SALA

Ang bisan unsang butang nga dili kaharmonya, busa kasukwahi sa personalidad, mga sukdanan, mga paagi, ug kabubut-on sa Diyos; ang bisan unsang butang nga makadaot sa relasyon sa usa ka tawo uban sa Diyos. Kini mahimong pinaagi sa pulong (Job 2:10; Sal 39:1), sa buhat (pagbuhat ug daotang mga buhat [Lev 20:20; 2Co 12:21] o sa dili pagbuhat sa kon unsay angayng buhaton [Num 9:13; San 4:17]), o sa tinamdan sa hunahuna o kasingkasing (Pr 21:4; itandi usab ang Rom 3:9-18; 2Pe 2:12-15). Ang kawalay pagtuo sa Diyos maoy usa ka dakong sala, nga sa ingon nagpakitag kawalay pagsalig kaniya sa iyang katakos sa pagbuhat. (Heb 3:​12, 13, 18, 19) Ang pagkonsiderar sa gigamit nga mga termino sa orihinal nga pinulongan ug ang mga pananglitan nga nalangkit niini nga mga termino nagpatin-aw niini.

Ang komon nga Hebreohanong termino nga gihubad nga “sala” mao ang chat·taʼthʹ; sa Grego ang naandang pulong mao ang ha·mar·tiʹa. Niining duha ka pinulongan ang mga berbo niini (Heb., cha·taʼʹ; Gr., ha·mar·taʹno) nagkahulogang “sipyat,” sa diwa nga nasipyat o napakyas sa pagkab-ot sa usa ka tumong, paagi, sukdanan, o hustong katuyoan. Diha sa Maghuhukom 20:16 ang cha·taʼʹ gigamit uban sa usa ka pulong nga negatibo sa paghubit sa mga Benjaminhon nga ‘mga tiglambuyog ug mga bato hangtod sa kanipson sa usa ka lugas nga buhok ug dili mosipyat.’ Ang Gregong mga magsusulat sagad migamit sa ha·mar·taʹno maylabot sa usa ka magbabangkaw nga nasipyat sa iyang target. Kining duha ka pulong gigamit nga nagkahulogang nasipyat o napakyas sa pagkab-ot dili lamang sa pisikal nga mga butang o mga tumong (Job 5:24) kondili sa moral o intelektuwal usab nga mga tumong o mga sukdanan. Ang Proverbio 8:​35, 36 nag-ingon nga ang usa nga nakakaplag ug diyosnong kaalam nakakaplag ug kinabuhi, apan ang ‘usa nga mosipyat [gikan sa Heb., cha·taʼʹ] sa kaalam nagabuhat ug kadaot sa iyang kalag,’ nga motultol sa kamatayon. Diha sa Kasulatan, ang Hebreohanon ug Gregong mga termino pangunang nagtumong sa pagkasala sa intelihenteng mga linalang sa Diyos, sa ilang pagkasipyat sa sukdanan maylabot sa ilang Maglalalang.

Ang Dapit sa Tawo Diha sa Katuyoan sa Diyos. Ang tawo gilalang sumala sa “larawan sa Diyos.” (Gen 1:​26, 27) Siya, sama sa tanang ubang mga butang nga gilalang, milungtad ug nalalang tungod sa kabubut-on sa Diyos. (Pin 4:11) Ang paghatag sa Diyos kaniya ug buluhaton nagpakita nga ang tawo mobuhat sa katuyoan sa Diyos ibabaw sa yuta. (Gen 1:28; 2:​8, 15) Sumala sa inspiradong apostol, ang tawo gilalang aron mahimong ‘larawan ug himaya sa Diyos’ (1Co 11:7), busa magpabanaag sa mga hiyas sa iyang Maglalalang, nga magagawi aron sa pagpabanaag sa himaya sa Diyos. Ingong yutan-ong anak sa Diyos, ang tawo angay nga mahimong kaamgid, o mahisama, sa iyang langitnong Amahan. Ang kasukwahi niini maoy pagsupak ug pagpakaulaw sa pagkaginikanan sa Diyos.​—Itandi ang Mal 1:6.

Kini gipakita ni Jesus sa dihang gidasig niya ang iyang mga tinun-an sa pagpasundayag sa pagkamaayo ug gugma sa paaging mas labaw nianang gipasundayag sa “mga makasasala,” mga tawo nga nailhang nagbatasan sa makasasalang mga buhat. Siya miingon nga pinaagi lamang sa pagsunod sa panig-ingnan sa Diyos sa pagpakitag kaluoy ug gugma nga ang iyang mga tinun-an ‘makapamatuod sa ilang kaugalingon nga mga anak sa ilang Amahan nga anaa sa mga langit.’ (Mat 5:43-48; Luc 6:32-36) Gilangkit ni Pablo ang himaya sa Diyos maylabot sa tawhanong sala sa dihang siya miingon nga “ang tanan nakasala ug wala makaabot sa himaya sa Diyos.” (Rom 3:23; itandi ang Rom 1:21-23; Os 4:7.) Sa 2 Corinto 3:16-18; 4:1-6 ang apostol nagpakita nga kadtong mitalikod gikan sa sala aron modangop kang Jehova ‘uban ang dili-tinaptapan nga mga nawong nagpasumbalik-silaw samag mga salamin sa himaya ni Jehova, ug ginausab ngadto sa samang larawan gikan sa himaya ngadto sa himaya,’ tungod kay ang mahimayaong maayong balita bahin kang Kristo, nga mao ang larawan sa Diyos, misidlak nganha kanila. (Itandi usab ang 1Co 10:31.) Si apostol Pedro nagkutlo gikan sa Hebreohanong Kasulatan sa dihang nagpahayag sa dayag nga kabubut-on sa Diyos alang sa iyang yutan-ong mga alagad, nga nag-ingon: “Sumala sa Balaang Usa nga nagtawag kaninyo, magmabalaan usab kamo sa tanan ninyong panggawi, tungod kay kini nahisulat: ‘Kinahanglan kamong magmabalaan, tungod kay ako balaan.’”​—1Pe 1:​15, 16; Lev 19:2; Deu 18:13.

Busa, ang sala nagmantsa sa pagpabanaag sa tawo sa larawan ug himaya sa Diyos; kini naghimo sa tawo nga dili balaan, nga mao, mahugaw, dili-putli, nabulingan sa espirituwal ug sa moral nga diwa.​—Itandi ang Isa 6:5-7; Sal 51:​1, 2; Eze 37:23; tan-awa ang PAGKABALAAN, PAGBALAAN.

Nan, kining tanan nga mga teksto nagpasiugda sa orihinal nga katuyoan sa Diyos nga ang tawo angayng kaharmonya sa personalidad sa Diyos, mahisama sa iyang Maglalalang, sama sa pagtinguha sa usa ka tawhanong amahan nga nahigugma sa iyang anak nga ang iyang anak mahisama kaniya maylabot sa panglantaw sa kinabuhi, mga sukdanan sa panggawi, mga hiyas sa kasingkasing. (Itandi ang Pr 3:​11, 12; 23:​15, 16, 26; Efe 5:1; Heb 12:4-6, 9-11.) Gikinahanglan gayod niini ang pagkamasinugtanon ug pagkamapinasakopon sa tawo sa kabubut-on sa Diyos, kana man nga kabubut-on gihatag pinaagi sa dayag o dili dayag nga sugo. Busa, ang sala naglangkit sa usa ka moral nga pagkapakyas, pagkasipyat sa sukdanan, sa tanan niini nga mga aspekto.

Ang Pagtungha sa Sala. Ang sala unang mitungha diha sa dominyo sa mga espiritu sa wala pa kini motungha sa yuta. Sulod sa dili matinong kapanahonan ang bug-os nga pagkaharmonya uban sa Diyos naghari sa uniberso. Nabungkag kini pinaagi sa usa ka espiritung linalang nga gitawag ingong Magsusukol, Kaaway (Heb., Sa·tanʹ; Gr., Sa·ta·nasʹ; Job 1:6; Rom 16:20), ang pangunang Bakak nga Tigsumbong o Tigbutangbutang (Gr., Di·aʹbo·los) sa Diyos. (Heb 2:14; Pin 12:9) Busa, si apostol Juan miingon: “Siya nga nagpadayon sa pagbuhat sa kasal-anan nagagikan sa Yawa, tungod kay ang Yawa nagpakasala sukad pa sa sinugdan.”​—1Ju 3:8.

Pinaagi sa mga pulong nga “sa sinugdan” tin-awng gipasabot ni Juan ang sinugdanan sa pagsupak ni Satanas, maingon nga ang “sinugdan” gigamit sa pagtumong sa pagsugod sa pagkatinun-an sa mga Kristohanon diha sa 1 Juan 2:7; 3:11. Ang mga pulong ni Juan nagpakita nga sa dihang iyang gipatungha ang sala, si Satanas nagpadayon sa iyang makasasalang dalan. Busa, si bisan kinsang tawo nga “naghimo sa sala nga iyang binuhatan o batasan” nagpadayag sa iyang kaugalingon nga usa ka “anak” sa Kaaway, espirituwal nga anak nga nagpabanaag sa mga hiyas sa iyang “amahan.”​—The Expositor’s Greek Testament, giedit ni W. R. Nicoll, 1967, Tomo V, p. 185; Ju 8:44; 1Ju 3:10-12.

Sanglit maugmad na ang sayop nga tinguha ug kini makapanamkon na sa dili pa “manganak ug sala” (San 1:​14, 15), ang espiritung linalang nga nahimong magsusupak mitipas na gikan sa pagkamatarong, mibati na ug pagkadiskontento sa Diyos, sa wala pa ang aktuwal nga pagtumaw sa sala.

