TAKNA, ORAS

Ang Gregong pulong nga hoʹra (takna o oras) gigamit sa Kristohanon Gregong Kasulatan sa pagtumong sa usa ka mubong yugto sa panahon; usa ka piho, tinong panahon; o usa ka bahin sa adlaw. Walay pulong alang sa “oras” ang makaplagan diha sa Hebreohanong Kasulatan. Ang karaang mga Israelinhon lagmit nagbahin sa adlaw ngadto sa upat ka bahin. (Neh 9:3) Inay nga maghisgot ug tinong mga oras, ang Hebreohanong Kasulatan migamit sa mga ekspresyong “buntag,” “udto,” “udtong tutok,” ug ‘kilumkilom’ o ‘kagabhion’ ingong mga ilhanan sa panahon alang sa mga panghitabo. (Gen 24:11; 43:16; Deu 28:29; 1Ha 18:26) Dugang pa, tingali ang mas tino nga takdang mga panahon mao ang “inigsidlak sa adlaw” (Huk 9:33), “mahuyohoy nga bahin sa adlaw” (Gen 3:8), “sa kainit sa adlaw” (Gen 18:1; 1Sa 11:11), ug “sa pagsalop sa adlaw” (Jos 10:27; Lev 22:7). Ang halad sa Paskuwa pagaihawon “taliwala sa duha ka gabii,” nga mopatim-awng nagkahulogan sa pagkilumkilom ug sa dili pa ang bug-os nga kagabhion. (Ex 12:6) Kini nga panglantaw gipaluyohan sa pipila ka eskolar, ingon man sa Karaite nga mga Hudiyo ug sa mga Samarianhon, bisan tuod giisip kini sa mga Pariseo ug sa mga Rabbinista nga mao ang panahon tali sa pagsugod sa pagtunod sa adlaw ug sa aktuwal nga pagsalop sa adlaw.

Ang Diyos nagsugo nga ang mga halad-nga-sinunog itanyag diha sa halaran “sa buntag” ug “taliwala sa duha ka gabii.” Duyog sa matag usa niini, itanyag ang halad-nga-lugas. (Ex 29:38-42) Busa mopatim-aw nga ang mga ekspresyon sama “sa panahon sa pagtanyag sa mga halad-nga-lugas,” diin ang konteksto magpaila sa kabuntagon o kaha sa kagabhion (sama sa 1Ha 18:​29, 36), ug “sa takna sa paghalad sa gasa sa kagabhion” (Dan 9:21) nagtumong sa usa ka tino ug espesipiko nga panahon.

Ang kagabhion gibahin ngadto sa tulo ka yugto nga gitawag ug mga pagbantay. Gihisgotan ang “mga pagbantay sa gabii” (Sal 63:6), “tungang gabii nga pagbantay” (Huk 7:19), ug ang “pagbantay sa kabuntagon” (Ex 14:24; 1Sa 11:11).

Ang 24-Oras nga Adlaw. Giingon nga ang Ehipto mao ang nagbahin sa adlaw ngadto sa 24 ka oras, 12 ka oras sa adlaw, 12 ka oras sa gabii. Kining mga orasa dili kanunay nga parehog gitas-on sa matag adlaw, tungod sa kausaban sa mga panahon, nga naghimo sa mga oras sa adlaw nga mas taas ug ang mga oras sa gabii nga mas mubo sa panahon sa ting-init (gawas diha sa ekwetor). Ang atong modernong-adlaw nga pagbahin sa adlaw ngadto sa 24 oras nga 60 minutos ang matag oras maoy kombinasyon sa Ehiptohanong pagkuwenta ug sa Babilonyanhong matematika, usa ka sexagesimal nga sistema (gipasukad sa numerong 60). Ang batasan sa pag-ihap sa adlaw gikan sa tungang gabii hangtod sa tungang gabii, nga sa ingon nagwala sa kalainan sa gitas-on sa mga oras, maoy ulahi nga kaugmaran, tingali naggikan sa mga Romano.

