Kat-oni ug Itudlo ang Kristohanong Moralidad

“Hinunoa, ikaw ba nga nagatudlo sa uban, dili magtudlo sa imong kaugalingon?”—ROMA 2:21.

1, 2. Tungod sa unsang mga katarongan nga kita gustong magtuon sa Bibliya?

DAGHAN ka ug katarongan nga magtuon sa Pulong sa Diyos. Tingali gusto nimong mahibaloan ang mga kamatuoran diha niana—bahin sa mga tawo, hitabo, dapit, ug ubang mga butang. Gusto nimong mahibalo sa doktrinal nga kamatuoran, nga kasukwahi sa mga sayop sa relihiyon, sama sa Trinidad o impiyernong-kalayo. (Juan 8:32) Gusto usab nimong mas masinati kang Jehova aron nga mas mahisama ka kaniya ug makalakaw sa iyang atubangan sa hustong paagi.—1 Hari 15:4, 5.

² Ang nalangkit ug hinungdanong katarongan nga magtuon sa Pulong sa Diyos mao ang pagsangkap sa imong kaugalingon aron manudlo sa uban—sa imong mga minahal, kaila, ug bisan niadtong wala pa nimo makaila. Kinahanglan gayod kining himoon sa matuod nga mga Kristohanon. Giingnan ni Jesus ang iyang mga tinun-an: “Busa panglakaw kamo ug paghimog mga tinun-an sa katawhan sa tanang kanasoran, . . . nga magatudlo kanila sa pagtuman sa tanang butang nga akong gisugo kaninyo.”—Mateo 28:19, 20.

3, 4. Nganong dungganon man nga ikaw manudlo sumala sa gisugo ni Jesus?

³ Ang pagtuon sa Bibliya uban sa tinguha nga manudlo sa uban maoy dungganon ug mahimong tuboran sa dumalayong katagbawan. Ang pagpanudlo dugay nang usa ka dungganong propesyon. Ang Encarta Encyclopedia nag-ingon: “Taliwala sa mga Hudiyo, daghang hamtong ang nag-isip sa mga magtutudlo ingong mga giya ngadto sa kaluwasan ug nag-awhag sa mga bata sa pagpasidungog sa ilang mga magtutudlo nga labaw pa kay sa ilang mga ginikanan.” Ilabinang dungganon alang sa mga Kristohanon nga tudloan ang ilang kaugalingon pinaagi sa pagtuon sa Bibliya ug dayon tudloan ang uban.

⁴ “Mas daghang tawo ang nalangkit sa pagpanudlo kay sa bisan unsang ubang propesyon. Mga 48 ka milyong lalaki ug babaye sa tibuok kalibotan maoy mga magtutudlo.” (The World Book Encyclopedia) Ang usa ka sekular nga magtutudlo adunay responsibilidad sa pagtudlo sa mga batan-on ug makaimpluwensiya kanila sa umaabot nga katuigan. Ang epekto mas layo pa ug abot kon tumanon nimo ang sugo ni Jesus sa pagpanudlo sa uban; ang imong pagpanudlo makaapektar sa ilang dumalayong kaugmaon. Gipasiugda kini ni apostol Pablo sa dihang giawhag niya si Timoteo: “Tagda kanunay ang imong kaugalingon ug ang imong pagpanudlo. Magpabilin niining mga butanga, kay sa pagbuhat niini pagaluwason mo ang imong kaugalingon ug kadtong mamati kanimo.” (1 Timoteo 4:16) Oo, ang imong pagpanudlo may kalambigitan sa kaluwasan.

 5. Nganong ang Kristohanong pagpanudlo maoy kinalabwang matang sa pagpanudlo?

⁵ Ang pagtudlo sa imong kaugalingon ug dayon sa uban giawtorisahan ug gitultolan sa kinalabwang Tuboran, ang Soberano sa uniberso. Ang maong kamatuoran mismo naghimo niining maong natad sa pagpanudlo nga mas hinungdanon kay sa bisan unsang matang sa sekular nga pagpanudlo, kana man pagpanudlo sa sukaranang mga butang, mga kahanas sa trabaho, o bisan sa linaing mga kabatid sa natad sa medisina. Ang Kristohanong pagpanudlo nagpakita nga ang estudyante makakat-on mismo sa pagsundog sa Anak sa Diyos, si Kristo Jesus, ug sa pagtudlo sa uban sa paghimo sa susama.—Juan 15:10.

