Ta 16

Sɔdola Ene Siwo Le Du Dzi!

Ŋutega 3—Nyaɖeɖefia 6:1-17

Nyati: Sɔdola eneawo ƒe sɔdodo, ɖasefo xɔsetakukula siwo le vɔsamlekpuia te kple dzikuŋkeke gã la

Emevaɣi: Tso ƒe 1914 me vaseɖe nuɖoanyi sia ƒe tsɔtsrɔ̃ me

 1. Mɔ ka dzie Yehowa to ɖe agbalẽ si me nyawo míedi be míanya si Yesu ʋu la me nyawo fia Yohanes?

LE XAXAƔI sia me la, ɖe míetsɔa ɖe le “nusiwo lava ve me kaba” la me vevie oa? Míetsɔa ɖe le eme godoo, elabena elɔ mía ŋutɔwo ɖe eme! Eyata mina míanɔ Yohanes xa esime Yesu dze agbalẽ si me nyawo míedi be míanya la ʋuʋu gɔme. Nukutɔe la, mehiã be Yohanes naxlẽe o. Nukatae? Elabena wona wòkpɔ nusiwo le eme la ‘le dzesiwo me’ to nukpɔkpɔ siwo kplɔ wo nɔewo ɖo, siwo me nuwo wɔwɔ kple ŋusẽ le la dzi.—Nyaɖeɖefia 1:1, 10.

 2. (a) Nukae Yohanes kpɔ hese, eye nukae kerubi la ƒe dzedzeme fia? (b) Amekae kerubi gbãtɔa ɖe gbe na, eye nukatae neɖo eŋu nenema?

² Ðo to Yohanes ƒe nya esime Yesu ɖe agbalẽ ŋɔ́ŋlɔa ƒe nutrenu gbãtɔa ɖa la: “Eye esime alẽvi la ɖe nutrenuawo ƒe ɖeka ɖa la, mekpɔ, eye mese nu gbagbe eneawo dometɔ ɖeka le gbɔgblɔm abe dziɖegbe ƒe gbeɖiɖi ene bena: Va!” (Nyaɖeɖefia 6:1) Esia nye kerubi gbãtɔa ƒe gbe. Eƒe dzedzeme si le abe dzata tɔ ene la afia Yohanes be Yehowa ƒe habɔbɔa awɔ nu kalẽtɔe le Eƒe ʋɔnudɔdrɔ̃ dzɔdzɔewo hehe vɛ me. Eye amekae wòɖe gbe na nenema? Mate ŋu anye Yohanes o, elabena womia asi Yohanes xoxo be wòakpɔ gome le nyagblɔɖi ƒe nukpɔkpɔ siawo me. (Nyaɖeɖefia 4:1) Gbe ma si le “abe dziɖegbe ƒe gbeɖiɖi ene” la le asi miam ame bubu siwo akpɔ gome le nudzɔdzɔ ʋãme ene siwo tsiã ɖe enu ƒe gbãtɔ me.

Sɔ Ɣi la Kple Edola Ðedzesi La

 3. (a) Nuka ŋutie Yohanes ƒo nu le azɔ? (b) Le ɖekawɔwɔ me kple Biblia ƒe kpɔɖeŋunyagbɔgblɔwo la, nukae sɔ ɣia atsi tre ɖi na?

³ Mɔnukpɔkpɔ su Yohanes kple Yohanes habɔbɔ dovevienu la kpakple woƒe zɔhɛ siwo li egbea la si be woakpɔ nane si dzɔ kabakaba! Yohanes gblɔ be: “Eye kpɔ ɖa, mekpɔ sɔ ɣi aɖe, eye amesi doe la, lé dati ɖe asi, eye wotsɔ fiakuku nɛ, eye wòdo go yi ɖale dzi ɖum, bene yeakpɔ dziɖuɖu.” (Nyaɖeɖefia 6:2) Ẽ, le wɔwɔ ɖe “Va!” ma si ɖi sesĩe abe dziɖegbe ene dzi me la, sɔ ɣi aɖe do. Zi geɖe le Biblia me la sɔ tsia tre ɖi na aʋawɔwɔ. (Psalmo 20:8; Lododowo 21:31; Yesaya 31:1) Sɔ sia si anye sɔtsu si nya kpɔ la fu ɣie, esi fia kɔkɔenyenye si ŋu kpɔtsɔtsɔ aɖeke mele o. (Tsɔe sɔ kple Nyaɖeɖefia 1:14; 4:4; 7:9; 20:11.) Aleke esia hesɔe nye si, elabena etsi tre ɖi na aʋawɔwɔ dzadzɛ si le dzɔdzɔe le Yehowa kɔkɔetɔ la ŋkume!—Kpɔ Nyaɖeɖefia 19:11, 14 hã.

 4. Amekae nye sɔ ɣia Dola? Ðe eme.

⁴ Amekae nye sɔ sia Dola? Dati si nye aʋawɔnu le esi, gake wogaɖɔ fiakuku hã nɛ. Ame dzɔdzɔe siwo wokpɔ be woɖɔ fiakukuwo le Aƒetɔ ƒe ŋkekea mee nye Yesu kple habɔbɔ si amegã xoxo 24 la tsi tre ɖi na la. (Daniel 7:13, 14, 27; Luka 1:31-33; Nyaɖeɖefia 4:4, 10; 14:14)a Womawɔ amegã xoxo 24 la dometɔ ɖeka ƒe kpɔɖeŋu be wotsɔ fiakuku nɛ le eya ŋutɔ ƒe dzedze ta o. Eyata ele be sɔdola ɖeka sia nanye Yesu Kristo, ke menye ame bubu aɖeke o. Yohanes kpɔe le dziƒo le ŋutinya me ɣeyiɣi vevi si nye ƒe 1914 me esime Yehowa ɖe gbe ƒã be, “nye la meɖo fianye,” eye wògblɔ nɛ be tameɖoɖo si le eŋue nye be, “matsɔ dukɔwo awɔ wò domenyinu.” (Psalmo 2:6-8)b Eyata le nutrenu gbãtɔa ɖeɖe ɖa me la, Yesu ɖe alesi eya ŋutɔ abe amesi woɖo Fia yeyee ene la do go yina aʋa wɔ ge le Mawu ƒe ɣeyiɣi ɖoɖi dzi la fia.

 5. Aleke hakpala la ɖɔ Sɔdola la wòɖi Nyaɖeɖefia 6:2 tɔe?

⁵ Nukpɔkpɔ sia wɔ ɖeka nyuie kple Psalmo 45:5-8 me nya siwo wogblɔ na Fia si Yehowa ɖo la be: “Nɔ wò atsyɔ̃ɖoɖo me, naho, eye yi le nyateƒenya la kple nya dzɔdzɔe, si wote ɖe to la ta, eye wò nuɖusi afia nu dziŋɔwo wɔwɔ wò! Wò aŋutrɔ ɖaɖɛwo ƒo ɖe fia ƒe futɔwo ƒe dzi me, dukɔwo dze anyi ɖe tewò. Mawu, wò fiazikpui li ɖaa tegbee; wò fiaɖuƒe ƒe fiatikplɔ enye fiatikplɔ dzɔdzɔe. Èlɔ̃a dzɔdzɔenyenye, eye nèléa fu nu vɔ̃ɖi, eyata Mawu, wò Mawu la, si dzidzɔmi na wò ƒo hawòviwo ta.” Esi Yohanes nya nyagblɔɖi ma nyuie ta la, ase egɔme be eku ɖe Yesu ƒe dɔwɔwɔ abe Fia ene ŋu.—Tsɔe sɔ kple Hebritɔwo 1:1, 2, 8, 9.