Sa Unang Siglo. Sa unang siglo K.P., ang mga Hudiyo nag-ihap sa adlaw ingong 12 ka oras, nga magsugod sa pagsubang sa adlaw. “Dili ba may napulog-duha ka takna [o, oras] ang adlaw?” miingon si Jesus. (Ju 11:9) Siyempre, kini magpatunghag kalainan sa gitas-on sa mga oras gikan sa usa ka adlaw ngadto sa sunod nga adlaw, depende sa mga yugto sa panahon; ang mga panahon lamang nga pareho ang gitas-on sa mga oras sama sa atong mga oras maoy sa panahon sa mga equinox. Dayag nga kining gamayng kalainan, nga dili ra kaayo dako didto sa Palestina, wala makamugna ug dakong kahasol. Ang pagsugod sa adlaw maoy katumbas sa mga alas 6:00 s.b., sa atong panahon. Diha sa sambingay bahin sa mga mamumuo sa parasan, si Jesus naghisgot sa ika-3 nga takna, ika-6, ika-9, ika-11, ug, usa ka oras sa ulahi, sa “pagkilumkilom” (nga mao ang ika-12). Kini nga mga panahon maoy katumbas sa atong alas 8:00 hangtod sa alas 9:00 s.b., alas 11:00 s.b. hangtod sa kaudtohon, alas 2:00 hangtod sa alas 3:​00 s.h., alas 4:00 hangtod sa alas 5:00 s.h., ug alas 5:00 s.h. hangtod sa alas 6:00 s.g. (Mat 20:​3, 5, 6, 8, 12; Buh 3:1; 10:9) Ang tungang gabii ug ang “tingtugaok sa manok” maoy mga ilhanan sa panahon nga gigamit usab sa Kristohanon Gregong Kasulatan. (Mar 13:35; Luc 11:5; Buh 20:7; 27:27; tan-awa ang PAGTUKTUGAOK SA MANOK.) Ubos sa pagmando sa Roma ang mga Hudiyo mopatim-awng misunod sa Romanhong pagbahin sa gabii ngadto sa upat ka pagbantay inay sa kanhing tulo.​—Luc 12:38; Mat 14:25; Mar 6:48.

Daw Usa ka Panagsumpaki. Gipunting sa pipila ang daw usa ka panagsumpaki tali sa gihisgotan sa Marcos 15:​25, nga nag-ingon nga si Jesus gilansang sa ‘ikatulo nga takna,’ ug nianang sa Juan 19:​14, nga nagpakitang sa “mga ikaunom nga takna” ang kataposang husay ni Jesus sa atubangan ni Pilato talitapos pa. Nabasa ni Juan ang asoy ni Marcos, ug puwedeng sublion niya sa pag-asoy ang takna nga giingon ni Marcos. Busa si Juan aduna gayoy katarongan kon nganong lahi ang iyang gihisgotan nga takna gikan nianang kang Marcos.

Nganong daw nagkasumpaki? Gitanyag ang nagkalainlaing mga opinyon. Walay usa niini ang nakahatag ug tubag sa tanang pagtutol. Kita walay igong impormasyon nga tinong makapatin-aw sa hinungdan niini nga kalainan tali sa duha ka asoy. Lagmit nga ang paghisgot ni Marcos o ni Juan sa takna maoy dugang impormasyon, dili sumala sa kronolohikanhong pagkahan-ay. Bisan unsa man ang kahimtang, usa ka butang ang tino: Ang duha ka magsusulat gigiyahan sa balaang espiritu.

Ang sinoptiko o unang tulo ka Ebanghelyo tin-awng nagpaila nga sa ikaunom nga takna, o alas 12 sa kaudtohon, si Jesus taudtaod nang nagbitay sa estaka kay ang mga sundalo nakaripa na sa iyang mga besti ug ang pangulong mga saserdote, mga eskriba, mga sundalo, ug ubang mga lumalabay nakabiaybiay na kaniya. Gipakita usab nila nga sa mga alas 3:00 s.h. si Jesus nabugtoan sa gininhawa. (Mat 27:38-45; Mar 15:24-33; Luc 23:32-44) Ang labing hinungdanong butang nga angayng hinumdoman mao nga si Jesus namatay alang sa atong mga sala sa Nisan 14, 33 K.P.​—Mat 27:46-50; Mar 15:34-37; Luc 23:44-46.

Ubang mga Paggamit. Ang pulong nga hoʹra sagad nga gigamit sa Kristohanon Gregong Kasulatan aron ipasabot nga “dihadiha” o “gilayon” o sulod sa mubo kaayong panahon. Ang babaye nga mihikap sa sidsid sa panggawas nga besti ni Jesus naayo “sukad niadtong taknaa.” (Mat 9:22) Ang “takna” mahimong magtumong sa usa ka linain o halandomong bahin sa panahon nga wala ibutyag sa tino o sa pagsugod sa maong panahon. Pananglitan, si Jesus miingon: “Mahitungod nianang adlawa ug taknaa walay nahibalo” (Mat 24:36), “Ang takna nagsingabot sa dihang ang matag usa nga mopatay kaninyo maghunahuna nga siya nakahimo ug sagradong pag-alagad sa Diyos” (Ju 16:2), ug, “Ang takna nagsingabot sa dihang dili na ako mosulti pinaagig mga pagtandi” (Ju 16:25).

