ESTER, BASAHON NI

Usa ka basahon sa Hebreohanong Kasulatan, nga ang titulo niini gikuha gikan sa ngalan sa pangunang karakter niini, bisan tuod ang ubang mga kopya sa Latin nga Vulgate nagtawag niini nga “Ahasuero” pinasukad sa Persianhong hari nga gihisgotan sa makadaghan diha sa asoy. Ang mga Hudiyo nagtawag niini nga Meghil·lathʹ ʼEs·terʹ o sa yano ang Meghil·lahʹ, nga nagkahulogang “linukot nga basahon,” tungod kay alang kanila kini mismo maoy usa ka bililhon kaayo nga linukot nga basahon.

Ang Magsusulat sa Basahon. Ang Kasulatan wala maghisgot kon kinsa ang nagsulat sa basahon ni Ester. Giingon sa pipila ka eskolar nga kini nga basahon iya ni Esdras, apan ang gibug-aton sa ebidensiya nagpunting kang Mardokeo. Si Mardokeo anaa sa kahimtang nga masayod sa tanang gagmayng mga detalye nga gihisgotan diha sa asoy bahin sa iyang personal nga mga kabalaka ug kang Ester, sa mga gibuhat sa mga sakop sa pamilya ni Haman, ug ilabina kon unsay nahitabo didto sa kastilyo sa Susan. Human sa pagtuboy kaniya ingong primer ministro sa Persianhong kagamhanan siya adunay awtoridad nga makabasa sa opisyal nga mga dokumento nga gihisgotan diha sa asoy, ug sama kang Daniel, Esdras, ug Nehemias nga nahimong mga opisyal sa kagamhanan sa Persia sulod sa ubang mga yugto sa panahon ug misulat ug mga basahon sa Bibliya nga naghubit sa relasyon sa mga Hudiyo uban niana nga gahom sa kalibotan, si Mardokeo usab lagmit mao gayod ang misulat sa basahon ni Ester pinaagi sa panalangin ni Jehova.

Makasaysayanhong mga Kahimtang. Ang asoy nagpunting sa panahon sa mga panghitabo niini sulod sa paghari ni Ahasuero nga nagmando samtang ang Persianhong Imperyo mikaylap gikan sa India hangtod sa Etiopia ug naglakip sa 127 ka lalawigan o sakop nga mga distrito. (Est 1:1) Kini nga mga kamatuoran ug ang paglakip niini ni Esdras diha sa kanon nagpunting sa gikobrehan niini panahon sa paghari sa usa sa mosunod nga tulo ka hari nga nailhan sa sekular nga kasaysayan: Si Dario I nga Persianhon, si Jerjes I, ug si Artajerjes Longimanus. Apan, si Dario I ug Artajerjes Longimanus nailhan nga mipabor sa mga Hudiyo una pa ang ika-12 nga tuig sa ilang mga paghari, nga dili mohaom kang Ahasuero sa basahon, sanglit mopatim-aw nga siya dili kaayo sinati sa mga Hudiyo ug sa ilang relihiyon, ni siya nakiling sa pagpabor kanila. Busa, ang Ahasuero sa basahon ni Ester gituohan nga mao si Jerjes I, ang anak nga lalaki sa Persianhong hari nga si Dario nga Bantogan. Gani, gihulipan sa ubang mga hubad (AT, Mo) ug “Jerjes” ang “Ahasuero” diha sa teksto.

Diha sa basahon ni Ester ang mga tuig sa paghari niining haria lagmit nga giihap sukad sa pagmando niya kauban sa iyang amahan nga si Dario nga Bantogan. Tungod kay ang unang mga panghitabo nga giasoy diha sa basahon ni Ester nahitabo sa ikatulong tuig sa iyang paghari ug ang ubang bahin sa asoy nagkobre sa nahibiling bahin sa iyang paghari, ang basahon dayag nga nagkobre sa yugto sukad sa 493 W.K.P. hangtod sa mga 475 W.K.P.​—Tan-awa ang PERSIA, PERSIANHON (Ang Paghari ni Jerjes ug ni Artajerjes).

