Irangiro: Akatabo k’Omukristo n’omurimo g’okuburira
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
1-7 OKWAKATANO
OBUTUNGI BW’OMU KIGAMBO CA RUHANGA | 2 OBUSINGE 17-19
“Guma orebe abandi nk’oku Yehova ari kubareba”
w17.03-E 24 par. 7
Mbehi noyija kuta omutima aha byahandikirwe?
7 Reka turebe ebyahikire ahari mutabani wa Asa ari we Yehoshafati. Akaba ayine emicwe mirungi myingi. Ahabw’okuba yabire nayesiga Yehova, akakora ebirungi byingi. Konka, bwanyima akakora ensharamu mbi. Ecokureberaho: Akatuma omwana weye yatasana n’ow’omugabe mubi Ahabu w’omu bugabe bw’omu matemba. Kandi n’obu omuhanuzi Mikaya yarabwire Yehoshafati, akekwatanisa na Ahabu omu kurwanisa Abasiriya. Ku babire bari omu rutaro, Yehoshafati akaba ari hihi kwitwa, konka yahonoka. Bwanyima akagaruka omuri Yerusalemu. (2 Bus 18:1-32) Omuhanuzi Yehu akamubuza ngu: ‘Oshemerire kuyamba ababi, n’okukunda abari kwanga Yehova?’—Shoma omu 2 Businge 19:1-3.
w15-E 8/15 11-12 par. 8-9
Guma otecereze ahari rukundo ya Yehova
8 Yehova nayenda ngu tumumanye nk’omuntu ori kutukunda kandi ori kwehuza enshobe zitu. Naturondamu ebirungi. (2 Bus 16:9) Ecokureberaho: Akareba ebirungi omu mugabe Yehoshafati wa Yuda. Hine obu Yehoshafati yakozire ensharamu mbi ari kwikiriza kushendeceza Omugabe Ahabu wa Isirayeli omu kugarura Ramoti gileyadi, ngu bayihe omu mikono y’Abasiriya. N’obu abahanuzi b’ebishuba 400 bahamize Ahabu ku yabire arasingure, omuhanuzi wa Yehova ari we Mikaya akabagambira ku babire barasingwe. Ahabu akafira omu rutaro, kandi Yehoshafati yahunzya amagara geye. Ku yabire ari kugaruka omuri Yerusalemu, akahanwa ahabw’okwekwatanisa na Ahabu. Konka nabwo, Yehu, mutabani w’omuhanuzi Hanani, akagambira Yehoshafati ati: ‘Omuri iwe harimu n’ebirungi.’—2 Bus 18:4, 5, 18-22, 33, 34; 19:1-3.
9 Yehoshafati ku yatandikire kutegeka, akataho abatware, Abalevi, n’abatambi kugira ngu barabe omu ndembo za Yuda zona bari kwegesa ebiragiro bya Yehova. Eyo kampeyini ekatuma amahanga agabire gabetworwire gatandika kutina Yehova. (2 Bus 17:3-10) Mazima Yehoshafati akakora ekikorwa c’obushema, konka Yehova tarehugize ebirungi ebi yabire yakozire. Eyo nkuru y’omuri Bibuli netwijusa ku n’obu tutahikirire, Yehova arije kugumizamu kutukunda ku turakore cona eki turi kubasa kugira ngu tumushemeze.
Ebintu by’omugasho
w17.03-E 20 par. 10-11
Korera Yehova n’omutima gwawe gona!
10 Yehoshafati mutabani wa Asa ‘akagendera omu muhanda gw’ishe Asa.’ (2 Bus 20:31, 32) Bata shi? Yehoshafati akagambira abantu ngu baronde Yehova nk’oku ishe yakikozire. Akakikora ari kutegura kampeyini y’okwegesa abantu ‘ekitabo ca Yehova c’ebiragiro.’ (2 Bus 17:7-10) Nangwa akaza kureba n’ababire batwire omu bugabe bw’amatemba ga Isirayeli, omu kacweka k’emishozi miringwa ka Efurayimu, ‘yabagarura ahari Yehova.’ (2 Bus 19:4) Yehoshafati akaba ari omugabe ‘owabire naronda Yehova n’omutima gweye gona.’—2 Bus 22:9.
11 Twena nitubasa kwekwatanisa omuri kampeyini y’okwegesa abantu eyi Yehova ari kutegura omuri obu bwire. Mbehi n’iwe oketeraho entego y’okwegesa abandi Ekigambo ca Ruhanga buri kwezi ori kubahiga kukorera Ruhanga? Ku orayeheyo, Ruhanga nayija kukuha omugisha, rero obone omuntu w’okutandika kwegesa Bibuli. Mbehi eco ni co ori kushaba? Mbehi oyetegwire kukora ogo murimo ogugumire, okeferereza obwire bwawe? Nk’oku Yehoshafati yarabire omuri Efurayimu ari kukwasa abaturage baho kugaruka omu kuramya okw’amazima, n’itwe nitubasa kurondesa ababurizi abafukirire. Nambwenu abazehe b’ekibina nibataho entebekanisa y’okutayayira ababingirwe omu kibina cabo konka abayehanire, kugira ngu babakwase kandi babagaruremu amani.