Pag-alsa didto sa Eden. Ang kabubut-on sa Diyos sumala sa gipahayag ngadto kang Adan ug sa iyang asawa sa panguna maoy positibo, nga naglatid sa mga butang nga ilang himoon. (Gen 1:26-29; 2:15) Ang usa ka pagdili gihatag ngadto kang Adan, nga nagdili sa pagkaon (o bisan sa paghikap) sa kahoy sa kahibalo sa maayo ug sa daotan. (Gen 2:​16, 17; 3:​2, 3) Ang pagsulay nga gihimo sa Diyos labot sa pagkamasinugtanon ug pagkamahinalaron sa tawo nagpakitag pagtahod alang sa dignidad sa tawo. Pinaagi niini ang Diyos walay gipasangil kang Adan nga butang nga daotan; ingong pananglitan, wala niya gamita ingong pagsulay ang pagdili sa pakigsekso sa hayop, pagbuno, o ang susamang daotan o tampalasan nga buhat, nga daw gipasabot sa maong pagdili nga gibati sa Diyos nga si Adan naghambin ug salawayong mga inklinasyon sa sulod niya. Ang pagkaon maoy normal, husto, ug si Adan gisultihan nga ‘makakaon hangtod sa pagkatagbaw’ sa kon unsay gihatag sa Diyos kaniya. (Gen 2:16) Apan karon ang Diyos nagsulay kang Adan pinaagi sa pagdili sa pagkaon sa bunga niining usa ka kahoy, busa ang pagkaon sa maong bunga gihimo sa Diyos ingong simbolo nga ang mokaon niini makabaton ug kahibalo nga magpaarang kaniya sa pagdesidir sa iyang kaugalingon kon unsay “maayo” o “daotan” alang sa tawo. Busa, ang Diyos wala maghatag ug kalisdanan sa tawo ni Iyang gihatag kang Adan ang bisan unsang butang nga dili angayan sa iyang dignidad ingong usa ka tawhanong anak sa Diyos.

Ang babaye mao ang unang tawo nga nakasala. Ang pagtental kaniya sa Kaaway sa Diyos kinsa migamit ug usa ka halas ingong instrumento sa pagpakigkomunikar (tan-awa ang PAGKAHINGPIT, KAHINGPITAN [Ang unang makasasala ug ang hari sa Tiro]), maoy dili pinaagig dayag nga paghaylo sa pagbuhat ug imoral nga kahilayan. Hinunoa, kini gipadayag ingong usa ka panghaylo sa tinguha nga makabaton kunohay ug mas hataas nga intelihensiya ug kagawasan. Human ipasubli kang Eva ang balaod sa Diyos, nga dayag nga iyang nadawat pinaagi sa iyang bana, giatake dayon sa Maninental ang pagkamatinud-anon ug pagkamaayo sa Diyos. Siya miinsistir nga ang pagkaon sa bunga gikan sa gidiling kahoy moresulta, dili sa kamatayon, kondili sa pagkanalamdagan ug pagkabaton ug diyosnong katakos nga makatino sa kaugalingon kon maayo ba o daotan ang usa ka butang. Kini nga pahayag nagpadayag nga ang kasingkasing sa Maninental nianang tungora bug-os nang nahimulag gikan sa iyang Maglalalang, sanglit ang iyang mga pulong naundan ug tatawng pagsumpaki gawas pa sa pagbutangbutang sa Diyos pinaagig pagtakoban. Wala niya akusaha ang Diyos bahin sa wala mamatikding sayop kondili sa tinuyong pagtuis sa kamatuoran, nga nag-ingon, “Kay nasayod ang Diyos . . .” Ang kabug-at sa sala, ang pagkadulumtanan sa maong pagpakigbatok, makita diha sa mga paagi diin kining espiritung anak nagpaubos aron makab-ot ang iyang mga katuyoan, nga nahimong usa ka limbongan nga bakakon ug usa ka mamumuno nga gitukmod sa ambisyon, sanglit iyang dayag nga nasayran ang makamatay nga mga sangpotanan sa kon unsay iyang giawhag nianang tungora ngadto sa tawo nga namati kaniya.​—Gen 3:​1-5; Ju 8:44.

Sumala sa gibutyag sa asoy, ang daotang tinguha misugod sa pagkaugmad diha sa babaye. Inay nga mopahayag ug bug-os nga pag-ayad ug mobatig matarong nga kasuko sa pagkadungog nga gikuwestiyon ang pagkamatarong sa balaod sa Diyos, gilantaw na hinuon niya nianang tungora nga ang kahoy tilinguhaon. Iyang gikaibgan ang butang nga iya lamang ni Jehova nga Diyos ingong iyang Soberano​—ang katakos ug katungod sa Diyos sa pagtino kon unsay maayo ug daotan alang sa iyang mga linalang. Busa, siya misugod na karon sa pagpahiuyon sa iyang kaugalingon sa mga paagi, mga sukdanan, ug kabubut-on sa magsusupak, kinsa misupak sa iyang Maglalalang ug sa iyang tinudlo-sa-Diyos nga ulo, ang iyang bana. (1Co 11:3) Kay misalig sa mga pulong sa Maninental, gitugotan niya ang iyang kaugalingon nga mahaylo, mikaon sa bunga, ug busa nagpadayag sa sala nga gipanganak diha sa iyang kasingkasing ug hunahuna.​—Gen 3:6; 2Co 11:3; itandi ang San 1:​14, 15; Mat 5:​27, 28.

Si Adan sa ulahi mikaon sa bunga sa dihang kini gitanyag kaniya sa iyang asawa. Gipakita sa apostol nga ang pagkasala sa lalaki lahi ra sa pagkasala sa iyang asawa sa pagkaagi nga si Adan wala malimbongi sa propaganda sa Maninental, busa siya wala motuo sa pangangkon nga ang pagkaon sa bunga gikan sa kahoy mahimong buhaton nga dili masilotan. (1Ti 2:14) Busa, ang pagkaon ni Adan lagmit maoy tungod gayod sa tinguha alang sa iyang asawa, ug siya ‘namati sa iyang tingog’ inay sa tingog sa iyang Diyos. (Gen 3:​6, 17) Sa ingon siya mipahiuyon sa mga paagi ug kabubut-on sa iyang asawa, ug pinaagi kaniya, mipahiuyon sa Kaaway sa Diyos. Busa siya ‘nasipyat sa sukdanan,’ napakyas sa paglihok sumala sa larawan ug dagway sa Diyos, wala magpabanaag sa himaya sa Diyos, ug, sa pagkatinuod, nag-insulto sa iyang langitnong Amahan.

Mga Epekto sa Sala. Ang sala nagbungkag sa pagkaharmonya sa tawo uban sa iyang Maglalalang. Kini nagdaot dili lamang sa iyang relasyon uban sa Diyos kondili sa iyang mga relasyon usab sa ubang mga linalang sa Diyos, lakip na ang kadaot nganha sa iyang kaugalingon mismo, sa iyang hunahuna, kasingkasing, ug lawas. Kini nagpahinabo ug dako kaayong kaalaotan diha sa tawhanong rasa.

Ang panggawi sa tawhanong paris dihadiha nagpadayag niini nga pagkabungkag sa relasyon. Ang ilang pagtabon sa mga bahin sa ilang hinatag-sa-Diyos nga mga lawas ug human niana ang ilang pagsulay sa pagtago gikan sa Diyos maoy tin-awng mga ebidensiya nga sila mitalikod na sa Diyos diha sa ilang mga hunahuna ug mga kasingkasing. (Gen 3:​7, 8) Busa ang sala maoy nakaingon nga sila mibati sa pagkasad-an, kabalaka, pagkawalay-kasegurohan, kaulaw. Kini nagpatin-aw sa punto nga gihisgotan sa apostol diha sa Roma 2:​15, nga ang balaod sa Diyos ‘nahisulat diha sa kasingkasing sa tawo’; busa ang paglapas sa maong balaod nakapagubot sa kahiladmang pagbati sa tawo, ug ang iyang tanlag nag-akusar kaniya nga siya nagbuhat ug daotan. Tungod niini, anaa na daan sa tawo ang kinaiyanhong detektor sa pagpamakak nga tungod niana imposibleng malilong niya ang iyang makasasalang kahimtang gikan sa iyang Maglalalang; ug ang Diyos, agig pagsanong sa pasumangil sa tawo sa iyang nausab nga tinamdan ngadto sa iyang langitnong Amahan, dihadiha nangutana: “Sa kahoy nga gikan niini ako nagsugo kanimo sa dili pagkaon mikaon ka ba?”​—Gen 3:9-11.

Agig pagtuman sa iyang gipamulong, ingon man alang sa kaayohan sa uban pa sa iyang unibersohanong pamilya, si Jehova nga Diyos dili makakonsentir sa maong makasasalang dalan sa iyang tawhanong mga linalang o kaha sa espiritung anak nga nahimong rebelde. Tungod kay padayong naghupot sa iyang pagkabalaan, siya makataronganong nagpahamtang sa silot nga kamatayon kanilang tanan. Human niana ang tawhanong paris gipalayas gikan sa tanaman sa Diyos didto sa Eden, sa ingon sila dili na makahimo sa pagduol niadtong laing kahoy nga gitawag sa Diyos nga “kahoy sa kinabuhi.”​—Gen 3:14-24.