Nganong Angayng Tudloan ang Imong Kaugalingon?

6, 7. (a) Nganong angayng tudloan usa nato ang atong kaugalingon? (b) Sa unsang diwa nga ang unang-siglong mga Hudiyo napakyas ingong mga magtutudlo?

⁶ Nganong ginaingon nga tudloan usa nato ang atong kaugalingon? Aw, dili kita makapanudlo sa uban sa hustong paagi kon wala pa nato matudloi ang atong kaugalingon. Gipasiugda ni Pablo kining kamatuorana diha sa makapukaw-sa-hunahuna nga teksto nga importante alang sa mga Hudiyo niadtong panahona apan adunay hinungdanong mensahe alang sa mga Kristohanon karon. Si Pablo nangutana: “Hinunoa, ikaw ba nga nagatudlo sa uban, dili magtudlo sa imong kaugalingon? Ikaw nga nagawali nga ‘Ayaw pangawat,’ nagapangawat ka ba? Ikaw nga nagaingon ‘Ayaw panapaw,’ nagapanapaw ka ba? Ikaw nga nagapahayag ug kasilag sa mga idolo, nagapanulis ka ba sa mga templo? Ikaw nga nagapasigarbo sa balaod, nagapakaulaw ka ba sa Diyos pinaagi sa imong paglapas sa Balaod?”—Roma 2:21-23.

⁷ Pinaagi sa paggamit ug retorikal nga mga pangutana, gihisgotan ni Pablo ang duha ka sayop nga direktang gitumong sa Napulo ka Sugo: Dili ka mangawat, ug dili ka manapaw. (Exodo 20:14, 15) Ang ubang mga Hudiyo sa adlaw ni Pablo mapasigarbohon nga nabatonan nila ang Balaod sa Diyos. Sila ‘binaba nga natudloan sumala sa Balaod ug nakombinsir nga sila maoy nagagiya sa buta ug usa ka kahayag alang kanila nga anaa sa kangitngit, mga magtutudlo sa mga bata.’ (Roma 2:17-20) Apan, ang uban maoy mga salingkapaw tungod kay sa tago sila nagapangawat o nagapanapaw. Kana magpasipala sa Balaod ug sa Awtor niini sa langit. Masabtan nimo nga dili gayod sila kuwalipikadong manudlo sa uban; sa pagkatinuod sila wala gani magtudlo sa ilang kaugalingon.

 8. Sa unsang paagi ang ubang mga Hudiyo sa adlaw ni Pablo ‘nanulis sa mga templo’?

⁸ Gihisgotan ni Pablo ang pagpanulis sa mga templo. Literal ba kanang gibuhat sa pipila ka Hudiyo? Unsay diha sa hunahuna ni Pablo? Sa pagkatinuod, tungod sa limitadong impormasyon niining tekstoha, dili kita makaseguro kon sa unsang paagi ang mga Hudiyo ‘nanulis sa mga templo.’ Sayosayo pa, ang magsusulat sa kasaysayan sa siyudad sa Efeso miingon nga ang mga kauban ni Pablo dili ‘mga tulisan sa templo,’ nga nagsugyot nga labing menos ang ubang mga tawo naghunahuna nga ang mga Hudiyo lagmit nga akusahan nga nagbuhat niana. (Buhat 19:29-37) Sila ba personal nga naggamit o nagbaligya sa bililhong mga butang nga naggikan sa paganong mga templo nga giagaw sa mga mananaog o sa relihiyosong mga panatiko? Sumala sa Balaod sa Diyos, ang bulawan ug pilak sa mga idolo pagasunogon, dili kuhaon aron pahimuslan. (Deuteronomio 7:25)a Busa mahimong gitumong ni Pablo ang mga Hudiyo nga nagsalikway sa sugo sa Diyos ug naggamit o nagpahimulos sa mga butang nga inagaw gikan sa paganong mga templo.