8-14 OKWAKATANO
OBUTUNGI BW’OMU KIGAMBO CA RUHANGA | 2 OBUSINGE 20-21
“Yesige Yehova Ruhanga wawe”
w14-E 12/15 23 par. 8
Tukwatanise kutegereza emperu y’egi nsi turi hamwe
8 Omu bwire bw’omugabe Yehoshafati, ‘omutwe muhango’ gw’abangi b’abahereza ba Ruhanga gukabatahirira. (2 Bus 20:1, 2) Ekiri kushemeza ni oku abahereza ba Ruhanga bataragerizeho kurwanisa abo bangi babo bari bonka. Omu mwanya gw’eco, bakarondera obuyambi ahari Yehova. (Shoma omu 2 Businge 20:3, 4.) Kandi buri omwe tarakikozire oku yabire ari kweyendera. Bibuli negamba eti: ‘Omuri obwo bwire abashija ba Yuda bona bakaba bemerire omu misho ga Yehova n’aberere babo n’abakazi babo n’abana babo.’ (2 Bus 20:13) Bona, bakuba abakuru ninga bato, bakagezaho kukuratira obuhabuzi bwa Yehova kandi na we akabarinda abangi babo. (2 Bus 20:20-27) Mbehi eco ti ecokureberaho kirungi aha bahereza ba Ruhanga abari kubugana ebizibu omuri obu bwire?
Imwe abatasine juba, mukorese amagara ganyu muri kuhereza Yehova
7 Yehova akagamba na Yehoshafati akoresize omulevi ori kwetwa Yahaziyeli. Yehova akagamba ati: ‘Muze omu myanya yanyu, mwemerere kusha, murebe oku [Yehova] arabasingurire.’ (2 Bus 20:13-17) Mazima, obwo ti oburyo obwabire bushangirwe omu kurwana orutaro! Konka obwo buhabuzi bukaba butaruga aha muntu, ahobwe bukaba bwaruga ahari Yehova. Yehoshafati akereka ku ari kwesiga Yehova omu bwijwire ari korobera obwo buhabuzi. Obu we n’amahe geye babire baza kubugana omwangi, bakaba bebembirwe n’abantu bingi ababire batari abasirikare bamanyirire, ahobwe bakaba bari abeshongozi ababire bari kuhimbisa Yehova. Yehova akakwasa Yehoshafati yasingura amahe g’omwangi.—2 Bus 20:18-23.
Ebintu by’omugasho
it-1-E 1271 par. 1-2
Yehoramu
Yehoramu akohibwa n’omukazi weye Ataliya, tiyakuratira omuhanda g’okuhikirira nk’oku ishe Yehoshafati yabikozire. (2Bag 8:18) Yehoramu akita benishe mukaga n’abandi banyiginya b’omuri Yuda, kandi yatuma abaturage beye bareka Yehova ahobwe bakorera ba ruhanga b’ebishuba. (2Bus 21:1-6, 11-14) Obugabe bweye bwona bukabamu ebizibu by’omu nda n’eby’aheru. Omu kubanza, Abanyedomu bakamugomera, kandi bwanyima Libuna na yo yagomera Yuda. (2Bag 8:20-22) Omuhanuzi Eliya akarabura Yehoramu omu baruha eyi yamuhandikire ati: ‘Reba, Yehova nayija kureta ekibonaboneso kihango aha bantu bawe, aha bana bawe, aha bakazi bawe n’aha bintu byawe byona.’ Kandi ekindi, iwe mugabe Yehoramu, ‘noyija kurwara endwara mbi munonga omu mara, okuhisya obu oragume noreta omwika burizoba.’—2Bus 21:12-15.
Ebyo byona bikabaho. Yehova akikiririza Abarabu n’Abafilisitiya kukwata eryo ihanga kandi batwara abakazi ba Yehoramu n’abana beye ngu babe abagaragwa. Ruhanga akatuma mutabani wa Yehoramu omuto ari we Yehowahazi (nambwenu ori kweta Ahaziya) yahunga ahabw’endagano y’Obukama eyi yabire aragine na Dawudi. ‘Yehova akarwaza [Yehoramu] endwara etari kukira omu mara.’ Bwanyima y’emyaka ibiri ‘yatandika kureta omwika ahabw’ego ndwara, yafa ayine obuhuruzi bwingi munonga.’ Ogo mushija mubi ni ko yafire kandi ‘akafa atacayine ori kumwenda.’ Bakamuzika omu rurembo rwa Dawudi, ‘konka ti mu bituro by’abagabe.’ Mutabani weye ari we Ahaziya akaba omugabe omu mwanya gweye.—2Bus 21:7, 16-20; 22:1; 1Bus 3:10, 11.
15-21 OKWAKATANO
OBUTUNGI BW’OMU KIGAMBO CA RUHANGA | 2 OBUSINGE 22-24
“Yehova naha ebihembo abari kugira obumanzi”
w09-E 4/1 24 par. 1-2
Abanywani babi bakatuma Yehowashi yareka Yehova
YERUSALEMU ekaba eri omu kabi k’amani kandi ni ho ahabire hari hekalu ya Ruhanga. Omugabe Ahaziya akaba yamazire kwitwa. Ebi nyina wa Ahaziya ari we Ataliya yakozire bwanyima bigumire kubyehuriza. Akitisa abana ba Ahaziya, ari bo bijukuru beye! Ahabw’enki yabitisize? Ni ahabw’okuba akaba ari kwenda ngu abe omutegeki omu mwanya gwabo.
Konka, mwijukuru wa Ataliya owabire acari muto ari we Yehowashi akarokoka kandi nyinenkuru akaba atari kukimanya. Mbehi noyenda kumanya ecabireho? Ogo mwana akaba ayine nyinenkazi weye ori kwetwa Yehosheba, owasherekire Yehowashi omuri hekalu ya Ruhanga. Ecamukwasize ni oku omushija weye ori kwetwa Yehoyada yabire ari omutambi mukuru. Obwe rero bombi bakwatanisa omu kurinda Yehowashi.
w09-E 4/1 24 par. 3-5
Abanywani babi bakatuma Yehowashi yareka Yehova
Yehowashi akamara emyaka mukaga yona asherekire omuri hekalu omu ibanga. Aho ni ho yayegesibwe ebiri kukwata ahari Yehova n’ebiragiro byeye. Bwanyima, Yehowashi ku yahikize emyaka mushanju ni bwo Yehoyada yamwemekire. Mbehi noyenda kumanya oku Yehoyada yakikozire n’ebyahikire ahari nyinenkuru wa Yehowashi owabire ari omugabekazi mubi?—
Yehoyada aketa abasirikare ababire bari kurinda abagabe b’omuri Yerusalemu omuri obwo bwire. Akabagambira oku we n’omukazi weye basherekire mutabani w’omugabe Ahaziya. Bwanyima, Yehoyada akereka abo basirikare Yehowashi, kandi bashanga ahikire kuba omugabe. Obwe rero bakatandika entebekanisa y’okumwemeka.