Mga resulta ngadto sa katawhan sa katibuk-an. Ang Roma 5:12 nag-ingon nga “ang sala misulod sa kalibotan pinaagi sa usa ka tawo ug ang kamatayon pinaagi sa sala, ug sa ingon ang kamatayon mikaylap sa tanang tawo tungod kay silang tanan nakasala man.” (Itandi ang 1Ju 1:8-10.) Ang pipila nagpatin-aw niini nga nagkahulogang ang tanang umaabot nga mga anak ni Adan nakaambit sa unang pagkasala ni Adan tungod kay, ingong ilang ulo sa banay, siya naghawas kanila ug busa naghimo kanila nga mga mag-aambit kaniya sa iyang sala. Apan ang apostol naghisgot sa kamatayon ingong “mikaylap” sa tanang tawo, nga nagpasabot ug anam-anam inay nga dungan nga epekto nganha sa mga kaliwat ni Adan.

Dugang pa, ang apostol naghisgot usab sa kamatayon ingong hari “sukad kang Adan hangtod kang Moises, bisan ibabaw kanilang wala makasala sama sa dagway sa paglapas ni Adan.” (Rom 5:14) Ang sala ni Adan tukmang tawgon nga “paglapas” sanglit kadto maoy usa ka pagyatak sa gipahayag nga balaod, usa ka dayag nga sugo sa Diyos ngadto kaniya. Labot pa, sa dihang nakasala si Adan, kadto maoy sumala sa iyang kaugalingong pagbuot ingong usa ka hingpit nga tawo nga nahigawas sa mga kabilinggan. Dayag nga ang iyang mga anak wala gayod makatagamtam nianang hingpit nga kahimtang. Busa, kini nga mga katarongan daw dili kaharmonya sa panghunahuna nga ‘sa dihang si Adan nakasala, ang tanan sa iyang wala pa matawo nga mga kaliwat nakasala uban kaniya.’ Aron ang tanang kaliwat ni Adan pagaisipong sad-an ingong mga mag-aambit sa personal nga sala ni Adan, kinahanglang ilang ipahayag nga kabubut-on nila nga siya ang mahimo nilang ulo sa banay. Apan sa pagkatinuod walay usa kanila nga buot matawo gikan kaniya, kay ang ilang pagkahimugso diha sa linya sa kaliwat ni Adan maoy tungod sa unodnong kabubut-on sa ilang mga ginikanan.​—Ju 1:13.

Nan, ang ebidensiya nagpunting sa usa ka pagpasa sa sala gikan kang Adan ngadto sa misunod nga mga kaliwatan ingong resulta sa giilang balaod sa panulondon. Tin-awng mao kini ang gitumong sa salmista sa dihang miingon: “Sa kasaypanan ako natawo uban sa mga kasakit sa pagpanganak, ug sa sala ako gipanamkon sa akong inahan.” (Sal 51:5) Ang sala, lakip ang mga epekto niini, misulod ug mikaylap sa tanang rasa sa tawo dili lamang tungod kay si Adan mao ang ulo sa banay sa rasa kondili tungod kay siya, dili si Eva, mao ang amahan niini, o tuboran sa tawhanong kinabuhi. Gikan kaniya, maingon man gikan kang Eva, ang iyang kaliwat makapanunod gayod dili lamang sa pisikal nga mga kinaiyahan kondili sa mga personalidad usab, lakip ang inklinasyon sa pagpakasala.​—Itandi ang 1Co 15:​22, 48, 49.

Ang mga pulong ni Pablo nagpasiugda usab niini nga punto sa dihang siya miingon nga “ingon nga pinaagi sa pagkadili-masinugtanon sa usa ka tawo [si Adan] daghan ang nahimong makasasala, sa ingon usab pinaagi sa pagkamasinugtanon sa usa ka persona [si Kristo Jesus] daghan ang mahimong matarong.” (Rom 5:19) Kadtong “mahimong matarong” pinaagi sa pagkamasinugtanon ni Kristo wala dayon mahimong matarong tanan sa dihang iyang gitanyag ang iyang halad lukat ngadto sa Diyos, apan sila inanayng nakabaton sa mga kaayohan sa maong halad sa dihang sila nagpasundayag ug pagtuo sa maong tagana ug napasig-uli uban sa Diyos. (Ju 3:36; Buh 3:19) Busa, ang nagakadaghang kaliwatan sa mga anak ni Adan nahimong mga makasasala sanglit sila gisamkon man sa ilang kinaiyanhon nga makasasalang mga ginikanan diha sa linya ni Adan.

Ang gahom ug suhol sa sala. “Ang suhol nga ginabayad sa sala mao ang kamatayon” (Rom 6:23), ug pinaagi sa pagkatawo diha sa linya ni Adan ang tanang tawo nailalom “sa balaod sa sala ug sa kamatayon.” (Rom 8:2; 1Co 15:​21, 22) Ang sala, uban sa kamatayon, “nagmando ingong hari” ibabaw sa katawhan, nga nag-ulipon kanila, ug kini mao ang pagkaulipon nga nganha niana sila gibaligya ni Adan. (Rom 5:​17, 21; 6:​6, 17; 7:14; Ju 8:34) Kining mga pulonga nagpakita nga ang sala giisip dili lamang ingong aktuwal nga pagbuhat o pagkapakyas sa pagbuhat sa pipila ka butang kondili ingong usa ka balaod o nagamandong prinsipyo o puwersa nga naglihok diha kanila, nga mao, ang kinaiyanhong inklinasyon sa pagbuhat ug sayop nga ilang napanunod gikan kang Adan. Busa ang ilang Adanikong panulondon nakapatungha ug ‘kahuyang sa unod,’ ang pagkadili-hingpit. (Rom 6:19) Ang “balaod” sa sala nagpadayon sa paglihok diha sa ilang unodnong mga sangkap, sa ingon gikontrolar niini ang ilang pagkinabuhi ug gihimo sila nga mga ulipon niini, nga dili kaharmonya sa Diyos.​—Rom 7:​15, 17, 18, 20-23; Efe 2:1-3.

Ang “hari” nga sala mahimong maghatag sa ‘mga mando’ niini sa lainlaing mga paagi ngadto sa lainlaing mga tawo ug sa lainlaing mga panahon. Busa ang Diyos, nga nakamatikod sa kasuko sa unang anak ni Adan nga si Cain batok sa iyang igsoong si Abel, nagpasidaan kang Cain nga siya angayng moliso sa pagbuhat ug maayo, kay siya miingon: “Adunay sala nga naghupo sa ganghaan, ug ikaw ang gipangandoy niini; ug makabuntog ka ba niini?” Apan gitugotan ni Cain ang sala nga kasina ug pagdumot nga mogahom kaniya, ug kini mitultol kaniya sa pagbuno.​—Gen 4:3-8; itandi ang 1Sa 15:23.

Sakit, kasakit, ug pagkatigulang. Sanglit ang kamatayon sa mga tawo kasagarang nalangkit sa sakit o pagkatigulang, nan kini maoy mga kauban gayod sa sala. Ubos sa pakigsaad sa Moisesnong Balaod uban sa Israel, ang mga balaod maylabot sa mga halad alang sa sala naglakip sa pagtabon-sa-sala niadtong nag-antos sa hampak sa sanla. (Lev 14:​2, 19) Kadtong makahikap ug patayng lawas sa tawo o kaha mosulod sa tolda diin namatay ang usa ka tawo mahimong mahugaw ug gikinahanglan ang seremonyal nga pagputli. (Num 19:​11-19; itandi ang Num 31:​19, 20.) Gilangkit usab ni Jesus ang sakit uban sa sala (Mat 9:2-7; Ju 5:5-15), bisan tuod nga iyang gipakita nga ang espesipikong mga balatian dili gayod maoy tungod sa bisan unsang espesipikong makasasalang mga buhat. (Ju 9:​2, 3) Gipakita sa ubang mga teksto ang mapuslanong mga epekto sa pagkamatarong (usa ka dalan nga sukwahi sa pagkasala) nganha sa kahimsog sa usa ka tawo. (Pr 3:​7, 8; 4:20-22; 14:30) Panahon sa paghari ni Kristo, ang paghanaw sa kamatayon, nga nagamando uban sa sala (Rom 5:21), pagaduyogan sa pagwagtang sa kasakit.​—1Co 15:​25, 26; Pin 21:4.

Sala ug Balaod. Si apostol Juan misulat nga “ang tanan nga nagpakasala nagabuhat usab ug kalapasan, ug busa ang sala maoy kalapasan” (1Ju 3:4); usab nga “ang tanang pagkadili-matarong maoy sala.” (1Ju 5:17) Si apostol Pablo, sa laing bahin, naghisgot bahin niadtong “nakasala nga walay balaod.” Siya dugang nagpahayag nga “sa wala pa ang Balaod [nga gihatag pinaagi kang Moises] ang sala diha na sa kalibotan, apan ang sala dili idat-og batok kang bisan kinsa kon walay balaod. Bisan pa, ang kamatayon nagmando ingong hari sukad kang Adan hangtod kang Moises, bisan ibabaw kanilang wala makasala sama sa dagway sa paglapas ni Adan.” (Rom 2:12; 5:​13, 14) Ang mga pulong ni Pablo pagasabton sumala sa konteksto; ang iyang nahaunang mga pulong niini nga sulat ngadto sa mga taga-Roma nagpakita nga iyang gitandi kadtong nailalom sa pakigsaad sa Balaod ug kadtong walay labot sa maong pakigsaad, busa dili ilalom sa kodigo sa balaod niini, samtang iyang gipakita nga ang duha ka grupo mga makasasala.​—Rom 3:9.