Gododo Aɖaɖu Aʋa Dzi

 6. (a) Nukatae wòle be Sɔdola la nado go aɖaɖu aʋa dzi? (b) Ƒe kawo mee aʋadziɖuɖu ƒe sɔdodoa le edzi yim?

⁶ Gake nukatae wòle be amesi woɖo Fiae eteƒe medidi o la nado sɔ ayi aʋa wɔ ge? Elabena woɖoe fiae esime Yehowa ƒe futɔ gãtɔ Satana Abosam kple amesiwo wɔa Satana ƒe didi le anyigba dzi—woɖanya alo womeɖanya o—la ƒe tsitretsiɖeŋu vevie li. Fiaɖuƒea ŋutɔ ɖoɖo anyi bia be woawɔ aʋa gã aɖe le dziƒo. Yesu si woyɔ be Mixael (si gɔmee nye “Amekae Le Abe Mawu Ene?”) la wɔ aʋa eye wòɖu Satana kple eƒe gbɔgbɔ vɔ̃wo dzi hetsɔ wo ƒu gbe ɖe anyigba. (Nyaɖeɖefia 12:7-12) Yesu ƒe aʋadziɖuɖu ƒe sɔdodoa yi edzi le Aƒetɔ ƒe ŋkekea ƒe gɔmedzeƒeawo me esime wole ʋɔnu drɔ̃m anyigba dzi dukɔwo kple amewo eye wole amegbetɔ siwo ɖi alẽwo nu ƒom ƒu ɖe Fia la ƒe akpa dzi hena ɖeɖekpɔkpɔ. Togbɔ be xexeme bliboa katã kpɔtɔ ‘le vɔ̃ɖitɔ la ƒe ŋusẽ te’ hã la, Yesu yi edzi le nɔvia amesiaminawo kple woƒe zɔhɛawo kplɔm lɔlɔ̃tɔe, hele kpekpem ɖe wo dometɔ ɖesiaɖe ŋu be wòaɖu dzi le xɔse me.—Yohanes I, 5:19; Mateo 25:31-33.

 7. Aʋadziɖuɖu kawoe Yesu kpɔ le anyigba dzi le Aƒetɔ ƒe ŋkekea ƒe gɔmedzeƒeawo me, eye nukae wòle be míaɖoe kplikpaa be míawɔ?

⁷ Dziɖuɖu bubu kawoe Yesu kpɔ le ƒe 70 kple vɔ si Aƒetɔ ƒe ŋkekea xɔ va yi la me? Le xexeame katã la, Yehowa ƒe amewo, abe ame ɖekaɖekawo ene kple hame bliboa to xaxa, dzizizi kple yometiti geɖe siwo ɖi esiwo ŋuti apostolo Paulo ƒo nu le esime wònɔ eƒe subɔsubɔdɔa ƒe kpeɖodzi ɖem fia la me. (Korintotɔwo II, 11:23-28) Yehowa Ðasefowo va hiã na “ŋusẽ ƒe agbɔsɔsɔ, si gbã go,” vevietɔ le afisiwo aʋawɔwɔ kpakple ʋunyaʋunyawɔwɔwo le, ale be woado dzi. (Korintotɔwo II, 4:7) Gake le nɔnɔme sesẽtɔwo kekeake gɔ̃ hã me la, Ðasefo ɖianukwarewo te ŋu gblɔ abe Paulo ene be: “Aƒetɔ la tsi tre ɖe gbɔnye, eye wòdo ŋusẽm, bena mawu gbeƒãɖeɖe la nu.” (Timoteo II, 4:17) Ẽ, Yesu ɖu aʋa dzi ɖe wo nu. Eye ayi edzi aɖu dzi ɖe mía nu, zi alesi míeɖoe kplikpaa be míawu míaƒe xɔse ƒe aʋadziɖuɖua nu ko.—Yohanes I, 5:4.

8, 9. (a) Aʋadziɖuɖu kawo mee Yehowa Ðasefowo ƒe xexeame katã ƒe hamea kpɔ gome le? (b) Afikae Yehowa Ðasefowo ƒe dzidziɖedzia ɖe dzesi le ŋutɔ?

⁸ Yehowa Ðasefowo ƒe xexeame katã ƒe habɔbɔa kpɔ gome le aʋadziɖuɖu geɖewo me le eƒe Fia si le dzi ɖum la ƒe mɔfiafia te. Nusi ɖe dzesie nye be ekpɔ Biblia Nusrɔ̃vi siawo ta be wometsrɔ̃ wo le ƒe 1918 me o esime Satana ƒe dunyahehabɔbɔa ‘ɖu wo dzi’ ɣeyiɣi kpui aɖe. Gake le ƒe 1919 me la, eŋe gametiawo heɖe wo, eye wòde dzo wo me be woaɖe gbe ƒã nya nyuia “vaseɖe anyigba ƒe seƒe ke.”—Nyaɖeɖefia 13:7; Dɔwɔwɔwo 1:8.

⁹ Do ŋgɔ na Xexemeʋa II kple aʋaa me la, Germania, Italia kple Japan ƒe ŋutasẽdziɖuɖuawo dze agbagba be yewoatsrɔ̃ Yehowa Ðasefowo ɖa le dukɔ geɖe me, afisiwo subɔsubɔhakplɔlawo, vevietɔ Roma Katoliko-nunɔlawo, de ŋutasẽdziɖula siwo te amewo ɖe anyi la dzi le le gaglãgbe alo to nya aɖeke magblɔmagblɔ dzi. Gake Ðasefo 71,509 siwo nɔ gbe ƒã ɖem esime aʋawɔwɔa dze egɔme le ƒe 1939 me la va zu ame 141,606 esime wòwu nu le ƒe 1945 me, togbɔ be wo dome ame 10,000 kple vɔ nɔ gaxɔwo kple fuwɔamegaxɔwo me ƒe geɖe, eye wowu wo dome ame akpe geɖe bubuwo hã gake. Egbea Ðasefo siwo le dɔ wɔm le anyigba katã dzi la dzi ɖe edzi va wu miliɔn ene. Dzidziɖedzia ɖe dzesi le Katoliko-nyigbawo kple dukɔ bubu siwo me yometitia nu sẽ wu le la me—abe Germania, Italia kple Japan ene, siwo dometɔ ɖesiaɖe me Ðasefowo le akɔnta bum le fifia be subɔla siwo sɔ gbɔ wu 100,000 kura ye le gbeadzi la.—Yesaya 54:17; Yeremya 1:17-19.

10. Aʋadziɖuɖu kawoe Fia si le aʋa dzi ɖum la tsɔ yra eƒe amewo le “nyanyuie la taʋiʋli kpakple kakaɖedzi” la me?

¹⁰ Míaƒe Fia aʋadziɖula la gayra eƒe dukɔ dovevienu la to wo kpɔkplɔ be woɖu dzi geɖe le “nyanyuie la taʋiʋli kpakple kakaɖedzi” le ʋɔnudrɔ̃ƒewo kple dziɖulawo ŋkume la me. (Filipitɔwo 1:7; Mateo 10:18; 24:9) Esia dzɔ le dukɔ geɖewo me—le Australia, Argentina, Kanada, Hela, India, Swaziland, Switzerland, Turkey kple anyigba bubuwo dzi. Ʋɔnudrɔ̃nya 23 siwo me Yehowa Ðasefowo ɖu dzi le le United States ƒe Ʋɔnudrɔ̃ƒe Kɔkɔtɔ la dometɔ aɖewo ɖo kpe gomekpɔkpɔ be woaɖe gbe ƒã nya nyuia “le gaglãgbe kple tso aƒe me yi aƒe me” eye womakpɔ gome le dulɔlɔ̃ ƒe trɔ̃subɔsubɔkɔnuwo me o dzi. (Dɔwɔwɔwo 5:42; 20:20; Korintotɔwo I, 10:14) Eyata wona mɔ kpɔtɔ le ʋuʋu ɖi be woawɔ xexeame katã ƒe ɖaseɖiɖidɔ si le ta kekem.