Yehoyada akashohoza Yehowashi rero yamujweka ekirunga. Eco kikatuma abantu ‘batera omu ngaro nibagira bati: “Omugabe nakarame!”’ Abarinzi bakehinguririza Yehowashi kugira ngu bamurinde. Ataliya ku yahurire akari k’okushemererwa akahika ari kushohora ari kubihakanisa. Konka Yehoyada akaragira abasirikare ngu bamwite.—2 Bag 11:1-16.
it-1-E 379 par. 5
Ekituro, Omwanya g’okuzikamu
Ahakuba omutambi mukuru Yehoyada yabire ari omuntu ohikirire, akahebwa ekitinisa, yazikwa hamwe n’‘abagabe omu rurembo rwa Dawudi,’ kandi ni we muntu wenka owahibwe ogo mugisha kandi atari kuzarwa omu ka y’abagabe.—2Bus 24:15, 16.
Ebintu by’omugasho
it-2-E 1223 par. 13
Zekariya
12. Ni mutabani wa Yehoyada omutambi mukuru. Yehoyada ku yamazire kufa, omugabe Yehowashi akareka okuramya okw’amazima, yahurikiza enama mbi omu mwanya g’okuhurikiza abahanuzi ba Yehova. Muzara wa Yehowashi ori kwetwa Zekariya (2Bus 22:11), akarabura abantu ahabw’eco kikorwa kibi konka omu mwanya g’okwehana bayanga, bamuterera amabare omu mbuga ya hekalu. Zekariya ku yabire nafa, akagira ati: ‘Yehova akirebe, kandi ahore!’ Obwo buhanuzi bukahikirira obu ihanga rya Siriya ryijire kushenya Yuda, konka nambwenu Yehowashi akitwa n’abahereza beye babiri ‘bari kuhorera eshagama ya bene Yehoyada omunyamurwa.’ Ebyahandikirwe by’Orugurika ebiri kwetwa Septuagint n’eby’Orulatini ebiri kwetwa Vulgate nibigamba ku Yehowashi yayisirwe ahabw’okuhorera eshagama ya ‘mwene’ Yehoyada. Konka ekihandiko ec’Abamasoreti n’ekihandiko c’Orusiriya ca Peshitta, nibikoresa ekigambo ‘bene,’ omu bwingi biri kwenda kuha ekitinisa mutabani wa Yehoyada, ari we Zekariya owabire ari omuhanuzi kandi omutambi.—2Bus 24:17-22, 25.
22-28 OKWAKATANO
OBUTUNGI BW’OMU KIGAMBO CA RUHANGA | 2 OBUSINGE 25-27
“Yehova nabasa kukuha nyingi munonga eziri kukira ezo”
it-1-E 1266 par. 6
Yehowashi
Nambwenu Yehowashi akagurira amahe mingi g’emanzi aha mugabe wa Yuda kugira ngu barwanise Abanyedomu. Konka, ‘omushija wa Ruhanga’ akamuha obuhabuzi rero bagarukayo, kandi n’obu babire bashashwirwe etalanta z’efeza igana (dola 660,600), nabwo bakashasha ahabw’okuba babagarura omu ka, bakanga ngu bataza kurwana. Obwe rero bwanyima y’okugaruka omu matemba, bakatandika kuguma bari kutera endembo za Yuda okuruga Samariya (oku kiri kurebeka ekigo cabo ni ho cabire kiri) okuhika Besi horoni.—2Bus 25:6-10, 13.
Ni bata oku turi kubasa ‘kuroza’ oburungi bwa Yehova?
16 Guma oyeferereze kugira ngu okorere Yehova. Kuhimbisa Yehova tikiri kumanyisa kweferereza ebintu byona ebi turi kukunda. (Mub 5:19, 20) Konka twayanga kukorera Yehova byingi ahakuba tutari kwenda kweferereza, nituba turi nk’omushija w’omu cokureberaho ca Yesu owabire ari omutungi, konka akehuza Ruhanga. (Shoma omuri Luka 12:16-21.) Mwenetata ori kwetwa Christian otwire omuri Bufaransa akagamba ati: “Nkaba ntari kuha Yehova n’abeka yange obwire n’amani.” We n’omukazi weye bakasharamu kuba abapayoniya. Konka kugira ngu bahike ahari eyo ntego, bakaba bashemerire kubanza bayemereza emirimo yabo. Bakatandika omurimo g’okuyonja kandi bayega kumarwa na bice. Mbehi bakatunga ebirungi? Christian akagamba ati: ‘Hati tukakizaho kushemerererwa omurimo g’okuburira kandi nitushemererwa twareba abegi ba Bibuli n’abu turi kugaruka kutayayira abari kwega amazima agari kukwata ahari Yehova.”
Ebintu by’omugasho
w07-E 12/15 10 par. 1-2
Mbehi oyine omuntu okuzire omu by’omwika w’okukuhabura?
UZIYA ku yahikize emyaka 16, akaba omugabe w’obugabe bw’omu mashuma ga Yuda. Akamara emyaka 50 aha ngoma, kwiha omu mperu z’ekinyigana ca mweda kuhisya omu ntandikiro z’ekinyigana ca munana bwanyima ya Yesu. Kwiha Uziya acari muto, ‘akakora ebiri kusimwa Yehova.’ Mbwenu shi ni oha owatumire yakora ebihikire? Amateka nigagira gati: ‘[Uziya] akamaririra kuronda Ruhanga; kandi omwanya gona ogu yamazire naronda Yehova Ruhanga, akamuha omugisha.’—2 Bus 26:1, 4, 5.