Sulod sa kapin kon kulang 2,500 ka tuig tali sa pagtipas ni Adan ug sa paghatag sa pakigsaad sa Balaod niadtong 1513 W.K.P., ang Diyos wala maghatag sa katawhan ug bisan unsang komprehensibong kodigo ni Siya sistematikong naghan-ay ug balaod nga espesipikong naghubit sa sala ug sa tanang bunga ug mga porma niini. Tinuod, siya naghatag ug pipila ka sugo, sama niadtong iyang gihatag kang Noe human sa tibuok-yutang Lunop (Gen 9:1-7) maingon man ang pakigsaad sa pagtuli nga gihatag ngadto kang Abraham ug sa iyang panimalay, lakip sa iyang langyawng mga ulipon. (Gen 17:9-14) Apan bahin sa Israel ang salmista miingon nga ang Diyos “nagasulti sa iyang pulong kang Jacob, sa iyang mga regulasyon ug sa iyang hudisyal nga mga hukom sa Israel. Siya wala magbuhat niana sa bisan unsa nga nasod; ug mahitungod sa iyang hudisyal nga mga hukom, wala sila mahibalo niana.” (Sal 147:​19, 20; itandi ang Ex 19:​5, 6; Deu 4:8; 7:​6, 11.) Bahin sa pakigsaad sa Balaod nga gihatag ngadto sa Israel kini gikaingon, “Ang tawong nakabuhat sa pagkamatarong sa Balaod mabuhi pinaagi niini,” kay ang hingpit nga pagtuman ug pagsunod sa maong Balaod mahimo lamang sa usa ka tawong walay sala, sama sa kahimtang ni Kristo Jesus. (Rom 10:5; Mat 5:17; Ju 8:46; Heb 4:15; 7:26; 1Pe 2:22) Dili ingon niini ang bisan unsang balaod nga gihatag sukad sa panahon ni Adan hangtod sa paghatag sa pakigsaad sa Balaod.

“Nagabuhat nga kinaiyanhon sa mga butang sa balaod.” Kini wala magpasabot nga, sanglit walay komprehensibong kodigo sa balaod nga magpitol sa ilang panggawi, ang mga tawo sulod nianang yugtoa tali kang Adan ug kang Moises nahigawas na sa sala. Sa Roma 2:​14, 15, si Pablo miingon: “Kay dihang ang katawhan sa kanasoran nga walay balaod nagabuhat nga kinaiyanhon sa mga butang sa balaod, kining mga tawhana, bisan tuod walay balaod, maoy balaod sa ilang kaugalingon. Sila mismo mao ang nagpasundayag sa mga butang labot sa balaod nga nahisulat diha sa ilang mga kasingkasing, samtang ang ilang tanlag nagpamatuod duyog kanila ug, tali sa ilang kaugalingong mga panghunahuna, sila ginasumbong o ginapalingkawas.” Kay gihimo sa sinugdan sumala sa larawan ug dagway sa Diyos, ang tawo adunay kinaiyanhong katakos sa pag-ila sa maayo ug daotan, nga maoy nagpatungha sa katakos sa tanlag. Bisan ang dili-hingpit, makasasalang mga tawo naghupot niini, sumala sa gipakita sa mga pulong ni Pablo. (Tan-awa ang TANLAG.) Sanglit ang balaod sa panguna maoy ‘lagda sa panggawi,’ kining kinaiyanhong katakos sa pag-ila sa maayo ug daotan nagalihok diha sa ilang mga kasingkasing ingong usa ka balaod. Apan batok niining balaod sa ilang kinaiyanhong katakos sa pag-ila sa maayo ug daotan natisok ang laing napanunod nga balaod, ang “balaod sa sala,” nga nakigbugno batok sa matarong nga mga kiling, nga nag-ulipon niadtong dili mosukol sa paggahom niini.​—Rom 6:12; 7:​22, 23.

Kining kinaiyanhong katakos sa pag-ila sa maayo ug daotan ug ang nalangkit nga tanlag makita bisan sa kahimtang ni Cain. Bisan tuod ang Diyos wala pay gihatag nga balaod bahin sa pagpatay, apan pinaagi sa buot paglikay ni Cain sa pangutana sa Diyos, iyang gipakita nga ang iyang tanlag nagkondenar kaniya human nga iyang gibuno si Abel. (Gen 4:​8, 9) Si Jose nga Hebreohanon nagpakita nga ‘diha sa iyang kasingkasing ang balaod’ sa Diyos sa dihang siya mitubag sa mahilayon nga hangyo sa asawa ni Potipar, nga nag-ingon: “Unsaon ko pagbuhat kining dakong pagkadaotan ug makasala gayod batok sa Diyos?” Bisan tuod ang Diyos wala sa espesipiko magkondenar sa pagpanapaw, si Jose nakasabot nga kini sayop, nga maglapas sa kabubut-on sa Diyos alang sa mga tawo sumala sa gipahayag didto sa Eden.​—Gen 39:7-9; itandi ang Gen 2:24.

Busa, sulod sa yugto sa mga patriarka sukad kang Abraham hangtod sa 12 ka anak nga lalaki ni Jacob, gipakita sa Kasulatan nga ang mga tawo gikan sa daghang rasa ug mga nasod naghisgot bahin sa “sala” (chat·taʼthʹ), sama sa mga sala batok sa usa ka amo (Gen 31:36), batok sa magmamando nga kaniya nagpasakop ang usa ka tawo (Gen 40:1; 41:9), batok sa usa ka paryente (Gen 42:22; 43:9; 50:17), o sa yano batok sa isigkatawo (Gen 20:9). Sa bisan unsa nga kahimtang, ang usa nga mogamit niini nga termino miila sa partikular nga kalangkitan sa tawo nga batok kaniya ang sala nahimo o tingali mahimo ug miila sa nalangkit nga responsibilidad sa pagtahod sa intereses sa maong tawo o sa iyang kabubut-on ug awtoridad, sama sa kahimtang sa usa ka magmamando, ug dili mosupak kanila. Busa sila nagpakitag ebidensiya sa kinaiyanhong katakos sa pag-ila sa maayo ug daotan. Bisan pa niana, sa paglabay sa panahon ang paggahom sa sala niadtong wala mag-alagad sa Diyos misamot, mao nga gihubit ni Pablo ang katawhan sa kanasoran ingong nagalakaw diha sa “kangitngit sa kaisipan, ug nahimulag sa kinabuhi nga iya sa Diyos . . . nawad-an na sa tanang moral nga pagbati.”​—Efe 4:17-19.

Kon sa unsang paagi ang Balaod ‘nagpadagaya’ sa sala. Samtang ang nabatonan nga tanlag sa tawo naghatag kaniya ug kinaiyanhong pagbati kon unsa ang maayo ug daotan, ang Diyos, pinaagi sa paghimo sa pakigsaad sa Balaod uban sa Israel, karon sa espesipiko nagpaila sa sala diha sa lainlain nga mga aspekto niini. Busa, ang baba ni bisan kinsang tawo nga kaliwat sa mga higala sa Diyos nga si Abraham, Isaac, ug Jacob kinsa tingali moingon nga siya inosente gikan sa sala ‘natak-om ug ang tibuok kalibotan nailalom sa silot sa Diyos.’ Tungod kini kay sila adunay dili-hingpit nga unod nga ilang napanunod gikan kang Adan, maong imposible nga sila ipahayag nga matarong atubangan sa Diyos pinaagi sa mga buhat sa balaod, “kay ang tukmang kahibalo sa sala maoy pinaagi sa balaod.” (Rom 3:​19, 20; Gal 2:16) Tin-awng gilatid sa Balaod kon unsa ang bug-os nga gidak-on ug sukod sa sala, mao nga kini ‘nagpadagaya’ sa kalapasan ug sa sala, sa paaging daghan kaayong mga buhat ug gani mga tinamdan ang nailhan na karon ingong daotan o makasasala. (Rom 5:20; 7:7, 8; Gal 3:19; itandi ang Sal 40:12.) Ang mga halad niini padayong nagpahinumdom niadtong nailalom sa Balaod sa ilang makasasalang kahimtang. (Heb 10:1-4, 11) Pinaagi niini ang Balaod nagsilbing usa ka magtutudlo nga nagatultol ngadto kang Kristo, aron nga sila “ikapahayag nga matarong gumikan sa pagtuo.”​—Gal 3:22-25.

Sa unsang paagi ang sala “giaghat” pinaagi sa mga sugo sa Diyos ngadto sa Israel?

Aron ipasiugda nga ang Moisesnong Balaod dili mao ang paagi nga ang mga tawo makabaton ug usa ka matarong nga baroganan atubangan kang Jehova nga Diyos, si apostol Pablo misulat: “Sa dihang kita nahiuyon pa sa unod, ang makasasalang mga pangibog nga gipukaw pinaagi sa Balaod naglihok diha sa atong mga sangkap aron kita mamunga alang sa kamatayon. . . . Nan, unsay atong ikaingon? Sala ba ang Balaod? Dili gayod unta kana mahitabo! Sa pagkatinuod ako dili unta makailag sala kon dili pa tungod sa Balaod; ug, pananglitan, dili unta nako mailhan ang hakog nga pangibog kon ang Balaod wala pa mag-ingon: ‘Dili ka maibog nga hinakog.’ Apan ang sala, nga giaghat pinaagi sa sugo, nagpatungha kanakog tanang matang sa hakog nga pangibog, kay bulag sa balaod ang sala patay.”​—Rom 7:5-8.

