Kwita Ukonekeno—Jila Yipema Yakunehenamo Sambukila

“KWITA ukonekeno chikwete ndundo. Chakukwasa kuhwisa mbwanja chakuhona upupilo, chakununga atu, chakukwasa manguvulu kunyingika kapinda ya atu jenyi ni kutwama kanawa ni akwo.” Chino che asonekene Deborah Tannen umwe mukwa-kusoneka wa mu Universidade ya Georgetown mu Washington, DC, EUA.

Mbimbiliya yakwamba ngwo, kanji-kanji kwita ukonekeno ni mbunge yeswe yili jila yipema ya kululieka usepa. Ngwe chilweza, ha chishima cha Yesu cha mwana chimwangi, muze mwana wacho ahilukile ku zuwo ni kwita ukonekeno ni mbunge yeswe, tato yazanga chinji kumutambula cheka mu usoko wenyi. (Luka 15:17-24) Kutwatambile kulizata ni kuhona kwita ukonekeno. Kwamba umwenemwene, waze akulikehesa ni mbunge yeswe kakwita ukonekeno.

Kwita Ukonekeno Chikwete Ndundo

Abigale, umwe pwo wa mana yoze te watwama mu Izalele, kahanyine chilweza chipema cha ndundo jize kwita ukonekeno chikwete, iye ketele ukonekeno wa uhenge uze mukwo-lunga alingile. Muze te atwama ku Ermo, Ndawichi hamuwika ni atu jenyi te kakufunga yimuna ja Nabale lunga lia Abigale. Alioze muze atu ja Ndawichi etele mbolo ni meya kuli Nabale iye yaatuka. Ni uli, Ndawichi yatwala malunga 400 hanga ashihe Nabale ni usoko wenyi. Muze anyingikine chikuma chino, Abigale yaya kuliwana ni Ndawichi. Ha kulitakana ni Ndawichi, Abigale yamba ngwenyi: “Mwene wami, we uhenge ukapwe hali yami wika. Ngutayize kama, yami kavumbi kenu, nguhanjike mu matwi jenu. Panjikenu kama ku maliji a yami kavumbi kenu.” Abigale yalumbununa kuli Ndawichi yize yalingiwile ni kumwaha yakulia ni yakunwa, mumu lia chino Ndawichi yamba ngwenyi “Uye kanawa ku zuwo lie. Hinapanjika liji lie, hinakutayiza.”—1 Samuele 25:2-35.

Kulikehesa cha Abigale ni kwita ukonekeno mumu lia yitanga yipi lia mukwo-lunga, chafungile usoko wenyi. Chikwo nawa Ndawichi kamusakwilile ha kumukwika kupwa ni mulonga wa manyinga. Chipwe ngwe hi Abigale ko ambile yuma yipi kuli Ndawichi ni malunga jenyi, iye yatayiza uhenge wacho mumu lia usoko wenyi, chocho yafupa kupwa ni sambukila ni Ndawichi.

Paulu neye kali chilweza chipema cha mutu yoze etele ukonekeno ha mashimbu apema. Ha tangwa limwe iye te kali mu chota cha akwa-kuyula A-Yunda. Muze apihililile ni maliji a Paulu, Sasendote wa Lutwe Ananiya yatuma waze apwile hakamwihi ni Paulu amulambe ku kanwa. Hachino, Paulu yamulweza ngwenyi: “Chilembekese, Zambi makakulamba. Unatwama hanga ungusopese kulita ni shimbi, alioze yena mwene unashihi shimbi ha kutuma hanga angulambe, nyi?” Muze atu waze apwileko asumine Paulu mulonga wa kuhona Sasendote wa lutwe vumbi, ha shimbu lizeliene Paulu yatayiza uhenge wenyi ni kwamba ngwenyi: “Mandumbu jami, te chanyingikine ngwami kali mwata wa asasendote. Mumu hichinasonewa ngwo: ‘Kanda ukahanjika chipi hali mukwa-kuyula atu je.’”—Yilinga 23:1-5.

Yize Paulu ambile yapwile yamwenemwene. Chipwe chocho iye yeta ukonekeno ha maliji waze ahanjikile ni Sasendote yize kuyakasolwele vumbi.a Kwita ukonekeno chatwalile akwa-kuyula A-Yunda kupanjika Paulu. Amu anyingikine ngwenyi akwa-kuyula A-Yunda kapwile ni manyonga alisa, Paulu yaalweza ngwenyi ayo te kanamupatwila mumu lia kutalatala chenyi cha uhindukilo. Hachino yiyikupwa kulihangujola hakachi ko mumu A-Fwariseu te kanakalila Paulu.—Yilinga 23:6-10.