Oyihireho eyo nkuru y’omuri Bibuli, Zekariya owabire ari omuhabuzi w’omugabe tari kumanywaho byingi. N’obu kirabe kiri kisyo, Zekariya akabera ecokureberaho kirungi ogo mugabe, catuma yakora ebirungi ahabw’okuba akaba ‘namwegesa okutina Ruhanga.’ Bibuli ekagamba ku Zekariya yabire ari ‘omushija ori kumanya ge ebyahandikirwe ebiri kwera, okuzire omu by’omwika kandi ori kumanya kwegesa.’ Omunyabwenge omwe omu bya Bibuli akagamba ahari Zekariya ati: ‘Akaba namanye ge obuhanuzi kandi ari omunyabwenge, ari omunyadini, ari omuntu murungi; kandi oku kiri kurebeka, akabera Uziya ecokureberaho kirungi.’
29 OKWAKATANO–4 OKWAMUKAGA
OBUTUNGI BW’OMU KIGAMBO CA RUHANGA | 2 OBUSINGE 28-29
“Nobasa kukorera Yehova n’obu abazire bawe bakuba batari kumukorera”
w16.02-E 14 par. 8
Toreza abanywani ba Yehova
8 Hezekiya we natana na Rusi ahakuba akazarirwa omu ihanga rya Yehova. Konka Abisirayeli bona ti ko babire bari korobera ebiragiro bya Yehova. Ni co ishe wa Hezekiya, ari we omugabe Ahazi yakozire. Ogo mushija mubi akatuma ab’omu bugabe bwa Yuda baramya ebishushani, kandi yatuma hekalu ya Yehova omuri Yerusalemu yagaywa. Kigumire kwehuriza oku Hezekiya yakuzire ahakuba bamwe omuri benishe bakokibwa bahurire, bari kutambirwa ba ruhanga b’ebishuba!—2 Bag 16:2-4, 10-17; 2 Bus 28:1-3.
w16.02-RR 14 par. 9-11
Tooreza Banywani ba Yehova Abaabuzima
9 Hezekia akaba naabaasa kukura ari enshaarizi, oine ekiniga, kandi otarikukunda Ruhanga. Abo abarikuraba omu mbeera zitagumire nk’oku eza Hezekia zaabaire zigumire, nibateekateeka ngu baine enshonga zihikire ezirikubareetera ‘kwetomboitera’ Yehova nari ekibiina kye. (Emi 19:3) Kandi abamwe nibaikiriza ngu emitwarize mibi erikuba eri omu maka gaabo, neebareetera kutwaza kubi, reero bakora enshobe nk’ez’abazaire baabo. (Ezek 18:2, 3) Mbwenu shi emiteekateekyere nk’egyo ehikire?
10 Ebirikukwata ahari Hezekia nibituhwera kugarukamu ngu, ngaaha buzima! Tihariho enshonga eshemereire kureetera omuntu kugirira Yehova ekiniga, ahakuba tiwe bukomooko bw’obubi oburikuhika aha bantu omu nsi egi embi. (Yob 34:10) N’amazima, abaana nibabaasa kwegyera aha bazaire baabo ebirungi nari ebibi. (Emi 22:6; Kol 3:21) Kwonka eki tikirikumanyisa ngu embeera ezi omuntu akuriiremu nizo zirikurugiiriraho oku araagume naatwaza. Okutaana n’ekyo, Yehova atuhaire ekiconco ky’omuhendo, kubaasa kucwamu eki turaakore n’emitwarize ei turaagire. (Bir 30:19) Hezekia akakoresa ata ekiconco ekyo?
11 N’obu Hezekia araabe yaabaire ari mutabani w’omugabe wa Yuda orikutwaza kubi munonga, akakura yaaba omugabe murungi. (Shoma omu 2 Bagabe 18:5, 6.) Buzima, ishe akataho eky’okureeberaho kibi, kwonka hakaba hariho abandi abarungi abu yaabaire naabaasa kutooreza. Omu bunaku obwo Isaaya, Miika na Hosea bakaba bari baanabi. Hezekia akakuratira ebi abashaija abo abeesigwa baagambire, yaikiriza obuhabuzi bwa Yehova. N’ahabw’ekyo Hezekia akatereeza enshobe ezi ishe yaabaire akozire. Ekyo akakikora arikushemeza hekalu, arikuhongyerera ebibi by’abantu, arikutaho na kampeyini y’okucwekyereza ebishushani ebi baabaire nibaramya. (2 Bus 29:1-11, 18-24; 31:1) Bwanyima, Omugabe wa Asiria orikwetwa Senakeribu ku yaatiinatiinisize kutaahirira Yerusaalemu, Hezekia akagira obumanzi n’okwikiriza kuhami. Akeesiga Ruhanga kumujuna yaagumya abantu be omu bigambo n’omu bikorwa. (2 Bus 32:7, 8) Bwanyima, Hezekia ku yaahairwe obuhabuzi ahabw’okugira amaryo, akaba omucureezi yaayeteisa. (2 Bus 32:24-26) Buzima, Hezekia taraikiriize embeera y’eka yaabo kumushiisha nari kumufeerereza ebirungi ebi yaakutungire omu biro by’omumaisho. Omu mwanya gw’ekyo, akooreka ngu akaba ari munywani wa Ruhanga ou turikubaasa kutooreza.
