinungdanong elemento alang sa pagbaton ug kinabuhing walay kataposan diha sa diwa ingong tigpataliwala, apan siya nag-alagad usab sa diwa ingong tigdumala. Siya ang Hataas nga Saserdote sa Diyos nga makapatuman sa bug-os nga paghinlo gikan sa sala ug makahatag ug kagawasan gikan sa makamatay nga mga epekto sa sala (Heb 3:​1, 2; 4:14; 7:23-25; 8:1-3); siya ang tinudlong Maghuhukom nga kaniya gitugyan ang tanang paghukom, mao nga siya sa pagkamaalamon makapadapat sa mga kaayohan sa iyang lukat ngadto sa mga indibiduwal taliwala sa katawhan sumala sa ilang pagkatakos nga mabuhi ubos sa iyang pagkahari (Ju 5:22-27; Buh 10:​42, 43); pinaagi kaniya mabanhaw usab ang mga patay. (Ju 5:​28, 29; 6:​39, 40) Tungod kay gimbut-an ni Jehova nga Diyos ang paggamit sa iyang Anak, “walay kaluwasan diha kang bisan kinsa pang lain, kay walay laing ngalan ilalom sa langit nga gikahatag taliwala sa mga tawo nga pinaagi niini kita gayod maluwas.”​—Buh 4:12; itandi ang 1Ju 5:11-13.

Sanglit kining bahina sa awtoridad ni Jesus nalangkit usab sa iyang “ngalan,” ang iyang mga tinun-an, ingong mga hawas sa Pangulong Ahente sa kinabuhi, pinaagi niana nga ngalan makaayo sa mga balatian sa mga tawo nga miresulta sa napanunod nga sala ug sila makabanhaw gani sa mga patay.​—Buh 3:​6, 15, 16; 4:7-11; 9:36-41; 20:7-12.

Ang bug-os nga kahulogan sa iyang “ngalan.” Makita nga bisan tuod ang kamatayon ni Jesus diha sa estaka sa pagsakit hinungdanon alang sa kaluwasan sa tawo, ang pagdawat niini dili gayod mao ra ang nalangkit sa ‘pagbutang ug pagtuo sa ngalan ni Jesus.’ (Buh 10:43) Human sa iyang pagkabanhaw, gipahibalo ni Jesus ang iyang mga tinun-an, “Ang tanang awtoridad gihatag na kanako sa langit ug sa yuta,” sa ingon nagpakita nga siya ang mangulo sa usa ka kagamhanan nga may unibersohanong dominyo. (Mat 28:18) Gipatin-aw ni apostol Pablo nga ang Amahan ni Jesus “wala magbilin ug bisan unsa nga wala masakop kaniya [kang Jesus],” gawas lamang “sa usa nga nagpasakop sa tanang butang ngadto kaniya,” nga mao, si Jehova, ang Soberanong Ginoo. (1Co 15:27; Heb 1:1-14; 2:8) Busa, ang “ngalan” ni Jesu-Kristo mas hamili pa kay sa ngalan sa mga manulonda sa Diyos, sa pagkaagi nga ang iyang ngalan naglangkob o naghawas sa dakong ehekutibong awtoridad nga gihatag ni Jehova kaniya. (Heb 1:​3, 4) Kadtong andam lamang nga moila sa maong “ngalan” ug moyukbo niana, nga magpasakop sa ilang kaugalingon sa awtoridad nga gihawasan niana, ang makabaton ug kinabuhing walay kataposan. (Buh 4:12; Efe 1:19-23; Flp 2:9-11) Sa katim-os ug sa pagkawalay-salingkapaw sila kinahanglang mopahiuyon sa mga sukdanan nga gipakita ni Jesus ug, diha sa pagtuo, mosunod sa mga sugo nga iyang gihatag.​—Mat 7:21-23; Rom 1:5; 1Ju 3:23.

Unsa ang “ngalan” ni Jesus nga tungod niana ang mga Kristohanon gidumtan sa tanang kanasoran?

Nag-ilustrar niining laing bahin sa “ngalan” ni Jesus mao ang iyang matagnaong pasidaan nga ang iyang mga sumusunod “pagadumtan sa tanang kanasoran tungod sa akong ngalan.” (Mat 24:9; usab ang Mat 10:22; Ju 15:​20, 21; Buh 9:​15, 16) Tin-aw, kini dili tungod kay ang iyang ngalan naghawas sa usa ka Manlulukat o Manunubos, kondili tungod kay kini naghawas sa tinudlong Magmamando sa Diyos, ang Hari sa mga hari, nga kaniya ang tanang kanasoran kinahanglang moyukbo agig pagpasakop kay kondili sila makaagom ug kalaglagan.​—Pin 19:11-16; itandi ang Sal 2:7-12.

Busa, tino usab nga sa dihang ang mga demonyo mituman sa mando ni Jesus nga mogula gikan sa mga tawong ilang gigamhan, ilang gibuhat kana, dili tungod kay si Jesus mao ang gihalad nga Kordero sa Diyos, kondili tungod sa awtoridad nga gihawasan sa iyang ngalan ingong dinihogang hawas sa Gingharian, ang usa nga adunay awtoridad sa pagmando, dili lamang sa usa ka lehiyon, kondili sa dinosenang lehiyon sa mga manulonda, nga makapagula sa mga demonyo nga tingali sa pagkatig-a nagdumili sa mando nga mogula. (Mar 5:1-13; 9:25-29; Mat 12:​28, 29; 26:53; itandi ang Dan 10:​5, 6, 12, 13.) Ang matinumanong mga apostoles ni Jesus giawtorisahan sa paggamit sa iyang ngalan sa pagpagulag mga demonyo, sa wala pa ug human sa iyang kamatayon. (Luc 9:1; 10:17; Buh 16:16-18) Apan sa dihang ang mga anak nga lalaki sa Hudiyong saserdote nga si Esceva misulay sa paggamit sa ngalan ni Jesus niining paagiha, gikuwestiyon sa daotang espiritu ang ilang katungod sa paggamit sa awtoridad nga gihawasan sa maong ngalan ug gipahinabo niini nga ang tawong gigamhan moatake ug modagmal kanila.​—Buh 19:13-17.

Sa dihang hisgotan sa mga sumusunod ni Jesus ang iyang “ngalan,” sila kanunayng mogamit sa ekspresyon nga “Ginoong Jesus” o “atong Ginoong Jesu-Kristo.” (Buh 8:16; 15:26; 19:​5, 13, 17; 1Co 1:​2, 10; Efe 5:20; Col 3:17) Ilang giila siya ingong ilang Ginoo dili lamang tungod kay siya mao ang tinudlo sa Diyos nga ilang Manlulukat ug Tag-iya gumikan sa iyang halad lukat (1Co 6:20; 7:​22, 23; 1Pe 1:​18, 19; Jud 4) kondili tungod usab sa iyang posisyon ug awtoridad ingong hari. Tungod sa bug-os nga awtoridad ingong hari ug saserdote nga gihawasan sa ngalan ni Jesus nga ang iyang mga sumusunod misangyaw (Buh 5:29-32, 40-42), namawtismo sa mga tinun-an (Mat 28:18-20; Buh 2:38; itandi ang 1Co 1:13-15), nagpalagpot sa imoral nga mga tawo (1Co 5:​4, 5), ug nagtambag ug nagtudlo sa Kristohanong mga kongregasyon nga ilang gialagaran ingong mga magbalantay (1Co 1:10; 2Te 3:6). Nan, dayag lamang nga kadtong giuyonan ni Jesus nga makabaton ug kinabuhi dili gayod magbutang ug pagtuo, o mounong, sa ubang “ngalan” ingong naghawas sa awtoridad sa Diyos sa pagmando kondili kinahanglang magpakita ug dili-mabungkag nga pagkamaunongon sa “ngalan” niining gisugo sa Diyos nga Hari, si Ginoong Jesu-Kristo.​—Mat 12:​18, 21; Pin 2:13; 3:8; tan-awa ang PAGDUOL SA DIYOS.

‘Nagpamatuod sa Kamatuoran.’ Alang sa pangutana ni Pilato, “Nan, kon mao, hari ka ba diay?”, si Jesus mitubag: “Ikaw ang nag-ingon nga ako hari. Tungod niini ako gipakatawo, ug tungod niini ako mianhi sa kalibotan, aron ako magpamatuod sa kamatuoran. Ang matag usa nga dapig sa kamatuoran mamati sa akong tingog.” (Ju 18:37; tan-awa ang LEGAL NGA KASO [Ang Paghusay Kang Jesus].) Ingon sa gipakita sa Kasulatan, ang kamatuoran nga iyang gipanghimatud-an dili lamang ang kamatuoran sa katibuk-an. Kini mao ang hinungdanon kaayo nga kamatuoran bahin sa kon unsa ang mga katuyoan sa Diyos kaniadto ug karon, ang kamatuoran nga gipasukad sa paninugdang kamatuoran bahin sa soberanong kabubut-on sa Diyos ug sa Iyang katakos sa pagtuman sa maong kabubut-on. Pinaagi sa iyang ministeryo, gipadayag ni Jesus nga ang maong kamatuoran, nga anaa sa “sagradong tinago,” mao ang Gingharian sa Diyos diin si Jesu-Kristo, ang “anak ni David,” mag-alagad ingong Hari-Saserdote diha sa trono. Kini mao usab ang pangunang kaundan sa mensahe nga gimantala sa mga manulonda sa wala pa ug sa panahon sa iyang pagkatawo didto sa Betlehem sa Judea, ang siyudad ni David.​—Luc 1:​32, 33; 2:10-14; 3:31.

Aron magmalamposon ang ministeryo ni Jesus sa pagpamatuod sa kamatuoran, dili lang kay basta siya makigsulti, mosangyaw, ug manudlo. Gawas pa sa pagbiya sa iyang langitnong himaya aron ipanganak ingong tawo, kinahanglang iyang tumanon ang tanang butang nga gitagna bahin kaniya, lakip ang mga landong o mga sumbanan nga makita diha sa pakigsaad sa Balaod. (Col 2:​16, 17; Heb 10:1) Aron mahuptan ang kamatuoran sa matagnaong pulong ug mga saad sa iyang Amahan, si Jesus kinahanglang magkinabuhi sumala sa paagi nga ang kamatuoran mahimong katinuoran, magtuman niini pinaagi sa kon unsay iyang isulti ug buhaton, kon sa unsang paagi siya magkinabuhi, ug kon sa unsang paagi siya mamatay. Busa, siya kinahanglang mao ang kamatuoran, buot ingnon, ang kahugpongan sa kamatuoran, sama sa iyang giingon nga mao siya.​—Ju 14:6.