Yika mutuhasa kulilongesa ha yilweza yino ya mu Mbimbiliya? Yilweza yino yinatulongesa ngwetu, kwita ukonekeno muchihasa kutukwasa kuhanjika kanawa ni akwetu. Chizechene nawa, maliji waze akusolola ngwo twalikonyeka mulitukwasa kupwa ni sambukila ni akwetu. Kashika, kutayiza uhenge wetu ni kwita ukonekeno, muchitukwasa kuhanjika kanawa ni akwetu.

‘Yami Chalingile Upi Niumwe’

Muze twakunyingika ngwetu twalemekene umwe ndumbu ku mbunge ha yize twahanjika hanji twalinga, muchihasa kupwa chashi kwamba ngwo ndumbu wacho mwe wakulivwa chipi ni yuma yikehe. Alioze, Yesu kalwezele tumbaji twenyi ngwenyi: “Kashika, nyi unayi ni kulambula chawana che ku chilumbilo, kuzekwene mwiwuluka ngwe ndumbwe chimwe akulinacho, hichika chawana che ku chilumbilo. Chitangu yako ulivwashane ni ndumbwe, mba uhiluke ukalambule chawana che.”—Mateu 5:23, 24.

Tunyongenu ngwe umwe ndumbu kanalivu ngwe wamulingila shili. Ha chikuma chino, Yesu kambile ngwenyi: “Yako ulivwashane ni ndumbwe” chipwe ngwe wamulingila shili hanji ka. Mu limi lia Ngregu, liji lino azachishile Yesu linalumbunuka kulivwashana hanyima lia kulihangujola. Ewa, muze atu aali akulihangujola ayo kakulilamikiza umwe ni mukwo mumu kali yihenge. Chino chakufupiwa kulivwashana.

Chikuma chili kufupa sambukila hi kuwana mutu yoze wahengesele ko. Muze postolu Paulu amwene ngwenyi Akwa-Kristu amu Korindu kanatwala Akwa-Kristu akwo mu chota cha usopelo, mumu lia kuhona kulivwashana ha yuma yimwe hanji mingoso, iye kaatowezele ngwenyi: “Mumu liaka kunwatayijile muze mandumbu jenu manulinga chimwe chuma chipi? Shina kuchichi kulita kwecha hanga o azuke yuma yenu?” (1 A-Korindu 6:7) Chipwe ngwe Paulu kahanjikile maliji wano hanga akanjise Akwa-Kristu kutwala milonga yo ku chota cha usopelo, chikuma chilemu chili ngwo: Sambukila hakachi ka Akwa-Kristu yili yilemu chinji kuhiana kweseka kusolola yoze wapihisa hanji ka. Nyi twewuluka shimbi yino, muchipwa chashi kulikonyeka ha upi uze twalinga umwe ndumbu.

Tunafupiwa Kuhanjika Umwenemwene

Atu amwe kakuhanjika yuma yinji hanga asolole ngwo kanalikonyeka. Ngwe chilweza, mu Japão, liji sumimasen kanji-kanji kakulihanjika ha kwita ukonekeno. Kashika, liji lino kakulizachisa chinji mumu liakusolola nawa usakwililo wa mutu yoze unalivu chipi mumu keshi kuhasa kufweta upeme uze amulingile. Amu liji lino akulihanjika chinji, atu amwe mahasa kukakajana nyi ngwe mutu yoze unete ukonekeno kanachilingi ni mbunge yeswe. Majila akwita ukonekeno mahasa kulisa ni yako yimwe.

Mu chako cheswacho, chili chilemu chinji kuhanjika umwenemwene muze tunechi ukonekeno. Chize mutuhanjika chatamba kusolola ngwetu tunalikonyeka ni mbunge yetu yeswe. Yesu kalongesele tumbaji twenyi ngwenyi: “Echenu hanga liji lienu ‘Ewa’ lilumbunuke ‘ewa,’ ‘Ka,’ ‘ka,’ mumu yeswe yize munuwezelako, yinakatuka kuli mwe Mupi.” (Mateu 5:37) Ha kwita ukonekeno, solola ngwo unachilinga ni mbunge ye yeswe! Ngwe chilweza, tunyongenu ha umwe lunga unazange kunjila mu ndeke, iye maya ku chihela kuze akuhengwola yikwata. Muze ali ha mbunga, yikwata yenyi yiyiholokela hali umwe pwo, iye yeta ukonekeno. Ha kupalika cha minutu yikehe, yikwata ya lunga yono yiyiholokela cheka hali pwo wacho. Ni vumbi, lunga yeta nawa ukonekeno. Muze chino chalingiwile chisuho chamuchitatu, mutu yoze te unayi wenyi ni yono pwo, kalwezele lunga wacho ngwenyi, nyi te kalikonyeka lume ni mbunge yenyi yeswe kachi iye kasele tachi hanga yikwata yenyi yihone kuholokela nawa hali pwo wacho. Ewa, mutu yoze wakulikonyeka ha shili yize alingile, keshi kuzanga kulinga cheka shili yacho.