Ang basahon ni Ester gisulat human sa ika-12 nga tuig ni Jerjes ug dayag nga sa pagkatapos sa paghari ni Jerjes (mga 475 W.K.P.). Ang tin-awng estilo sa pagsulat sa basahon nagpasabot nga ang magsusulat niini maoy usa ka saksing-nakakita. Dugang pa, ang kusganong pamatuod nga ang magsusulat adunay awtoridad nga makabasa sa mga dokumento sa kagamhanan (Est 10:2) naghatag niini ug dakong posibilidad nga ang basahon gisulat didto sa Susan sa lalawigan sa Elam, nga kaniadto bahin sa Persia. Ang Persianhon ug Caldeanhon nga mga pulong niini nga gisagolan ug Hebreohanon mohaom sa gihisgotan nga panahon sa pagsulat niini maingon man sa yuta sa Persia ingong maoy dapit sa pagsulat.

Lagmit gidala ni Esdras ang basahon gikan sa Babilonya ngadto sa Jerusalem niadtong 468 W.K.P., kay ang Dakong Sinagoga sa Jerusalem naglakip niini diha sa kanon sa wala pa matapos ang yugto niini niadtong mga 300 W.K.P.

Pagkatinuod ug Pagkakanonikal. Ang pagkakanonikal sa basahon ni Ester giduhaduhaan sa pipila tungod kay kini wala kutloa o hisgoti diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Apan kini dili konklusibo nga pagtutol, kay ingon usab niini ang mga kahimtang sa ubang mga basahon nga ang pagkakanonikal naestablisar pag-ayo, sama sa Esdras ug Ecclesiastes. Si Melito sa Sardis, si Gregory sa Nazianzus, ug si Athanasius maoy apil niadtong wala maglakip niini gikan sa ilang mga listahan sa kanonikal nga mga basahon. Apan, si Jerome, Augustine, ug Origen naghisgot sa ngalan niini nga basahon. Kini anaa sa Chester Beatty nga koleksiyon, diin ang mga basahon ni Ezequiel, Daniel, ug Ester makaplagan diha sa usa ka codex, nga lagmit gihipos sa unang katunga nga bahin sa ikatulong siglo K.P. Ang awtoridad niini daw wala duhaduhai sa mga Hudiyo o sa unang mga Kristohanon sa katibuk-an. Diha sa ilang mga Bibliya ang mga Hudiyo kasagarang nagbutang niini lakip sa Hagiographa (ang Mga Sinulat) tali sa Ecclesiastes ug Daniel.

Ang apokripal nga mga dinugang sa ulahi gisal-ot diha sa basahon. Gituohan sa pipila ka eskolar nga kini nagsukad pa niadtong mga 100 W.K.P., mga 300 ka tuig human maestablisar ang kanon sa Hebreohanong Kasulatan, sumala sa tradisyonal nga panglantaw.

Ang basahon ni Ester giingong naghingapin sa paghisgot sa usa ka bangkete nga milungtad ug 180 ka adlaw sa ikatulo nga tuig sa paghari ni Ahasuero. (Est 1:​3, 4) Apan, giingon nga ang maong dugay nga kombira gihimo aron maabiabi ang daghang opisyal gikan sa daghang lalawigan kinsa, tungod sa ilang mga katungdanan, dili dungan nga makatambong niini sa samang panahon. Sa pagkatinuod, ang teksto wala moingon nga ang bangkete milungtad sa ingon niana nga gidugayon, hinunoa ang hari nagpakita kanila sa mga bahandi ug himaya sa iyang gingharian sulod sa 180 ka adlaw. Ang usa ka bangkete gihisgotan diha sa 1:3 ug 1:5. Lagmit nga dili duha ka bangkete ang gipasabot, kondili ang pito-ka-adlaw nga bangkete alang sa tanan diha sa kastilyo sa kataposan sa dakong panagkatigom mao ang gitumong diha sa bersikulo 3.​—Commentary on the Old Testament, ni C. Keil ug F. Delitzsch, 1973, Tomo III, Esther, pp. 322-324.