Tungod niini si apostol Juan nakasulat nga si Jesus “puno sa dili-takos nga kalulot ug sa kamatuoran” ug nga, bisan tuod “ang Balaod gihatag pinaagi ni Moises, ang dili-takos nga kalulot ug ang kamatuoran miabot pinaagi ni Jesu-Kristo.” (Ju 1:​14, 17) Pinaagi sa iyang pagkahimugso ingong tawo, sa iyang pagpresentar sa iyang kaugalingon ngadto sa Diyos pinaagig bawtismo sa tubig, sa iyang tulo ug tunga ka tuig nga publikong pag-alagad alang sa Gingharian sa Diyos, sa iyang kamatayon tungod sa pagkamatinumanon ngadto sa Diyos, sa iyang pagkabanhaw ngadto sa langit​—pinaagi niining tanang makasaysayanhong mga hitabo​—ang kamatuoran sa Diyos midangat, o “miabot,” nga mao, nangatuman. (Itandi ang Ju 1:18; Col 2:17.) Busa, ang tibuok nga buluhaton ni Jesu-Kristo mao ang ‘pagpamatuod sa kamatuoran,’ sa mga butang nga niana nanumpa ang Diyos. Si Jesus dili kay landong lamang nga Mesiyas o Kristo. Siya mao gayod ang tinuod nga gisaad. Siya dili kay landong lamang nga Hari ug Saserdote. Siya mao gayod ang katinuoran.​—Rom 15:8-12; itandi ang Sal 18:49; 117:1; Deu 32:43; Isa 11:10.

Kini nga kamatuoran mao ang kamatuoran nga ‘magpahigawas sa mga tawo’ kon ilang ipakita nga sila “dapig sa kamatuoran” pinaagi sa pagdawat sa papel ni Jesus diha sa katuyoan sa Diyos. (Ju 8:32-36; 18:37) Ang dili pagpanumbaling sa katuyoan sa Diyos labot sa iyang Anak, ang pagtukod ug mga paglaom sa uban pang pundasyon, ang paghimog mga desisyon labot sa pagkinabuhi sa usa ka tawo pinasukad sa uban pang pasukaranan maoy pagtuo sa kabakakan, sa pagkahimong nalimbongan, sa pagsunod sa pagtultol sa amahan sa kabakakan, ang Kaaway sa Diyos. (Mat 7:24-27; Ju 8:42-47) Kini magpasabot nga ang usa ‘mamatay tungod sa iyang kaugalingong mga sala.’ (Ju 8:​23, 24) Tungod niini si Jesus wala magpanuko sa pagpahayag sa iyang posisyon diha sa katuyoan sa Diyos.

Tinuod, siya nagsugo sa iyang mga tinun-an, gani hugot nga nagpina, nga dili nila ipahibalo sa publiko ang iyang pagka-Mesiyas (Mat 16:20; Mar 8:​29, 30) ug talagsa rang maghisgot sa iyang kaugalingon ingong ang Kristo gawas kon kauban nila sa pribado. (Mar 9:​33, 38, 41; Luc 9:​20, 21; Ju 17:3) Apan siya maisogon ug kanunayng nagpunting sa pagtagad sa ebidensiya diha sa mga tagna ug sa iyang mga buhat nga nagpamatuod nga siya mao ang Kristo. (Mat 22:41-46; Ju 5:31-39, 45-47; 7:25-31) Sa dihang nakigsulti sa usa ka babayeng Samarianhon didto sa usa ka atabay, si Jesus, nga “gikapoy sa panaw,” nagpaila sa iyang kaugalingon ngadto kaniya, lagmit aron mapukaw ang pagkamaukiton sa mga lungsoranon ug mogula gikan sa lungsod aron sa pag-adto kaniya, ingon sa nahitabo. (Ju 4:​6, 25-30) Ang pagpangangkon lamang ingong Mesiyas walay kapuslanan kon dili ubanan ug ebidensiya, ug sa kataposan, ang pagtuo gikinahanglan alang niadtong nakakita ug nakadungog kon buot nilang dawaton ang kamatuoran nga tukma gayong gipunting sa maong ebidensiya.​—Luc 22:66-71; Ju 4:39-42; 10:24-27; 12:34-36.

Gisulayan ug Gihingpit. Gipakita ni Jehova nga Diyos ang iyang kinalabwang pagsalig sa iyang Anak sa pagsugo kaniya nga moanhi sa yuta ug moalagad ingong ang sinaad nga Mesiyas. Ang katuyoan sa Diyos nga adunay “binhi” (Gen 3:15), ang Mesiyas, nga magsilbing halad nga Kordero sa Diyos, nahibaloan na Niyang daan “sa wala pa ang pagkatukod sa kalibotan” (1Pe 1:​19, 20), usa ka ekspresyon nga gihisgotan ubos sa ulohang PAGKAHIBALO-DAAN, PAGBUOT-DAAN (Ang Mesiyas gimbut-an daan). Apan, ang rekord sa Bibliya wala mag-ingon kon unsang panahona gitudlo o gipahibalo ni Jehova ang espesipikong indibiduwal nga gipili aron buhaton kining maong buluhaton, kon sa panahon ba sa pagrebelde didto sa Eden o kaha sa ulahi na nga panahon. Tungod sa mga kinahanglanon, ilabina nianang sa halad lukat, dili mahimong gamiton ang bisan kinsa nga tawong dili hingpit, apan mahimong gamiton ang usa ka hingpit nga espiritung anak. Gikan sa tanan niyang milyonmilyong espiritung mga anak, si Jehova nagpilig usa nga mohimo sa maong buluhaton: ang iyang Panganay, ang Pulong.​—Itandi ang Heb 1:​5, 6.

Ang Anak sa Diyos kinabubut-ong midawat sa maong buluhaton. Kini dayag nga makita sa Filipos 2:5-8; iyang “gihaw-asan ang iyang kaugalingon” sa iyang langitnong himaya ug espirituhanong kinaiyahan ug “gihuptan ang dagway sa usa ka ulipon” nga miuyon nga ibalhin ang iyang kinabuhi ingong yutan-on, pisikal, tawhanon. Ang buluhaton nga gitahas kaniya adunay dako kaayong responsibilidad; busa dako gayod kaayo ang nalangkit. Pinaagi sa pagpabiling matinumanon, iyang mapamatud-an nga bakak ang pangangkon ni Satanas, nga gitala maylabot sa kahimtang ni Job, nga ubos sa kawalad-on, pag-antos, ug pagsulay, ang mga alagad sa Diyos mosalikway Kaniya. (Job 1:6-12; 2:2-6) Ingong panganay nga Anak sa tanang linalang sa Diyos, si Jesus makahatag sa labing kombinsidong tubag sa maong akusasyon ug sa kinamaayohang pamatuod dapig sa iyang Amahan sa mas dakong isyu sa katungod sa unibersohanong pagkasoberano ni Jehova. Sa ingon siya mahimong ang “Amen, ang matinumanon ug matuod nga saksi.” (Pin 3:14) Kon siya mapakyas, iyang mapakaulawan ang ngalan sa iyang Amahan labaw sa mahimo ni bisan kinsa.

Siyempre, sa pagpili sa iyang bugtong nga Anak, si Jehova wala ‘magdali sa pagpandong sa iyang mga kamot diha kaniya,’ uban ang risgo nga mahimong ‘mag-aambit sa posibleng mga sala,’ kay si Jesus dili bag-ohan nga lagmit “moburot sa pagpagarbo ug mahulog sa paghukom nga gipakanaog batok sa Yawa.” (Itandi ang 1Ti 5:22; 3:6.) Si Jehova “bug-os nakaila” sa iyang Anak gikan sa iyang suod nga pagpakig-uban kaniya sulod sa nangaging dili-maihap nga mga panahon (Mat 11:27; itandi ang Gen 22:12; Neh 9:​7, 8) ug busa makatudlo kaniya sa pagtuman sa dili-masayop nga mga tagna sa Iyang Pulong. (Isa 46:​10, 11) Busa ang Diyos dili kay dili-makataronganon o awtomatikong naggarantiya ug ‘tinong kalamposan’ sa iyang Anak pinaagi lamang sa paghatag kaniya sa papel sa gitagnang Mesiyas (Isa 55:11), diha sa paagi nga gipangangkon sa teoriya sa predestinasyon.

Bisan tuod ang Anak wala pa makasinatig pagsulay nga sama nianang iyang atubangon nianang panahona, iyang gipasundayag ang iyang pagkamatinumanon ug pagkamahinalaron sa ubang mga paagi. Siya nakabaton na ug dakong responsibilidad ingong Tigpamaba sa Diyos, ang Pulong. Apan wala gayod niya abusohi ang iyang posisyon ug awtoridad, sama sa gibuhat sa yutan-ong tigpamaba sa Diyos nga si Moises sa usa niana ka okasyon. (Num 20:9-13; Deu 32:48-51; Jud 9) Ingong Usa nga pinaagi kaniya gilalang ang tanang butang, ang Anak maoy usa ka diyos, “ang bugtong-gipanganak nga diyos” (Ju 1:18), busa nakabaton ug mas mahimayaong posisyon ug kabantog kay sa tanang ubang espiritung mga anak sa Diyos. Bisan pa niana siya wala magmapahitas-on. (Itandi ang Eze 28:14-17.) Busa, dili ikaingon nga ang Anak wala pa makapamatuod sa iyang pagkamaunongon, pagkamapainubsanon, ug pagkamahinalaron sa daghang paagi.

Ingong pananglitan, tagda ang pagsulay nga gihatag ngadto sa unang tawhanong anak sa Diyos nga si Adan. Kana nga pagsulay wala maglakip ug paglahutay tungod sa paglutos o pag-antos, apan sa paghupot lamang ug masinugtanong pagtahod sa kabubut-on sa Diyos labot sa kahoy sa kahibalo sa maayo ug sa daotan. (Gen 2:​16, 17; tan-awa ang KAHOY.) Ang pagrebelde ug pagtental ni Satanas dili bahin sa pagsulay nga gihatag sa Diyos sa sinugdan apan miabot ingong dugang lamang, nga dili gikan sa Diyos. Ni ang maong pagsulay, sa dihang gihatag, naglangkit ug pagtental gikan sa tawo, ingon sa nahitabo kang Adan tungod sa pagpakasala ni Eva. (Gen 3:​6, 12) Tungod niana, ang pagsulay kang Adan mahimo unta nga walay tentasyon o impluwensiya gikan sa uban sa pagbuhat ug sayop, ang tanan nag-agad sa kasingkasing ni Adan​—sa iyang gugma sa Diyos ug sa iyang kagawasan gikan sa kahakog. (Pr 4:23) Kon nagmatinumanon, si Adan may pribilehiyo unta sa pagkuha sa bunga gikan “sa kahoy sa kinabuhi ug mokaon ug mabuhi hangtod sa panahong walay tino” ingong nasulayan, inuyonan nga tawhanong anak sa Diyos (Gen 3:22), nga kining tanan mabatonan nga dili kinahanglang makasinati ug daotang impluwensiya ug pagsulay, paglutos, o pag-antos.