Lain pa, ang “takna” mahimong magtumong sa usa ka katibuk-ang panahon sa adlaw, sama sa dihang ang mga tinun-an miingon kang Jesus maylabot sa panon sa katawhan nga misunod kaniya ngadto sa usa ka mingaw nga dapit: “Mingaw ang dapit ug ang takna pasado na kaayo; palakta ang mga panon sa katawhan.”​—Mat 14:15; Mar 6:35.

Mahulagwayon o Simboliko nga Paggamit. Sa simboliko o sa mahulagwayon nga paggamit, ang “takna” nagkahulogang usa ka mubo lamang nga yugto sa panahon. Gisultihan ni Jesus ang panon sa katawhan kinsa nakigbatok kaniya: “Kini mao ang inyong takna ug ang awtoridad sa kangitngit.” (Luc 22:53) Ang napulo ka sungay sa sanag-pulang bulok nga mapintas nga mananap gikaingon nga naghawas sa napulo ka hari kinsa managpakadawat ug awtoridad ingong mga hari sulod sa “usa ka takna” uban sa mapintas nga mananap. (Pin 17:12) Mahitungod sa Dakong Babilonya, kini ang giingon: “Sa usa lamang ka takna nahiabot ang paghukom batok kanimo!” (Pin 18:10) Nahiuyon sa mga pulong ni Jesus sa Mateo 13:​25, 38 labot sa trigo ug sa mga bunglayon, sa mga pasidaan ni Pablo diha sa Buhat 20:29 ug sa 2 Tesalonica 2:​3, 7 bahin sa nagsingabot nga apostasya, ug sa mga pulong ni Pedro diha sa 2 Pedro 2:1-3, ang kataposang buhing apostol nga si Juan tukmang nakaingon: “Mga anak, mao na kini ang kataposang takna, ug, ingon sa inyong nadungog nga ang antikristo moabot, bisan gani karon adunay daghang mitungha nga mga antikristo; nga tungod niini kita nahibalo nga mao na kini ang kataposang takna.” Sa pagkatinuod, kadto maoy usa ka mubo kaayong panahon, “ang kataposang takna,” ang kataposang bahin sa apostolikanhong yugto, nga human niini ang apostasya bug-os nga motungha.​—1Ju 2:18.

Sama sa narekord sa Pinadayag 8:1-4, nakita ni apostol Juan, sa panahon sa usa ka kahilom didto sa langit sulod sa “mga tunga sa oras,” ang usa ka manulonda nga may insenso nga iyang gihalad uban sa mga pag-ampo sa tanang balaan. Kini nagpahinumdom sa ginahimo didto sa templo sa Jerusalem “sa takna sa paghalad sa insenso.” (Luc 1:10) Si Alfred Edersheim, diha sa The Temple (1874, p. 138), nagpresentar sa tradisyonal nga Hudiyohanong asoy niini nga “takna”: “Sa hinayhinay ang saserdote nga maghalad sa insenso ug ang iyang mga katabang mosaka sa mga ang-ang paingon sa Balaang Dapit . . . Sunod, usa sa mga katabang matinahorong magbutang sa mga uling diha sa bulawang halaran; ang lain magpahimutang sa insenso; ug dayon ang nagadumalang pangulo nga saserdote biyaan nga mag-inusara didto sa Balaang Dapit, aron hulaton ang senyas sa pangulo una pa sunogon ang insenso. . . . Sa dihang ihatag na sa pangulo ang sugo, nga maoy ilhanan nga ‘ang panahon sa paghalad sa insenso himoon na,’ ‘ang tibuok panon sa katawhan sa gawas’ mopahawa gikan sa sulod nga sawang, ug mohapa atubangan sa Ginoo, nga binukhad ang ilang mga kamot diha sa hilom nga pag-ampo. Mao kini ang labing solemneng yugto nga ang kahilom maghari sa panon sa mga magsisimba diha sa tibuok dapit sa dagkong mga tinukod sa Templo, samtang didto mismo sa sulod sa sangtuwaryo ang saserdote magbutang sa insenso diha sa bulawang halaran, ug ang panganod sa ‘kahumot’ mosaka atubangan sa Ginoo.”