 9. Unsang sayop nga mga buhat nga nalangkit sa templo sa Jerusalem ang lagmit nga susama ra sa pagtulis sa templo?

⁹ Sa laing bahin, nag-asoy si Josephus bahin sa usa ka eskandalo sa Roma nga gipahinabo sa upat ka Hudiyo, nga ang lider maoy usa ka magtutudlo sa Balaod. Kadtong upat nagkombinsir sa usa ka Romanong babaye, usa ka Hudiyong kinabig, sa paghatag kanila sa bulawan ug ubang bililhong mga butang ingong kontribusyon ngadto sa templo sa Jerusalem. Sa dihang nakuha na nila kini gikan kaniya, gigamit nila ang mga bahandi alang sa ilang kaugalingon—sa usa ka diwa nanulis gikan sa templo.b Ang uban sa diwa nanulis gikan sa templo sa Diyos pinaagi sa ilang pagtanyag ug daot nga mga halad ug pagpalambo sa hakog nga komersiyalismo diha sa mga nataran niini, nga naghimo sa templo nga “usa ka langob sa mga tulisan.”—Mateo 21:12, 13; Malaquias 1:12-14; 3:8, 9.

Itudlo ang Kristohanong Moralidad

10. Dili nato angayng ibalewala ang unsang punto diha sa mga pulong ni Pablo nga nasulat sa Roma 2:21-23?

¹⁰ Bisan unsa man ang mga buhat sa unang siglo nga nalangkit sa pagpangawat, pagpanapaw, ug pagpanulis sa mga templo nga gitumong ni Pablo, dili nato ibalewala ang punto sa iyang mga komento. Siya nangutana: “Hinunoa, ikaw ba nga nagatudlo sa uban, dili magtudlo sa imong kaugalingon?” Angayng matikdan nga ang mga pananglitan nga gipatungha ni Pablo adunay kalabotan sa moralidad. Ang apostol wala magtumong dinhi sa mga doktrina o sa kasaysayan sa Bibliya. Ang pagtudlo sa kaugalingon ug sa uban nga gihisgotan ni Pablo adunay kalabotan sa Kristohanong moralidad.

11. Nganong angay nimong hatagag pagtagad ang Kristohanong moralidad samtang ikaw magtuon sa Pulong sa Diyos?

¹¹ Aron mapadapat nato ang pagtulon-an sa Roma 2:21-23 kinahanglang makat-onan nato ang Kristohanong moralidad gikan sa Pulong sa Diyos, nga molihok nga kaharmonya sa atong nakat-onan, ug dayon tudloan ang uban sa pagbuhat sa ingon. Busa, samtang ikaw magtuon sa Bibliya, magmaalisto sa mga timailhan sa mga sukdanan ni Jehova, nga gikan niana gikuha ang matuod nga Kristohanong moralidad. Mamalandong sa tambag ug sa mga pagtulon-an nga imong makita diha sa Bibliya. Dayon maisogong ipadapat ang imong nakat-onan. Ug ang pagbuhat niana nagkinahanglan gayod ug kaisog nga dinuyogan sa determinasyon. Sayon ra alang sa dili-hingpit nga mga tawo sa pagmugnag mga pasangil o katarongan kon nganong ang usa ka situwasyon magtugot o magkinahanglan pa gani nga isalikway ang Kristohanong moralidad sa usa ka partikular nga kahimtang. Tingali ang mga Hudiyo nga gihisgotan ni Pablo eksperyensiyado nianang malansisong pangatarongan nga ang tuyo mao ang pagpakamatarong sa ilang gibuhat o ang pagpahisalaag sa uban. Apan, ang mga pulong ni Pablo nagpakita nga ang Kristohanong moralidad dili angayng pakamenoson o ibalewala sumala sa gusto sa usa.

12. Sa unsang paagi ang maayong panggawi o dili-maayong panggawi mosumbalik-silaw kang Jehova nga Diyos, ug nganong makatabang ang paghinumdom niining kamatuorana?