Tungod kay ang basahon wala maghisgot nga direkta bahin sa Diyos, ang uban nag-ingon nga ang basahon dili relihiyoso. Bisan pa niana, kini naghisgot bahin sa pagpuasa ug usa ka “pagtuaw alang sa tabang” nga gihimo sa mga Hudiyo, nga nagpasabot ug pag-ampo. (Est 4:​3, 16; 9:31) Dugang pa, adunay timailhan sa pagmaniobra sa Diyos sa mga panghitabo maylabot sa pagkawala-mahikatulog sa hari sa nahiangayng panahon (6:1) ug sa posibleng paghisgot sa katuyoan sa Diyos bahin sa pagkarayna ni Ester. (4:14) Dugang pa, ang kamatuoran nga si Mardokeo hugot nga midumili sa pagyukbo sa atubangan sa kaaway sa Diyos nga si Haman, kinsa ingong usa ka Agagihanon lagmit usa ka Amalekanhon nga harianog kagikan, maoy pamatuod nga si Jehova ang gisimba ni Mardokeo.​—3:1-6; Ex 17:14.

Pamatuod sa kasaysayan ug arkeolohiya. Ang makasaysayanhon ug arkeolohikanhon nga mga kaplag naghatag ug dugang pamatuod sa pagkatinuod sa basahon ni Ester. Ang pipila ka pananglitan igo na. Ang paagi sa pagpasidungog sa mga Persianhon sa usa ka tawo gihubit nga tinuod. (Est 6:8) Ang puti ug ang asul (o bayolet) maoy harianong Persianhon nga mga bulok. Sa Ester 8:15 atong mabasa nga si Mardokeo nagsul-ob ug “harianong sapot nga asul ug lino” ug usa ka kupo nga morado.

Si Ester “mibarog sa sulod nga sawang sa balay sa hari atbang sa balay sa hari, samtang ang hari naglingkod sa iyang harianong trono didto sa harianong balay atbang sa ganghaan sa balay. Ug nahitabo nga, sa pagkakita gayod sa hari kang Ester nga rayna nga nagbarog sa sawang, siya nakabaton ug pabor sa iyang mga mata.” (Est 5:​1, 2) Ang mga pagpangubkob nagpadayag nga tukma ang gihubit nga mga detalye. Dihay usa ka agianan gikan sa Balay sa mga Babaye paingon sa sulod nga sawang, ug sa kilid sa sawang atbang sa agianan mao ang hawanan o lawak sa trono sa palasyo. Ang trono nahimutang sa taliwala sa layolayo nga bungbong, ug gikan niini nga bantaaw nga dapit ang hari mahimong makadungaw sa tabil nga nagsalipod ug makakita sa rayna nga naghulat nga atubangon sa hari. Ang dugang mga detalye sa basahon nagpakita nga ang magsusulat sinati kaayo sa palasyo. Dayag nga ang mga pagtutol sa basahon nga kini kuno dili makasaysayanhon ug dili tukma kon bahin sa Persianhon nga mga batasan ug mga kostumbre walay basehanan.

Ang lig-on kaayo nga ebidensiya sa pagkatinuod sa basahon mao ang Pista sa Purim, o mga Ripa, nga gisaulog sa mga Hudiyo hangtod niining adlawa; sa panahon niini nga anibersaryo ang tibuok nga basahon pagabasahon diha sa ilang mga sinagoga. Ang usa ka inskripsiyon nga cuneiform nga dayag nga gikan sa Borsippa giingong naghisgot sa usa ka Persianhong opisyal nga ginganlag Mardukâ (Mardokeo?) nga didto sa Susa (Susan) sa pagkatapos sa paghari ni Dario I o sa pagsugod sa paghari ni Jerjes I.​—Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft, 1940/41, Tomo 58, pp. 243, 244; 1942/43, Tomo 59, p. 219.

Ang basahon ni Ester bug-os nga nahiuyon sa ubang bahin sa Kasulatan ug nagsangkap sa mga asoy ni Esdras ug Nehemias pinaagi sa pag-asoy kon unsay nahitabo sa nadestiyerong katawhan sa Diyos didto sa Persia. Sama sa tibuok Kasulatan, kini gisulat aron sa paghatag ug pagdasig, paghupay, ug pagtudlo kanato.​—Rom 15:4.