Ebintu by’omugasho
w12-E 2/15 24-25
Natani akashagika okuramya okw’amazima
Ahakuba Natani yabare ari kuramya Yehova omu bwesigwa, akashagika entebekanisa ya Dawudi ey’okombeka hekalu ey’okubanza y’okuramizamu Yehova omu nsi. Konka oku kiri kurebeka obwo bwire, Natani akereka enyehurira ezeye, tiyagamba ah’izina rya Yehova. Eco kiro, Ruhanga akaragira ogo muhanuzi weye ngu agambire omugabe obundi butumwa: Dawudi akaba atarije kombecera Yehova hakalu. Owabire arije kombeka hekalu akaba ari omwe omu bana ba Dawudi. Konka Natani akagamba ku Ruhanga yabire arakore na Dawudi endagano y’Obukama eyabire erije ‘kuhama ebiro byona.’—2 Sam 7:4-16.
Ruhanga tarabuganisize na Natani aha bikwatirine n’okombeka hekalu. Konka, ogo muhanuzi w’omucurezi tarayetombitire, ahobwe akashagika ekigendererwa ca Yehova. Tushemerire kutoreza Natani Ruhanga yatuha obuhabuzi. Ebi Natani yagumizemu kukora ari omuhanuzi nibyereka ku Ruhanga yagumizemu kumwemera. Nangwa orebire, nicereka ku Yehova yahumekire Natani na Gadi omuhanuzi kugira bahabure Dawudi omu ntebekanisa y’okutaho abeshongozi 4,000 omuri hekalu.—1 Bus 23:1-5; 2 Bus 29:25.
5-11 OKWAMUKAGA
OBUTUNGI BW’OMU KIGAMBO CA RUHANGA | 2 OBUSINGE 30-31
“Okuteranira hamwe nikitugasira”
it-1-E 1103 par. 2
Hezekiya
Akashagikira kimwe okuramya okw’amazima. Hezekiya ku yamazire kuba omugabe ayine emyaka 25, akahika ari kutaho amani omu kushagika okuramya okw’amazima. Ec’okubanza eki yakozire ni okushuba kwigura hekalu kandi akagishana. Bwanyima, aketa abatambi n’Abalevi, yabagambira ati: ‘Mbwenu ekindi aha mutima n’okuragana endagano na Yehova, Ruhanga wa Isirayeli.’ Ekaba eri endagano y’okuba abesigwa; n’obu endagano y’ebiragiro yabire ecariho bakaba bayehugize kandi akaba yaza kuyitandikisa obusya omuri Yuda. Akataho amani mingi ngu atebekanise emirimo y’Abalevi, kandi yayongera yataho y’ebikoreso by’omuziki n’abeshongozi. Hakaba hari ahari Nisani, okwezi k’obugenyi bwa Pasika, konka abatambi n’Abalevi bakaba batashemire. Aha kiro ca 16, Nisan, hekalu ekezibwa kandi n’ebikoresa byayo byagarurwamu. Bwanyima empongano y’ekibi ekaba eshemerire kukorerwa Abisirayeli bona. Omu kubanza, abakuru bakareta ebitambo eby’okutambirira obugabe, omwanya oguri kwera, n’abantu, kandi abantu bareta ebitambo by’okosya.—2Bus 29:1-36.
it-1-E 1103 par. 3
Hezekiya
Ahakuba abantu babire batashemire kikatuma batagira obugenyi bwa Pasika burijo, Hezekiya akakoresa ekiragiro ecabire kiri kwikiririza ababire batashemire kugira obugenyi bwa Pasika bwanyima y’okwezi kumwe. Taresire ab’omuri Yuda kusha, ahobwe aketa n’ab’omuri Isirayeli ari kutuma entumwa ngu zitware ebaruha kwiha omuri Beri Sheba okuhika Dani. Ezo ntumwa zikabugana abantu bingi abazishecerire, konka abamwe omu Basheri, Abamanase n’Abazebuluni bakoroba, kandi bamwe b’omu Befurayimu n’omu Bisakari bayekwatanisa na bo. Kandi, abanyamahanga bingi ababire batari kuramya Yehova na bo bakekwatanisa. Oku kiri kurebeka, kikaba nikibasa kutuma ab’omu matemba ababire bari kushagika okuramya okw’amazima bayekwatanisa ahari Pasika. Na bo bakaba bari nk’entumwa ahakuba bakaba barije kubugana ab’okubahakanisa, n’ab’okubashecerera, ahakuba obugabe bw’emiryango ikumi bukaba bwasisikire omu by’emicwe ahabw’okwekwatanisa omu kuramya kw’ebishuba kandi bari kutwarizibwa kubi n’obugabe wa Ashuri.—2Bus 30:1-20; Kub 9:10-13.
it-1-E 1103 par. 4-5
Hezekiya
Bwanyima ya Pasika, hakabaho obugenyi bw’emigati etatumbisibwe bwamara ebiro mushanju, kandi ababire bekwatanisize bashemererwa, bayongezayo n’ebindi biro mushanju. N’obu babire bari omu bwire bw’akabi, Yehova akabaha emigisha, ‘habaho okushemererwa kwingi munonga omuri Yerusalemu, ahabw’okuba okwiha obu obusinge bwa Solomoni mwene Dawudi omugabe wa Isirayeli bwarugaho hakaba hatakabagaho bugenyi nk’obwo omuri Yerusalemu.’—2Bus 30:21-27.
Oko kukaba kuri okugarukaho k’okuramya okw’amazima kandi eco kiterane tikiramazire obwire buce kusha ahakuba ebyabireho bwanyima nibicereka. Ababire bari omuri eco kiterane ku babire batagarukire omu ka, bakashenyagura enkingi eziri kwera z’amabare, batema enkingi eziri kwera z’ebiti, bashenya otununga n’amatambiro gona g’omuri Yuda, omuri Benyamini, Efurayimu na Manase. (2Bus 31:1) Hezekiya akabateraho ecokureberaho ari kwatagura enjoka y’omuringa eyi Musa yabire akozire ahakuba abantu bakaba babire bayikozire ekishushani ekiri kuramibwa bari kokezaho omubavu. (2Bag 18:4) Bwanyima y’obugenyi Hezekiya akataho entebekanisa y’okugaruraho okuramya okw’amazima ari kuta abatambi omu mitwe kugira ngu bashagike emirimo y’omuri hekalu; akahabura abantu ngu borobere ebiragiro ebikwatirine n’okuhayo kimwe k’ikumi n’omuganuro bari kubiha abatambi, kandi abantu bona bakabyikiriza n’omutima gwabo gona.—2Bus 31:2-12.