11. (a) Aleke Sɔdola la ‘awu eƒe aʋadziɖuɖua nue’? (b) Dɔ kae wòle be nutrenu evelia, etɔ̃lia kple enelia ɖeɖe ɖa nawɔ ɖe mía dzi?

¹¹ Aleke Yesu ‘awu eƒe aʋadziɖuɖua nue’?c Abe alesi míava kpɔe ene la, awɔ esia to alakpasubɔsubɔ ɖeɖe ɖa kple Satana ƒe habɔbɔ si wokpɔna la ƒe akpa siwo katã susɔ la tsɔtsɔ aƒu gbe ɖe tsɔtsrɔ̃ ƒe kpɔɖeŋu “dzota” me le ema megbe atsɔ akɔ Yehowa ƒe fianyenye ŋuti la dzi. Fifia míetsɔ kakaɖedzi le mɔ kpɔm na ŋkeke ma le Harmagedon me esime míaƒe “fiawo dzi Fia” la aɖu Satana ƒe dunyahehabɔbɔ si tea ame ɖe anyi la dzi zi mamletɔ! (Nyaɖeɖefia 16:16; 17:14; 19:2, 14-21; Xezekiel 25:17) Ke fifia la, sɔ ɣi dola Aʋadziɖula si dzi womate ŋu aɖu o la le sɔdodoa dzi esime Yehowa le amesiwo si dzi anukwaretɔ le la kpem ɖe Eƒe dukɔ dzɔdzɔe si le anyigba dzi la ŋu. (Yesaya 26:2; 60:22) Ðe nele gome kpɔm kple amesiaminawo ƒe Yohanes habɔbɔa le Fiaɖuƒea keke ɖe enu ƒe dɔ dodzidzɔname ma mea? Ekema nusiwo apostolo Yohanes kpɔ esime woɖe nutrenu etɔ̃ siwo tsiã ɖe esia nu ɖa la aʋã wò be nagakpɔ gome geɖe wu le dɔ si Yehowa ɖo na egbeŋkekea la me.

Mikpɔ Sɔ Dzĩ la Ða!

12. Nukawoe Yesu gblɔ be woade dzesi yeƒe anyinɔnɔ abe Fia ene si ŋku makpɔ o la?

¹² Le Yesu ƒe anyigba dzi subɔsubɔdɔa ƒe nuwuwu lɔƒo la, eƒe nusrɔ̃lawo biae le adzame be: “Ka enye wò anyinɔnɔ kple nuɖoanyiawo ƒe nuwuwu la ƒe dzesi?” Le ŋuɖoɖo me la, egblɔ dzɔgbevɔ̃e siwo anye “fuɖuame ƒe gɔmedzedze” la ɖi. Yesu gblɔ be: “Dukɔ latsi tre ɖe dukɔ ŋuti, eye fiaɖuƒe ɖe fiaɖuƒe ŋuti, eye anyigbaʋuʋu gã kple dɔwuame kple dɔvɔ̃wo lava teƒeteƒewo, eye ŋɔdzidonuwo kple dzesi gãwo latso dziƒo.” (Mateo 24:3, 7, 8, New World Translation; Luka 21:10, 11) Nusiwo Yohanes kpɔ esime woɖe agbalẽa ƒe nutrenu mamleawo ɖa la nye nyagblɔɖi ma tɔgbe tututu si wɔ nuku. Azɔ kpɔ nusiwo dzɔ la ɖa esime Yesu si le ŋutikɔkɔe me la le nutrenu evelia ɖem ɖa!

13. Nusi to vovo kae Yohanes akpɔ fifi laa?

¹³ “Eye esime wòɖe nutrenu evelia ɖa la, mese nu gbagbe evelia le gbɔgblɔm bena: Va!” (Nyaɖeɖefia 6:3) Kerubi evelia si ƒe dzedzeme le abe nyitsu ene lae ɖe gbea. Ŋusẽe nye nɔnɔme si ƒe kpɔɖeŋu wɔm wole le afisia, gake enye ŋusẽ si wozã ɖe mɔ dzɔdzɔe nu. Ke abe nusi to vovo ene la, Yohanes akpɔ ŋusẽ ƒe ɖeɖefia dziŋɔ aɖe si hea ku vɛ azɔ.

14. Sɔ kple edola kae Yohanes kpɔ azɔ, eye nukae ŋutega sia tsi tre ɖi na?

¹⁴ Ekema aleke wowɔ ɖe yɔyɔ evelia sia be “Va!” la dzie? Aleae: “Eye sɔ bubu aɖe, si le dzĩe la do go, eye amesi doe la, wona ŋusẽe, be wòaɖe ŋutifafa ɖa le anyigba dzi, bena woawu wo nɔewo, eye wotsɔ yi gã de asi nɛ.” (Nyaɖeɖefia 6:4) Enye ŋutega dziŋɔ nyateƒe! Eye ɖikeke mele nusi wòtsi tre ɖi na la ŋu o: aʋawɔwɔe! Menye Yehowa ƒe Fia aʋadziɖula la ƒe aʋadziɖuɖu ƒe aʋawɔwɔ dzɔdzɔe lae o, ke boŋ amegbetɔ ƒe ŋutasesẽ ƒe dukɔwo dome aʋawɔwɔ si me ʋukɔɖeanyi kple vevesese si mehiã hafi o le lae. Aleke wòhesɔe nye si be sɔ si le dzĩe abe dzo ene dzie sɔdola sia le!

15. Nukatae mele be míadi be míakpɔ gome le sɔdola evelia ƒe sɔdodoa me o?

¹⁵ Kakaɖedzitɔe la, Yohanes madi be yeawɔ ɖeka kple sɔdola sia kple eƒe sɔdodo adãtɔe la o, elabena wogblɔe ɖi le Mawu ƒe amewo ŋu be: “Womagasrɔ̃ aʋawɔwɔ hã azɔ o.” (Yesaya 2:4) Togbɔ be egbea Yohanes habɔbɔa kple ameha gã la kpɔtɔ “le xexeame” hã la, womenye nuɖoanyi ƒoʋu sia ƒe “akpa aɖeke o.” Míaƒe aʋawɔnuwo nye gbɔgbɔ me tɔ eye wonye “ŋusẽnu . . . le Mawu ƒe ŋku me” hena gbe ƒã ɖeɖe nyateƒea dzonɔamemetɔe, ke menye ŋutilãmeʋawɔwɔ o.—Yohanes 17:11, 14, NW; Korintotɔwo II, 10:3, 4.

16. Ɣekaɣie wotsɔ “yi gã” de asi na sɔ dzĩ dola la, eye alekee?