Angayng matikdan usab nga sa dihang gibiyaan sa espiritung anak, kinsa sa ulahi nahimong Satanas, ang pag-alagad sa Diyos, wala niya kadto himoa tungod kay adunay naglutos o nagtental kaniya sa pagbuhat ug sayop. Tinong dili ang Diyos, kay ‘Siya dili mosulay kang bisan kinsa pinaagig daotang mga butang.’ Apan ang maong espiritung anak napakyas sa paghupot sa pagkamaunongon, gitugotan ang kaugalingon “sa pagkaganoy ug pagkahaylo sa iyang kaugalingong tinguha,” ug nakasala, nahimong usa ka rebelde. (San 1:13-15) Siya napakyas sa pagsulay maylabot sa gugma.

Apan, ang isyu nga gibangon sa Kaaway sa Diyos nagkinahanglan nga ang Anak, ingong ang sinaad nga Mesiyas ug umaabot nga Hari sa Gingharian sa Diyos, karon mailalom sa usa ka pagsulay sa integridad ubos sa bag-ong mga kahimtang. Kini nga pagsulay ug ang mga pag-antos nga dala niini gikinahanglan usab aron siya “mahingpit” alang sa iyang posisyon ingong Hataas nga Saserdote sa Diyos alang sa katawhan. (Heb 5:​9, 10) Aron makab-ot ang mga kinahanglanon alang sa bug-os nga pagpahiluna-sa-katungdanan ingong Pangulong Ahente sa kaluwasan, ang Anak sa Diyos ‘kinahanglan nga mahisama sa iyang “mga igsoon” [kadtong nahimong iyang dinihogang mga sumusunod] sa tanang paagi, aron siya mahimong maluluy-on ug matinumanong hataas nga saserdote.’ Kinahanglan siyang molahutay sa mga kalisod ug mga pag-antos, aron siya “makaarang sa pagtabang kanila nga ginasulayan,” nga makamaong mobati sa ilang mga kaluyahon ingong usa nga “nasulayan sa tanang paagi sama kanato, apan walay sala.” Bisan tuod hingpit ug walay sala, siya sa gihapon “makahimo sa pagpakiglabot sa kasarangan nga paagi sa mga walay alamag ug sa mga masalaypon.” Pinaagi lamang sa maong Hataas nga Saserdote nga ang dili-hingpit nga mga tawo ‘makaduol uban ang kagawasan sa pagsulti sa trono sa dili-takos nga kalulot, aron makadawat kita ug kaluoy ug makakaplag ug dili-takos nga kalulot ingong tabang sa hustong panahon.’​—Heb 2:10-18; 4:15–​5:2; itandi ang Luc 9:22.

May kagawasan gihapon sa pagpili. Si Jesus mismo miingon nga ang tanang tagna mahitungod sa Mesiyas tino nga matuman, “kinahanglang matuman.” (Luc 24:44-47; Mat 16:21; itandi ang Mat 5:17.) Apan tino nga kini wala magpahigawas sa Anak sa Diyos gikan sa kabug-at sa responsibilidad, ni kini naghanaw sa iyang kagawasan sa pagpili​—nga magmatinumanon o kaha dili magmatinumanon. Kining butanga dili kay bug-os magdepende lamang sa Labing Gamhanan nga Diyos, si Jehova. Kinahanglang buhaton sa Iyang Anak ang iyang bahin aron matuman ang mga tagna. Ang Diyos mipasalig sa katinoan sa mga tagna pinaagi sa iyang maalamong pagpili sa usa nga mobuhat niana nga asaynment, ang “Anak nga iyang gihigugma.” (Col 1:13) Tataw nga ang iyang Anak naghupot gihapon ug naggamit sa iyang kagawasan sa pagpili samtang usa ka tawo dinhi sa yuta. Si Jesus naghisgot bahin sa iyang kaugalingong kabubut-on, nga nagpakitang siya kinabubut-ong nagpasakop sa kabubut-on sa iyang Amahan (Mat 16:21-23; Ju 4:34; 5:30; 6:38), ug may kaamgohang nagbuhat alang sa katumanan sa iyang asaynment sumala sa gilatid sa Pulong sa iyang Amahan. (Mat 3:15; 5:​17, 18; 13:10-17, 34, 35; 26:52-54; Mar 1:​14, 15; Luc 4:21) Siyempre, ang katumanan sa ubang mga bahin sa tagna wala mailalom sa pagbuot ni Jesus, ang uban natuman human sa iyang kamatayon. (Mat 12:40; 26:​55, 56; Ju 18:​31, 32; 19:​23, 24, 36, 37) Ang asoy bahin sa nahitabo niadtong gabii una pa sa iyang kamatayon tin-aw kaayong nagpadayag sa iyang hilabihang paningkamot nga tumanon, dili ang iyang kabubut-on, kondili ang labawng kabubut-on sa Usa nga mas maalamon kay kaniya, ang iyang Amahan. (Mat 26:36-44; Luc 22:42-44) Kini usab nagpadayag nga, bisan tuod hingpit, siya miila gayod sa iyang pagdepende ingong tawo ngadto sa iyang Amahan, si Jehova nga Diyos, alang sa kalig-on sa panahon sa panginahanglan.​—Ju 12:​23, 27, 28; Heb 5:7.

Busa si Jesus daghag angayng palandongon, ug daghan usab ang hinungdan nga palig-onon ang iyang kaugalingon, sulod sa 40 ka adlaw nga siya nagpuasa (sama sa gihimo ni Moises) didto sa kamingawan human sa iyang bawtismo ug pagdihog. (Ex 34:28; Luc 4:​1, 2) Didto direkta niyang naengkuwentro ang samag-halas nga Kaaway sa iyang Amahan. Migamit ug mga taktika nga susama sa iyang gigamit didto sa Eden, si Satanas nga Yawa misulay sa pagdaldal kang Jesus sa pagpasundayag ug kahakog, sa pagbayaw sa iyang kaugalingon, ug sa paglimod sa pagkasoberano sa iyang Amahan. Dili sama kang Adan, si Jesus (“ang kataposang Adan”) naghupot sa iyang integridad ug, tungod sa kanunayng paghisgot sa gipahayag nga kabubut-on sa iyang Amahan, si Satanas mibiya, “hangtod sa laing angay nga higayon.”​—Luc 4:1-13; 1Co 15:45.

Ang Iyang mga Buhat ug Personal nga mga Hiyas. Tungod kay “ang dili-takos nga kalulot ug ang kamatuoran” moabot pinaagi kang Jesu-Kristo, kinahanglan siyang makig-uban sa mga tawo aron sila makadungog kaniya ug makakita sa iyang mga buhat ug mga hiyas. Sa ingon ilang mailhan siya ingong ang Mesiyas ug magbutang ug pagtuo sa iyang halad sa dihang siya namatay alang kanila ingong “ang Kordero sa Diyos.” (Ju 1:​17, 29) Siya personal nga miadto sa daghang rehiyon sa Palestina, nga nagbaktas ug ginatos ka milya. Nakigsulti siya sa mga tawo diha sa kadaplinan sa lanaw ug sa mga kabakiliran ingon man diha sa mga siyudad ug mga balangay, sa mga sinagoga ug sa templo, sa mga tiyanggihan, sa kadalanan ug kabalayan (Mat 5:​1, 2; 26:55; Mar 6:53-56; Luc 4:16; 5:1-3; 13:​22, 26; 19:​5, 6), nga namulong sa dagkong panon sa katawhan ug sa mga indibiduwal, kalalakin-an ug kababayen-an, tigulang ug batan-on, adunahan ug kabos.​—Mar 3:​7, 8; 4:1; Ju 3:1-3; Mat 14:21; 19:​21, 22; 11:​4, 5.

Ang kaubang tsart nagpakita sa usa ka paagi kon unsaon pagtakdo sa kronolohikanhong paagi ang upat ka asoy sa yutan-ong kinabuhi ni Jesus. Kini naghatag usab ug pagsabot sa nagkalainlaing “mga kampanya” o mga panaw nga iyang gihimo sa panahon sa iyang ministeryo sulod sa tulo ug tunga ka tuig.

Si Jesus nagpakitag panig-ingnan sa iyang mga tinun-an pinaagi sa pagkakugihan, pagbangon ug sayo, pag-alagad hangtod sa gabii. (Luc 21:​37, 38; Mar 11:20; 1:32-34; Ju 3:2; 5:17) Dili lang kausa nga iyang gigugol ang kagabhion sa pag-ampo, sama sa iyang gibuhat sa gabii una pa niya ihatag ang Wali sa Bukid. (Mat 14:23-25; Luc 6:12–​7:10) Sa laing higayon, human mag-alagad panahon sa kagabhion, siya mibangon samtang ngitngit pa ug mipaingon sa usa ka hilit nga dapit aron sa pag-ampo. (Mar 1:​32, 35) Bisan pag sagad nga nabalda ang iyang pribasiya tungod sa panon sa katawhan, sa gihapon iyang ‘gidawat sila nga maluloton ug iyang gisuginlan sila mahitungod sa gingharian sa Diyos.’ (Luc 9:​10, 11; Mar 6:31-34; 7:24-30) Siya nakasinatig kakapoy, kauhaw, ug kagutom, usahay dili una mokaon tungod sa buluhaton nga angayng buhaton.​—Mat 21:18; Ju 4:​6, 7, 31-34; itandi ang Mat 4:2-4; 8:​24, 25.

Timbang nga panglantaw sa materyal nga mga butang. Hinunoa, siya dili usa ka asetiko, nga sobrang naghikaw sa kaugalingon nga walay pagtagad sa naglungtad nga mga sirkumstansiya. (Luc 7:​33, 34) Gidawat niya ang daghang imbitasyon sa pagpangaon ug bisan sa mga bangkete, nga miduaw sa mga balay sa mga tawo nga bahandianon. (Luc 5:29; 7:36; 14:1; 19:1-6) Miamot siya sa kasadya sa usa ka kasal pinaagi sa paghimo sa tubig nga maayong bino. (Ju 2:1-10) Ug nagpabili siya sa maayong mga butang nga gihimo alang kaniya. Sa dihang nasuko si Judas kang Maria nga igsoong babaye ni Lazaro tungod sa iyang paggamit sa usa ka librang pinahumotan nga lana (nagkantidad ug kapin sa $220, o katumbas sa mga usa ka tuig nga suhol sa usa ka mamumuo) aron ihaplas sa tiil ni Jesus ug nagpakitang nabalaka kunohay sa mga kabos kinsa makapahimulos unta kon gibaligya pa ang maong lana, si Jesus miingon: “Pasagdi lang siya, aron makatuman siya niining naandang buhat alang sa adlaw sa paglubong kanako. Kay ang mga kabos kanunay nga anaa kaninyo, apan ako dili kanunay nga ania kaninyo.” (Ju 12:​2-8; Mar 14:6-9) Ang pang-ilalom nga besti nga iyang gisul-ob sa dihang siya gidakop, nga ‘hinabol gikan sa itaas hangtod sa ubos,’ dayag nga dekalidad nga besti. (Ju 19:​23, 24) Bisan pa niana, kanunayng giuna ni Jesus ang espirituwal nga mga butang ug wala gayod mabalaka sa hilabihan bahin sa materyal nga mga butang, maingon sa iyang gitambag sa uban.​—Mat 6:24-34; 8:20; Luc 10:38-42; itandi ang Flp 4:10-12.