Kon wala ang Balaod, si apostol Pablo dili unta makahibalo o makaila sa bug-os nga gidak-on ug sukod sa sala, pananglitan, nga sala ang hakog nga pangibog. Matod sa apostol, ang Balaod ‘nagpukaw’ sa makasasalang pangibog, ug ang sugo batok sa hakog nga pangibog nagtaganag ‘pangaghat’ alang sa sala. Kini masabot tungod sa gipahayag ni Pablo nga “bulag sa balaod ang sala patay.” Samtang wala pay espesipikong balaod maylabot sa sala, ang usa ka tawo dili ikaakusar sa pagbuhat ug mga sala nga wala pa matino sa legal nga paagi ingong sala. Sa wala pa moabot ang Balaod, si Pablo ug ang ubang mga tawo sa iyang nasod nabuhi nga dili hinukman sa mga sala nga wala pa ikalatid nga espesipiko. Apan sa pagtungha sa Balaod, si Pablo ug ang iyang mga katagilungsod gitawag nga mga makasasala nga hinukman sa kamatayon. Ang Balaod mas nagpaamgo kanila nga sila mga makasasala. Kini wala magpasabot nga ang Moisesnong Balaod nagtukmod kanila sa pagpakasala, kondili kini nagladlad kanila ingong mga makasasala. Busa ang sala giaghat pinaagi sa Balaod ug nagpatunghag sala diha kang Pablo ug sa iyang katawhan. Ang Balaod may pasikaranan sa pagkondenar sa daghan pang mga tawo ingong mga makasasala ug sa daghan pang legal nga mga sumbong.

Busa, ang tubag sa pangutana nga “Sala ba ang Balaod?” dayag nga ‘Dili!’ (Rom 7:7) Ang Balaod wala ‘mosipyat sa tumong o sukdanan’ pinaagi sa pagkapakyas sa katuyoan nga tungod niini kini gihatag sa Diyos, apan, hinunoa, kini ‘nakakab-ot gayod sa tumong,’ dili lamang sa pagkamaayo ug pagkamapuslanon niini ingong giya nga nagpanalipod kondili usab sa pagtino sa legal nga paagi nga ang tanang katawhan, lakip ang mga Israelinhon, maoy mga makasasala nga gikinahanglang tubson sa Diyos. Kini usab nagtultol sa mga Israelinhon ngadto kang Kristo ingong ang gikinahanglang Manunubos.

Kasaypanan, Kalapasan, mga Paglapas. Ang Kasulatan kanunayng naglangkit sa “sayop” (Heb., ʽa·wonʹ), “kalapasan” (Heb., peʹshaʽ; Gr., pa·raʹba·sis), “paglapas” (Gr., pa·raʹpto·ma), ug sa uban pang susama nga mga termino uban sa “sala” (Heb., chat·taʼthʹ; Gr., ha·mar·tiʹa). Kining tanang kaamgid nga mga termino naghatag ug espesipikong mga aspekto sa sala, mga porma nga nalangkit niini.

Kasaypanan ug kabuangan. Busa, ang ʽa·wonʹ pangunang nagtumong sa pagkasayop, sa pagbuhat nga hiwi o pagbuhat sa sayop nga paagi. Ang Hebreohanong termino nagtumong sa usa ka moral nga sayop, usa ka pagtuis sa kon unsay husto. (Job 10:​6, 14, 15) Kadtong wala magpasakop sa kabubut-on sa Diyos dayag nga wala magiyahi sa iyang hingpit nga kaalam ug hustisya, busa masayop gayod. (Itandi ang Isa 59:1-3; Jer 14:10; Flp 2:15.) Sa walay duhaduha, tungod kay ang sala makahimo sa tawo nga dili timbang, nga magtuis sa kon unsay matul-id (Job 33:27; Hab 1:4), ang ʽa·wonʹ mao ang Hebreohanong termino nga sagad gilangkit o gigamit uban sa chat·taʼthʹ (sala, pagkasipyat sa tumong o sukdanan). (Ex 34:9; Deu 19:15; Neh 4:5; Sal 32:5; 85:2; Isa 27:9) Kini nga pagkadili-timbang nagpatunghag kalibog ug panagbangi sa kahiladman sa tawo ug mga kalisdanan sa iyang mga pagpakiglabot uban sa Diyos ug sa uban pang mga linalang sa Diyos.

Ang “sayop” (ʽa·wonʹ) mahimong tinuyo o dili-tinuyo, may kasayorang pagtipas gikan sa kon unsay matarong o kaha usa ka buhat nga wala mahibaloi, usa ka “sayop” (shegha·ghahʹ), nga magdala sa tawo ngadto sa sayop o sala ug sa pagkasad-an atubangan sa Diyos. (Lev 4:13-35; 5:1-6, 14-19; Num 15:22-29; Sal 19:​12, 13) Nan, siyempre, kon tinuyo, ang sayop mas grabe ug mga sangpotanan kay sa dili tinuyo. (Num 15:​30, 31; itandi ang Lam 4:​6, 13, 22.) Ang sayop kasukwahi sa kamatuoran, ug kadtong tinuyong nagpakasala nagtuis sa kamatuoran, usa ka dalan nga motultol lamang ngadto sa mas grabe pa nga sala. (Itandi ang Isa 5:18-23.) Si apostol Pablo naghisgot bahin sa “malimbongong gahom sa sala,” nga makapatig-a sa mga kasingkasing sa tawo. (Heb 3:13-15; itandi ang Ex 9:​27, 34, 35.) Ang samang magsusulat, sa pagkutlo sa Jeremias 31:​34, diin ang orihinal nga Hebreohanon naghisgot bahin sa “sayop” ug “sala” sa Israel, migamit ug ha·mar·tiʹa (sala) ug a·di·kiʹa (pagkadili-matarong) diha sa Hebreohanon 8:​12, ug ha·mar·tiʹa ug a·no·miʹa (kalapasan) diha sa Hebreohanon 10:17.

Ang Proverbio 24:9 nag-ingon nga “ang malaw-ayng panggawi sa kabuangan maoy sala,” ug ang Hebreohanong mga termino nga nagtumong sa kabuangan sagad gigamit maylabot sa pagkasala, ug ang makasasala usahay moila nga mahinulsolon, “Milihok ako nga binuangbuang.” (1Sa 26:21; 2Sa 24:​10, 17) Kay wala madisiplina sa Diyos, ang makasasala mabitik sa iyang mga kasaypanan ug sa pagkabinuang siya mahisalaag.​—Pr 5:​22, 23; itandi ang 19:3.

Kalapasan, usa ka “paglapas.” Ang sala mahimong usa ka matang sa “kalapasan.” Ang Gregong pa·raʹba·sis (kalapasan) sa paninugdan nagkahulogang usa ka “paglapas,” nga mao, pagsaylo sa tinong mga utlanan o mga kinutbanan, ilabina sama sa paglapas sa usa ka balaod. Si Mateo migamit sa berbo niini (pa·ra·baiʹno) sa dihang nag-asoy sa pangutana sa mga Pariseo ug mga eskriba kon nganong ang mga tinun-an ni Jesus “naglapas sa tradisyon sa mga tawo sa kanhing mga panahon,” ug sa sumbalik nga pangutana ni Jesus kon nganong kini nga mga magsusupak ‘naglapas sa sugo sa Diyos tungod sa ilang tradisyon,’ nga pinaagi niini ilang gihimo nga walay pulos ang pulong sa Diyos. (Mat 15:1-6) Kini usab mahimong magkahulogang usa ka “pagbiya,” sama sa ‘pagtipas’ ni Judas gikan sa iyang ministeryo ug sa pagkaapostol. (Buh 1:25) Sa pipila ka Gregong mga teksto ang samang berbo gigamit sa pagtumong sa usa nga “misaylo, ug wala magpabilin sa doktrina sa usa nga Dinihogan.”​—2Ju 9, ED.

Sa Hebreohanong Kasulatan adunay susamang mga paghisgot bahin sa pagkasala sa mga tawo kinsa ‘milapas’ (Heb., ʽa·varʹ) sa pakigsaad o sa espesipikong mga sugo sa Diyos.​—Num 14:41; Deu 17:​2, 3; Jos 7:​11, 15; 1Sa 15:24; Isa 24:5; Jer 34:18.

Gipakita ni apostol Pablo ang talagsaong kalambigitan sa pa·raʹba·sis ug sa paglapas sa naestablisar nga balaod sa dihang miingon siya nga “diin gani walay balaod, walay kalapasan usab.” (Rom 4:15) Busa, kon walay balaod, ang makasasala dili matawag nga “maglalapas.” Si Pablo ug ang ubang Kristohanong mga magsusulat kanunayng migamit sa pa·raʹba·sis (ug pa·ra·baʹtes, “maglalapas” o “malinapason”) kon bahin sa balaod. (Itandi ang Rom 2:23-27; Gal 2:​16, 18; 3:19; San 2:​9, 11.) Si Adan, kay nakadawat ug direktang sugo gikan sa Diyos, sa ingon maoy sad-an sa ‘paglapas’ sa gipahayag nga balaod. Ang iyang asawa, bisan tuod nalimbongan, sad-an usab sa paglapas sa maong balaod. (1Ti 2:14) Ang pakigsaad sa Balaod nga gisulti ngadto kang Moises pinaagi sa mga manulonda gidugang ngadto sa Abrahamikong pakigsaad “aron madayag ang mga kalapasan,” aron ‘ang tanang butang igatugyan nga tingob ngadto sa pagkabinilanggo sa sala,’ nga sa legal nga paagi naghukom sa tanang mga kaliwat ni Adan ingong sad-an, lakip ang Israel, ug nagpasundayag nga ang tanan tin-awng nagkinahanglan ug kapasayloan ug kaluwasan pinaagi sa pagtuo kang Kristo Jesus. (Gal 3:19-22) Busa, kon si Pablo wala magmasinugtanon ilalom sa Moisesnong Balaod, siya naghimo unta sa iyang kaugalingon nga usa ka “maglalapas” na usab sa maong Balaod, nga nailalom sa paghukom niini, ug sa ingon nagsalikway sa dili-takos nga kalulot sa Diyos nga naghatag ug kapahigawasan gikan sa maong paghukom.​—Gal 2:18-21; itandi ang 3:1-4, 10.