¹² Gipasiugda sa apostol ang pangunang katarongan sa pagkat-on ug dayon pagpadapat sa moralidad nga imong makita diha sa Bibliya. Ang sayop nga panggawi sa mga Hudiyo nagsumbalik-silaw kang Jehova: “Ikaw nga nagapasigarbo sa balaod, nagapakaulaw ka ba sa Diyos pinaagi sa imong paglapas sa Balaod? Kay ‘ang ngalan sa Diyos gipasipalahan tungod kaninyo taliwala sa kanasoran.’” (Roma 2:23, 24) Tinuod usab karon nga kon ibalewala nato ang Kristohanong moralidad, atong gipasipalahan ang Tuboran niini. Sa baylo, kon manghawid kita pag-ayo sa mga sukdanan sa Diyos, maayo ang isumbalik-silaw niini kaniya, nga magpasidungog kaniya. (Isaias 52:5; Ezequiel 36:20) Ang imong pagkahibalo niini makapalig-on sa imong determinasyon kon ikaw mag-atubang ug mga tentasyon o mga situwasyon diin ang pagbalewala sa Kristohanong moralidad morag mao ang kinasayonan o labing kombenyenteng paagi sa paglihok. Dugang pa, ang mga pulong ni Pablo magtudlo kanato ug laing butang. Gawas pa sa pagkahibalo mismo nga ang imong panggawi mosumbalik-silaw sa Diyos, samtang ikaw nagatudlo sa uban, tabangi sila nga makasabot nga ang ilang paagi sa pagpadapat sa moral nga mga sukdanan nga ilang nakat-onan mosumbalik-silaw kang Jehova. Dili lang kay ang Kristohanong moralidad magpatunghag katagbawan ug manalipod sa panglawas sa usa. Kini usab mosumbalik-silaw sa Usa nga nagmugna ug nagdasig niana nga moralidad.—Salmo 74:10; Santiago 3:17.

13. (a) Sa unsang paagi ang Bibliya motabang kanato maylabot sa moralidad? (b) Ihatag ang lintunganayng punto sa tambag sa 1 Tesalonica 4:3-7.

¹³ Ang moralidad nag-apektar usab sa ubang mga tawo. Makita nimo kana sa mga panig-ingnan diha sa Pulong sa Diyos nga nag-ilustrar sa bili sa pagpadapat sa moral nga mga sukdanan sa Diyos ug sa mga resulta sa pagsalikway niana. (Genesis 39:1-9, 21; Josue 7:1-25) Makita usab nimo ang klarong tambag bahin sa moralidad sama sa: “Kini mao ang pagbuot sa Diyos, ang pagbalaan kaninyo, nga ayran ninyo ang pakighilawas; nga ang matag usa kaninyo kinahanglang mahibalo kon unsaon paghupot sa iyang kaugalingong sudlanan diha sa kabalaan ug kadungganan, dili sa mahakogong kaibog sa seksuwal nga gana nga sama usab nianang sa kanasoran nga wala makaila sa Diyos; aron walay usa nga moabot sa punto nga magdaot ug maglapas sa mga katungod sa iyang igsoon niining butanga, . . . kay ang Diyos nagtawag kanato, dili alang sa kahugawan, kondili labot sa pagkabalaan.”—1 Tesalonica 4:3-7.

14. Unsay mahimong isukna nimo sa imong kaugalingon bahin sa tambag diha sa 1 Tesalonica 4:3-7?

¹⁴ Halos si bisan kinsa makasabot gikan niining tekstoha nga ang seksuwal nga imoralidad naglapas sa balaod sa Kristohanong moralidad. Apan, mahimong mas molalom pa ang imong pagsabot niining tekstoha. Ang ubang mga teksto naghatag ug mga kahigayonan alang sa makahuloganong pagtuon ug pagpamalandong, nga moresulta sa pagkabaton ug lalom ug mas tukma nga pagsabot niana. Pananglitan, mahimong palandongon nimo ang gipasabot ni Pablo sa pag-ingon nga ang pagpakighilawas magpahinabo sa usa nga “moabot sa punto nga magdaot ug maglapas sa mga katungod sa iyang igsoon niining butanga.” Unsang mga katungod ang nalakip, ug sa unsang paagi ang mas lalom nga pagsabot niini maghatag kanimo ug dugang panukmod sa paghupot sa Kristohanong moralidad? Sa unsang paagi ang mga resulta sa maong pagtuki magsangkap pa kanimo sa pagtudlo sa uban ug pagtabang kanila sa pagpasidungog sa Diyos?