Maisogong Manluluwas. Ang dakong kaisog, pagkalalaki, ug kalig-on maoy dayag sa tibuok niyang ministeryo. (Mat 3:11; Luc 4:28-30; 9:51; Ju 2:13-17; 10:31-39; 18:3-11) Sama kang Josue, Haring David, ug uban pa, si Jesus maoy usa ka manlalaban alang sa kawsa sa Diyos ug alang sa mga mahigugmaon sa pagkamatarong. Ingong ang sinaad nga “binhi,” kinahanglan niyang atubangon ang pagdumot sa ‘binhi sa halas,’ nga makiggubat batok kanila. (Gen 3:15; 22:17) Giatake niya ang mga demonyo ug ang ilang impluwensiya diha sa mga kaisipan ug mga kasingkasing sa mga tawo. (Mar 5:1-13; Luc 4:32-36; 11:19-26; itandi ang 2Co 4:​3, 4; Efe 6:10-12.) Ang salingkapaw nga relihiyosong mga pangulo nagpakita nga sila nakigbatok gayod sa pagkasoberano ug sa kabubut-on sa Diyos. (Mat 23:​13, 27, 28; Luc 11:​53, 54; Ju 19:12-16) Si Jesus bug-os nga nagpildi kanila sa ilang sunodsunod nga binaba nga mga engkuwentro. Iyang gigamit “ang espada sa espiritu,” ang Pulong sa Diyos, uban ang kusog, hingpit nga pagkontrolar, ug pamaagi​—nga nagpahunong sa malimbongong mga argumento ug malit-agon nga mga pangutana nga giduso sa iyang mga magsusupak, nga ‘nagkorner’ kanila o nagbutang kanila sa ‘kahimtang nga walay kapilian.’ (Mat 21:23-27; 22:15-46) Siya walay kokahadlok nga nagyagyag kanila kon unsa gayod sila: mga magtutudlo sa tawhanong mga tradisyon ug mga pormalismo, buta nga mga pangulo, kaliwat sa mga bitin, ug mga anak sa Kaaway sa Diyos, kinsa mao ang prinsipe sa mga demonyo ug usa ka mamumunong bakakon.​—Mat 15:12-14; 21:33-41, 45, 46; 23:33-35; Mar 7:1-13; Ju 8:​40-45.

Bisan pa niining tanan, si Jesus dili gayod bagis, wala mangitag kasamok, ug milikay sa wala kinahanglanang kapeligrohan. (Mat 12:​14, 15; Mar 3:​6, 7; Ju 7:​1, 10; 11:​53, 54; itandi ang Mat 10:​16, 17, 28-31.) Ang iyang kaisog maoy pinasukad sa pagtuo. (Mar 4:37-40) Wala siya mawad-ig pagpugong sa iyang kaugalingon apan nagpabiling kalmado sa dihang gipanamastamasan ug gidaogdaog, ‘nga nagpiyal sa iyang kaugalingon ngadto sa usa nga nagahukom sa pagkamatarong.’​—1Pe 2:23.

Pinaagi sa iyang maisogon nga pagpakig-away alang sa kamatuoran ug pinaagi sa paghatag ug kahayag ngadto sa katawhan bahin sa katuyoan sa Diyos, si Jesus, ingong mas dako kay kang Moises, nagtuman sa matagnaong papel ingong Tigpagawas. Siya nagmantala ug kagawasan ngadto sa mga binihag. (Isa 42:​1, 6, 7; Jer 30:8-10; Isa 61:1) Bisan tuod daghan ang nagpanuko tungod sa hakog nga mga hinungdan ug tungod sa kahadlok sa mga namuno (Ju 7:11-13; 9:22; 12:​42, 43), ang uban nakabaton ug kaisog nga makalingkawas gikan sa ilang mga talikala sa kawalay alamag ug hilabihang pagkaulipon sa bakak nga mga pangulo ug bakak nga mga paglaom. (Ju 9:24-39; itandi ang Gal 5:1.) Maingon nga ang matinumanong mga hari sa Juda mihimog mga kampanya sa pagwagtang sa bakak nga pagsimba gikan sa ilang gingharian (2Cr 15:8; 17:​1, 4-6; 2Ha 18:​1, 3-6), sa ingon usab ang ministeryo ni Jesus, ang Mesiyanikong Hari sa Diyos, adunay malaglagong epekto batok sa bakak nga relihiyon sa iyang adlaw.​—Ju 11:​47, 48.

Alang sa dugang impormasyon mahitungod sa yutan-ong ministeryo ni Jesu-Kristo, tan-awa ang MGA MAPA, Tomo 2, pp. 540, 541.

Ang kalalom sa pagbati ug kainit. Apan si Jesus maoy usa ka tawo usab nga nagbaton ug talagsaong pagbati, nga usa ka kinahanglanon alang sa mag-alagad ingong Hataas nga Saserdote sa Diyos. Ang iyang pagkahingpit wala maghimo kaniya nga sobra ka hinawayon o arogante ug dominante (sama sa mga Pariseo) ngadto sa dili-hingpit, makasasalang mga tawo nga sa taliwala kanila siya nagkinabuhi ug nagministeryo. (Mat 9:10-13; 21:​31, 32; Luc 7:36-48; 15:1-32; 18:9-14) Bisan ang mga bata komportable uban kaniya, ug sa dihang gigamit ang usa ka bata ingong pananglitan, wala niya basta pabaroga ang bata atubangan sa iyang mga tinun-an kondili usab iyang “gihalog kini.” (Mar 9:36; 10:13-16) Siya maoy usa ka tinuod nga higala ug mabinationg kauban sa iyang mga sumusunod, ‘nga nahigugma kanila hangtod sa kataposan.’ (Ju 13:1; 15:11-15) Wala niya gamita ang iyang awtoridad aron magmapugsanon ug magdugang ug mga luwan diha sa katawhan kondili, hinuon, miingon: “Umari kanako, kamong tanang nabudlayan . . . ako magapalagsik kaninyo.” Ang iyang mga tinun-an nakakaplag kaniya nga “malumog-buot ug mapainubsanon sa kasingkasing,” ang iyang yugo masayon ug ang iyang luwan magaan.​—Mat 11:28-30.

Ang mga katungdanan sa saserdote naglakip sa pag-atiman sa pisikal ug espirituwal nga kahimsog sa katawhan. (Lev 13-15) Ang kaluoy ug pagkamabination nagpalihok kang Jesus sa pagtabang sa katawhan nga nag-antos sa balatian, pagkabuta, ug ubang mga kasakitan. (Mat 9:36; 14:14; 20:34; Luc 7:11-15; itandi ang Isa 61:1.) Tungod sa kamatayon sa iyang higala nga si Lazaro ug sa kaguol sa mga igsoong babaye ni Lazaro, si Jesus ‘miagulo ug mihilak.’ (Ju 11:32-36) Busa, ingon sa gidahom, si Jesus nga Mesiyas ‘nagdala sa mga sakit ug nagpas-an sa mga kasakit’ sa uban, nga naghimo niana bisan pag kini nagpagula ug gahom gikan kaniya. (Isa 53:4; Luc 8:43-48) Gihimo niya kini dili lamang ingong katumanan sa tagna kondili tungod kay ‘buot niyang himoon kini.’ (Mat 8:2-4, 16, 17) Mas mahinungdanon, siya naghatag kanilag espirituwal nga kahimsog ug kapasayloan sa mga sala, nga awtorisado sa paghimo niini tungod kay, ingong ang Kristo, siya gikatudlo-daan sa pagtagana sa halad lukat, gani gibawtismohan na sa kamatayon nga mosangko sa estaka sa pagsakit.​—Isa 53:4-8, 11, 12; itandi ang Mat 9:2-8; 20:28; Mar 10:​38, 39; Luc 12:50.

“Kahibulongang Magtatambag.” Ang saserdote mao ang responsable sa pagtudlo sa katawhan sa balaod ug kabubut-on sa Diyos. (Mal 2:7) Dugang pa, ingong harianong Mesiyas, ang gitagnang “gamayng sanga gikan sa tuod ni Jese [amahan ni David],” kinahanglang ipakita ni Jesus ‘ang espiritu ni Jehova diha sa kaalam, tambag, pagkagamhanan, kahibalo, uban sa pagkahadlok kang Jehova.’ Iyang ipasundayag ang ‘pagkalipay’ tungod sa maong pagkahadlok kang Jehova. (Isa 11:1-3) Ang dili-hitupngan nga kaalam nga makaplagan diha sa mga pagtulon-an ni Jesus, kinsa “labaw pa kay kang Solomon” (Mat 12:42), mao ang usa sa labing gamhanang mga ebidensiya nga siya gayod ang Anak sa Diyos ug nga ang mga asoy sa Ebanghelyo dili lamang produkto sa dili-hingpit nga mga hunahuna ug paghanduraw sa mga tawo.

Gipamatud-an ni Jesus nga siya mao ang sinaad nga “Kahibulongang Magtatambag” (Isa 9:6) pinaagi sa iyang kahibalo sa kabubut-on ug Pulong sa Diyos, pinaagi sa iyang pagsabot sa tawhanong kinaiyahan, pinaagi sa iyang katakos sa pagtugkad sa kinauyokan sa mga pangutana ug mga isyu, ug pinaagi sa pagpakita sa solusyon sa mga problema sa adlaw-adlaw nga pagkinabuhi. Ang ilado kaayong Wali sa Bukid maoy usa ka pangunang pananglitan niini. (Mat 5-7) Diha niini, gipakita sa iyang tambag ang dalan ngadto sa tinuod nga kalipay, kon unsaon sa paghusay ang mga away, unsaon sa paglikay sa imoralidad, unsaon sa pagpakiglabot niadtong nagpakitag pagdumot, ug gipakita usab niini ang paagi sa pagbuhat ug pagkamatarong nga walay pagkasalingkapaw, ang hustong tinamdan sa materyal nga mga butang sa kinabuhi, ang pagsalig sa pagkamanggihatagon sa Diyos, ang bulawanong lagda sa paghupot ug maayong relasyon sa uban, ang mga paagi sa pag-ila sa relihiyosong mga panglimbong, ug kon unsaon sa pagtukod ug usa ka seguradong kaugmaon. Ang mga panon sa katawhan “nahingangha sa iyang paagi sa pagpanudlo; kay nagtudlo siya kanila ingon nga usa ka tawo nga may awtoridad, ug dili ingon sa ilang mga eskriba.” (Mat 7:​28, 29) Human sa iyang pagkabanhaw siya nagpadayon nga mao ang pangunang gigamit ni Jehova sa komunikasyon ngadto sa katawhan.​—Pin 1:1.