Ang Hebreohanong peʹshaʽ nagkahulogan ug kalapasan (Sal 51:3; Isa 43:25-27; Jer 33:8) ug ingon man “pag-alsa,” nga maoy usa ka pagtalikod gikan sa, o pagsalikway sa, balaod o awtoridad sa lain. (1Sa 24:11; Job 13:​23, 24; 34:37; Isa 59:​12, 13) Busa, ang tinuyong paglapas maoy katumbas sa pagrebelde batok sa amahanong balaod ug awtoridad sa Diyos. Gipahimutang niini ang kabubut-on sa linalang batok nianang sa Maglalalang, ug busa siya mialsa batok sa soberanya sa Diyos, sa Iyang supremong pagmando.

Kalapasan. Ang Gregong pulong nga pa·raʹpto·ma sa literal nagkahulogang “pagkadakin-as,” busa usa ka sayop nga lakang (Rom 11:​11, 12) o kasaypanan, usa ka “kalapasan.” (Efe 1:7; Col 2:13) Ang sala ni Adan nga pagkaon sa gidili nga bunga maoy usa ka “kalapasan” tungod kay siya milapas sa balaod sa Diyos; kini usab usa ka “kalapasan” tungod kay siya nakahimog sayop nga lakang imbes nga mobarog o molakaw nga tul-id sumala sa matarong nga mga kinahanglanon sa Diyos ug sa pagdapig sa Iyang awtoridad. Tungod sa daghang lagda ug mga kinahanglanon sa pakigsaad sa Balaod ikaingong nabuksan ang dalan alang sa daghan niini nga mga kalapasan sanglit dili hingpit kadtong mga nailalom niini (Rom 5:20); ang nasod sa Israel sa katibuk-an nakahimog kasaypanan labot sa pagtuman niana nga pakigsaad. (Rom 11:​11, 12) Sanglit ang tanang lainlaing mga lagda niini nga Balaod maoy bahin sa usa ra ka pakigsaad, ang tawo nga nakahimog usa ka “sayop nga lakang” sa usa ka bahin niini nahimo usab nga makasasala ug “malinapason” batok sa tibuok nga pakigsaad ug sa ingon batok sa tanan nga mga lagda niini.​—San 2:​10, 11.

“Mga Makasasala.” Sanglit “walay tawo nga dili makasala” (2Cr 6:36), ang tanang kaliwat ni Adan hustong tawgon nga kinaiyanhong “mga makasasala.” Apan sa Kasulatan ang terminong “mga makasasala” sagad nga gigamit sa mas espesipikong paagi, nga nagtumong niadtong nagpakasala o kinsa may reputasyon sa pagpakasala. Ang ilang mga sala nadayag sa publiko. (Luc 7:37-39) Ang mga Amalekanhon, kinsa gipalaglag ni Jehova kang Saul, gitawag nga “mga makasasala” (1Sa 15:18); ang salmista nag-ampo nga dili unta kuhaon sa Diyos ang iyang kalag “duyog sa mga makasasala,” ug ang iyang sunod nga mga pulong nagpaila kanila ingong “mga tawo nga sad-an sa dugo, kansang mga kamot anaa ang malaw-ayng panggawi, ug kansang tuong kamot puno sa panghiphip.” (Sal 26:​9, 10; itandi ang Pr 1:10-19.) Si Jesus gikondenar sa relihiyosong mga pangulo tungod sa iyang pagpakig-uban sa “mga maniningil ug buhis ug sa mga makasasala,” ug ang mga maniningil ug buhis giisip sa mga Hudiyo sa katibuk-an ingong dili dungganon. (Mat 9:​10, 11) Si Jesus naghisgot kanila uban sa mga pampam nga magauna sa Hudiyong relihiyosong mga pangulo sa pagsulod sa Gingharian. (Mat 21:​31, 32) Si Zaqueo, nga usa ka maniningil ug buhis ug usa ka “makasasala” sa panan-aw sa kadaghanan, miangkon nga siya nakapangilkil ug salapi gikan sa ubang tawo.​—Luc 19:​7, 8.

Busa, sa dihang si Jesus miingon nga “adunay labaw nga kalipay sa langit tungod sa usa ka makasasala nga maghinulsol kay sa kasiyamag-siyam nga mga matarong nga wala magkinahanglan sa paghinulsol,” siya dayag nga migamit niini nga mga termino sa relatibo nga diwa (tan-awa ang PAGKAMATARONG [Pagkamaayo ug Pagkamatarong]), sanglit ang tanang tawo kinaiyanhon man nga mga makasasala ug walay usa nga matarong sa bug-os nga diwa.​—Luc 15:​7, 10; itandi ang Luc 5:32; 13:2; tan-awa ang IPAHAYAG NGA MATARONG.

Lainlaing Gibug-aton sa Kasaypanan. Bisan tuod ang sala maoy sala, ug tungod niini makataronganong ang tawong sad-an takos sa kamatayon ingong “suhol” sa sala, ang Kasulatan nagpakita nga gilantaw sa Diyos ang kasaypanan sa mga tawo ingong nagkalainlain ug gibug-aton. Busa, ang mga tawo sa Sodoma “hilabihan ka makasasala batok kang Jehova,” ug ang ilang sala “mabug-at kaayo.” (Gen 13:13; 18:20; itandi ang 2Ti 3:​6, 7.) Ang paghimo sa mga Israelinhon ug bulawang nating baka gitawag usab nga “usa ka dakong sala” (Ex 32:​30, 31), ug tungod sa pagsimba sa nating baka nga gipasiugda ni Jeroboam, kadtong didto sa amihanang gingharian ‘nakasala ug usa ka dakong sala.’ (2Ha 17:​16, 21) Ang sala sa Juda nahimong “sama nianang sa Sodoma,” nga tungod niana ang gingharian sa Juda nahimong butang nga kasilagan sa panan-aw sa Diyos. (Isa 1:​4, 10; 3:9; Lam 1:8; 4:6) Tungod sa pagsalikway sa usa ka tawo sa kabubut-on sa Diyos bisan ang iyang pag-ampo maoy usa ka sala. (Sal 109:​7, 8, 14) Sanglit ang sala maoy pag-insulto sa Diyos mismo, siya dili kay dili manumbaling niini; sa dihang kini moanam ug kagrabe, ang iyang kasuko ug kapungot mosamot usab. (Rom 1:18; Deu 29:​22-28; Job 42:7; Sal 21:​8, 9) Apan ang iyang kapungot dili tungod lamang kay nalangkit ang iyang kaugalingon kondili kini usab napukaw tungod sa kadaot ug sa inhustisya nga nahimo niini ngadto sa mga tawo ug ilabina ngadto sa iyang matinumanong mga alagad.​—Isa 10:1-4; Mal 2:13-16; 2Te 1:6-10.

Ang kahuyangan ug kawalay-alamag sa tawo. Si Jehova nagtagad sa kahuyangan sa dili-hingpit nga mga tawo nga naggikan kang Adan, aron nga kadtong tim-os nga nangita Kaniya makaingon, “Wala niya buhata kanato ang angay sa atong kasal-anan; ni nagpahamtang siya kon unsay angay kanato pinasukad sa atong kasaypanan.” Gipakita sa Kasulatan ang talagsaong kaluoy ug mahigugmaong-kalulot nga gipasundayag sa Diyos diha sa iyang mapailobong mga pagpakiglabot sa unodnong mga tawo. (Sal 103:​2, 3, 10-18) Iyang gitagad usab ang kawalay-alamag ingong usa ka hinungdan sa mga sala (1Ti 1:13; itandi ang Luc 12:​47, 48), basta ang maong kawalay-alamag dili tinuyo. Kadtong tinuyo nga mosalikway sa kahibalo ug kaalam nga gitanyag sa Diyos, nga “nahimuot sa pagkadili-matarong,” dili pasayloon. (2Te 2:9-12; Pr 1:22-33; Os 4:6-8) Ang uban temporaryo nga nahisalaag gikan sa kamatuoran apan, pinaagig tabang, sila mibalik (San 5:​19, 20), samtang ang uban ‘nagpiyong sa ilang mga mata sa kahayag ug nalimot sa paghinlo kanila gikan sa ilang kanhing mga sala.’​—2Pe 1:9.

Unsa ang sala nga dili mapasaylo?

Lakip sa kahibalo mao ang dakong responsibilidad. Ang sala ni Pilato dili ingon kadako sa sala sa Hudiyong relihiyosong mga pangulo nga nagtugyan kang Jesus ngadto sa gobernador, ni ingon kini kadako sa sala ni Judas, kinsa nagbudhi sa iyang Ginoo. (Ju 19:11; 17:12) Si Jesus miingon sa mga Pariseo sa iyang adlaw nga kon sila buta pa, wala unta silay sala, nga dayag nga nagkahulogang ang ilang mga sala mapasaylo unta sa Diyos tungod sa ilang kawalay-alamag; apan, tungod kay sila wala moangkon nga sila walay alamag, ‘ang ilang sala nagpabilin.’ (Ju 9:39-41) Si Jesus miingon nga sila “walay ikapangatarongan sa ilang sala” tungod kay sila mga saksi sa gamhanang mga pulong ug mga buhat nga naggikan kaniya tungod sa espiritu sa Diyos diha kaniya. (Ju 15:22-24; Luc 4:18) Kadtong kinsa, pinaagi sa ilang pulong o binuhatan, tinuyo nga nagpasipala sa espiritu sa Diyos nga gipasundayag mahimong “sad-an sa walay kataposang sala,” nga wala na gayoy kapasayloan. (Mat 12:​31, 32; Mar 3:​28-30; itandi ang Ju 15:26; 16:​7, 8.) Kini mao ang kahimtang sa pipila nga nahimong mga Kristohanon ug dayon tinuyo nga mitipas gikan sa putli nga pagsimba sa Diyos. Ang Hebreohanon 10:​26, 27 nag-ingon nga “kon kita tinuyo nga magpakasala human makadawat sa tukmang kahibalo sa kamatuoran, wala nay halad nga nahibilin alang sa sala, apan may usa ka makahahadlok nga pagpaabot sa paghukom ug nagdilaab nga pangabugho nga magaut-ot niadtong mga nagasupak.”