¹⁶ Wowɔ aʋa geɖewo do ŋgɔ na ƒe 1914 si me sɔ ɣia Dola xɔ eƒe fiakuku la. Gake fifia wotsɔ “yi gã” aɖe na sɔ dzĩ dola la. Nukae esia fia? Tso esime Xexemeʋa I dzɔ la, amegbetɔ ƒe aʋawɔwɔ va zu esi me wokɔa ʋu ɖi hetsrɔ̃a nu le wu tsã. Le ƒe 1914-18 ƒe ʋukɔɖeanyia me la, wozã aʋawɔʋuwo, aɖiya, yameʋuwo, ƒugɔmeʋawɔʋuwo, aprim gãwo kple tu siwo dana le wo ɖokui si la zi gbãtɔ alo le agbɔsɔsɔ si ɖeke mesɔ kplii o me. Le dukɔ abe 28 ene me la, woƒoe ɖe amewo katã, menye asrafowo ɖeɖeko o, nu be woakpɔ gome le aʋawɔwɔa me. Kukulawo ƒe agbɔsɔsɔ dzi ŋɔ. Wowu asrafo siwo wu miliɔn asieke, eye kukula siwo menye asrafowo o sɔ gbɔ ŋutɔ. Esi wowu aʋawɔwɔa nu gɔ̃ hã la, ŋutifafa ŋutɔŋutɔ meganɔ anyigba dzi o. Ƒe 50 kple vɔ le aʋawɔwɔ ma megbe la, Germania-dudɔla Konrad Adenauer gblɔ be: “Dedienɔnɔ kple tomefafa bu le amewo ƒe agbe me tso ƒe 1914 me.” Wona ŋusẽ sɔ dzĩ dola la be wòaɖe ŋutifafa ɖa le anyigba dzi vavã!

17. Aleke “yi gã” la zazã yi edzie le Xexemeʋa I megbe?

¹⁷ Azɔ esi ʋukɔkɔɖi va le sɔ dzĩ dola la dzrom vevie ta la, eƒo eɖokui ɖe Xexemeʋa II me. Amewunuawo vɔ̃ɖi wu tsã, eye amesiwo ku la sɔ gbɔ wu Xexemeʋa I tɔ zi gbɔ zi ene. Le ƒe 1945 me la, atɔm ƒe bɔmb eve wó le Japan, eye ɖesiaɖe tsrɔ̃ ame akpe geɖe—zi ɖeka. Le xexemeʋa evelia me la, sɔ dzĩ dola la ŋe nuku gbogbo aɖe si nye ame miliɔn 55 ƒe agbe, gake ema gɔ̃ hã mede edeƒe nɛ o. Nyatakaka si ŋu kakaɖedzi le fia be “yi gã” la ɖe luʋɔ miliɔn 19 teti ɖa le Xexemeʋa II megbe.

18, 19. (a) Le esi teƒe be wòanye dzi si asrafowo ƒe mɔ̃ɖaŋu ɖu la, nuka ƒe ɖaseɖiɖie amesiwo wowu tso Xexemeʋa II dzi la nye? (b) Dzɔgbevɔ̃e kae dze ŋgɔ ameƒomea, gake nukae sɔ ɣi Dola la awɔ atsɔ axe mɔ ɖe enu?

¹⁸ Ðe míate ŋu ayɔ esia be enye dzi si asrafowo ƒe mɔ̃ɖaŋuwɔwɔ ɖua? Ðaseɖiɖi boŋ wònye be sɔ dzĩ makpɔnublanui la le du dzi. Eye afikae du ma awu nu ɖo? Dzɔdzɔmeŋutinunyala aɖewo bu akɔnta be nukliaʋa adzɔ godoo le ƒe 25 siwo gbɔna la me le vodada aɖe ta—ne womagblɔ nukliaʋa si woaɖo koŋ awɔ ƒe nya o! Gake dzidzɔtɔe la, susu bubuwo le sɔ ɣi Dola aʋadziɖula la si ku ɖe esia ŋu.

¹⁹ Zi alesi wotu agbenɔnɔ ɖe dulɔlɔ̃ ƒe dada kple fuléle dzi ko la, ameƒomea akpɔtɔ anɔ nukliadzɔgbevɔ̃e si ate ŋu adzɔ ƒe ŋɔdzi me. Ne dukɔwo atsɔ mɔkpɔkpɔmanɔamesi atsrɔ̃ woƒe nukliaʋawɔnuwo katã hã la, alesi wowɔ woe akpɔtɔ anɔ nyanya na wo. Le ɣeyiɣi kpui aɖe me la, woate ŋu agbugbɔ woƒe nukliamewunuawo awɔ; eyata aʋa ɖesiaɖe si woatsɔ aʋawɔnu bubuwo awɔe la ate ŋu atrɔ kaba azu tsɔtsrɔ̃ gã. Dada kple fuléle si le dukɔwo me egbea ana ameƒomea nawu eɖokui, negbe—ẽ, negbe ɖe sɔ ɣi Dola la xe mɔ na sɔ dzĩ dola la ƒe sɔdodo aɖaʋatɔe la. Mina míaka ɖe edzi be Kristo Fia la ayi sɔdodoa dzi aɖu xexeame si dzi Satana kpɔ ŋusẽ ɖo la dzi keŋkeŋ eye wòaɖo anyigba dzi habɔbɔ yeye si wotu ɖe lɔlɔ̃—Mawu- kple havilɔlɔ̃ —si hea ŋutifafa vɛ si de ŋgɔ boo wu míaƒe ɣeyiɣi dzeaɖaʋa sia ƒe nukliamɔxenu malikeawo dzi la anyi.—Psalmo 37:9-11; Marko 12:29-31; Nyaɖeɖefia 21:1-5.

Sɔ Yibɔ aɖe Do Kple Du

20. Nukae na míeka ɖe edzi be sɔ ɣi Dola la atrɔ asi le dzɔgbevɔ̃e ƒe nɔnɔme ɖesiaɖe ŋu?

²⁰ Azɔ Yesu ɖe nutrenu etɔ̃lia ɖa! Yohanes, nukae nekpɔ? “Eye esime wòɖe nutrenu etɔ̃lia ɖa la, mese nu gbagbe etɔ̃lia le gbɔgblɔm bena: Va!” (Nyaɖeɖefia 6:5a) Dzidzɔtɔe la, kerubi etɔ̃lia “ƒe mo le abe ame ƒe mo ene,” esi tsi tre ɖi na nɔnɔme si nye lɔlɔ̃. Lɔlɔ̃ si nɔ te ɖe gɔmeɖose dzi abɔ le Mawu ƒe xexe yeyea me, abe alesi nɔnɔme nyui ma xɔ aƒe ɖe Yehowa ƒe habɔbɔa katã me egbeae ene. (Nyaɖeɖefia 4:7; Yohanes I, 4:16) Míate ŋu aka ɖe edzi be sɔ ɣi Dola la, amesi “[wòle na] be, wòaɖu fia, halase esime woatsɔ eƒe futɔwo katã ade eƒe afɔ te” la aɖe dzɔgbevɔ̃e ƒe nɔnɔme si wona Yohanes kpɔ azɔ la ɖa lɔlɔ̃tɔe.—Korintotɔwo I, 15:25.

21. (a) Nukae sɔ yibɔa kple edola la tsi tre ɖi na? (b) Nukae ɖo kpe edzi be sɔ yibɔa kpɔtɔ le du dzi?