Batid nga Magtutudlo. Ang iyang paagi sa pagtudlo epektibo kaayo. (Ju 7:​45, 46) Iyang gipresentar ang mga butang nga hinungdanon ug lalom kaayo sa paaging yano, mubo, ug tin-aw. Iyang giilustrar ang iyang mga punto pinaagig mga butang nga nailhan kaayo sa iyang mga mamiminaw (Mat 13:​34, 35)​—sa mga mangingisda (Mat 13:​47, 48), mga magbalantay sa kahayopan (Ju 10:1-17), mga mag-uuma (Mat 13:3-9), mga magtutukod (Mat 7:24-27; Luc 14:28-30), mga magpapatigayon (Mat 13:​45, 46), mga ulipon o mga agalon (Luc 16:1-9), mga ginang sa panimalay (Mat 13:33; Luc 15:8), o kang bisan kinsa (Mat 6:26-30). Ang yanong mga butang, sama sa tinapay, tubig, asin, panit nga mga sudlanag bino, daang mga besti, iyang gigamit ingong mga simbolo sa mga butang nga mahinungdanon kaayo, maingon gayod sa paggamit niini diha sa Hebreohanong Kasulatan. (Ju 6:31-35, 51; 4:​13, 14; Mat 5:13; Luc 5:36-39) Ang iyang pangatarongan, nga sagad gipahayag pinaagig mga pagtandi, nagsumpo sa sayop nga mga pagtutol ug nagtabang sa pagbaton ug hustong panglantaw sa mga butang. (Mat 16:1-3; Luc 11:11-22; 14:1-6) Panguna niyang gitumong ang iyang mensahe sa mga kasingkasing sa mga tawo, nga naggamit ug matugkarong mga pangutana aron sila maghunahuna, makahimog kaugalingong mga konklusyon, magsusi sa ilang mga motibo, ug maghimog mga desisyon. (Mat 16:5-16; 17:24-27; 26:52-54; Mar 3:1-5; Luc 10:25-37; Ju 18:11) Wala siya maningkamot nga madani ang tibuok panon sa katawhan apan naningkamot sa pagpukaw sa mga kasingkasing niadtong tim-os nga gigutom sa kamatuoran ug pagkamatarong.​—Mat 5:​3, 6; 13:10-15.

Bisan tuod masinabtanon sa limitadong pagsabot sa iyang mga mamiminaw ug bisan sa iyang mga tinun-an (Mar 4:33) ug bisan tuod migamit ug katakos sa pag-ila kon unsa kadaghang impormasyon ang ihatag kanila (Ju 16:​4, 12), wala gayod niya ‘pagaana’ ang mensahe sa Diyos aron lamang mabatonan ang pabor sa katawhan. Ang iyang mga pulong maoy prangka, gani usahay masakit. (Mat 5:37; Luc 11:​37-52; Ju 7:19; 8:​46, 47) Ang tema sa iyang mensahe maoy: “Paghinulsol . . . , kay ang gingharian sa mga langit haduol na.” (Mat 4:17) Sama sa gihimo sa mga manalagna ni Jehova sa unang kapanahonan, siya dayag nga nagsulti sa katawhan bahin ‘sa ilang pag-alsa, ug sa balay ni Jacob bahin sa ilang mga sala’ (Isa 58:1; Mat 21:28-32; Ju 8:24), ug naggiya kanila ngadto sa ‘sigpit nga ganghaan ug sa hagip-ot nga dalan’ nga motultol kanila balik sa pag-uyon sa Diyos ug sa kinabuhi.​—Mat 7:​13, 14.

“Pangulo ug Komandante.” Si Jesus nagpasundayag sa iyang mga kuwalipikasyon ingong “pangulo ug komandante” ug usab ingong “saksi ngadto sa nasodnong mga pundok.” (Isa 55:​3, 4; Mat 23:10; Ju 14:​10, 14; itandi ang 1Ti 6:​13, 14.) Sa dihang ang panahon miabot alang niini, nga ubay-ubayng mga bulan human magsugod ang iyang ministeryo, siya miadto sa pipila ka tawo nga nailhan na niya ug gidapit sila: “Mahimong akong sumusunod.” Gibiyaan sa maong mga tawo ang pagpangisda ug ang trabaho sa buhatan sa buhis nga walay pag-ukon-ukon. (Mat 4:18-22; Luc 5:​27, 28; itandi ang Sal 110:3.) Ang kababayen-an miamot ug panahon, kusog, ug materyal nga mga kabtangan aron matagan-an ang mga panginahanglan ni Jesus ug sa iyang mga sumusunod.​—Mar 15:​40, 41; Luc 8:1-3.

Kining gamay nga grupo nagsilbi ingong kinauyokan o pundasyon sa mahimong usa ka bag-ong “nasod,” ang espirituwal nga Israel. (1Pe 2:7-10) Gigugol ni Jesus ang tibuok gabii sa pag-ampo aron giyahan sa iyang Amahan una pa mopili sa 12 ka apostoles, kinsa, kon magmatinumanon, mahimong mga haligi nianang bag-ong nasod, sama sa 12 ka anak nga lalaki ni Jacob sa unodnong Israel. (Luc 6:12-16; Efe 2:20; Pin 21:14) Maingon nga si Moises adunay kaubang 70 ka lalaki ingong mga hawas sa nasod, gitudlo ni Jesus sa ulahi ang 70 ka dugang pang mga tinun-an alang sa ministeryo. (Num 11:​16, 17; Luc 10:1) Human niana si Jesus naghatag ug linaing pagtagad niini nga mga tinun-an diha sa iyang pagpanudlo ug instruksiyon, gani ang Wali sa Bukid pangunang gipahayag alang kanila, ingon sa gipadayag sa mga kaundan niini.​—Mat 5:​1, 2, 13-16; 13:​10, 11; Mar 4:34; 7:17.

Bug-os niyang gidawat ang mga responsibilidad sa iyang pagkaulo, nanguna sa tanang butang (Mat 23:10; Mar 10:32), naghatag sa iyang mga tinun-an ug mga responsibilidad ug mga buluhaton gawas pa sa ilang buluhatong pagwali (Luc 9:52; 19:29-35; Ju 4:1-8; 12:4-6; 13:29; Mar 3:9; 14:12-16), nagdasig ug nagbadlong (Ju 16:27; Luc 10:17-24; Mat 16:​22, 23). Siya maoy usa ka komandante, ug ang panguna sa iyang mga sugo mao nga sila ‘maghigugmaay sa usag usa ingon sa iyang paghigugma kanila.’ (Ju 15:10-14) Siya nakaarang sa pagdumala sa panon sa katawhan nga mikabat sa linibo ang gidaghanon. (Mar 6:39-46) Ang makanunayon, mapuslanon nga pagbansay nga iyang gihatag sa iyang mga tinun-an, mga lalaki nga sa kasagaran ubos ang kahimtang ug edukasyon, maoy epektibo kaayo. (Mat 10:1–​11:1; Mar 6:7-13; Luc 8:1) Sa ulahi, ang mga tawo nga may hataas nga posisyon ug kinaadman nahingangha sa puwersado, masaligong pakigpulong sa mga apostoles; ug ingong “mga mangingisda ug mga tawo,” sila nakapahimulos ug talagsaong mga resulta​—linibo ka tawo ang misanong sa ilang pagwali. (Mat 4:19; Buh 2:​37, 41; 4:​4, 13; 6:7) Ang ilang pagsabot sa mga prinsipyo sa Bibliya, nga mainampingong gitisok ni Jesus diha sa ilang mga kasingkasing, naghimo kanilang tinuod nga mga magbalantay sa panon sa ulahing katuigan. (1Pe 5:1-4) Busa, si Jesus sa mubong yugto nga tulo ug tunga ka tuig nagpahiluna sa lig-ong pundasyon alang sa usa ka nahiusa nga internasyonal nga kongregasyon nga may linibo ka membro nga naggikan sa daghang rasa.

Maayong Magtatagana ug Matarong nga Maghuhukom. Ang iyang pagmando magdalag kauswagan nga labaw pa nianang kang Solomon ug kini nadayag diha sa iyang katakos sa pagtultol sa pagpangisda sa iyang mga tinun-an nga may talagsaong kalamposan. (Luc 5:4-9; itandi ang Ju 21:​4-11.) Ang pagpakaon sa linibo niining lalaki nga natawo sa Betlehem (nagkahulogang “Balay sa Tinapay”), ingon man ang iyang paghimo sa tubig nga dekalidad nga bino, maoy gamay lamang nga pasiunang patilaw sa umaabot nga bangkete nga itagana sa Mesiyanikong Gingharian sa Diyos “alang sa tanang katawhan.” (Isa 25:6; itandi ang Luc 14:15.) Ang iyang pagmando dili lamang magtapos sa kakabos ug kagutmanan kondili mosangpot usab sa ‘paglamoy sa kamatayon.’​—Isa 25:​7, 8.

Dugang pa, adunay dakong katarongan sa pagsalig sa hustisya ug matarong nga paghukom nga himoon sa iyang kagamhanan, nga subay sa Mesiyanikong mga tagna. (Isa 11:3-5; 32:​1, 2; 42:1) Gipakita niya ang hilabihan nga pagtahod sa balaod, ilabina sa balaod sa iyang Diyos ug Amahan, ug maingon man usab sa balaod sa “labaw nga mga awtoridad” nga gitugotan nga mogahom sa yuta ingong sekular nga mga kagamhanan. (Rom 13:1; Mat 5:17-19; 22:17-21; Ju 18:36) Gidumilian niya ang paningkamot sa pag-endorso kaniya sa politika sa maong panahon pinaagi sa ‘paghimo kaniya nga hari’ tungod sa pagpabor kaniya sa kadaghanan. (Ju 6:15; itandi ang Luc 19:​11, 12; Buh 1:6-9.) Wala siya molapas sa kinutoban sa iyang awtoridad. (Luc 12:​13, 14) Walay usa nga ‘makahukom kaniya nga sad-an’; dili lang tungod kay siya natawo nga hingpit kondili tungod kay siya kanunayng mainampingon nga nagtuman sa Pulong sa Diyos. (Ju 8:​46, 55) Ang pagkamatarong ug pagkamatinumanon maoy sama sa usa ka bakos nganha kaniya. (Isa 11:5) Ang iyang gugma sa pagkamatarong maoy dinuyogan sa pagdumot sa pagkadaotan, pagkasalingkapaw, ug panglimbong, ingon man sa kapungot batok niadtong dalo ug walay pagbati sa mga pag-antos sa uban. (Mat 7:21-27; 23:1-8, 25-28; Mar 3:1-5; 12:38-40; itandi ang ber 41-44.) Ang mga maaghop ug mga timawa madasig gayod, tungod kay ang iyang pagmando maghanaw sa inhustisya ug pagpanglupig.​—Isa 11:4; Mat 5:5.