Sa 1 Juan 5:​16, 17, si Juan dayag nga nagtumong sa tinuyo nga pagpakasala sa dihang siya naghisgot bahin sa “sala nga makamatay” nga gitandi sa sala nga dili makamatay. (Itandi ang Num 15:30.) Sa dihang dayag nga ang sala maoy tinuyo, ang Kristohanon dili moampo alang sa usa nga nagpakasala sa ingon. Siyempre, ang Diyos mao ang kataposang Maghuhukom kon bahin sa tinamdan sa kasingkasing sa makasasala.​—Itandi ang Jer 7:16; Mat 5:44; Buh 7:60.

Kalainan sa kas-a nga pagkasala ug sa pagpakasala. Si Juan mihimo usab ug kalainan tali sa kas-a nga pagkasala ug sa pagpakasala maingon sa gipakita sa pagtandi sa 1 Juan 2:1 ug 3:4-8 ingon sa pagkahubad niini diha sa Bag-ong Kalibotang Hubad. Mahitungod sa pagkatukma sa hubad nga “ang tanan nga nagpakasala [poi·onʹ ten ha·mar·tiʹan]” (1Ju 3:4), ang Word Pictures in the New Testament ni Robertson (1933, Tomo VI, p. 221) nag-ingon: “Ang present active participle (ang poion) nagkahulogan sa batasan sa pagbuhat ug sala.” Kon bahin sa 1 Juan 3:​6, diin ang prase nga oukh ha·mar·taʹnei gigamit diha sa Gregong teksto, ang samang eskolar nagkomento (p. 222): “Ang linear present . . . nga active indicative sa hamartano, maoy ‘wala magpadayon sa pagpakasala.’” Busa, ang matinumanong mga Kristohanon mahimong mosipyat o makasala usahay tungod sa kahuyangan o pagkahisalaag, apan siya “dili magpadayon sa pagbuhat ug kasal-anan,” nga magpadayon sa paglakaw diha niana.​—1Ju 3:​9, 10; itandi ang 1Co 15:​33, 34; 1Ti 5:20.

Pag-ambit sa kasal-anan sa uban. Ang usa ka tawo mahimong sad-an atubangan sa Diyos pinaagi sa iyang tinuyong pagpakig-uban sa mga mamumuhat ug daotan, pinaagi sa iyang pag-uyon sa ilang daotang buhat, o pinaagi sa pagtabon sa ilang panggawi aron ang mga ansiyano dili mahibalo niini ug mohimo sa nahiangayng aksiyon. (Itandi ang Sal 50:​18, 21; 1Ti 5:22.) Busa kadtong nagpabilin sa simbolikong siyudad sa “Dakong Babilonya” “makadawat [usab] ug bahin sa iyang mga hampak.” (Pin 18:​2, 4-8) Ang usa ka Kristohanon nga makig-uban o bisan “mangomosta” sa usa nga mibiya sa pagtulon-an ni Kristo mahimong “mag-aambit sa iyang daotang mga buhat.”​—2Ju 9-11; itandi ang Tit 3:​10, 11.

Si Timoteo gipasidan-an ni Pablo batok sa pagkahimong “mag-aambit sa mga sala sa uban.” (1Ti 5:22) Ang naunang mga pulong ni Pablo nga ‘dili magdali sa pagpandong sa mga kamot ngadto kang bisan kinsa’ nagtumong gayod sa awtoridad nga gihatag kang Timoteo sa pagtudlog mga magtatan-aw sa mga kongregasyon. Dili niya itudlo ang usa ka bag-ong nakabig nga tawo, kay tingali unyag kining tawhana moburot sa pagpagarbo; kon si Timoteo mapakyas sa pagsunod niini nga tambag, siya apil usab sa pagpas-an sa responsibilidad sa bisan unsang kasaypanan nga mahimong himoon sa maong tawo.​—1Ti 3:6.

Ang tibuok nasod mahimong sad-an atubangan sa Diyos pinasukad sa gihisgotang mga prinsipyo.​—Pr 14:34.

Mga Sala Batok sa mga Tawo, sa Diyos, ug Kang Kristo. Sumala sa gipakita na, gihisgotan sa Hebreohanong Kasulatan ang mga sala sa mga tawo sa lainlaing mga nasod niadtong panahon sa mga patriarka. Kadaghanan niini maoy mga sala batok sa ubang mga tawo.

Sanglit ang Diyos mao lamang ang sukdanan sa pagkamatarong ug pagkamaayo, ang mga sala nga gihimo batok sa mga tawo dili maoy mga kapakyasan sa pagpahiuyon sa ‘larawan ug dagway’ sa maong tawo, apan kini maoy kapakyasan sa pagtahod o pagtagad sa ilang nahiangay ug tukmang mga intereses, sa ingon nakasala batok kanila, ug nakahimog dili makataronganong kadaot kanila. (Huk 11:​12, 13, 27; 1Sa 19:​4, 5; 20:1; 26:21; Jer 37:18; 2Co 11:7) Gilatid ni Jesus ang mga prinsipyo nga sundon sa usa ka tawo kon adunay seryosong mga sala nga nahimo batok kaniya. (Mat 18:15-17) Bisan pa kon ang iyang igsoon makasala batok kaniya ug 77 ka higayon o 7 ka higayon sa usa ka adlaw, ang nakasala pasayloon kon, sa dihang gibadlong, siya nagpakitag paghinulsol. (Mat 18:​21, 22; Luc 17:​3, 4; itandi ang 1Pe 4:8.) Si Pedro naghisgot bahin sa mga sulugoon sa balay nga gisagpa tungod sa mga sala nga nahimo batok sa ilang mga tag-iya. (1Pe 2:18-20) Ang usa ka tawo mahimong makasala batok sa tinudlo nga awtoridad pinaagi sa dili pagpakitag nahiangay nga pagtahod niini. Gipahayag ni Pablo nga siya walay bisan unsang sala “batok sa Balaod sa mga Hudiyo [o] batok sa templo [o] batok kang Cesar.”​—Buh 25:8.

Bisan pa niana, ang mga sala batok sa mga tawo maoy mga sala usab batok sa Maglalalang, nga kaniya ang mga tawo angayng manubag. (Rom 14:​10, 12; Efe 6:5-9; Heb 13:17) Ang Diyos, kinsa nagpugong kang Abimelek sa pagpakighilawas kang Sara, miingon sa Filistehanong hari, “Ako nagpugong usab kanimo nga makasala batok kanako.” (Gen 20:1-7) Si Jose nakasabot usab nga ang pagpanapaw maoy usa ka sala batok sa Maglalalang sa lalaki ug babaye ug batok sa Tigmugna sa kaminyoon (Gen 39:7-9), sama sa nasabtan ni Haring David. (2Sa 12:13; Sal 51:4) Ang mga sala sama sa pagpangawat, pagpanikas, o pagpangukho sa kabtangan sa uban gitawag diha sa Balaod ingong ‘pagkadili-matinumanon kang Jehova.’ (Lev 6:2-4; Num 5:6-8) Kadtong nagpatig-a sa ilang mga kasingkasing ug nagkumkom sa ilang mga kamot sa ilang kabos nga mga igsoon ug kadtong nagdumili sa paghatag sa suhol sa mga tawo nailalom sa pagbadlong sa Diyos. (Deu 15:7-10; 24:​14, 15; itandi ang Pr 14:31; Am 5:12.) Si Samuel nagpahayag nga halayo sa iyang hunahuna “ang pagpakasala batok kang Jehova pinaagi sa pag-undang sa pag-ampo” alang sa iyang mga isigka-Israelinhon ug tungod sa ilang hangyo.​—1Sa 12:19-23.

Sa susama, sa Santiago 2:1-9 gikondenar ingong sala ang pagpakitag paboritismo o pagpihigpihig taliwala sa mga Kristohanon. Si Pablo nag-ingon nga kadtong dili magtagad sa maluya nga tanlag sa ilang mga igsoon ug sa ingon nagpandol kanila “nakasala batok kang Kristo,” ang Anak sa Diyos nga mihatag sa iyang kaugalingong dugo alang sa iyang mga sumusunod.​—1Co 8:10-13.

Busa, bisan tuod ang tanang sala sa pagkatinuod maoy mga sala batok sa Diyos, gilantaw ni Jehova ang pipila ka sala ingong direktang gihimo batok kaniya mismo, ang mga sala sama sa idolatriya (Ex 20:2-5; 2Ha 22:17), kawalay-pagtuo (Rom 14:​22, 23; Heb 10:​37, 38; 12:1), pagpasipala sa sagradong mga butang (Num 18:​22, 23), ug ang tanang matang sa bakak nga pagsimba (Os 8:11-14). Walay duhaduha nga kini ang hinungdan kon nganong ang hataas nga saserdoteng si Eli miingon sa iyang mga anak, kinsa nagpasipala sa tabernakulo ug sa pag-alagad sa Diyos: “Kon ang usa ka tawo makasala batok sa usa ka tawo, ang Diyos magpataliwala alang kaniya [itandi ang 1Ha 8:​31, 32]; apan kon batok kang Jehova nga ang usa ka tawo makasala, kinsay mangamuyo alang kaniya?”​—1Sa 2:22-25; itandi ang ber 12-17.