²¹ Ekema nukae Yohanes kpɔ esime wowɔ ɖe yɔyɔ etɔ̃lia be “Va!” la dzi? “Eye kpɔ ɖa, mekpɔ sɔ yibɔ aɖe, eye amesi doe la, lé nudanu ɖe asi.” (Nyaɖeɖefia 6:5b) Dɔtoto vevie! Emae nye nyagblɔɖi ƒe nukpɔkpɔ sia ƒe gbedasi dziŋɔ la. Efia asi nɔnɔme siwo ado mo ɖa le Aƒetɔ ƒe ŋkekea ƒe gɔmedzedze lɔƒo esime wòle be woatsɔ nudanu adzidze nuɖuɖu amã na amewo. Tso ƒe 1914 me la, dɔwuame nye xexeame katã ƒe kuxi aɖe si le edzi yim. Egbegbeʋawɔwɔ hea dɔwuame vɛ, elabena zi geɖe la wozãna nusiwo wotsɔna nyia dɔwuitɔwoe la ɖe aʋawɔnuwo kpɔkpɔ ŋu. Wokplɔa agbledɔwɔlawo dea asrafodɔ me sesẽe, eye agble siwo me wowɔ aʋa le kple anyigba fiafiã ƒe ɖoɖowo ɖea nuɖuɖugbledede dzi kpɔtɔna. Aleke esia nye nyateƒee nye si le xexemeʋa gbãtɔ me esime dɔ wu ame miliɔn geɖe woku! Gawu la, esi aʋawɔwɔa wu nu la, sɔ yibɔ dola la mena ta o. Le ƒe 1930 ƒe ƒeawo me la, ame miliɔn atɔ̃ ku le dɔtoɣi ɖeka me le Ukraine. Xexemeʋa evelia he nuɖuɖu ƒe veve kple dɔtoto geɖe wu vɛ. Esi sɔ yibɔa yi eƒe duƒuƒua dzi la, Xexeame ƒe Nuɖuɖu Habɔbɔa ka nya ta le ƒe 1987 titina be dɔ nɔ amegbetɔ miliɔn 512 wum eye ɖevi 40,000 kuna gbesiagbe le dɔwuame ta.

22. (a) Nukae gbe aɖe gblɔ, esi fia be ehiã be woawɔ nuka? (b) Nukae lu dzidzenu ɖeka kple ƒo dzidzenu etɔ̃ ƒe homea fia?

²² Nya geɖe gale Yohanes si wòagblɔ na mí, be: “Eye mese gbe aɖe, abe nu gbagbe eneawo dome wòɖi le ene hele gbɔgblɔm bena: Lu dzidzenu ɖeka naxɔ denario ɖeka, eye ƒo dzidzenu etɔ̃ naxɔ denario ɖeka, eye megawɔ vɔ̃ aɖeke ami kple wein o.” (Nyaɖeɖefia 6:6) Kerubi eneawo katã wɔ ɖeka le gbɔgblɔm be woalé ŋku ɖe nuɖuɖuwo ŋu nyuie—abe alesi wòhiã be dukɔa natsɔ “vɔvɔ̃ aɖu abolo ɖe dàda nu” do ŋgɔ na Yerusalem ƒe tsɔtsrɔ̃ le ƒe 607 D.M.Ŋ. me ene. (Xezekiel 4:16) Le Yohanes ŋɔli la, wobu lu dzidzenu ɖeka be enye ŋkeke ɖeka ƒe nuɖuɖu si woana asrafo. Ho nenie nuɖuɖu ma si woadzidze la axɔ? Denario ɖeka—si nye ŋkeke ɖeka blibo ƒe fetu! (Mateo 20:2) Ke ne ƒome le amea si ɖe? Aã, ate ŋu aƒle ƒo si ŋu wometrɔ asi le o dzidzenu etɔ̃ ɖe eteƒe. Ƒome si le sue koe ema gɔ̃ hã ate ŋu anyi. Evɔ womebu ƒo be enye nuɖuɖu nyui abe lu ene o.

23. Nukae nyagbɔgblɔ “Megawɔ vɔ̃ aɖeke ami kple wein o” la fia?

²³ Nukae nyagbɔgblɔ “Megawɔ vɔ̃ aɖeke ami kple wein o” la fia? Ame aɖewo bui be efia be togbɔ be nuɖuɖu anɔ vevem eye dɔ awu ame geɖe hã la, naneke mawɔ kesinɔtɔwo ƒe agbeɖunuwo o. Gake le Titina Ɣedzeƒe la, ami kple wein menye agbeɖunuwo ŋutɔŋutɔ o. Le Biblia ƒe ɣeyiɣiwo me la, wobuna abolo, ami kple wein be wonye nusiwo ame akpa gãtɔ zãna. (Tsɔe sɔ kple Mose I, 14:18; Psalmo 104:14, 15.) Menye ɣesiaɣie tsi nɔ anyi o, eyata ame geɖe zã wein ɖe tsi teƒe eye wozãe ɣeaɖewoɣi abe atike ene. (Timoteo I, 5:23) Le ami gome la, le Eliya ƒe ŋkekeawo me la, togbɔ be Zarpat-ahosia nye ame dahe ŋutɔ hã la, ami kpɔtɔ nɔ esi si wòatsɔ aɖa wɔ si susɔ nɛ lae. (Fiawo I, 17:12) Eyata edze abe ɖe sedede be “megawɔ vɔ̃ aɖeke ami kple wein o” la nye aɖaŋuɖoɖo be womegazã nu vevi siawo kabakaba akpa o, ke boŋ woanya wo zazã ene. Ne womewɔe nenema o la, ‘nuvevi awɔ wo,’ esi fia be, woavɔ hafi dɔwuamea nu nayi.

24. Nukatae sɔ yibɔ la magayi eƒe duƒuƒua dzi ɣeyiɣi didi o?

²⁴ Aleke míate ŋu akpɔ dzidzɔe nye si be eteƒe madidi hafi sɔ ɣi Dola la nana sɔ yibɔ ma si le du dzi la natɔ o! Elabena woŋlɔ ku ɖe Eƒe lɔlɔ̃ ƒe mɔnuɖoɖo na xexeme yeye la ŋu be: “Ame dzɔdzɔe la amie le eƒe ŋkekewo me, eye ŋutifafa axɔ aƒe, vaseɖe esime dzinu maganɔ anyi o. Bli ado kpekpekpe le anyigba dzi kple towo tame.”—Psalmo 72:7, 16; kpɔ Yesaya 25:6-8 hã.

Sɔ Hẽ la Kple Edola

25. Esi Yesu ɖe nutrenu enelia ɖa la, ameka ƒe gbee Yohanes se, eye nukae esia fia?

²⁵ Nya la mevɔ keŋkeŋ haɖe o. Yesu ɖe nutrenu enelia ɖa, eye Yohanes gblɔ emetsonua na mí be: “Eye esime wòɖe nutrenu enelia ɖa la, mese nu gbagbe enelia ƒe gbe wòle gbɔgblɔm bena: Va!” (Nyaɖeɖefia 6:7) Kerubi si ɖi hɔ̃ si le dzodzom la ƒe gbee nye sia. Efia nunya si kpɔa nu le adzɔge ʋĩ, eye le nyateƒe me la, eva hiã be Yohanes kple Yohanes habɔbɔa kpakple Mawu ƒe subɔla bubu siwo katã le anyigba dzi la natsɔ gɔmesese alé ŋku ɖe nu ŋu ahawɔ nue le nusi woɖe fia le afisia la ta. Le ema wɔwɔ me la, míakpɔ takpɔkpɔ aɖe le dzɔgbevɔ̃e siwo le egbea ƒe dzidzime si dana henɔa agbe gbegblẽ la ƒe xexemenunyalawo dzi vam la nu.—Korintotɔwo I, 1:20, 21.