Ebintu by’omugasho
w18.09-RR 6 par. 14-15
“Ku Muraabe Nimumanya Ebyo, Muhiiriirwe Mwaba Nimubikora”
14 Omuringo gwa kashatu gw’okworekamu ngu turi abacureezi n’okuhurikiza gye abandi. Ebiri omu Yakobo 1:19 nibituhiga ngu ‘turahukye kuhurira.’ Yehova niwe arikukirayo kuhurikiza. (Kut 18:32; Yos 10:14) Nk’eky’okureeberaho, shoma aha kugaaniira kwe na Musa okuri omu Kuruga 32:11-14. (Kishome.) Yehova akaikiriza Musa kumugambira oku arikwehurira, n’obu kiraabe kyabaire kitarikumwetengyesa kumwebuuzaho. Mbwenu shi haine orikubaasa kugumisiriza kuhurikiza omuntu owaabaire yaakozireho enshobe reero akuratira obuhabuzi bwe? Yehova we naahurikiza abantu boona abarikumushaba baine okwikiriza.
15 Noobaasa kwebuuza: ‘Yehova ku araabe ari omucureezi arikuhurikiza abantu nk’oku yaahurikiize Abrahamu, Rakeeli, Musa, Yoshua, Manoa, Eliya, na Hezekia, naanye tinyine kuteeraho kukora nikyo kimwe? Nimbaasa kwongyera kuha ab’eishe-emwe ekitiinisa ndikuteeraho kuhurikiza obuhabuzi bwabo, kandi nkabugyenderaho kyaba nikibaasika? Hariho ow’eishe-emwe omu kibiina nari omu ka yangye ou ndikubaasa kuteeraho kuhurikiza? Nimbaasa kugira eki naakora kumuhwera?’—Kut 30:6; Bar 13:9; 1 Bag 17:22; 2 Bus 30:20.
12-18 OKWAMUKAGA
OBUTUNGI BW’OMU KIGAMBO CA RUHANGA | 2 OBUSINGE 32-33
“Guma ogaruremu amani abari kuraba omu bizibu”
it-1-E 204 par. 5
Asiriya
Senakeribu. Senakeribu, mutabani wa Sargon II, akatera endembo zona za Yuda omu mwaka gwa 14 g’obutegeki bwa Hezekiya (732 M.Y.). (2Bag 18:13; Isa 36:1) Hezekiya akaba yagomire Abasiriya, ari kwanga kukora ebi ishe Ahazi yabire abaraganisize. (2Bag 18:7) Senakeribu akitwa ekiniga yatera endembo zona za Yuda, kandi yakwata eziri kwingana 46 (geranisa n’ebiri omuri Isaya 36:1, 2), kandi bwanyima obu yabire ari omu kampu omuri Lakishi akatuma ahari Hezekiya ngu amuhe etalanta 30 z’ezahabu (omuri obu bwire ni dola 11,560,000) n’etalanta 300 z’efeza (omuri obu bwire ni dola 1,982,000). (2Bag 18:14-16; 2Bus 32:1; geranisa n’ebiri omuri Isaya 8:5-8.) N’obu Hezekiya yashashwire ezo sente zona, Senakeribu akatuma entumwa ngu ebashabe kuhayo Yerusalemu omu mikono yabo. (2Bag 18:17–19:34; 2Bus 32:2-20) Yehova akita amahe geye agari kwingana na 185,000 omu kiro kimwe, catuma ogo mugabe ori kwetungura yahunga yagaruka omuri Nineve. (2Bag 19:35, 36) Ku yahikireyo, abojo beye babiri bakamwita kandi bwanyima mutabani weye ondijo ori kwetwa Esari hadoni yategeka omu mwanya gweye. (2Bag 19:37; 2Bus 32:21, 22; Isa 37:36-38) Ebyo bintu, oyihireho okucwerezibwa kw’amahe g’Abasiriya, na byo bikahandikwa aha kibumbano kine amashonda ca Senakaribu n’eca Esari hadoni.—EBISHUSHANI, Vol. 1, p. 957.
w13 11/15 19 par. 12
Eki abarisa mushanju n’abanyiginya munana bari kugeranisa omuri obu bwire
12 Burijo Yehova naba ayetegwire kutukorera ebi tutari kubasa kwekorera, konka naba ari kwenda ngu tukore eki turi kubasa. Hezekiya akahanuza aha ‘bakuru b’engabo zeye n’abashija beye ab’amani,’ kandi bona basharamu ‘kwita enshuro zona, n’akagera akabire nikaraba omuri eryo ihanga. [Hezekiya] akezirika kukora, yayombeka busya orugo rw’amabare orwakumbagazibwe, yarwombekaho eminara, kandi enyima yarwo yayombekayo orundi rugo, yahesesa eby’okurwanisa n’engabo byingi munonga.’ (2 Bus 32:3-5) Kugira ngu Yehova arinde abahereza beye kandi abarise omuri obwo bwire, akakoresa abashija bingi b’emanzi, ari bo Hezekiya, abanyiginya beye n’abahanuzi ababire bakuzire omu by’omwika.