Pagtuon Aron Manudlo

15. Unsang mga himan ang magamit nimo sa pagtudlo sa imong kaugalingon pinaagi sa personal nga pagtuon?

¹⁵ Ang mga Saksi ni Jehova adunay mga himan nga magamit sa pagtuki sa mga pangutana o mga isyu nga motungha samtang sila nagtuon aron pagtudlo sa ilang kaugalingon o sa uban. Ang usa ka himan nga mabatonan diha sa daghang pinulongan mao ang Watch Tower Publications Index. Kon aduna kay mabatonan niana, magamit nimo kana sa pagpangitag impormasyon diha sa binase sa Bibliya nga mga publikasyon sa mga Saksi ni Jehova. Makapanukiduki ka ginamit ang mga ulohan o ang listahan sa mga bersikulo sa Bibliya. Ang laing himan nga mabatonan sa mga Saksi ni Jehova diha sa daghang pangunang mga pinulongan mao ang Watchtower Library. Kining maong programa sa kompiyuter nga anaa sa CD-ROM naundan sa daghang koleksiyon sa mga publikasyon sa elektronikong porma. Ang programa niini makapaarang sa usa sa pagtuki sa mga topiko ug mga diskusyon bahin sa kasulatan. Kon ang bisan hain niini o kining duha ka himan mabatonan nimo, gamita kini kanunay samtang ikaw magtuon sa Pulong sa Diyos aron manudlo sa uban.

16, 17. (a) Asa nimo makita ang matulon-anong mga komento bahin sa mga katungod nga gihisgotan diha sa 1 Tesalonica 4:6? (b) Sa unsang mga paagi nga ang pakighilawas naglapas sa mga katungod sa uban?

¹⁶ Gamiton nato ang pananglitan nga gihisgotan ganina, ang 1 Tesalonica 4:3-7. Dunay pangutana nga mitungha mahitungod sa mga katungod. Kang kinsang mga katungod? Ug sa unsang paagi ang maong mga katungod malapas? Pinaagi sa mga himan sa pagtuon nga gihisgotan, lagmit makakita ka ug daghang matulon-anong mga komento bahin niining mga bersikuloha, bisan bahin sa mga katungod nga gihisgotan ni Pablo. Mabasa nimo ang maong mga komento diha sa Insight on the Scriptures, Tomo 1, mga panid 863-4; Matuod nga Kalinaw ug Kasegurohan—Sa Unsang Paagi Imong Makaplagan?, panid 145; Ang Bantayanang Torre, Nobyembre 15, 1989, panid 31.

¹⁷ Sa pagpadayon sa pagtuon, makita nimo nga kanang maong mga publikasyon nagpakita kon unsa ka tinuod ang giingon ni Pablo. Ang usa ka makihilawason nakasala batok sa Diyos ug nagladlad sa iyang kaugalingon sa mga sakit. (1 Corinto 6:18, 19; Hebreohanon 13:4) Ang usa ka tawo nga nakighilawas naglapas sa lainlaing mga katungod sa babaye nga iyang nasad-an. Gihikawan niya ang babaye sa hinlong moral nga baroganan ug sa usa ka hinlong konsensiya. Kon ang babaye dalaga, gilapas sa lalaki ang katungod sa babaye nga mosulod sa kaminyoon ingong ulay ug sa katungod sa iyang umaabot nga bana sa pagdahom nga siya ulay. Iyang gipasakitan ang mga ginikanan sa babaye ug ang iyang bana kon siya minyo. Ang imoral nga lalaki naghikaw sa katungod sa iyang pamilya sa paghupot ug hinlong moral nga reputasyon. Kon siya usa ka membro sa Kristohanong kongregasyon, siya nagpakaulaw niana, nga nagdaot sa reputasyon niana.—1 Corinto 5:1.

18. Sa unsang paagi makabenepisyo ka gikan sa pagtuon sa Bibliya mahitungod sa Kristohanong moralidad?

¹⁸ Dili ba ang maong mga komento bahin sa mga katungod motabang kanimo sa pagsabot sa mas lalom nga kahulogan sa maong bersikulo? Ang pagtuon nga ingon niana tinuod nga bililhon gayod. Samtang ginapadayon nimo kini, imong ginatudloan ang imong kaugalingon. Mouswag ang imong pagsabot sa pagkatinuod ug sa dakong impluwensiya sa mensahe sa Diyos. Mapalig-on nimo ang imong determinasyon sa paghawid sa Kristohanong moralidad bisan unsa pang mga tentasyon ang mahimong motungha. Ug hunahunaa ra kon unsa ka kaepektibo ingong magtutudlo! Pananglitan, samtang nagtudlo sa uban sa kamatuoran sa Bibliya, ikapakita nimo ang mas bug-os nga paagi sa pagsabot sa 1 Tesalonica 4:3-7, nga magpauswag sa ilang pagsabot ug apresasyon sa Kristohanong moralidad. Sa ingon, ang imong pagtuon makatabang kanimo ug sa daghang uban pa sa pagpasidungog sa Diyos. Ug ang atong nahisgotan dinhi usa lang ka pananglitan, gikan sa sulat ni Pablo ngadto sa mga taga-Tesalonica. Adunay daghang ubang mga bahin sa Kristohanong moralidad, ug daghan usab nga ubang mga panig-ingnan sa Bibliya ug mga tambag, nga mahimo nimong tun-an, ipadapat, ug itudlo.