26. (a) Amekae nye sɔdola enelia, eye nukatae eƒe sɔa ƒe amadede sɔ? (b) Amekae le sɔdola enelia yome, eye nukae dzɔna ɖe amesiwo wòwuna la dzi?

²⁶ Ekema nu dziŋɔ bubu kawoe gado esime sɔdola enelia wɔ ɖe yɔyɔa dzi? Yohanes gblɔ na mí be: “Eye kpɔ ɖa, mekpɔ sɔ hẽ aɖe, eye amesi doe la, ƒe ŋkɔe nye Ku, eye tsiẽƒe le eyome.” (Nyaɖeɖefia 6:8a) Ŋkɔ aɖe le sɔ mamlea dola si, esi nye: Ku. Le Nyaɖeɖefia ƒe sɔdola eneawo dome la, eya ɖeka koe ɖe nusi wònye la fia tẽ nenema. Esɔ ɖe edzi be Ku le sɔ hẽ dom, elabena wozãna nya hẽ (Helagbe, khlo·rosʹ) le Hela-gbe me agbalẽwo me tsɔna ɖɔa mo siwo fu, abe le dɔléle ta ene lae. Azɔ hã esɔ be Hades (tsiẽƒe) le Ku yome tututu le mɔ aɖe si me womeɖe o la nu, elabena Hades xɔa amesiwo ŋu sɔdola enelia gblẽa nu le la ƒe akpa gãtɔ. Dzidzɔtɔe la, tsitretsitsi ava na amesiawo ne “ku kple tsiẽƒe woɖe ame kuku, siwo le wo si la, hena.” (Nyaɖeɖefia 20:13) Gake aleke Ku wua ame mawoe?

27. (a) Aleke sɔdola si nye Ku la wua amewoe? (b) Nukae “anyigba ƒe akpa enelia” si dzi Ku kpɔ ŋusẽ ɖo la fia?

²⁷ Ŋutega la gblɔ mɔawo dometɔ aɖewo be: “Eye wona ŋusẽ wo ɖe anyigba ƒe akpa enelia dzi, be woatsɔ yi kple dɔwuame kple ku kpakple anyigba dzi lãwo awu amewoe.” (Nyaɖeɖefia 6:8b) Manye amesiwo le anyigba dzi la ƒe akpa enelia ŋutɔŋutɔe sɔdodo sia alɔ ɖe eme o, ke boŋ anyigba ƒe akpa gã aɖe, eɖanye teƒe si amewo sɔ gbɔ le alo womesɔ gbɔ le o. Sɔdola sia ƒe nuŋeŋea nye amesiwo sɔdola evelia ƒe yi gã la wu kple amesiwo sɔdola etɔ̃lia ƒe dɔwuame kple nuɖuɖu ƒe veve wu. Eŋea eya ŋutɔ ƒe nuku hã, esi tso dɔvɔ̃ wuame me, kple nuku si tso anyigbaʋuʋuwo gbɔ hã, abe alesi Luka 21:10, 11 gblɔe ene.

28. (a) Aleke nyagblɔɖi si ku ɖe ‘dɔvɔ̃ wuame’ ŋu la va emee? (b) Aleke wokpɔ Yehowa ƒe amewo ta tso dɔléle geɖe gbɔe egbea?

²⁸ Nusi le vevie fifia le afisiae nye ‘dɔvɔ̃ wuamewo.’ Le Xexemeʋa I ƒe nugbegblẽwo megbe la, Spaniatɔwo ƒe dzamezã la ŋe amegbetɔ miliɔn 20 kple vɔ ƒe agbe le ƒe 1918-19 ƒe ɣleti ʋee aɖewo ko me. Anyigba ƒe akpa si ko dɔvɔ̃ sia meɖo o ye nye St. Helena ƒukpo suea dzi. Le teƒe siwo duametɔ akpa gãtɔ ku le la, wodo nakedzo tsɔ tɔ dzo ame kuku siwo li kɔ ɖi lae. Eye egbea dzidɔ kple dɔdzẽ siwo dzi ŋɔ eye woƒe akpa gãtɔ tso atamadzudzɔ gbɔ la li. Le nusi woyɔ be ƒe 1980 ƒe “ƒe nyɔŋuawo” me la, agbenɔnɔ si nye sedzimawɔmawɔ le Biblia ƒe dzidzenuwo nu la hã tsɔ AIDS ƒe dɔvɔ̃ la kpe ɖe ‘dɔvɔ̃ wuame’ la ŋu. Le agbalẽ sia ŋlɔɣi la, amesiwo katã dzi dɔ sia dzena la kuna, eye wobu akɔnta be le United States ɖeɖe dzaa la, kaka ƒe 1991 naɖo la, AIDS adze ame 270,000 dzi; edze abe ɖe wòle ame miliɔn geɖewo tsrɔ̃ ge le Afrika ene. Aleke Yehowa ƒe amewo da akpe enye si be eƒe Nya me aɖaŋuɖoɖo si me nunya le la nana yewoƒoa asa na matrewɔwɔ kple ʋu zazã ɖe mɔ gbegblẽ nu siwo me wotona xɔa dɔléle geɖe egbea!—Dɔwɔwɔwo 15:28, 29; tsɔe sɔ kple Korintotɔwo I, 6:9-11.

29, 30. (a) Nukawo ŋue “tohenu vɔ̃ɖi eneawo” siwo woyɔ ɖe Xezekiel 14:21 la aku ɖo egbea? (b) Nukawoe míase egɔme be Nyaɖeɖefia 6:8 me “lãwo” nye? (d) Edze abe nukae nye nya vevia ene le nyagblɔɖi ƒe nukpɔkpɔa me?

²⁹ Yohanes ƒe ŋutega la yɔ lã wɔadãwo abe nu enelia si ahe ku kpata vɛ ene. Le nyateƒe me la, wobuna nu ene siwo nutrenu enelia ɖeɖe ɖa ɖe fia siwo nye—aʋawɔwɔ, dɔwuame, dɔléle kple lã wɔadãwo—le blemaɣeyiɣiwo me be wonye nusiwo koŋ hea ku kpata vɛ. Eyata woatsi tre ɖi na nusiwo katã hea ku kpata vɛ egbea. Ðeko wòle abe alesi Yehowa xlɔ̃ nu Israel ene be: “Meɖo yi, dɔwuame, lã wɔadã kple dɔvɔ̃, siwo nye nye tohenu vɔ̃ɖi eneawo ɖa ɖe Yerusalem ŋu, be matsrɔ̃ amegbetɔwo kple lãwo le eme.”—Xezekiel 14:21.

³⁰ Lã wɔadãwo ƒe amewuwu menye nusi ŋu wokaa nya ta le abe nudzɔdzɔ gã ene le egbeŋkekewo me o, togbɔ be le dukɔ siwo le anyigba xɔdzowo dzi me la lã wɔadãwo le amewo wum le ƒe alafa 20 lia sia katã me gake. Le ɣeyiɣi siwo gbɔna me la, woagawu ame geɖe wu ne anyigbawo ɖi gbɔlo le aʋawɔwɔ ta alo dɔwuame na ŋusẽ vɔ le amewo ŋu be womete ŋu le lã siwo dɔ le wuwum nyãm o. Hekpe ɖe eŋu la, ame geɖe li egbea siwo wɔa nu lãtɔe, abe lã manyanuwo ene, esi to vovo kura tso nɔnɔme siwo ŋuti woƒo nu le le Yesaya 11:6-9 la gbɔ. Amesiawo gbɔe nuvlowɔwɔ siwo ku ɖe gbɔdɔdɔ ŋu, amewuwu, ʋunyaʋunyawɔwɔ kple bɔmbdada le egbexexea me siwo le ta kekem la ƒe akpa gãtɔ tso. (Tsɔe sɔ kple Xezekiel 21:36; Romatɔwo 1:28-31; Petro II, 2:12.) Sɔdola enelia ŋea woawo hã ƒe amesiwo wowuna. Le nyateƒe me la, edze abe nya vevitɔ si le nyagblɔɖi ƒe nukpɔkpɔ sia mee nye be sɔ hẽ dola ŋea ameƒomea ƒe ku kpata le mɔ geɖewo nu ene.

