Shina Yesu mwe Zambi?

ATU anji kakunyonga ngwo, “longeso lia tuzambi atatu lie longeso lilemu kuli akwa-Kristu.” Kulita ni longeso liacho, Tata, Mwana ni spiritu yisandu kali atu atatu muli Zambi umuwika. Umwe ngana avuluka ngwo, John O’Connor yamba hakutwala kuli tuzambi atatu ngwenyi: “Tunanyingika ngwetu, chikuma chino chili chijimbikilo chinene chize kanda tuchiwana ulumbunwiso.” Mumu liaka chili chikalu kuwana ulumbunwiso wa longeso lia tuzambi atatu?

Umwe mukanda avuluka ngwo Dicionário Bíblico Ilustrado, wakusolola chitela chimwe. Mukanda wacho unambe hakutwala kuli tuzambi atatu ngwo: “Longeso liacho, hi longeso lia mu Mbimbiliya ko mumu kuliatwaminemo.” Amu longeso lia tuzambi atatu “kuliatwamine mu Mbimbiliya,” kashika atu waze akutayiza longeso liacho kakufupa yisoneko ya mu Mbimbiliya yize muyakwasa kulumbununa ni kuhakwila longeso liacho.

Versu yimwe yize atu akuzachisa chipi yili Yoano 1:1. Mbimbiliya ya King James Version, yakwamba ngwo: “Ku uputukilo kwapwile Liji, mba Liji liapwile hamwe ni Zambi [Mu Ngregu ton the.on], ni Liji liapwile Zambi [the.os]. Versu yino yili ni mitapu yaali ya liji lia Ngregu, the.os (zambi.) Ku uputukilo wa liji litangu kuli liji (artigo definido), ton (the) lize akuzachisa mu Ngregu hanga alumbunune chimwe chuma. Kashika, liji the·onʹ linatale hali Zambi, Mukwa-ndundo-Jeswe. Alioze, ha chisuho chamuchiali, ku liji the.os kukushi liji (artigo definido) lize akulumbununa nalio yuma. Shina liji liacho kalivulamine wika, nyi?

Mukanda wa Yoano kausonekene mu limi lia Coiné, hanji ngwetu mu limi lia Ngregu lize apwile ni kuhanjika atu waze kakalilongesele chinji. Limi liacho likwete shimbi hakutwala ku chize atamba kuzachisa liji (artigo definido) lize akulumbununa nalio yuma. Umwe mukwa-kuhengwola yisoneko avuluka ngwo, A. T. Robertson yatayiza ngwenyi: Nyi ngwe mutu yoze walinga chuma (sujeito) ni mutu yoze amulinga chuma chacho (predicado) mapwa ni liji lize akulumbununa nalio yuma (artigo,) “eswe mapwa defenido, hanji ngwetu eswe malifwa, kechi kulisa.” Chakutalilaho, Robertson kanatongola mukanda wa Mateu 13:38, uze unambe ngwo: “Munda [mu Ngregu ho a·grós ] hehano hashi [mu Ngregu ho kósmos].” Mulali uze asonekene maliji mu chisoneko chino, wakutukwasa kunyingika ngwetu kumana hashi ni munda yili yuma yimuwika.

Mba yika mutwamba nyi ngwe mutu yoze walinga chuma (sujeito) kali ni artigo definido alioze mutu yoze amulinga chuma chacho (predicado) keshi nayo ngwe chize chinasoloka ha Yoano 1:1? Umwe mukwa-kuhengwola yisoneko avuluka ngwo, James Allen Hewett yahanjika hakutwala ku chisoneko chino ngwenyi: “Ha chikuma ngwe chino, sujeito ni predicado kali atu alisa.”

Hewett yazachisa mukanda wa 1 Yoano 1:5, hanga ahane chimwe chilweza. Chisoneko chacho chinambe ngwo: “Zambi iye pangu.” Mu limi lia Ngregu “Zambi” kakumuvuluka ngwo, ho the·ós. Liji liacho lili ni artigo definido. Alioze liji “pangu” hanji ngwetu fos kulishi ni niyimwe artigo. Tunawane chilweza chikwo ha mukanda wa Yoano 4:24, haze hanambe ngwo: “Zambi iye Spiritu” ni ha mukanda 1 Yoano 4:16, hanambe ngwo: “Zambi iye zango.” Ha versu jino sujeito kali ni artigo definido, alioze predicado ngwe “Spiritu” ni “zango” keshi nayo. Chino chinalumbunuka ngwo, ha versu jino sujeito ni predicados yili yuma yalisa. Kashika kutwatambile kwamba ngwetu, ha versu jino “Spiritu yili Zambi” hanji ngwetu “zango lili Zambi.”

Akwa-kuhengwola yisoneko ya Ngregu ni akwa-kulumbununa Mbimbiliya anji kakwamba ngwo, mukanda wa Yoano 1:1, kuushi kuhana ulumbunwiso wa “Liji”, alioze wakusolola wika nyi “Liji” liacho iya. Umwe mukwa-kulumbununa Mbimbiliya avuluka ngwo, William Barclay yamba ngwenyi: “Amu postolo Yoano kakasele artigo defenido shimbu te kanda achisoneka liji theos, . . . kashika iye te kasolo kwamba ngwenyi Liji liacho lialifwa ni Zambi. Mu maliji akwo, Yoano te keshi ni kwamba ngwenyi, Yesu mwe Zambi.” Mukwa-kuhengwola yisoneko avuluka ngwo, Jason David BeDuhn neye kambile ngwenyi: “Mu limi lia Ngregu nyi ngwe kuwazachishile artigo definido shimbu kanda uchisoneka liji theos ngwe chize hakusoloka ha mukanda wa Yoano 1:1 ha chihanda cha kasula, atu waze matanga yuma yize wasoneka, maanyonga ngwe unahanjika hakutwala kuli zambi mweswawo.”

Shina chili “chijimbikilo” kunyingika kanawa Zambi? Kuli Yesu ka. Ha chisuho chimwe muze te analembe kuli Tato, Yesu kasolwele zwalala kalisa watwama hakachi ka iye ni Tato hakwamba ngwenyi: “Uno we mwono wa mutolo, hanga akanyingike yena mwe Zambi wamwenemwene umuwika, ni Yesu Kristu yoze yena watumine.”(Yoano 17:3) Nyi twafuliela ha maliji wano a Yesu ni kunyingika kanawa malongeso a mu Mbimbiliya, mutuvumbika Yesu ngwe: Mwana wa Zambi. Chikwo nawa mutuwayila wika Yehova ngwe “Zambi wamwenemwene umuwika.”