Nagpakita siyag dulot nga pagsabot sa mga prinsipyo, sa tinuod nga kahulogan ug katuyoan sa mga balaod sa Diyos, nga nagpasiugda sa “mas bug-at nga mga butang” niana, “ang hustisya ug ang kaluoy ug ang pagkamatinumanon.” (Mat 12:1-8; 23:​23, 24) Siya walay pagpihig, wala magpakitag paboritismo, bisan tuod siya mibatig linain nga pagmahal sa usa sa iyang mga tinun-an. (Mat 18:1-4; Mar 10:35-44; Ju 13:23; itandi ang 1Pe 1:17.) Bisan tuod ang usa sa kataposang mga gibuhat niya samtang himalatyon diha sa estaka sa pagsakit mao ang pagpakitag kahangawa sa iyang tawhanong inahan, ang relasyon sa iyang unodnong pamilya wala gayod mahimong una kay sa iyang espirituwal nga mga relasyon. (Mat 12:46-50; Luc 11:​27, 28; Ju 19:​26, 27) Maingon sa gitagna, ang iyang pagdumala sa mga problema dili pahapaw lamang, nga pinasukad “sa makita lamang sa iyang mga mata, ni [ang iyang pagbadlong maoy] sumala sa butang nga nadungog lamang sa iyang mga dalunggan.” (Isa 11:3; itandi ang Ju 7:24.) Siya makakita sa sulod sa mga kasingkasing sa mga tawo, masayod sa ilang hunahuna, pangatarongan, ug mga motibo. (Mat 9:4; Mar 2:6-8; Ju 2:23-25) Ug kanunay niyang gikiling ang iyang igdulungog sa Pulong sa Diyos ug nangita, dili sa iyang kaugalingong kabubut-on, kondili nianang sa iyang Amahan; kini nagpasalig nga, ingong tinudlo sa Diyos nga Maghuhukom, ang iyang mga desisyon kanunayng matul-id ug matarong.​—Isa 11:4; Ju 5:30.

Talagsaong Manalagna. Natuman ni Jesus ang mga kinahanglanon sa usa ka manalagna nga sama, apan mas dako kay kang Moises. (Deu 18:​15, 18, 19; Mat 21:11; Luc 24:19; Buh 3:19-23; itandi ang Ju 7:40.) Gitagna niya ang iyang kaugalingong mga pag-antos ug ang paagi sa iyang pagkamatay, ang pagkatibulaag sa iyang mga tinun-an, ang paglikos sa Jerusalem, ug ang bug-os nga kalaglagan niana nga siyudad ug sa templo niini. (Mat 20:17-19; 24:1–​25:46; 26:31-34; Luc 19:41-44; 21:20-24; Ju 13:18-27, 38) Maylabot niining ulahing mga panghitabo, iyang gilakip ang mga tagna nga matuman sa panahon sa iyang presensiya, sa dihang ang iyang Gingharian aktibong magalihok. Ug, sama sa naunang mga manalagna, siya mihimog mga ilhanan ug mga milagro ingong pamatuod gikan sa Diyos nga siya Iyang gipadala. Ang iyang mga kredensiyal labaw kay sa kang Moises​—iyang gipalinaw ang gibagyong dagat sa Galilea; milakaw siya ibabaw sa katubigan niini (Mat 8:23-27; 14:23-34); giayo ang mga buta, mga bungol, ug ang mga bakol, ingon man kadtong may grabeng mga sakit sama sa sanla; ug gani gibanhaw usab ang mga patay.​—Luc 7:18-23; 8:41-56; Ju 11:1-46.

Maayo kaayong panig-ingnan sa gugma. Ang hiyas nga nangibabaw sa tanan niini nga mga aspekto sa personalidad ni Jesus mao ang gugma​—ang gugma ni Jesus alang sa iyang Amahan labaw sa tanan ug usab alang sa iyang mga isigkalinalang. (Mat 22:37-39) Busa ang gugma mao ang ilhanan sa iyang mga tinun-an. (Ju 13:​34, 35; itandi ang 1Ju 3:14.) Ang iyang gugma dili pinasukad sa emosyon lamang. Bisan tuod siya nagpahayag ug kusganong pagbati, si Jesus kanunayng giniyahan sa prinsipyo (Heb 1:9); ang panguna niyang gikabalak-an mao ang kabubut-on sa iyang Amahan. (Itandi ang Mat 16:21-23.) Gipamatud-an niya ang iyang gugma alang sa Diyos pinaagi sa pagbantay sa mga sugo sa Diyos (Ju 14:​30, 31; itandi ang 1Ju 5:3) ug pinaagi sa pagtinguha sa paghimaya sa iyang Amahan sa tanang panahon. (Ju 17:1-4) Sa iyang kataposang gabii kauban sa iyang mga tinun-an, siya naghisgot bahin sa gugma ug sa paghigugma sa halos katloan ka higayon, tulo ka higayon nga gisubli ang sugo nga sila “maghigugmaay sa usag usa.” (Ju 13:34; 15:​12, 17) Siya miingon kanila: “Walay usa nga may gugmang labaw pa kay niini, nga ang usa magtugyan sa iyang kalag alang sa iyang mga higala. Kamo akong mga higala kon inyong buhaton ang ginasugo ko kaninyo.”​—Ju 15:​13, 14; itandi ang Ju 10:11-15.

Ingong pamatuod sa iyang gugma alang sa Diyos ug alang sa dili-hingpit nga katawhan, iyang gitugotan nga siya ‘dad-on sama gayod sa usa ka karnero aron pagaihawon,’ nga mailalom sa mga paghusay, sagpaon, sumbagon, luwaan, latigohon, ug sa kataposan, ilansang sa usa ka estaka taliwala sa mga kriminal. (Isa 53:7; Mat 26:​67, 68; 27:26-38; Mar 14:65; 15:15-20; Ju 19:1) Pinaagi sa iyang haladnong kamatayon iyang gipakita ug gipahayag ang gugma sa Diyos ngadto sa katawhan (Rom 5:8-10; Efe 2:​4, 5) ug tungod niana ang mga tawo nakabaton ug bug-os nga pagtuo sa iyang dili-mabungkag nga gugma alang sa iyang matinumanong mga tinun-an.​—Rom 8:35-39; 1Ju 3:16-18.

Sanglit ang larawan sa Anak sa Diyos nga mabatonan pinaagi sa nasulat nga mga rekord, bisan tuod mubo (Ju 21:25), maoy talagsaon, tino nga ang katinuoran niana labi pang talagsaon. Ang iyang makapadasig nga panig-ingnan sa pagpaubos ug kalulot, dinuyogan sa kalig-on alang sa pagkamatarong ug hustisya, nagpasalig nga ang iyang Gingharian mao gayod ang gipangandoy sa mga tawo nga may pagtuo latas sa kasiglohan, gani, kini molabaw pa sa ilang kinatas-ang mga gidahom. (Rom 8:18-22) Sa tanang bahin iyang gipakita ang hingpit nga sukdanan alang sa iyang mga tinun-an, usa nga lahi sa sukdanan sa kalibotanong mga magmamando. (Mat 20:25-28; 1Co 11:1; 1Pe 2:21) Siya, nga ilang Ginoo, naghugas sa ilang mga tiil. Sa ingon, siya naghatag ug sumbanan sa pagkamahunahunaon, konsiderasyon, ug pagpaubos nga magpaila sa iyang kongregasyon nga gilangkoban sa dinihogang mga sumusunod, dili lamang sa yuta kondili sa langit usab. (Ju 13:3-15) Bisan tuod atua sa langit ang ilang mga trono ug makig-ambit sa ‘tanang awtoridad sa langit ug sa yuta’ uban kang Jesus sulod sa Usa ka Libo ka Tuig nga Paghari ni Kristo, sila kinahanglang mapaubsanong mag-atiman ug mahigugmaong mag-alagad sa mga panginahanglan sa iyang mga sakop sa yuta.​—Mat 28:18; Rom 8:17; 1Pe 2:9; Pin 1:​5, 6; 20:6; 21:2-4.

Gipahayag nga Matarong ug Takos. Pinaagi sa iyang tibuok kinabuhi nga paghupot sa iyang integridad ngadto sa Diyos, lakip na ang iyang halad, gihimo ni Jesu-Kristo ang “usa ka buhat sa pagkamatarong” nga nagpamatuod kaniya nga takos sa pag-alagad ingong dinihogan sa Diyos nga Hari-Saserdote sa langit. (Rom 5:​17, 18) Pinaagi sa iyang pagkabanhaw gikan sa mga patay ngadto sa kinabuhi ingong usa ka langitnong Anak sa Diyos, siya “gipahayag nga matarong diha sa espiritu.” (1Ti 3:16) Ang langitnong mga linalang nagmantala kaniya nga “takos sa pagdawat sa gahom ug mga bahandi ug kaalam ug kusog ug dungog ug himaya ug pagdayeg” ingong usa nga samag leyon tungod sa hustisya ug paghukom ug usab samag kordero tungod sa pagtugyan sa iyang kaugalingon ingong usa ka halad alang sa kaluwasan sa ubang mga tawo. (Pin 5:5-13) Nalampos niya ang iyang pangunang katuyoan sa pagbalaan sa ngalan sa iyang Amahan. (Mat 6:9; 22:36-38) Gihimo niya kini, dili lamang pinaagi sa paggamit niana nga ngalan, kondili pinaagi sa pagpadayag sa Persona nga gihawasan niini, nga nagpasundayag sa halangdong mga hiyas sa iyang Amahan​—ang iyang gugma, kaalam, hustisya, ug gahom​—nga tungod niana nahibaloan ug nasinati sa mga tawo kon unsay gibarogan sa ngalan sa Diyos. (Mat 11:27; Ju 1:​14, 18; 17:6-12) Ug labaw sa tanan, iyang gihimo kini pinaagi sa pagtuboy sa unibersohanong pagkasoberano ni Jehova, nga nagpakitang ang iyang Gingharianong kagamhanan ipasukad gayod sa Supremong Tinubdan sa awtoridad. Mao nga ikaingon bahin kaniya: “Ang Diyos maoy imong trono hangtod sa kahangtoran.”​—Heb 1:8.

Busa, si Ginoong Jesu-Kristo mao “ang Pangulong Ahente ug Maghihingpit sa atong pagtuo.” Pinaagi sa iyang pagtuman sa tagna ug sa iyang pagpadayag sa umaabot nga mga katuyoan sa Diyos, ingon man pinaagi sa iyang gisulti ug gibuhat ug sa kon unsa siya kanhi, siya nagtagana ug lig-ong pundasyon nga kapahilunaan sa tinuod nga pagtuo.​—Heb 12:2; 11:1.