[Kahon sa panid 757]

MGA PANGUNANG PUNTO SA ESTER

Usa ka tin-aw kaayo nga asoy kon sa unsang paagi si Ester, nga giniyahan sa iyang mas magulang nga ig-agawng si Mardokeo, gigamit sa Diyos sa pagluwas sa mga Hudiyo gikan sa pagkapuo

Dayag nga gisulat ni Mardokeo, ug nagkobre sa 493 hangtod sa mga 475 W.K.P.

Si Ester nahimong rayna sa Susan

Sa dihang si Haring Ahasuero (dayag nga si Jerjes I) nagpatawag kang Rayna Vasti panahon sa usa ka bangkete sa hari aron iyang ikapasigarbo ang kaanyag sa rayna, siya nagdumili gayod sa pag-adto; gitangtang siya sa hari sa pagkarayna (1:1-22)

Si Ester gipili taliwala sa tanang uban pang matahom nga mga ulay sa gingharian ug gihimong rayna; tungod sa sugo ni Mardokeo, wala niya ipadayag nga siya usa ka Hudiyo (2:1-20)

Si Haman nakigkunsabo aron puohon ang mga Hudiyo, apan nabalit-ad ang kahimtang

Si Haman nga Agagihanon gibayaw sa hari ibabaw sa tanang uban pang mga prinsipe, apan si Mardokeo midumili sa pagyukbo kaniya (3:1-4)

Kay nasuko tungod sa pagdumili ni Mardokeo, gilaraw ni Haman nga puohon ang tanang Hudiyo sulod sa imperyo; ang hari naaghat sa pag-uyon, ang petsa gitakda, ug ang mando gipagula (3:5-15)

Gisugo ni Mardokeo si Ester nga personal nga mangaliyupo sa hari, bisan tuod mahimong mameligro ang iyang kinabuhi tungod sa pagpakig-atubang sa hari nga wala dapita (4:1-17)

Si Ester paborableng gidawat sa hari; iyang gidapit ang hari ug si Haman sa usa ka bangkete; dayon iyang gihangyo nga sila mobalik pagkasunod adlaw para sa laing bangkete (5:1-8)

Apan, nahugno ang kalipay ni Haman tungod kay si Mardokeo midumili na usab sa pagyukbo kaniya, busa si Haman nagpatindog ug usa ka habog kaayo nga estaka ug naglaraw sa pag-aghat sa hari sa pagbitay kang Mardokeo diha niana sa dili pa himoon ang bangkete pagkasunod adlaw (5:9-14)

Nianang gabhiona, sa dihang dili makatulog ang hari, iyang gipabasa ang mga rekord ngadto kaniya, ug iyang nasayran nga si Mardokeo wala mahatagig ganti sa iyang pagpahibalo sa laraw nga pagpatay sa hari; sa dihang miabot si Haman pagkabuntag, ang hari nangutana kaniya kon unsay angayng buhaton sa pagpasidungog sa usa ka tawo nga gikahimut-an sa hari; kay naghunahuna nga siya ang maong tawo, si Haman naghatag ug hinobra nga mga sugyot; dayon si Haman mismo ang gisugo nga buhaton ang maong pasidungog sa publiko ngadto kang Mardokeo (6:1-13; 2:21-23)

Didto sa bangkete niadtong adlawa, gibutyag ni Ester ngadto sa hari nga si Haman nagbaligya kaniya ug sa iyang katawhan aron laglagon; tungod sa kasuko, ang hari nagsugo nga si Haman bitayon sa estaka nga iya mismong gipatindog alang kang Mardokeo (6:14–​​7:10)

Gituboy sa taas nga puwesto si Mardokeo, ug naluwas ang mga Hudiyo

Gihatag kang Mardokeo ang igtitimbre nga singsing sa hari nga gikuha gikan kang Haman (8:​1, 2)

Ubos sa pag-uyon sa hari, usa ka mando ang gipagula nga nagtugot sa mga Hudiyo sa pagdepensa sa ilang kaugalingon ug sa pagpatay sa ilang mga kaaway sa adlaw nga gitakda alang sa pagpamatay mismo kanila; linibo nga mga kaaway sa mga Hudiyo ang gipamatay (8:3–​9:19)

Gimando nga kini nga kaluwasan handomon kada tuig (9:20-32)

Si Mardokeo nahimong ikaduha sa hari ug naningkamot alang sa kaayohan sa iyang katawhan (10:1-3)