31. Togbɔ be sɔ dzĩ, sɔ yibɔ kple sɔ hẽ dolawo gblẽ nu hã la, nukatae dzideƒo anɔ mía si?

³¹ Nya si nutrenu ene gbãtɔawo ɖeɖe ɖa ɖe fia la na kakaɖedzi mí elabena efia mí be mele be dzi naɖe le mía ƒo le aʋawɔwɔ, dɔwuame, dɔléle kple nu bubu siwo bɔ egbea siwo hea ku kpata vɛ la ta o; eye mele be mɔkpɔkpɔ nabu ɖe mí hã le esi kplɔla siwo nye amegbetɔwo mete ŋu kpɔ kuxi siwo li fifia la gbɔ o ta o. Ne xexeame ƒe nɔnɔmewo na wòdze ƒã be sɔ dzĩ, sɔ yibɔ kple sɔ hẽ dolaawo le sɔdodoa dzi la, mègaŋlɔ be o be sɔ ɣi Dola lae dze sɔdodoa gɔme gbã. Yesu zu Fia, eye eɖu aʋa dzi xoxo ale gbegbe be enyã Satana tso dziƒo. Eƒe aʋadziɖuɖu bubuwo dometɔ aɖewoe nye gbɔgbɔ me Israel-viwo ƒe ame susɔeawo kple ameha gã si tso dukɔ vovovowo me eye wonye ame miliɔn geɖewo la nu ƒoƒo ƒu hena agbetsitsi le xaxa gã la me. (Nyaɖeɖefia 7:4, 9, 14) Ele be wòayi eƒe sɔdodoa dzi vaseɖe esime wòawu aʋadziɖuɖu nu.

32. Nukae ɖe dzesi le nutrenu eneawo dometɔ ɖesiaɖe ɖeɖe ɖa ŋu?

³² Wogblɔ be “Va!” le nutrenu ene gbãtɔwo dome ɖesiaɖe ɖeɖe ɖa megbe. Le ɖesiaɖe megbe la sɔ kple edola do kple du. Tso nutrenu atɔ̃lia dzi la, míegase yɔyɔ ma o. Gake sɔdola mawo kpɔtɔ le sɔ dom, eye woanɔ dua dzi le nuɖoanyia ƒe nuwuɣia katã me. (Tsɔe sɔ kple Mateo 28:20.) Nudzɔdzɔ vevi bubu kawoe Yesu ɖe fia esime wòɖe nutrenu etɔ̃ mamleawo ɖa? Nudzɔdzɔawo dometɔ aɖewo nye esiwo amegbetɔ ƒe ŋku makpɔ o. Togbɔ be woakpɔ bubuwo hã la, womedzɔ haɖe o. Gake kakaɖedzi li be woava eme. Mina míakpɔ nusiwo wonye la ɖa.

[Etenuŋɔŋlɔwo]

[Aɖaka si le axa 92]

Fia la Le Sɔ Dom Aʋadziɖuɖutɔe

Le ƒe 1930 kple 1940 ƒe ƒeawo me la, futɔ siwo ɖo tame kplikpaa dze agbagba be yewoana wòadze abe ɖe Yehowa Ðasefowo ƒe subɔsubɔdɔa mele se nu o, enye hlɔ̃donu, alo enye dugbãnu gɔ̃ hã ene. (Psalmo 94:20) Le ƒe 1936 ɖeɖe dzaa me la, nuŋlɔɖiwo ɖee fia be wolé ame 1,149 le United States. Ðasefowo he ʋɔnudrɔ̃nya geɖe ʋuu woɖo United States ƒe Ʋɔnudrɔ̃ƒe Kɔkɔtɔ, eye nya ɖedzesi siwo me woɖu dzi le la dometɔ aɖewoe nye si le ete.

Le May 3, 1943 dzi la, Ʋɔnudrɔ̃ƒe Kɔkɔtɔ tso nya me le Murdock kple Pennsylvania ƒe nya la me be mehiã be Ðasefowo naxɔ mɔnagbalẽ hafi ana agbalẽ axɔ ga o. Gbemagbe ke la, Martin kpakple Struthers-dugã ƒe nya la ƒe nyametsotsoa gblɔ be menye sedzidada be woaƒo ʋɔ na amewo esime wole agbalẽviwo kple boblodonu bubuwo mãm tso aƒe me yi aƒe me o.

Le June 14, 1943 dzi la, Ʋɔnudrɔ̃ƒe Kɔkɔtɔ tso nya me le Taylor kple Mississippi ƒe nya la me be Ðasefowo metoa woƒe gbeƒãɖeɖe dzi dea dzi ƒo na amewo be woagawɔ nuteƒe na dziɖuɖua o. Gbemagbe ke, le West Virginia Agbalẽsɔsrɔ̃dɔwɔƒea kple Barnette ƒe nya la me la, Ʋɔnudrɔ̃ƒea tso nya me be sukumegãwo mekpɔ mɔ anyã Yehowa Ðasefowo ƒe vi siwo gbe gbe dodo na aflaga la o. Le ŋkeke si kplɔe ɖo tututu dzi la, Australia ƒe Ʋɔnudrɔ̃ƒe Gã bliboa ɖe mɔ si dukɔ ma xe ɖe Yehowa Ðasefowo nu la ɖa, eye woyɔ esia be enye “ɖokuiŋudzedze, kemalimali kple teteɖeanyi” ƒe nuwɔna.

[Aɖaka si le axa 94]

“Wona Ŋusẽe, be Wòaɖe Ŋutifafa Ða le Anyigba Dzi”

Afikae mɔ̃ɖaŋuwɔwɔ ɖo tae? Toronto, Kanada ƒe The Globe and Mail si do le January 22, 1987 dzi la ka nya ta le Ivan L. Head si nye Dukɔwo Dome Ŋgɔyiyi ƒe Numekukudɔwɔƒe ƒe tatɔ la ƒe nuƒo aɖe me nya si gbɔna la ŋu:

“Wobu akɔnta kakaɖedzitɔe be xexeame ƒe dzɔdzɔmeŋutinunyalawo kple mɔ̃ɖaŋuwɔlawo dometɔ ɖeka le ene ɖesiaɖe me le lãnuwo ŋuti numekuku kple wo wɔwɔ ƒe dɔ wɔm. . . . Le ƒe 1986 ƒe asiwo nu la, ga si wozãna la wu dɔlar miliɔn 1.5 aɖabaƒoƒo ɖesiaɖe. . . . Ðe mí katã míele dedie wu le agbagba si dzem wole vevie le mɔ̃ɖaŋuwɔwɔ ŋu alea la ta? Ŋusẽ si le nukliaʋawɔnu siwo le dukɔ ŋusẽtɔawo si la me la nye aʋawɔnu siwo katã aʋawɔlawo katã zã le Xexemeʋa Evelia katã me la tɔ teƒe 6,000. Xexemeʋa Evelia teƒe 6,000. Tso ƒe 1945 dzi la, ɣeyiɣi si me asrafowo mewɔ avu aɖeke le xexeame o la mede kwasiɖa adre o. Wowɔ aʋa siwo wu 150 siwo nye dukɔwo dome tɔ alo dukɔmeviwo tɔ, esiwo ŋu wobu akɔnta le be woɖe ame miliɔn 19.3 ƒe agbe ɖa, eye akpa gãtɔ tso mɔ̃ɖaŋu sẽŋu yeye siwo do le Dukɔ Ƒoƒuawo ƒe azã sia me la gbɔ.”