[Chart sa panid 1267-1270]

PANGUNANG MGA HITABO SA YUTAN-ONG KINABUHI NI JESUS

Ang Upat ka Ebanghelyo nga Kronolohikanhong Gihan-ay

Mga Hitabo nga Mitultol sa Ministeryo ni Jesus

Panahon

Dapit

Hitabo

Mateo

Marcos

Lucas

Juan

3 W.K.P.

Jerusalem, templo

Pagkatawo ni Juan nga Tigbawtismo gitagna ngadto kang Zacarias

—

—

1:5-25

—

m. 2 W.K.P.

Nasaret; Judea

Pagkatawo ni Jesus gitagna ngadto kang Maria, kinsa miduaw kang Elisabet

—

—

1:26-56

—

2 W.K.P.

Kabungtoran sa Judea

Pagkatawo ni Juan nga Tigbawtismo; sa ulahi, iyang kinabuhi sa desyerto

—

—

1:57-80

—

2 W.K.P., m. Okt. 1

Betlehem

Pagkatawo ni Jesus (ang Pulong, nga pinaagi kaniya ang tanang ubang butang milungtad) ingong kaliwat ni Abraham ug ni David

1:1-25

—

2:1-7

1:1-5, 9-14

—

Duol sa Betlehem

Manulonda nagpahibalo sa maayong balita; mga magbalantay sa karnero miduaw sa bata

—

—

2:8-20

—

—

Betlehem; Jerusalem

Si Jesus gituli (ika-8 nga adlaw), gipresentar sa templo (human sa ika-40 nga adlaw)

—

—

2:21-38

—

1 W.K.P. o 1 K.P.

Jerusalem; Betlehem; Nasaret

Mga astrologo; pagkalagiw ngadto sa Ehipto; mga bata gipamatay; pagbalik ni Jesus

2:1-23

—

2:39, 40

—

12 K.P.

Jerusalem

Si Jesus nga napulog-duha ka tuig ang pangedaron didto sa Paskuwa; mipauli sa ila

—

—

2:41-52

—

29, tingpamulak

Kamingawan, Jordan

Ministeryo ni Juan nga Tigbawtismo

3:1-12

1:1-8

3:1-18

1:6-8, 15-28

Ang Pagsugod sa Ministeryo ni Jesus

Panahon

Dapit

Hitabo

Mateo

Marcos

Lucas

Juan

29, tinghunlak

Suba sa Jordan

Bawtismo ug pagdihog kang Jesus, gipanganak ingong tawo diha sa linya ni David apan gipahayag nga Anak sa Diyos

3:13-17

1:9-11

3:21-38

1:32-34

—

Kamingawan sa Judea

Pagpuasa ug pagtental kang Jesus

4:1-11

1:12, 13

4:1-13

—

—

Betania saylo sa Jordan

Panghimatuod ni Juan nga Tigbawtismo bahin kang Jesus

—

—

—

1:15, 29-34

—

Ibabaw sa Walog sa Jordan

Unang mga tinun-an ni Jesus

—

—

—

1:35-51

—

Cana sa Galilea; Capernaum

Unang milagro ni Jesus; siya miduaw sa Capernaum

—

—

—

2:1-12

30, Paskuwa

Jerusalem

Pagsaulog sa Paskuwa; giabog ang mga magpapatigayon gikan sa templo

—

—

—

2:13-25

—

Jerusalem

Pagpakigsulti ni Jesus kang Nicodemo

—

—

—

3:1-21

—

Judea; Enon

Namawtismo ang mga tinun-an ni Jesus; si Juan mokunhod

—

—

—

3:22-36

—

Tiberias

Si Juan gibilanggo; si Jesus mibiya paingon sa Galilea

4:12; 14:3-5

1:14; 6:17-20

3:19, 20; 4:14

4:1-3

—

Sikar, sa Samaria

Paingon sa Galilea, si Jesus nanudlo sa mga Samarianhon

—

—

—

4:4-43

Ang Dakong Ministeryo ni Jesus sa Galilea

Panahon

Dapit

Hitabo

Mateo

Marcos

Lucas

Juan

—

Galilea

Unang gipahibalo, “Ang gingharian sa mga langit haduol na”

4:17

1:14, 15

4:14, 15

4:44, 45

—

Cana; Nasaret; Capernaum

Nag-ayo sa batang lalaki; nagbasa sa gisugo kaniya; gisalikway; mibalhin sa Capernaum

4:13-16

—

4:16-31

4:46-54

—

Dagat sa Galilea, duol sa Capernaum

Pagtawag kang Simon ug Andres, Santiago ug Juan

4:18-22

1:16-20

5:1-11

—

—

Capernaum

Nag-ayo sa gigamhan-sa-demonyo, usab sa ugangang babaye ni Pedro ug sa daghang uban pa

8:14-17

1:21-34

4:31-41

—

—

Galilea

Unang panaw sa pagsangyaw sa Galilea, uban sa upat nga karon gitawag na

4:23-25

1:35-39

4:42, 43

—

—

Galilea

Sanlahon giayo; dakong panon sa katawhan mihugop kang Jesus

8:1-4

1:40-45

5:12-16

—

—

Capernaum

Giayo ang paralitiko

9:1-8

2:1-12

5:17-26

—

—

Capernaum

Pagtawag kang Mateo; nakigpangaon kauban sa mga maniningil ug buhis

9:9-17

2:13-22

5:27-39

—

—

Judea

Nagwali sulod sa mga sinagoga sa Judea

—

—

4:44

—

31, Paskuwa

Jerusalem

Mitambong ug kombira; nag-ayo sa usa ka tawo; nagbadlong sa mga Pariseo

—

—

—

5:1-47

—

Mipauli gikan sa Jerusalem(?)

Mga tinun-an nangutlog mga uhay panahon sa Igpapahulay

12:1-8

2:23-28

6:1-5

—

—

Galilea; Dagat sa Galilea

Nag-ayo ug kamot panahon sa Igpapahulay; miadto sa baybayon; nang-ayo

12:9-21

3:1-12

6:6-11

—

—

Bukid duol sa Capernaum

Ang 12 gipili ingong mga apostoles

—

3:13-19

6:12-16

—

—

Duol sa Capernaum

Ang Wali sa Bukid

5:1–7:29

—

6:17-49

—

—

Capernaum

Giayo ang sulugoon sa opisyal sa kasundalohan

8:5-13

—

7:1-10

—

—

Nain

Gibanhaw ang anak nga lalaki sa babayeng balo

—

—

7:11-17

—

—

Galilea

Si Juan nga gibilanggo nagpadalag mga tinun-an ngadto kang Jesus

11:2-19

—

7:18-35

—

—

Galilea

Gisaway ang mga siyudad; pagpadayag ngadto sa mga bata; yugo masayon

11:20-30

—

—

—

—

Galilea

Mga tiil gihaplasan ug lana sa makasasala nga babaye; sambingay bahin sa mga utangan

—

—

7:36-50

—

—

Galilea

Ikaduhang panaw sa pagsangyaw sa Galilea, uban sa 12

—

—

8:1-3

—

—

Galilea

Giayo ang gigamhan-sa-demonyo; gisumbong nga kauban ni Beelzebub

12:22-37

3:19-30

—

—

—

Galilea

Mga eskriba ug mga Pariseo nangitag ilhanan

12:38-45

—

—

—

—

Galilea

Mga tinun-an ni Kristo mao ang iyang suod nga mga paryente

12:46-50

3:31-35

8:19-21

—

—

Dagat sa Galilea

Mga sambingay bahin sa magpupugas, mga bunglayon, uban pa; mga pagpatin-aw

13:1-53

4:1-34

8:4-18

—

—

Dagat sa Galilea

Unos gipalinaw sa dihang mitabok sa lanaw

8:18, 23-27

4:35-41

8:22-25

—

—

Gadara, HS sa Dagat sa Galilea

Giayo ang duha ka gigamhan-sa-demonyo; mga baboy gigamhan sa mga demonyo

8:28-34

5:1-20

8:26-39

—

—

Lagmit sa Capernaum

Babaye giayo; gibanhaw ang anak nga babaye ni Jairo

9:18-26

5:21-43

8:40-56

—

—

Capernaum(?)

Giayo ang duha ka tawong buta ug usa ka amang nga gigamhan-sa-demonyo

9:27-34

—

—

—

—

Nasaret

Giduaw pag-usab ang siyudad diin siya gipadako, ug gisalikway pag-usab

13:54-58

6:1-6

—

—

—

Galilea

Ikatulong panaw sa pagsangyaw sa Galilea, midako pa sa dihang gipadala ang mga apostoles

9:35–11:1

6:6-13

9:1-6

—

—

Tiberias

Si Juan nga Tigbawtismo gipunggotan; mga kahadlok ni Herodes sa iyang pagkasad-an

14:1-12

6:14-29

9:7-9

—

32, near Passover (Joh 6:4)

Capernaum(?); AS nga daplin sa Dagat sa Galilea

Mga apostoles namauli gikan sa panaw sa pagsangyaw; 5,000 gipakaon

14:13-21

6:30-44

9:10-17

6:1-13

—

AS nga daplin sa Dagat sa Galilea; Genesaret

Gisulayan nga himoong hari si Jesus; siya milakaw sa dagat; nang-ayo

14:22-36

6:45-56

—

6:14-21

—

Capernaum

Gipaila ang “tinapay sa kinabuhi”; daghang tinun-an namiya

—

—

—

6:22-71

32, human sa Paskuwa

Lagmit sa Capernaum

Mga tradisyon nagpakawang sa Pulong sa Diyos

15:1-20

7:1-23

—

7:1

—

Fenicia; Decapolis

Duol sa Tiro, Sidon; dayon ngadto sa Decapolis; 4,000 gipakaon

15:21-38

7:24–8:9

—

—

—

Magadan

Mga Saduseo ug mga Pariseo nangita pag-usab ug ilhanan

15:39–16:4

8:10-12

—

—

—

AS nga daplin sa Dagat sa Galilea; Betsaida

Nagpasidaan batok sa lebadura sa mga Pariseo; nag-ayo sa usa ka buta

16:5-12

8:13-26

—

—

—

Cesarea Filipos

Si Jesus nga Mesiyas; nagtagna sa iyang kamatayon, pagkabanhaw

16:13-28

8:27–9:1

9:18-27

—

—

Lagmit sa Bkd. Hermon

Pagkausab sa dagway atubangan ni Pedro, Santiago, ug Juan

17:1-13

9:2-13

9:28-36

—

—

Cesarea Filipos

Giayo ang gigamhan-sa-demonyo nga dili maayo sa mga tinun-an

17:14-20

9:14-29

9:37-43

—

—

Galilea

Nagtagna pag-usab sa iyang kamatayon ug pagkabanhaw

17:22, 23

9:30-32

9:43-45

—

—

Capernaum

Salapi nga ibayad sa buhis milagrosong gitagana

17:24-27

—

—

—

—

Capernaum

Labing dako sa Gingharian; paghusay sa mga kasaypanan; kaluoy

18:1-35

9:33-50

9:46-50

—

—

Galilea; Samaria

Mibiya sa Galilea aron motambong sa Pista sa mga Balongbalong; ang tanan gihiklin alang sa pag-alagad sa ministeryo