w13-E 11/15 19 par. 13
Eki abarisa mushanju n’abanyiginya munana bari kugeranisa omuri obu bwire
13 Eki Hezekiya yakuratizeho kikaba nikikira eki yakozire ari kwemereza amizi g’omugera ninga shi kombeka engo z’orurembo. Ahakuba Hezekiya yabire ari omurisa ori kufa aha bandi, akateraniza hamwe abaturage, yabagumya omu by’omwika nagira ati: ‘Mutatina, kandi mutahahaza emitima ahabw’omugabe wa Asiriya, ahabw’okuba abari hamwe n’itwe nibakira abari hamwe na bo. Aha rubaju rweye ayine emikono y’abantu buntu, konka aha rubaju rwitu twine Yehova Ruhanga witu kutuhwera n’okuturwanira engamba zitu.’ Hezekiya akabijusya ku Yehova yabire arije kubarwanirira, kandi bikabagumya munonga! Abayudaya ku bamazire kuhurira ebyo bigambo ‘bakesiga ebigambo bya Hezekiya omugabe wa Yuda.’ Mbehi wareba ku ‘ebigambo bya Hezekiya’ ari byo ebyahikire abantu aha mutima? Hezekiya, abanyiginya, n’abashija b’emanzi, hamwe n’omuhanuzi Mika na Isaya bakereka ku bari abarisa barungi nk’oku Yehova yabire yabihanwire abirabize omu muhanuzi weye.—2 Bus 32:7, 8; shoma omuri Mika 5:5, 6.
Ebintu by’omugasho
Okwetisa obyihire aha mutima nikimanyisa ki?
11 Obwire ku bwahikire, Yehova akagarukamu eshara za Manase. Akareba ku eshara zeye zabire ziri kwereka ku yabire ayehanire abyihire aha mutima. Yehova akahurikiza Manase obu yamushabire embabazi kandi yamwikiririza n’okugaruka aha bugabe. Manase akakora cona ekiri kubasika ngu ayereke ku yayehanire abyihire aha mutima. Akakora ekintu eki ahabu atarakozire. Akahindura emitwarize yeye. Akahika natandika kwihaho okuramya kw’ebishuba kandi yahiga abantu kuramya Yehova. (Shoma omu 2 Busingye 33:15, 16.) Manase akaba nayetenga obumanzi n’okwikiriza kugumire, ahakuba ataketisize akaba yamazire emyaka myingi ari ecokureberaho kibi aha b’omu ka yeye, aha bahabuzi beye, n’aha baturage bona. Konka, omu myaka yeye ya bwanyima, akagezaho kutereza ebi yabire yashishire. Eco kikatuma yateraho ecokureberaho kirungi omwijukuru weye Yosiya, owayizire kuba omugabe murungi munonga.—2 Bag 22:1, 2.
12 Ni enki eki turi kubasa kwegera aha mugabe Manase? Akecureza kandi akakora n’ebiri kukiraho. Akagumizamu kushaba embabazi. Kandi akahika nareka emitwarize yeye mibi eyi yabire ayine. Akataho amani kugira ngu atereze ebi yabire yashishire, kandi akakora cona ecabire kiri kubasika kugira ngu aramye Yehova kandi akwase n’abandi kumuramya. Ecokureberaho ca Manase, nikikwasa abari kuba bakozire ebibi by’amani. Nambwenu nicereka ku Yehova Ruhanga ‘ari murungi kandi ku ari kurahuka kusaasira.’ (Zab 86:5) Yehova nasaasira abari kwehana babyihire aha mutima.
OKWAMUKAGA 19-25
OBUTUNGI BW’OMU KIGAMBO CA RUHANGA | 2 OBUSINGE 34-36
“Mbehi nogasirwa n’Ekigambo ca Ruhanga omu bwijwire?”
it-1-E 1157 par. 4
Hulida
Yosiya ku yamazire kuhurira ebiri omu ‘kitabo c’ebiragiro’ eki omutambi mukuru Hilukiya yajumbwire obu babire bari kuhunduza hekalu, akahika natuma entumwa ngu zize kubuza Yehova. Bakaza kureba Hulida, rero na we yabagarukiramu ebigambo bya Yehova ebiri kugamba ku emiceeno yona ehandikire omuri eco ‘kitabo’ yabire erahike ahari eryo ihanga ry’abahakani. Nambwenu Hulida akagamba ku ahabw’okuba Yosiya yayecurerize omu misho ga Yehova yabire atarije kureba ako kabi ahobwe ku yabire arije kushanga b’ishenkuru omu businge.—2Bag 22:8-20; 2Bus 34:14-28.
w09-E 6/15 10 par. 20
Gira amani omu kurwanirira enju ya Yehova!
20 Omu bwire obu omugabe Yosiya yabire ari kwebembera omurimo g’okuhunduza hekalu, omutambi mukuru Hilukiya ‘akabona ekitabo c’ebiragiro bya Yehova, ecahandikirwe na Musa.’ Akakitwarira omuhandiki Shafani, rero na we yakishomera Yosiya. (Shoma omu 2 Businge 34:14-18.) Ni enki ecarugiremu? Omugabe akashasha munonga yahika ari kucwa ebijwaro byeye kandi yatuma abantu b’okuza kubuza Yehova eby’eco kitabo. Ruhanga akakoresa omuhanuzikazi Hulida, yabagambira obutumwa bw’orubanja orwabire rurije kubahikaho ahabw’ebikorwa bibi ebi abanyadini b’omuri Yuda babire nibakora. Konka Yehova akareba amani agu Yosiya yatiremu ari kwihaho okuramya ebishushani omu ihanga kandi yaguma ari kumwemera n’obu cabire cahanwirwe ku eryo ihanga ryabire ririje kuhikwaho n’emiceeno. (2 Bus 34:19-28) Ebyo nibitwegesa ki? Hatariho okubanganisa n’itwe twine ecetengo nk’eca Yosiya. Nituba turi kwenda kuhika turi korobera obuhabuzi bwa Yehova, kandi tugumizamu kwijuka ebiri kubasa kubaho twayikiriza ngu obuhakani ninga shi ebikorwa bibi bishishe okuramya kwitu. Kandi nitwija kwesiga tutari kubanganisa ku Yehova arije kwikiriza okuramya kwitu nk’oku yakikozire ahari Yosiya.