Nyi twalikonyeka ni mbunge yetu yeswe mututayiza ngwetu twahengesa, mutwita ukonekeno ni kusa tachi hanga tululieke haze twapihisa. Chikwo nawa, mutu yoze alemekene ku mbunge, katamba kukonekena ni mbunge yenyi yeswe yoze wahengesa. (Mateu 18:21, 22; Marku 11:25; A-Efwesu 4:32; A-Kolosu 3:13) Amu eswe ni aali kali atu yihenge, ayo mahasa kuhona kulivwashana ha mashimbu waze mafupa kupwa ni sambukila. Chipwe chocho, kwita ukonekeno chakukwasa chinji kupwa ni sambukila.

Muze Kuchalitele Kwita Ukonekeno

Chipwe ngwe kwita ukonekeno muchihasa kuhwimisa mbunge ni kuneha sambukila, mutu wa mana kakwehuka kuhanjika maliji jacho ha mashimbu waze kalitele. Ngwe chilweza, yika mulinga nyi ngwe chino chinatale ha ushishiko we kuli Zambi? Muze Yesu apwile hano hashi, iye “walikehesele ni kwononoka ndo ku kufwa, ewa, kufwa ha mutondo wa lamba.” (A-Fwilipu 2:8) Yesu kakechile ukonekeno ha ufulielo wenyi hanga ehuke kumona lamba. Iye kakechile nawa ukonekeno, muze Sasendote wa Lutwe amutowezele ngwenyi: “Ngunakushingisa mu jina lia Zambi ya mwono, hanga utulweze nyi yena uli Kristu, Mwana wa Zambi!” Shimbu Yesu evwe yinyengo ni kwita ukonekeno, iye yakumbulula ngwenyi: “Yena mwene unachambe. Alioze, ngunambe kuli yenu ngwami: Kukatuka musono, munukamona mwe Mwana-mutu kanatwama ku chindume cha Mukwa-Ndundo Jeswe, kaneza ha malelwa a mwilu.” (Mateu 26:63, 64) Yesu kakanyongene kwecha kushishika kuli Yehova hanga anehe sambukila hali iye ni Sasendote wa Lutwe.

Akwa-Kristu kakuvumbika akwa-kuyula eswe. Chipwe chocho, ayo keshi kwita ukonekeno ha mukunda wa kwononokena Yehova ni ha zango lio hali mandumbu jo.—Mateu 28:19, 20; A-Roma 13:5-7.

Kukushi Nichimwe Chize Muchikinda Sambukila

Musono, twakuhengesa mumu lia chisemi chetu mutangu Alama. (A-Roma 5:12; 1 Yoano 1:10) Alama kahengesele ni kuvulumuna Sakatanga. Alioze, Alama ni Eva te kapwile angunu ku uputukilo, kashika Yehova kanalakenya ngwenyi, makahana cheka atu mwono ungunu. Iye makachiza uhenge ni kapinda wakuneha.—1 A-Korindu 15:56, 57.

Nyonga ha yize chino chinalumbunuka! Muze Yesu ahanjikile hakutwala ku chize twatamba kuhanjika, Tiangu yamba ngwenyi: “Nyi mutu keshi kulinga tupalia ha kuhanjika, kali mungunu, mahasa nawa kusongwela mujimba wenyi weswe.” (Tiangu 3:2) Mutu mungunu kakukeya muze akuhanjika. Kashika, chakupwa chikalu kulemeka akwo ku mbunge. Iye kakuhasa ‘kusongwela mujimba wenyi weswe.’ Cho kuwaha mutukevwa muze mutukapwa angunu! Kukushi kapwa chitalingiso ku sambukila hali atu. Alioze ha mashimbu wano, kwita ukonekeno kukatuka hashi lia mbunge yetu, muchikwasa chinji kuneha sambukila.

[Maliji mushi lia lifwo]

[Chizulie ha lifwo 5]

Yika mutuhasa kulilongesa ha chilweza cha Paulu?

[Chizulie ha lifwo 7]

Muze atu eswe makapwa angunu, kukushi nichimwe chuma muchikahonesa sambukila