Pagkasala batok sa kaugalingong lawas. Sa pagpasidaan batok sa pakighilawas (seksuwal nga mga relasyon gawas sa kaminyoon nga inuyonan sa Kasulatan), si Pablo miingon nga “ang tanang ubang sala nga mahimong himoon sa tawo maoy gawas sa iyang lawas, apan siya nga nagapakighilawas nagapakasala batok sa iyang kaugalingong lawas.” (1Co 6:18; tan-awa ang PAKIGHILAWAS.) Ang konteksto nagpakita nga si Pablo nagpasiugda nga ang mga Kristohanon kinahanglang mahiusa sa ilang Ginoo ug Ulo, si Kristo Jesus. (1Co 6:13-15) Sa sayop ug makasasalang paagi ang makihilawason nahimong usa ka unod uban sa iyang gipakighilawasan, nga sagad maoy usa ka pampam. (1Co 6:16-18) Sanglit walay laing sala nga makabulag sa lawas sa usa ka Kristohanon gikan sa pagkahiusa kang Kristo ug maghimo niining “usa” uban sa laing tawo, dayag nga kini ang hinungdan kon nganong ang tanang ubang mga sala giisip nga ‘gawas sa iyang lawas.’ Ang pakighilawas mahimong mosangpot usab sa dili maalim nga kadaot sa lawas sa makihilawason mismo.

Kasal-anan sa mga Manulonda. Sanglit ang espiritung mga anak sa Diyos kinahanglan usab nga magpabanaag sa himaya sa Diyos ug magdayeg kaniya, nga magabuhat sa iyang kabubut-on (Sal 148:​1, 2; 103:​20, 21), sila makahimo usab ug sala ingon sa matang sa sala nga mahimo sa mga tawo. Ang 2 Pedro 2:4 nagpakita nga ang pipila ka espiritung mga anak sa Diyos nakasala, ug ‘gitambog ngadto sa mga gahong sa naglugitom nga kangitngit aron itagana sa paghukom.’ Ang 1 Pedro 3:​19, 20 dayag nga nagtumong sa samang situwasyon sa dihang naghisgot bahin sa “mga espiritu nga anaa sa bilanggoan, nga niadto wala magmasinugtanon sa dihang ang pailob sa Diyos nagpaabot sa mga adlaw ni Noe.” Ug ang Judas 6 nagpakita nga ang ‘pagkasipyat,’ o pagkasala, sa maong espiritung mga linalang maoy tungod kay sila “wala magpadayon sa paghupot sa ilang orihinal nga pagkabutang apan mitalikod sa ilang nahiangay nga puloy-anang dapit,” ug dayag ang maong nahiangay nga puloy-anang dapit nagtumong sa mga langit sa presensiya sa Diyos.

Sanglit ang halad ni Jesu-Kristo wala maglakip ug tagana alang sa pagtabon sa mga sala sa espiritung mga linalang, walay rason sa pagtuo nga ang mga sala niadtong dili-masinugtanong mga manulonda mapasaylo. (Heb 2:14-17) Sama kang Adan, sila maoy hingpit nga mga linalang ug walay kahuyangan nga dala sa pagkatawo nga angayng tagdon sa paghukom aron mapagaan ang ilang daotang buhat.

Kapahigawasan sa mga Sala. Sumala sa gipakita sa artikulong IPAHAYAG NGA MATARONG (Kon sa unsang paagi “giisip” nga matarong), si Jehova nga Diyos sa ingon ‘magpasidungog’ ug pagkamatarong ngadto niadtong nagkinabuhi sumala sa pagtuo. Sa paghimo niana, ang Diyos samag ‘nagtabon,’ ‘nagpala,’ o ‘nagpapas’ sa mga sala nga maanaa unta niini nga mga matinumanon. (Itandi ang Sal 32:​1, 2; Isa 44:22; Buh 3:19.) Busa, gipakasama ni Jesus ang “kalapasan” ug “mga sala” ngadto sa ‘mga utang.’ (Itandi ang Mat 6:14; 18:21-35; Luc 11:4.) Bisan tuod ang ilang mga sala maoy sanag-pula, ‘gihugasan’ ni Jehova ang mantsa nga naghimo kanilang dili balaan. (Isa 1:18; Buh 22:16) Ang paagi nga gigamit sa Diyos aron ikapahayag ang iyang malumong kaluoy ug mahigugmaong-kalulot samtang naghupot sa iyang hingpit nga hustisya ug pagkamatarong gihisgotan ilalom sa LUKAT, MANLULUKAT; PAGPASIG-ULI; PAGHINULSOL; ug sa susamang mga artikulo.

Paglikay sa Sala. Ang gugma sa Diyos ug sa silingan maoy pangunang paagi sa paglikay sa sala, nga maoy kalapasan, kay ang gugma usa ka talagsaong hiyas sa Diyos; iyang gihimo ang gugma nga pundasyon sa iyang Balaod sa Israel. (Mat 22:37-40; Rom 13:8-11) Niini nga paagi ang mga Kristohanon dili mahimulag sa Diyos apan malipayong mahiusa kaniya ug sa iyang Anak. (1Ju 1:3; 3:1-11, 24; 4:16) Andam silang magpagiya sa balaang espiritu sa Diyos ug “mabuhi sumala sa espiritu sa panglantaw sa Diyos,” mohunong sa pagpakasala (1Pe 4:1-6) ug magpatunghag matarong nga bunga sa espiritu sa Diyos puli sa daotang mga bunga sa makasasalang unod. (Gal 5:16-26) Sa ingon, sila makabaton ug kagawasan gikan sa paggahom sa sala.​—Rom 6:12-22.

Kay nagbaton ug pagtuo sa tinong ganti sa Diyos tungod sa pagkamatarong (Heb 11:​1, 6), ang usa makasukol sa pangagda sa sala sa pagpakig-ambit sa temporaryong kalipayan niini. (Heb 11:24-26) Sanglit “ang Diyos dili kayagayagaan,” ang usa ka tawo nasayod nga tinuod gayod ang lagda nga “bisan unsay ginapugas sa usa ka tawo, kini usab iyang anihon,” ug nga siya mapanalipdan gihapon batok sa pagkamalimbongon sa sala. (Gal 6:​7, 8) Siya nahibalo nga ang kasal-anan dili ikatago hangtod sa hangtod (1Ti 5:24) ug “bisan pag ang usa ka makasasala magabuhat ug daotan sa makagatos ug magpadayon sa taas nga panahon sumala sa iyang gusto,” “maayo ang sangpotan niadtong nahadlok sa matuod nga Diyos,” apan dili sa daotan kinsa wala mahadlok sa Diyos. (Ecc 8:11-13; itandi ang Num 32:23; Pr 23:​17, 18.) Ang bisan unsang materyal nga bahandi nga nabatonan sa daotan dili nila ikapalit ug panalipod gikan sa Diyos (Sof 1:​17, 18), ug sa pagkatinuod, sa ulahi ang bahandi sa makasasala mahimong ‘tinipigan alang sa matarong.’ (Pr 13:​21, 22; Ecc 2:26) Kadtong nangagpas sa pagkamatarong pinaagig pagtuo makalikay sa pagpas-an sa “mabug-at nga luwan” nga ipatungha sa sala, ang pagkawala sa kalinaw sa hunahuna ug kasingkasing, ug ang kaluyahon tungod sa espirituwal nga sakit.​—Sal 38:3-6, 18; 41:4.

Ang kahibalo sa pulong sa Diyos mao ang pasukaranan sa maong pagtuo ug ang paagi sa pagpalig-on niini. (Sal 119:11; itandi ang Sal 106:7.) Ang tawo nga nagdalidali nga dili una mangita sa kahibalo labot sa iyang dalan ‘mosipyat’ gayod ug makasala. (Pr 19:​2, ftn sa Rbi8) Ang pagkaamgo nga ‘ang usa ka makasasala makalaglag ug daghan nga maayo’ magtukmod sa tawong matarong nga tinguhaong molihok uban ang tinuod nga kaalam. (Itandi ang Ecc 9:18; 10:1-4.) Maalamon nga dalan ang paglikay sa pagpakig-uban niadtong nakig-ambit sa bakak nga pagsimba ug sa mga tawong nakiling sa pagbuhat ug imoral nga buhat, kay kini maglit-ag sa usa ka tawo sa pagbuhat ug sala ug magdaot sa mapuslanong pamatasan.​—Ex 23:33; Neh 13:​25, 26; Sal 26:​9-11; Pr 1:10-19; Ecc 7:26; 1Co 15:​33, 34.

Siyempre, adunay daghang butang nga mahimo o dili mahimo, o nga mahimo sa usa ka paagi o sa lain, nga dili hukman ingong sala. (Itandi ang 1Co 7:​27, 28.) Ang Diyos wala maglikos sa tawo ug daghan kaayong mga instruksiyon labot sa gagmayng mga detalye kon sa unsang paagi ang mga butang angayng himoon. Dayag, angayng gamiton sa tawo ang iyang kinaadman, ug siya gihatagan usab ug igong kagawasan sa pagpasundayag sa iyang kaugalingong personalidad ug mga kagustohan. Ang pakigsaad sa Balaod naundan ug daghang mga lagda; apan kini wala maghikaw sa mga tawo sa ilang kagawasan sa pagpahayag sa ilang kaugalingon. Ang Kristiyanidad, nga nagpasiugda pag-ayo sa paghigugma sa Diyos ug sa silingan ingong giya nga lagda, nagtugot usab sa mga tawo sa kinadak-ang posible nga kagawasan nga mahimong tinguhaon sa mga tawo nga may mga kasingkasing nga nakiling sa pagkamatarong.​—Itandi ang Mat 22:37-40; Rom 8:21; tan-awa ang KAGAWASAN; JEHOVA (Usa ka Diyos sa moral nga mga sukdanan).