Ebintu by’omugasho
w17.03-RR 27 par. 15-17
Noija Kuta Omutima Gwawe aha Bihandiikirwe?
15 Turikuhendera, niki eki turikwegyera ahari Yosia? N’obu Yosia araabe yaabaire ari omugabe murungi, akakora enshobe ezaarugiremu okufa kwe. (Shoma 2 Businge 35:20-22.) Niki ekyabaireho? Yosia akarwana orutaro na Neeko, omugabe wa Misri, n’obu haraabe haabaire hatariho nshonga eshemereire kumureetera kukikora. Nangwa na Neeko akagambira Yosia ngu we akaba atarikwenda kurwana nawe. Baibuli neegira ngu ebigambo bya Neeko bikaba birugire “omu kanwa ka Ruhanga.” Kwonka Yosia akagumizamu yaaza omu rutaro yaitirwayo. Mbwenu shi ahabw’enki yaarwanire na Neeko? Baibuli terikworeka enshonga.
16 Yosia akaba aine kuhamya yaaba ebi Neeko yaagambire bikaba nibiruga ahari Yehova. Ata shi? Akaba naabaasa kubuuza Yeremia, omwe ahari baanabi ba Yehova. (2 Bus 35:23, 25) Kandi, Yosia akaba aine kumanya enshonga ezihikire. Neeko akaba naaza Kakemeshi kurwanisa eihanga erindi, beitu etari Yerusaalemu. Kandi Neeko tarateireho kugwisa kubi Yehova nari abaheereza be. Yosia tarateekateekire aha nshonga ezi atakacwiremu. Eki nitukyegaho ki? Twaba twine oburemeezi kandi turikwenda kucwamu, tushemereire kubanza twateekateeka aha ki Yehova arikwenda ngu tukore.
17 Twaba twine kucwamu, tushemereire kubanza twateekateeka aha misingye ya Baibuli erikubaasa kutuhwera, kandi tumanye n’oku turikubaasa kugigyenderaho. Obumwe, nituba twine kucoondoza omu bitabo byaitu nari kushaba omureeberezi kutuha obuhabuzi. Naabaasa kutuhwera kuteekateeka aha misingye ya Baibuli endiijo. Teekateeka aha mbeera egi: Munyaanyazi-itwe ari omu bushwere n’otari Mujurizi wa Yehova. Aine entebeekanisa y’okuza kubuurira aha izooba nanka. (Byak 4:20) Kwonka aha izooba eryo, iba tarikwenda ngu aze omu kubuurira. Iba amugira ngu bamazire omwanya muraingwa batarikubaho hamwe, kandi ngu haine ahu arikwenda kumutwara. Munyaanyazi-itwe ateekateeka aha misingye ya Baibuli erikubaasa kumuhwera kucwamu gye. Naamanya ngu aine kworobera Ruhanga, kandi ngu Yesu akaha ekiragiro ngu twine kuhindura abantu abeegi. (Mat 28:19, 20; Byak 5:29) Kwonka nabwo aijuka ngu omukazi aine kworobera iba, kandi ngu abaheereza ba Ruhanga baine kugira emiteekateekyere etagwereire rubaju. (Efe 5:22-24; Fil 4:5) Mbwenu shi iba ariyo naateeraho kumuremesa kubuurira, nari naayenda kubaho nawe eizooba eryo? Abaheereza ba Yehova nitwenda kucwamu ebitarikugwera orubaju, kandi ebirikushemeza Yehova.
26 OKWAMUKAGA–2 OKWAMUSHANJU
OBUTUNGI BW’OMU KIGAMBO CA RUHANGA | EZERA 1-3
“Reka Yehova akukorese”
Mbehi noreba ebi Zekariya yabwine?
ABANTU bona bakaba bashemerirwe. Yehova akaba ‘yakozire aha mutima gwa Kuro w’Obuperesi’ yatuma yayendera kimwe kurekura Abisirayeli ababire bamazire emyaka myingi omu bukwatwa bwa Babuloni. Ogo mugabe akataho ekiragiro ekiri kugira ngu: ‘Abayudaya bona bagaruke omu ihanga ryabo, bashube “bombeke enju ya Yehova Ruhanga wa Isirayeli.”’ (Ezr 1:1, 3) Mazima eco kikaba kiri ekiragiro ekiri kushemeza! Eco kikaba kiri kumanyisa ku okuramya okw’amazima kwabire kwaza kugarurwaho omu ihanga eri Ruhanga yahire abahereza beye.
w17.10-RR 26 par. 2
Ebigaari n’Ekirunga Nibikurinda
2 Zekaria akaba naamanya ngu Abayudaaya abaagarukire Yerusaalemu bakaba nibaramya Yehova. Bakaba bari “abu Ruhanga yaakozire aha mutima” kutsigaho eby’obushuubuzi byabo omuri Babulooni. (Ezera 1:2, 3, 5) Bakatsigaho omwanya ogu baabaire nibamanya gye baaza omu mwanya ogu baingi aharibo baabaire batakareebaga. Okugaruka kwombeka hekalu kikaba kiri kikuru aha Bayudaaya abo, kyabareetera kugyenda orugyendo rugumire orurikwingana mahiro nka 1,000.
Ebintu by’omugasho
w06-E 1/15 19 par. 1
Enshonga nkuru z’omu kitabo ca Ezera
1:3-6. Kimwe n’Abisirayeli abagumire omuri Babuloni, Abahamya ba Yehova bingi tibari kubasa kuza omu murimo g’obwire bwona ninga shi kukorera ahari kwetengwa ababurizi. Konka, nibashagika abandi kandi babagumya. Nambwenu nibahayo ebiconco kugira ngu bashagike omurimo g’okuburira n’okwegesa eby’Obukama.