[Aɖaka si le axa 98, 99]

Ðoɖo si Nu Nyaɖeɖefia ƒe Agbalẽa Le

Esi míeɖo afisia le Nyaɖeɖefia ƒe agbalẽa me dzodzro me la, míeva le ɖoɖo si nu woŋlɔ agbalẽa ɖo la kpɔm nyuie wu. Le eƒe gɔmedzenya ʋãmea (Nyaɖeɖefia 1:1-9) megbe la, míate ŋu abu Nyaɖeɖefia be womãe ɖe ŋutega 16 me ale:

ŊUTEGA 1 (1:10–3:22): Yohanes nɔ gbɔgbɔ me kpɔ Yesu si wodo ŋutikɔkɔe na la, amesi ɖo aɖaŋuɖoɖo ƒe gbedasi siwo me dzo le ɖe hame adreawo.

ŊUTEGA 2 LIA (4:1–5:14): Yehowa Mawu ƒe dziƒofiazikpui la kpɔkpɔ si wɔ nuku. Amesia tsɔ agbalẽ ŋɔ́ŋlɔ aɖe de asi na Alẽvi la.

ŊUTEGA 3 LIA (6:1-17): Esi Alẽvi la ɖe agbalẽa ƒe nutrenu ade gbãtɔawo ɖa la, eɖe ŋutega si me nudzɔdzɔ geɖe siwo adzɔ le Aƒetɔ ƒe ŋkekea me le la fia ɖe ɖoɖo nu. Nyaɖeɖefia me sɔdola eneawo do, wotsɔ awu ɣiwo na Mawu ƒe dɔla siwo ku xɔsetaku la, eye woƒo nu tso dɔmedzoedoŋkeke gã la ŋu.

ŊUTEGA 4 LIA (7:1-17): Mawudɔlawo xe mɔ na tsɔtsrɔ̃ ƒe yawo vaseɖe esime wotre gbɔgbɔ me Israel-vi 144,000 la nu vɔ. Ameha gã si tso dukɔwo katã me la gblɔ be yewoƒe ɖeɖe tso Mawu kple Kristo gbɔ eye woƒo wo nu ƒu hena agbetsitsi le xaxa gã la me.

ŊUTEGA 5 LIA (8:1–9:21): Esi woɖe nutrenu adrelia ɖa la, woku kpẽ adre siwo ƒe ade gbãtɔawo nye ŋutega atɔ̃lia. Kpẽkuku ade siawo ɖe gbe ƒã Yehowa ƒe ʋɔnudrɔ̃nyawo ɖe ameƒomea ŋu. Kpẽkuku atɔ̃lia kple adeliawo hã ɖe vɔ̃ gbãtɔ kple evelia fia.

ŊUTEGA 6 LIA (10:1–11:19): Mawudɔla sesẽ aɖe tsɔ agbalẽ ŋɔ́ŋlɔ sue aɖe na Yohanes, wodzidze gbedoxɔa, eye míese nu tso ɖasefo eveawo ƒe nuteƒekpɔkpɔwo ŋu. Ewu nu kple kpẽ adrelia kuku si ɖe gbe ƒã vɔ̃ etɔ̃lia na Mawu ƒe futɔwo—esi nye Yehowa kple eƒe Kristo la ƒe Fiaɖuƒe si woɖo anyi yeyee la.

ŊUTEGA 7 LIA (12:1-17): Esia ɖɔ Fiaɖuƒe la ɖoɖo anyi, esi ƒe emetsonue nye be Mixael tsɔ Da si nye Satana ƒu gbe ɖe anyigba.

ŊUTEGA 8 LIA (13:1-18): Lã wɔadã sesẽ la do tso atsiaƒu me, eye lã si si dzo eve le abe alẽvi ene la ƒoe ɖe amewo nu be woade ta agu nɛ.

ŊUTEGA 9 LIA (14:1-20): Ame 144,000 la kpɔkpɔ do ŋgɔ si nya kpɔ le Zion-to dzi. Wose mawudɔlawo ƒe gbedasiwo le anyigba katã dzi, wotso anyigba dzi weinka ƒe tsetsewo, eye wofanya wo le Mawu ƒe dɔmedzoe ƒe weinfiãnu la me.

ŊUTEGA 10 LIA (15:1–16:21): Dziƒoʋɔnu la kpɔkpɔ vie ake, esi megbe wokɔ Yehowa ƒe dɔmedzoe ƒe kplu adreawo ɖe anyigba dzi. Akpa sia hã wu nu kple Satana ƒe nuɖoanyia ƒe nuwuwu ɖɔɖɔ le nyagblɔɖi me.

ŊUTEGA 11 LIA (17:1-18): Gbolo gã Babilon Gã la bɔbɔ nɔ lã wɔadã dzẽ aɖe si yi aʋli me ɣeyiɣi kpui aɖe gake wògado go ake hetsrɔ̃e la dzi.

ŊUTEGA 12 LIA (18:1–19:10): Woɖe gbe ƒã Babilon Gã la ƒe anyidzedze kple eƒe tsɔtsrɔ̃ mlɔeba la. Le etsɔtsrɔ̃ megbe la, ame aɖewo fa konyi, eye ame bubuwo kafu Yehowa; woɖe gbe ƒã Alẽvi la ƒe srɔ̃ɖeɖea.

ŊUTEGA 13 LIA (19:11-21): Yesu kplɔ dziƒoʋakɔwo be wohe Mawu ƒe dɔmedzoe ƒe ʋɔnudɔdrɔ̃ va Satana ƒe nuɖoanyia, eƒe aʋakɔwo kple wo dzi delawo dzi; xe siwo ɖua nu kukuwo ɖu woƒe kukuawo.

ŊUTEGA 14 LIA (20:1-10): Satana Abosam dede aʋli me, Kristo kple ehati fiawo ƒe Ƒe Akpe Ðeka Dziɖuɖua, ameƒomea ƒe dodokpɔ mamlea, kple Satana kple eƒe gbɔgbɔ vɔ̃wo tsɔtsrɔ̃.

ŊUTEGA 15 LIA (20:11–21:8): Ame hahoawo ƒe tsitretsitsi kple Ʋɔnudrɔ̃ŋkeke gã la; dziƒo yeye kple anyigba yeye do hehe yayra mavɔwo vɛ na ame dzɔdzɔewo.

ŊUTEGA 16 LIA (21:9–22:5): Wowu Nyaɖeɖefia nu kple Yerusalem Yeye si nye Alẽvi la srɔ̃ la ƒe ŋutikɔkɔe ƒe ŋutega. Mawu ƒe ɖoɖowo hena dɔyɔyɔ kple agbe nana ameƒomea la tso du ma me.

Nyaɖeɖefia wu nu kple dzonɔameme ƒe gbedoname kple aɖaŋuɖonya siwo tso Yehowa, Yesu, mawudɔla la kple Yohanes ŋutɔ gbɔ. Wole amesiame kpem be “Va!”—Nyaɖeɖefia 22:6-21.