8:19-22

—

9:51-62

7:2-10

Ulahing Bahin sa Ministeryo ni Jesus sa Judea

Panahon

Dapit

Hitabo

Mateo

Marcos

Lucas

Juan

32, Pista sa mga Balongbalong

Jerusalem

Publikong pagpanudlo ni Jesus sa Pista sa mga Balongbalong

—

—

—

7:11-52

—

Jerusalem

Pagpanudlo human sa Pista; nag-ayo sa usa ka buta

—

—

—

8:12–9:41

—

Lagmit sa Judea

Ang 70 gipadala aron sa pagwali; ang ilang pagpauli, pagtaho

—

—

10:1-24

—

—

Judea; Betania

Nag-asoy bahin sa matinabangong Samarianhon; sa balay ni Marta, Maria

—

—

10:25-42

—

—

Lagmit sa Judea

Nagtudlo pag-usab sa sulondang pag-ampo; pagkamapinadayonon sa paghangyo

—

—

11:1-13

—

—

Lagmit sa Judea

Gipanghimakak ang bakak nga sumbong; gipakitang ang kaliwatan takos silotan

—

—

11:14-36

—

—

Lagmit sa Judea

Sa lamesa sa Pariseo, gisaway ni Jesus ang mga salingkapaw

—

—

11:37-54

—

—

Lagmit sa Judea

Pakigpulong bahin sa pag-atiman sa Diyos; matinumanong piniyalan

​—

—

12:1-59

—

—

Lagmit sa Judea

Nag-ayo sa baldadong babaye panahon sa Igpapahulay; tulo ka sambingay

—

—

13:1-21

—

32, Pista sa Pagpahinungod

Jerusalem

Si Jesus didto sa Pista sa Pagpahinungod; Maayong Magbalantay

—

—

—

10:1-39

Ulahing Bahin sa Ministeryo ni Jesus sa Sidlakan sa Jordan

Panahon

Dapit

Hitabo

Mateo

Marcos

Lucas

Juan

—

Saylo sa Jordan

Daghan ang nagpakitag pagtuo kang Jesus

—

—

—

10:40-42

—

Perea (saylo sa Jordan)

Nanudlo sa mga siyudad, kabalangayan, mipaingon sa Jerusalem

—

—

13:22

—

—

Perea

Pagsulod sa Gingharian; hulga ni Herodes; balay mabiniyaan

—

—

13:23-35

—

—

Lagmit sa Perea

Pagpaubos; sambingay bahin sa dakong panihapon

—

—

14:1-24

—

—

Lagmit sa Perea

Pagpalandong kon unsay nalangkit sa pagkatinun-an

—

—

14:25-35

—

—

Lagmit sa Perea

Mga sambingay: nawalang karnero, nawalang sensilyo, anak nga mausikon

—

—

15:1-32

—

—

Lagmit sa Perea

Mga sambingay: dili-matarong nga piniyalan, tawong dato ug si Lazaro

—

—

16:1-31

—

—

Lagmit sa Perea

Pagpasaylo ug pagtuo; walay-silbi nga mga ulipon

—

—

17:1-10

—

—

Betania

Si Lazaro gibanhaw ni Jesus gikan sa mga patay

—

—

—

11:1-46

—

Jerusalem; Epraim

Tambag ni Caifas batok kang Jesus; si Jesus mipahawa

—

—

—

11:47-54

—

Samaria; Galilea

Nang-ayo ug nanudlo samtang nagpaingon sa Samaria, Galilea

—

—

17:11-37

—

—

Samaria o Galilea

Mga sambingay: nagsigeg-hangyo nga babayeng balo, Pariseo ug maniningil ug buhis

—

—

18:1-14

—

—

Perea

Milugsong agi sa Perea; nanudlo bahin sa diborsiyo

19:1-12

10:1-12

—

—

—

Perea

Nagdawat ug nagpanalangin sa mga bata

19:13-15

10:13-16

18:15-17

—

—

Perea

Datong batan-ong lalaki; sambingay bahin sa mga mamumuo sa parasan

19:16–20:16

10:17-31

18:18-30

—

—

Lagmit sa Perea

Ikatulong higayon nga gitagna ni Jesus ang iyang kamatayon, pagkabanhaw

20:17-19

10:32-34

18:31-34

—

—

Lagmit sa Perea

Hangyo alang kang Santiago ug Juan sa paglingkod sa Gingharian

20:20-28

10:35-45

—

—

—

Jerico

Pag-agi sa Jerico, siya nag-ayo ug duha ka tawong buta; miduaw kang Zaqueo; sambingay sa napulo ka mina

20:29-34

10:46-52

18:35–19:28

—

Kataposang Ministeryo ni Jesus sa Jerusalem

Panahon

Dapit

Hitabo

Mateo

Marcos

Lucas

Juan

Nisan 8, 33

Betania

Miabot sa Betania unom ka adlaw una pa ang Paskuwa

—

—

—

11:55–12:1

Nisan 9

Betania

Kombira didto sa balay ni Simon nga sanlahon; si Maria nagdihog kang Jesus; mga Hudiyo miabot aron makita si Jesus ug si Lazaro

26:6-13

14:3-9

—

12:2-11

—

Betania-Jerusalem

Madaogong pagsulod ni Kristo sa Jerusalem

21:1-11, 14-17

11:1-11

19:29-44

12:12-19

Nisan 10

Betania-Jerusalem

Walay bunga nga kahoyng igos gitunglo; ikaduhang paghinlo sa templo

21:18, 19, 12, 13

11:12-17

19:45, 46

—

—

Jerusalem

Pangulong mga saserdote ug mga eskriba naglaraw sa pagpatay kang Jesus

—

11:18, 19

19:47, 48

—

—

Jerusalem

Pakighisgot sa mga Grego; pagkadili-matinuohon sa mga Hudiyo

—

—

—

12:20-50

Nisan 11

Betania-Jerusalem

Walay bunga nga kahoyng igos nakaplagang nalaya

21:19-22

11:20-25

—

—

—

Jerusalem, templo

Awtoridad ni Kristo gikuwestiyon; sambingay sa duha ka anak nga lalaki

21:23-32

11:27-33

20:1-8

—

—

Jerusalem, templo

Mga sambingay sa daotang mga magtitikad, kombira sa kasal

21:33–22:14

12:1-12

20:9-19

—

—

Jerusalem, templo

Mabitikong mga pangutana labot sa buhis, pagkabanhaw, sugo

22:15-40

12:13-34

20:20-40

—

—

Jerusalem, templo

Pagpahilom ni Jesus sa pangutana labot sa kagikan sa Mesiyas

22:41-46

12:35-37

20:41-44

—

—

Jerusalem, templo

Masakit nga pagsaway batok sa mga eskriba ug mga Pariseo

23:1-39

12:38-40

20:45-47

—

—

Jerusalem, templo

Ang diyot nga salapi sa babayeng balo

—

12:41-44

21:1-4

—

—

Bukid sa mga Olibo

Tagna sa pagkapukan sa Jerusalem; presensiya ni Jesus; kataposan sa sistema

24:1-51

13:1-37

21:5-38

—

—

Bukid sa mga Olibo

Mga sambingay bahin sa napulo ka ulay, mga talanton, mga karnero ug mga kanding

25:1-46

—

—

—

Nisan 12

Jerusalem

Relihiyosong mga pangulo naglaraw sa pagpatay kang Jesus

26:1-5

14:1, 2

22:1, 2

—

—

Jerusalem

Nakigsabot si Judas sa mga saserdote sa pagbudhi kang Jesus

26:14-16

14:10, 11

22:3-6

—

Nisan 13 (Huwebes sa hapon)

Duol ug diha sa Jerusalem

Mga kahikayan alang sa Paskuwa

26:17-19

14:12-16

22:7-13

—

Nisan 14

Jerusalem

Pagpangaon sa Paskuwa uban sa 12

26:20, 21

14:17, 18

22:14-18

—

—

Jerusalem

Paghugas ni Jesus sa mga tiil sa iyang mga apostoles

—

—

—

13:1-20

—

Jerusalem

Si Judas gipaila ingong magbubudhi ug gipapahawa

26:21-25

14:18-21

22:21-23

13:21-30

—

Jerusalem

Panihapon sa Memoryal gisugdan uban sa 11

26:26-29

14:22-25

22:19, 20, 24-30

[1 Co 11:23-25]

—

Jerusalem

Paglimod ni Pedro ug pagkatibulaag sa mga apostoles gitagna

26:31-35

14:27-31

22:31-38

13:31-38

—

Jerusalem

Magtatabang; paghigugmaay; kasakitan; pag-ampo ni Jesus

—

—

—

14:1–17:26

—

Getsemane

Labihang kasakit didto sa tanaman; pagbudhi ug pagdakop kang Jesus

26:30, 36-56

14:26, 32-52

22:39-53

18:1-12

—

Jerusalem

Paghusay ni Anas, Caifas, sa Sanhedrin; paglimod ni Pedro

26:57–27:1

14:53–15:1

22:54-71

18:13-27

—

Jerusalem

Si Judas nga magbubudhi nagbitay sa kaugalingon

27:3-10

—

[Buh 1:18, 19]

—

—

Jerusalem

Atubangan kang Pilato, dayon kang Herodes, ug dayon balik kang Pilato

27:2, 11-14

15:1-5

23:1-12

18:28-38

—

Jerusalem

Gitugyan aron mamatay, human si Pilato magtinguha nga buhian siya

27:15-30

15:6-19

23:13-25

18:39–19:16

(m. 3:00 s.h., Biyernes)

Golgotha, Jerusalem

Kamatayon ni Jesus diha sa estaka sa pagsakit, ug uban pang mga hitabo nga nalangkit

27:31-56

15:20-41

23:26-49

19:16-30

—

Jerusalem

Gikuha ang lawas ni Jesus gikan sa estaka sa pagsakit ug gilubong

27:57-61

15:42-47

23:50-56

19:31-42

Nisan 15

Jerusalem

Mga saserdote ug mga Pariseo nagbutang ug guwardiya sa lubnganan

27:62-66

—

—

—

Nisan 16 and after

Jerusalem ug kanait nga mga dapit

Pagkabanhaw ni Jesus ug mga hitabo niadtong adlawa

28:1-15

16:1-8

24:1-49

20:1-25

—

Jerusalem; Galilea

Misunod nga mga pagpakita ni Jesu-Kristo

28:16-20

[1Co 15:5-7]

[Buh 1:3-8]

20:26–21:25

Iyyar 25

Bukid sa mga Olibo, duol sa Betania

Pagkayab ni Jesus, ika-40 ka adlaw human sa iyang pagkabanhaw

[Buh 1:9-12]

—

24:50-53

—