19. Nganong hinungdanon nga mohawid ka sa Kristohanong moralidad?

¹⁹ Dili gayod kaduhaduhaan ang pagkamaalamon sa paghupot sa Kristohanong moralidad. Ang Santiago 3:17 nag-ingon nga “ang kaalam nga gikan sa itaas,” nga gikan kang Jehova nga Diyos mismo, maoy “una sa tanan putli.” Kana klarong nagpasabot sa pagsunod sa moral nga mga sukdanan sa Diyos. Gani, si Jehova nagbaod nga kadtong maghawas kaniya sa pagtudlo sa Bibliya maoy maayong mga panig-ingnan mismo sa “kaputli.” (1 Timoteo 4:12) Ang paagi sa pagkinabuhi sa unang mga tinun-an sama kang Pablo ug Timoteo nagpamatuod nga sila maoy putli; sila naglikay sa imoralidad, nga si Pablo misulat gani: “Ang pakighilawas ug ang tanang matang sa kahugawan o kadalo dili gayod angay hisgotan sa inyong taliwala, ingon nga nahiangay sa mga balaan; ni ang makauulaw nga panggawi ni binuang nga sinultihan ni malaw-ay nga pagpanistis.”—Efeso 5:3, 4.

20, 21. Nganong mouyon ka man sa gisulat ni apostol Juan, sumala sa natala diha sa 1 Juan 5:3?

²⁰ Bisan tuod ang moral nga mga sukdanan nga gihatag diha sa Pulong sa Diyos maoy klaro ug espesipiko, kini dili hilabihan ka bug-at. Dayag kini kang Juan, ang kinatas-ag kinabuhi nga apostol. Binase sa iyang namatikdan sulod sa daghang dekada sa pagkinabuhi, siya nahibalo nga ang Kristohanong moralidad dili makadaot. Sa kasukwahi, kini napamatud-ang maayo, mapuslanon, ug magantihon. Gipasiugda kini ni Juan, nga misulat: “Kini ang kahulogan sa paghigugma sa Diyos, nga atong bantayan ang iyang mga sugo; ug bisan pa ang iyang mga sugo dili mabug-at.”—1 Juan 5:3.

²¹ Apan, matikdi nga wala ipakita ni Juan ang pagsugot sa Diyos pinaagi sa Kristohanong moralidad ingong ang labing maayong dalan tungod lamang kay gumikan niini malikayan nato ang mga problema ug ang daotang mga sangpotanan sa pagsupak sa Diyos. Iyang gihatag ang hustong panglantaw sa pagkamasinugtanon sa Diyos pinaagi sa pag-ila una nga kini maoy pagpahayag sa atong gugma alang kang Jehova nga Diyos, usa ka bililhong kahigayonan sa pagpasundayag sa atong gugma kaniya. Tinuod, ang pagtudlo sa kaugalingon o sa uban sa paghigugma sa Diyos nagkinahanglan nga atong dawaton ug ipadapat ang iyang hataas nga mga sukdanan. Oo, kini nagpasabot nga itudlo nato sa atong kaugalingon ug sa uban ang Kristohanong moralidad.

[Mga footnote]

Nahinumdom Ka Ba?

• Nganong kita kinahanglang magtuon aron tudloan ang atong kaugalingon una tudloan ang uban?

• Sa unsang paagi ang atong panggawi magsumbalik-silaw kang Jehova?

• Kang kinsang mga katungod ang mahimong nalapas sa usa ka makihilawason?

• Unsay imong determinasyon maylabot sa Kristohanong moralidad?

[Hulagway sa panid 22]

“Ang iyang mga sugo dili mabug-at”